2007-07

ROK PRZEJŚCIOWY

Podobno już Starożytni chcąc dokuczyć adwersarzowi życzyli mu "Obyś żył w ciekawych czasach!". Z pewnych powodów kolekcjonerzy monet wolą czasy ciekawe, od nieciekawych. Z pewnych powodów, rok 1982 był dla jednych rokiem ciekawym, dla innych wręcz przeciwnie. Rok wcześniej mieliśmy "karnawał Solidarności" przerwany wprowadzeniem stanu wojennego. Bez przerwy coś się działo. Rok 1982 wyglądał zupełnie inaczej. Było smutno, nudno, apatycznie - no może nie dla aktywnych działaczy opozycji.

Właśnie w roku 1982 w warszawskiej mennicy dokonano się niepostrzeżenie zmiany wyglądu złotówek. Na marginesie, często i błędnie słowo "złotówka" używane jest jako synonim nazwy naszej waluty. Czytamy na przykład, że złotówka "stoi mocno". To błąd. Złotówka, to moneta o nominale 1 złoty, nasza waluta nazywa się ZŁOTY. Wróćmy do złotówek. Od roku 1965, kiedy to na złotówkach pojawił się znak mennicy warszawskiej

, awers złotówek wyglądał tak:

Z nieznanych powodów dokonano kosmetycznych, ale zauważalnych zmian projektu awersu złotówek i od roku 1983 do roku 1985 awersy złotówek wyglądały tak:

Rzuca się w oczy powiększenie grubości liter i cyfr.

Nieco inny jest też ich krój: porównajcie dziewiątki w dacie.

A co się działo w roku przejściowym, czyli 1982?

Monety różnią się grubością liter i położeniem znaku mennicy. Część nakładu wybito stemplami wykonanymi według wzoru z lat ubiegłych, część nowymi stemplami.

Jak przedstawia się sytuacja po drugiej stronie monety?

po lewej moneta z awersem "cienkim".

I tutaj zmieniła się grubość (i kształt) literek ZŁ. Jest coś jeszcze. Spójrzcie na ozdobne obramowanie przy obrzeżu monety. Na monetach "starego wzoru" "falki" są mniejsze. Różnica jest na tyle duża, że mając odłożone monety z rocznika 1982 można bez patrzenia na awers stwierdzić, która moneta ma literki cienkie, a która grube.

Nie zmieniła się "trzecia strona monety" - rant na złotówkach "cienkich" i "grubych" jest identyczny.

Jak to zwykle bywa w sytuacji istnienia kilku odmian, wypada zapytać o ich stopień rzadkości. Okazuje się, że ta pierwsza część nakładu złotówek z roku 1982 - złotowki "cienkie" jest znacznie, znacznie mniejsza od drugiej. Przeważają złotówki "grube". Wygląda na to, że na przełomie 1981/1982 przygotowano niewielką ilość stempli z rocznikiem 1982 i bito nimi monety aż do zużycia stempli. To, jak się stemple zużywały też możemy prześledzić (przynajmniej częściowo):

Najpierw, w dolnej części cyfry 1, na prawej krawędzi pojawił się niewielki "ząbek" (stempel został skaleczony), później pojawiło się uszkodzenie na piersi orła, w końcu na rewersie, pomiędzy literami Z, a Ł stempel pękł (na monetach widać kreseczkę). Dlaczego taka kolejność? Bo mam monetę z uszkodzeniem na piersi orła ale jeszcze bez pęknięcia stempla.

Cienkie stemple (stempel???) się zużyły, a nowe wykonano już zgodnie z nowym wzorem. I tutaj nie wszystko poszło idealnie. Jeden stempel (oceniam to na podstawie wyjątkowej rzadkości monet, które zaraz opiszę) się nie udał"

Widzicie to poszerzenie cyferek i kropek? Szkoda, że moneta jest mocno zniszczona obiegiem - na dobrze zachowanej było by to lepiej widoczne. Przy produkcji stempli powtarza się operację bicia kilkakrotnie. Ma to na celu uzyskanie jak najdokładniejszego odwzorowania rysunku. Jeśli między kolejnymi etapami zmieni się wzajemne ułożenie matrycy i stempla, to wszystkie monety wybite tym stemplem mają podwójne linie części lub całego rysunku. Tak właśnie stało się w tym przypadku.

Nieciekawa, wydawało by się, pospolita moneta ale za to z ciekawych czasów. I mamy efekt. A możliwe, że na tym sprawa się nie kończy. Teoretycznie mogą jeszcze istnieć monety z "grubym" awersem i "cienkim" rewersem. Jak dotąd, na taki egzemplarz nie udało mi się trafić. Ponieważ nie kolekcjonuję monet bitych specjalnie dla kolekcjonerów, nie wiem jak wyglądają złotówki rocznika 1982 umieszczane w zestawach rocznikowych bitych stemplami lustrzanymi. Nie wiem, czy to monety "cienkie", czy "grube". A może wyglądają jeszcze inaczej?

Takich przejściowych roczników mamy wiele w naszym mennictwie ostatnich kilkudziesięciu lat. Nie wszystkie zaowocowały istnieniem odmian w obrębie rocznika. Sytuacja podobna do złotówki 1982 wystąpiła w przypadku pięćdziesięciogroszówek z roku 1986 - na nich zmieniono rewers, co można łatwo stwierdzić po kształcie cyfry zero w nominale. Nie istnieją odmiany przejściowe dwu- i pięciozłotówek z przełomu 1985/1986 roku. Przeprojektowano wówczas obydwie strony monet.

Najstarsze aktualnie używane monety mają już siedemnaście lat (w obiegu są o pięć lat krócej, oczywiście). Ciekawe kiedy one zaczną się zmieniać.

Tekst został napisany 24 lutego 2007 i jest nadal dostępny na e-numizmatyka.pl (w bardzo okrojonej formie)

https://e-numizmatyka.pl/portal/strona-glowna/monety/lista-artykulow/ROK-PRZEJSCIOWY.html