(Samen no. 27, 12 maart 2010)
De jaar-thema commissie had vorige week een mooie avond voor ons in petto, waarop de bekende organist Dirk Out ons in woord en klank inleidde in de Mattheüs-passion. Hij vertelde hoe passiemuziek is ontstaan en hoe het fungeerde in de kerkelijke praxis. Want zowel in de Rooms-Katholieke eredienst, als in die van de reformatie, had de gezongen uitvoering van het lijdensverhaal van de Heer een liturgische plek.
De Mattheüs-passion van Bach bestaat grofweg uit drie soorten muzikale activiteit.
De letterlijke tekst van het lijdens-evangelie volgens Mattheüs wordt gezongen, er zijn aria's die door de solisten gezongen worden, en er worden door het koor koralen gezongen, begeleid door het orkest.
Die indeling is niet toevallig. Deze drie vormen staan voor de drie onderdelen waaruit een 'gezond' geloof moet bestaan.
Eerst is daar de bijbeltekst.
Die is fundamenteel voor ons geloof. 'Sola scriptura', alleen de schrift... Dat betekent niet dat die schrift altijd letterlijk 'waar' is, maar wel dat het de enige bron en norm van geloofskennis is. Wat we geloven moet in overeenstemming zijn met wat de bijbel vertelt. Geloof dat daar buiten valt, is geen christelijk geloof, en dient in de kerk dus geen plaats te hebben.
Dit geloof nu, vraagt een dubbele reflectie.
Aan de ene kant is er het belijden van de kerk, de neerslag van wat concilies en synodes hebben doordacht en vastgesteld. Dat heeft geleid tot een 'objectief' geloof, in de zin van 'dit leert de kerk', 'dit is het geloof der eeuwen'.
Aan de andere kant staat de persoonlijke ervaring. Mensen 'hebben' of 'krijgen' iets met dat geloof. Het is niet alleen een objectieve leer, iets dat buiten je staat, maar tegelijkertijd is het iets dat je raakt, dat je inspireert, dat je in je gevoel raakt. Objectief geloof kan niet zonder subjectieve beleving. De term 'bevindelijkheid' komt dan boven, het moet allemaal ook iets van en voor jezelf worden.
Het mooie van de Mattheüs-passion is, dat die drie elementen daar op een evenwichtige manier aanwezig zijn. In de recitatieven klinkt de letterlijke bijbeltekst, als de basis van het geloof. De koralen verwoorden het 'objectieve' geloof van de Kerk, de geloofswaarheid die, dikwijls ondanks onszelf, over deze wereld ligt. In de aria's tenslotte is het het individu dat daar heel persoonlijk mee bezig is.
Naast de schitterende muziek, en de bewondering die je voor het genie Bach moet hebben, leert de Mattheüs-passion ons voor deze tijd een wijze les...
'Gezond geloof' bestaat uit drie elementen, die altijd met elkaar in evenwicht moeten zijn. Bijbel, belijden en beleven, we hebben ze alle drie nodig. Want waar één van drieën gaat overheersen ontspoort het geloof.
In onze tijd is er naar mijn idee te veel aandacht voor de aria's, om in de stijl van de Mattheüs-passion te blijven... 'Geloof' wordt voor veel mensen uiterst subjectief, het is alleen ervaring, alleen beleving... Traditie, en daarmee ook belijden, zijn voor veel mensen onaangename woorden geworden... En met de bijbelkennis is het ook droevig gesteld...
Een kerk die werkelijk Kerk is, probeert die drie aspecten van geloof, bijbel, belijden en beleven, in evenwicht te houden. Dat betekent concreet, dat je wel eens dieper moet gaan dan je eigen (vrome) gevoel!