2007-12

ODZNACZENIA NA MONETACH

Po lekturze poprzedniego artykułu o talarach jeden z czytelników poprosił mnie o rozwinięcie tematu poruszonego przy okazji opisu TALAR BEUCHLINGOWSKIEGO - wizerunki odznaczeń na monetach.

Odznaczenia na monetach pojawiają się od kiluset lat. Zazwyczaj, jako elementy uroczystego stroju monarchów albo ozdoby tarcz herbowych. Bez trudu mozna to sprawdzić na studukatówce Zygmunta III Wazy. Wystarczy sięgnąć do klaserka i rzucić okiem na awers - na piersi króla wyraźnie widać łańcuch orderu Złotego Runa z charakterystyczną "zwiędłą" owczą skórą. Ten sam łańcuch z tym samym orderem okala herby na rewersie.

Order Złotego Runa (Ordo Velleris Aurei, Orden vom Goldenen Vlies, Ordre de la Toison d'Or) to dzisiaj najwyższe odznaczenie Hiszpanii. Order został ustanowiony w roku 1430 przez księcia Burgundii, Filipa III i przez stulecia był najwyższym odznaczeniem rycerskim w Burgundii, Austrii i Hiszpanii. Starsze od niego są podobno tylko papieski Order Chrystusa i angielski Order Podwiązki.

Order Złotego Runa oczywiście, choćby formą, wiąże się z wyprawą Argonautów na statku Argo pod wodzą Jazona. 52 śmiałków wyruszyło do Kolchidy po Złote runo cudownego barana. Dzisiejsi historycy uważają, że nie chodziło jednak o żadne mityczne zwierzę, tylko o skóry najzwyklejszych owiec. W antycznych kopalniach złota wykładano nimi płuczki, którymi płynęła mętna woda z wypłukiwanego złoża. W gęstej wełnie osadzały się ziarenka złotego piasku.

Spis kawalerów orderu Złotego Runa, niestety niekompletny i obarczony wieloma błędami - daty!, można przeglądać tutaj. Łatwo sprawdzić, że na liście kawalerów pierwszym królem Polski jest od 1519 Zygmunt I. Zygmunt III został kawalerem w 1600. W 1615 Władysław IV, W 1669 Michał Korybut, w 1682 królewicz Jakub Sobieski, w 1697 August II. Posiadanie orderu Złotego Runa dawało wielki prestiż. Wielu władców portretowało się z nim, mimo że nigdy nie zostali jego kawalerami. Z orderem sportretował się między innymi Fryderyk Palatyński Witellsbach tzw. "Król Zimowy", który jako protestant nie miał prawa go dostać. Pomijając drobiazg, że był śmiertelnym wrogiem Habsburgów, szafarzy orderu.

Najstarszym polskim orderem jest order Orła Białego, ustanowiony 1 listopada 1705 r. przez króla Augusta II w Tykocinie. Z tego zapewne powodu umieszczono rysunek orderu na dziesięciozłotówce z 2002 r. Początkowo oder był nagrodą dla magnatów, którzy poparli króla w elekcji. Za Augusta III jeszcze bardziej stracił renomę - minister Henryk Brühl po prostu go sprzedawał. Po III rozbiorze nie było króla, który mógłby go przyznawać. W roku 1807 zaistniał na nowo, jako najwyższe odznaczenie Księstwa Warszawskiego, a później kongresowego Królestwa Polskiego. Po upadku powstania listopadowego, wraz z Orderem Świętego Stanisława włączony został w poczet odznaczeń rosyjskich i był nadawany przez carów jako Królewsko-Carski Order Orła Białego. Po odzyskaniu niepodległości, Sejm Rzeczypospolitej ustawą z dnia 4 lutego 1921 odnowił order jako najwyższe odznaczenie państwowe. Wtedy też zmieniono jego wygląd. Początkowo order miał formę owalną. Umieszczano na nim hasło Pro Fide, Lege et Rege albo Pro Fide, Lege et Grege (łac. trzodę - w wersji przyznawanej panującym). W roku 1709 order dla wszystkich kawalerów przyjął formę krzyża maltańskiego. Od roku 1921 zmieniono hasło na Za Ojczyznę i Naród. Sam order, to złoty krzyż maltański z białą emaliowaną obwódką i złotymi promieniami między ramionami, a na nim biały, emaliowany orzeł z rozpostartymi skrzydłami z ukoronowaną głową zwróconą w lewo. Odznaczeni Orderem Orła Białego - Wikipedia, wolna encyklopedia.

Order Orła Białego na talarze sześciozłotowym Stanisława Augusta Poniatowskiego

Dawno, dawno temu, zdarzało mi się ogłaszać konkursy dla czytelników moich artykulików. Jeden z pierwszych sprowadzał sie do pytania: "Kto zna polski numizmat z rysunkiem słonia?". Zawsze można na Państwa liczyć. Odpowiedź pojawiła się szybko. Słonia wypatrzono na... talarze Karola Chrystiana Erdmana wybitym we Wrocławiu w roku 1785 dla Księstwa Oleśnickiego. Słoń na polskim talarze wygląda tak:

To też order! Najwyższy order duński, Order Słonia (Elefantordenen) powstały w roku 1458. Order przyznaje się członkom rodzin królewskich lub szefom rządów (od XIX wieku) i w wyjątkowych okolicznościach osobom o niższym statusie społecznym. Wielkim Mistrzem Orderu Słonia jest król Danii. Książęta duńscy otrzymują odznaczenie z racji urodzenia. Kawalerem orderu Słonia jest Lech Wałęsa.

Odznaczenia znajdziemy na wielu nowych polskich monetach. Właściciele grubszych portfeli mogą sprawdzić, jakie odznaczenia ma na mundurze Józef Piłsudski na monetach z "tryptyków". Zwykli śmiertelnicy mogą podziwiać ordery i odznaczenia na miedzioniklowej dziesięciozłotówce upamiętniającej Powstania Śląskie (1971), na srebrnej dziesięciozłotówce z generałem Andersem (2002), na 20000 zł i 200000 zł "75 lat Związku Inwalidów Wojennych" (1994) i oczywiście na ośmiokątnej monecie 50000 zł "250 lat orderu Virtuti Militari" (1992).

Virtuti Militari - Cnocie wojskowej, to najwyższe polskie odznaczenie wojskowe, nadawane za wybitne zasługi bojowe. Order ustanowiony przez Stanisława Augusta Poniatowskiego, w czerwcau 1792 r. dla uczczenia zwycięstwa pod Zieleńcami. Obecnie Order Virtuti Militari może być nadawany jedynie podczas wojny lub 5 lat po jej zakończeniu. Nadaje go prezydent Polski na wniosek Kapituły.

To oczywiście wykaz niepełny, bo też od początku nie miał takimm być. Zawsze byłem zwolennikiem dawania wędki zamiast rybki - może zachęcę Was do poszukiwania innych odznaczeń na naszych i nie naszych monetach. To może być całkiem niezły pomysł na kolekcję tematyczną, która nie musi ograniczać się do monet najnowszych.

P.S. Jeśli w Waszym klaserku nie ma studukatówki, to wystarczy spojrzeć przez lupę na awers lepiej zachowanego orta - i na tych monetach na piersi króla widać Złote Runo.

Tekst został napisany 28 marca 2007 i jest nadal dostępny na e-numizmatyka.pl (w okrojonej formie)

https://e-numizmatyka.pl/portal/strona-glowna/monety/lista-artykulow/ODZNACZENIA-NA-MONETACH.html