2007-39

GUMOWSKI

Typowy opis polskiej monety w katalogu aukcyjnym wygląda mniej więcej tak:

Nr xxxxx. Polska, Panujący (początek panowania - koniec panowania), nominał, rocznik, mennica, kilka słów o wyglądzie, rzadkości, pochodzeniu monety i na koniec tajemnicze skróty: Cz.aaaa, Gum.bbbb, Kop.cccc.

Później następuje jeszcze formalne określenie stanu zachowania oraz cena wywoławcza.

Prawie wszystko jest jasne, tylko co to jest Cz., Gum., Kop.??? Czasem autorzy katalogów umieszczają w nich wykaz bibliograficzny i jeśli domyślimy się, że tam szukać należy, to powoli wszystko staje sie jasne. A czasem jest tak, że autorzy katalogów nie podaja, z jakich źródeł korzystali zakładając chyba, że ktoś, kto nie wie co może np. oznaczać Dav. nie zasługuje na to by wbrać udział w ich aukcji. Bywają chwile, w których uważam to za właściwe podejście. Na przykład, gdy dumny debiutant po swojej pierwszej "żywej" aukcji pokazuje mi coś, co jeszcze kilka dni temu było pięknym trojakiem Stefana Batorego, a teraz jest błyszcząca "klamką". Może lepiej by było, gdyby taki osobnik nie był wpuszczany na porządne aukcje?

A może było by jeszcze lepiej, żeby taki debiutant, wiedząc, że Gum. to początek nazwiska Mariana Gumowskiego, zainteresował się kim był Pan Gumowski i co o monetach napisał (oczywiście w pierwszym rzędzie o monecie właśnie kupionej).

Wikipedia jest niezwykle lakoniczna:

Niewiele dodał do tego autor notki biograficznej profesora umieszczonej w numikopedii na portalu e-numizmatyka.pl (Czy zaglądacie tam czasem?).

"Autor ok. 400 prac i przyczynków z dziedziny numizmatyki, sfragistyki, heraldyki, historii i sztuki. Główne prace to m.in. Pieczęcie królów polskich, Najstarsze pieczęcie miast polskich XIII-XIV w."

"400 prac i przyczynków" - to brzmi imponująco, a jednak to nie wszystko. Przy odrobinie wysiłku można na przykład dotrzeć do takich informacji:

• • W latach 1908 - 1919 Gumowski był redaktorem "Wiadomości Numizmatyczno - Archeologicznych"

  • Marian Gumowski był pierwszym kustoszem Gabinetu Numizmatycznego Muzeum Czapskich.

  • Tuż przed wybuchem I wojny światowej, z jego inicjatywy w budynku Muzeum Czapskich zorganizowano wystawę medalierską, na której pokazano około 300 prac dawnych i współczesnych medalierów.

Ze "Wspomnień Numizmatyka" które Gumowski opublikował w roku 1965 wynika, że w latach szkolnej młodości zajmowało go kolekcjonowanie. Zbierał znaczki, minerały, pieśni, okazy przyrodnicze, ale nie stare monety. Pierwszy jego kontakt z numizmatyką miał miejsce zaraz po ukończeniu krakowskiego gimnazjum św. Anny. A była to numizmatyka na najwyższym poziomie. Dzięki znajomościom matki uzyskał posadę przy porządkowaniu zbiorów hrabiego Andrzeja Potockiego. Jego szefem w tej pracy był Władysław Bartynowski - wieloletni redaktor Wiadomości Archeologiczno-Numizmatycznych, wiceprezes Towarzystwa Numizmatycznego w Krakowie, członek Komisji do Badań Historii Sztuki przy Akademii Umiejętności.

Bartynowski zaprotegował Gumowskiego wdowie po Emeryku Hutten-Czapskim, dzięki czemu równolegle z pracą u Potockiego, zajmował się również porządkowaniem katalogu i kartoteki biblioteki Czapskiego.

Korzystając z szacunku, jakim darzyli Bartynowskiego wszyscy znani polscy numizmatycy i kolekcjonerzy monet, Gumowski miał okazję poznać wszystkich "wielkich" swoich czasów, między innymi Mańkowskiego, Wittyga, Umińskiego, Sobańskiego, Soubise Bisiera oraz Piekosińskiego. Ten ostatni, wydaje się, spowodował ostateczny wybór drogi życiowej Gumowskiego, ale o tym za chwilę.

Nie przerywając pracy nad zbiorem Potockiego i działalności w Muzeum Czapskich, Gumowski zapisał się na Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Wydawać by się mogło, że studia oraz praca u Potockiego i w Muzeum Czapskich powinny pochłonąć cały czas młodego człowieka. Tymczasem w swoich wspomnieniach Gumowski napisał: "Studia uniwersyteckie i pracę biurową urozmaicałem sobie wówczas nauką wieczorną gimnastyki i szermierki i kursami śpiewu w chórze akademickim. Zapisałem się też do Towarzystwa Opieki nad Zabytkami i zostałem tam nawet sekretarzem...". Jak on to robił???

Na uniwersytecie wybierał Gumowski przede wszystkim wykłady i seminaria historyczne w tym wykłady Franciszka Piekosińskiego, jedynego wówczas numizmatyka wśród profesorów Jagiellonki. Piekosiński znał Gumowskiego z wizyt u Bartynowskiego. Podczas tych spotkań zaproponował udział w kontynuacji prac nad metrologią monet piastowskich. Wygląda na to, że dostrzegł u młodego człwieka umiejętności organizacyjne i predyspozycje do prowadzenia bardzo przecież żmudnych prac badawczych.

W rezultacie Gumowski wyjechał do Warszawy i spędził kilka dni w Bibliotece Ordynacji Zamoyskiej, która zgromadziła najbogatszy zbiór monet piastowskich, mierząc i opisując je wszystkie. Piekosiński nie wykorzystał zgromadzonego materiału. Zmarł wkrótce (1906), a wyniki swoich badań Gumowski opublikował dwa lata później w formie rozprawy doktorskiej zatytułowanej "O grzywnie i monecie piastowskiej".

Obracając się wśród najwybitniejszych polskich numizmatyków, nie mógł Gumowski nie zaangażować się w prace Towarzystwa Numizmatycznego. W roku 1908, w wieku 27 lat, został redaktorem kwartalnika "Wiadomości Numizmatyczno - Archeologiczne" - organu Towarzystwa.

W ciągu 2 lat od uzyskaniu doktoratu Gumowski habilitował się, a w roku 1912 został docentem Uniwersytetu Jagiellońskiego i rozpoczął wykłady z numizmatyki. Równocześnie prowadził przygotowania do jubileuszowego zjazdu Towarzystwa Numizmatycznego, który miał odbyć się w roku 1914. Ukoronowaniem tych prac była wspomniana wyżej wystawa medali oraz wydanie "Podręcznika Numizmatyki Polskiej" - pierwszego nowoczesnego kompendium polskiej numizmatyki. To właśnie do tego dzieła odnoszą się tajemnicze zapisy z katalogów aukcyjnych.

przykładowa strona z Podręcznika numizmatyki polskiej.

Po pierwszej wojnie światowej Marian Gumowski kontynuował swoje prace numizmatyczne. Od października 1919 roku kierował Muzeum Wielkopolskim w Poznaniu. Nowymi obowiązkami był udział w pracach komisji rewindykacyjnej, dzięki którym do Polski wróciły tysiące numizmatów przejętych przez Rosję z radziwiłłowskich zbiorów z Nieświeża i kolekcji Uniwersytetu Warszawskiego skonfiskowanej w 1832 r. po Powstaniu Listopadowym. Jako wybitny znawca polskiego mennictwa Marian Gumowski brał też udział w pracach kolejnych komisji konkursowych oceniających projekty nowych polskich monet.

Podczas drugiej wojny światowej profesor stracił większość swoich zbiorów numizmatycznych i całą bibliotekę. Po wojnie kolejny raz zmienił miejsce pracy i zamieszkania. Wykładał numizmatykę i historie starożytną na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu nie zrywając jednak kontaktów z Poznaniem. Raz w tygodniu wyjeżdżał tam na wykłady z numizmatyki. Oprócz pracy dydaktycznej stale prowadził badania, a ich wyniki publikował. Między innymi w roku 1967 wydał bibliografię numizmatyki polskiej.

Przeszło sześćdziesiąt lat dzieli pierwszą i ostatnia publikację numizmatyczną Mariana Gumowskiego. Mimo tego, że nowe badania podważyły jego tezy odnośnie pochodzenia i wieku pewnych monet, to jeszcze przez wiele lat w światowych katalogach aukcyjnych będziemy spotykać charakterystyczne "Gum.xxxx".

Tekst został napisany 29 listopada 2007 i jest nadal dostępny na e-numizmatyka.pl (w bardzo okrojonej formie)

https://e-numizmatyka.pl/portal/strona-glowna/monety/lista-artykulow/GUMOWSKI.html