2004-34

TROFA

Przypuszczam, że przeciętnemu kolekcjonerowi monet tytuł dzisiejszego artykułu niewiele mówi. Nie jest to też błąd - nie chodziło mi bynajmniej o trofea.

Co to słowo oznacza? Najprościej mówiąc, trofa to ilość pokarmu zapewniająca przeciętne potrzeby energetyczne średnio aktywnemu człowiekowi przy zastrzeżeniu racjonalnego odżywiania. Przyjmuje się, że powinna to być równowartość 3000 kalorii z czego 1800 ma przypadać na węglowodany, 900 na tłuszcze i 300 na białko. Odpowiada to mniej więcej 450 gramom węglowodanów, 100 gramom tłuszczu i 75 gramom białka. Po co ten wynalazek? Aby ustalić miarodajny miernik siły nabywczej pieniądza - niepodatny na mody i inne czynniki silnie zmienne z czasem i położeniem geograficznym. Podobno wymyślono taki sposób chcąc ocenić siłę nabywczą pieniądza w Rzymie za czasów Oktawiana.

W polskiej literaturze numizmatycznej często spotykamy się z informacjami o cenach i płacach w różnych okresach naszej historii. Dobrym przykładem jest książka Józefa S. Szwagrzyka "Pieniądz na ziemiach polskich X - XX w.". Wiele ciekawych informacji na ten temat znajdziemy w "Pradziejach grosza" Ryszarda Kiersnowskiego oraz w artykule Zbigniewa Żabińskiego "Siła nabywcza pieniądza w Krakowie w XVII i XVIII w." opublikowanego w Wiadomościach Numizmatycznych w roku 1973.

Najmniej mamy danych dotyczących początków okresu denarowego, a to z powodu niewielu zachowanych źródeł pisanych. Informacje o cenach artykułów powszechnego użytku pojawiają się w większej ilości dopiero w początku XIII w. Dla przykładu ówczesny mieszkaniec Śląska chcąc kupic korzec żyta musiał przeznaczyć na to około 10 brakteatów. Przy okazji: korzec był wówczas miarą objętości towarów sypkich i odpowiadał w przybliżeniu dzisiejszym 60 litrom, po roku 1764 ujednolicono miary wprowadzając korzec o objętości 128 litrów. Więcej na temat dawnych jednostek miar można poczytać tutaj oraz tutaj.

Na początku wieku XV korzec żyta kosztował 4 grosze, sto lat później (na Śląsku) aż 30 groszy. Na przełomie XVI i XVII wieku ta sama ilość żyta kosztowała zależnie od lokalizacji od 15 do 50 groszy. Rozpiętość cen jest odbiciem zarówno lokalnego rynku jak i chwilowych wahań popytu i podaży związanych z urodzajem oraz różnicami w rzeczywistej objętości korców "lokalnych". Ostatnia ćwierć XVII w przynosi wzrost cen i około roku 1700 korzc żyta kosztował juz 100 groszy. Po reformach Stanisława Augusta Poniatowskiego cena wzrosła do około 10 złotych, ale pamiętajmy, że dwukrotnie zwiększono objętość korca!

Jak w tym czasie kształtowały się zarobki? Informacje na ten temat pojawiają się dopiero dla przełomu wieku XIV i XV. Cieśla miejski dostawał 24 grosze tygodniowo - jego pomocnik tylko 3 grosze, ale pisarz miejski około 36 groszy. W połowie XVII wieku mistrz ciesielski dostawał od 27 do 45 groszy dziennie, a za Poniatowskiego złotówkę dziennie (ale w monecie miedzianej).

Takie zestawienia są bardzo obrazowe. Trzymamy w ręku monetę ze zbioru i uprzytomniamy sobie jej realna wartość w epoce. Czy nie kusi Was czasem porównanie jej z siłą nabywczą kwoty, którą można dziś uzyskać ze sprzedaży takiej monety? Zazwyczaj sprzedaż numizmatu da nam możliwość zakupu o wiele większej ilości towaru, niż mógł zań dostać jego posiadacz 300 albo 500 lat temu. Bywają wyjątki. Aby odłożyć do zbioru obiegową peerelowską dziesięciozłotówkę trzeba sobie było odmówić... pięciu dużych piw kuflowych. Dziś takiego poobijanego Kościuszkę albo Kopernika możemy sprzedać za dwa, trzy złote.

Porzućmy te alkoholowe dywagacje. Wracamy do tytułowej trofy. Z analizy zapisów archiwalnych można wyliczyć, że około roku 1300 1 grosz miał wartość około 6 trof. Oznacza to, że za 1 grosz jedna osoba mogła się wyżywić przez 6 dni - bez ekstrawagancji oczywiście. Sto lat później grosz wystarczał na 4 dni i stan taki utrzymywał sie aż do początku wieku XVI, kiedy to rozpoczął sie systematyczny spadek siły nabywczej pieniądza. W początku wieku XVII 1 grosz równał się 1 trofie. Przez te 100 lat wartość dukata liczona w trofach spadła ze 120 do 44!

Trofa, miernik wartości pieniadza, może być stosowana i teraz. W początku lat 70-tych XX wieku koszt trofy wynosił około 22 złotych. Porównując tę wartość z podanymi wyżej można by przyjąć, że grosz w początku wieku XIV miał wartość 150 złotych z roku 1970. Ile wynosi trofa dzisiaj?

Przyjmijmy dla uproszczenia, że trofa to 800 g chleba, 125 g masła i 150 g kiełbasy zwyczajnej (nie ma tu sprzeczności z informacją podaną na początku - tam operowałem składnikami pokarmowymi "w czystej postaci". W 1983 r. trofa kosztowała 82 ówczesne złote, w 1989 r. - 2995 starych złotych, w 1999 r. 4 zł (po denominacji) i około 4,50 dzisiaj. Czyli grosz z pierwszych lat panowania Zygmunta III Wazy miał wartość niecałych pięciu współczesnych złotych. Inne przeliczenia pozostawiam Państwu - warto pobawić się trochę kalkulatorem - niektóre wyniki są zaskakujące.

Grosz Zygmunta III Wazy z roku 1611 - równowartość 1 trofy.

(Niestety monety zamknięte w holderach źle się fotografuje).

Cytat tygodnia

Przeczytałem ostatnio (to już chyba siedemnasty raz) kilka początkowych rozdziałów "Podręcznika numizmatyki polskiej" dr. M. Gumowskiego i jak zawsze czytając podrozdział "Ceny monet" poczułem się...

"Kwestya ile za monetę lub wykopalisko zapłacić, jest dla zbieracza rzeczą czysto subjektywną. Nic tutaj nie pomogą cenniki, ani inne normy stałe. Cena zależy bowiem od rozmaitych czynników. Monety okazałe, piękne i złote mają zawsze chętnych nabywców, tak samo monety pięknie odbite i zachowane. Kollekcyoner monet n.p. Jana Kazimierza więcej zapłaci za monety tego króla miż innego. Również więcej zapłaci się, i to chętnie, za sztukę brakującą do kompletu, niż za inną nawet rzadszą, którą się w zbiorze juz posiada. Pewną wytyczną może być tu rzadkość monety, zdanie jednak o tem można sobie wyrobić na podstawie długoletniego zbierania i oglądania wielu zbiorów. Przy kupowaniu monet z rąk niefachowych powinno być jednak zasadą, płacić nie wiele więcej nad wartość kruszcu."

Pisownia oryginalna, podkreślenie moje.

Tekst został napisany 29 września 2004 i jest nadal dostępny na e-numizmatyka.pl

https://e-numizmatyka.pl/portal/strona-glowna/monety/lista-artykulow/Trofa.html