CRISIS

(Samen 43, 2 juli 2010)

Je moet natuurlijk oppassen jezelf als kerk niet in een neerwaartse spiraal te denken... Dat doen individuele mensen soms, en een psychotherapeut probeert dan bepaalde gedachtepatronen om te buigen, zodat de vicieuze cirkel doorbroken wordt, en mensen niet aan somberheid of depressie overgeleverd blijven.

Als kerk en kerkmensen hebben we ook dikwijls de neiging om de zaken negatief te zien, en zo wordt de neergang van geloof en kerk wellicht een zichzelf vervullende profetie...

Toch mag je, dunkt me, de crisis waarin kerkelijk geloof anno 2010 in Nederland verkeert niet bagatelliseren... Je bent het jezelf als gelovige, en als kerkelijke beleidsmaker helemaal, verplicht om je daar rekenschap van te geven. Want het is ontegenzeglijk dat geloof en kerk in Nederland – ja, in heel West-Europa – in een ernstige crisis verkeren.

Ter illustratie mijn eigen gemeente. Onlangs las ik op de website van het Reformatorisch Dagblad een interview met ds. Gerritsen, onze oud-predikant, vanwege zijn veertig jarig ambtsjubileum. Dominee Gerritsen kwam in 1975 naar De Lier, toen herbergde de Domkerk bij een zondagochtenddienst nog 700 kerkgangers, nu zijn we blij als op een gewone zondag de helft van dat aantal aanwezig is... In een periode van 35 jaar is het aantal kerkgangers gehalveerd...

Dat illustreert hoe de positie van geloof en kerk steeds meer naar de marge wordt gedrongen, en dat is erg! Het rijke Westen neemt massaal afstand van de Levende God en zijn evangelie, dat tast de fundamenten van onze samenleving aan, en ik ben bang dat het ons ook in het oordeel zal brengen! Spelen met vuur is namelijk nooit ongevaarlijk...

Nu is het natuurlijk heel makkelijk en goedkoop, en zonder enig gevaar, om met de vermanende vinger naar mensen buiten de kring van de kerk te wijzen... Maar heeft de crisis van kerk en geloof niet veel meer met ons als kerkmensen zelf te maken? Hebben wij het waarachtige geloof niet ingeruild voor iets dat uiteindelijk alleen maar dient om onszelf over de bol te aaien? Geldt voor ons nog: “Gij geheel anders?” of leven wij gewoon als wereldlingen, overgoten met een vaag christelijk sausje? Ik vond twee gedachten, die tot nadenken stemmen, in het nieuwste boek (De tovenaar en de dominee) van dr. Henk Vreekamp:

“Het volksgeloof gaat intussen zijn vanouds bekende gang, zonder binding met het kerkelijk leven. De dominee wordt “ingehuurd” voor de onmisbare rituelen – dopen, trouwen en begraven – maar de ziel van het volk laat zich niet bekijken. De voorganger is voorbijganger. Aan zo iemand laat je het achterste van je tong niet zien. In het volksgeloof klinkt een stil protest tegen de presentatie van de kerkleer. De leer van de kerk is wel goed – geen kwaad woord daarover – maar ze raakt het leven niet. Op veel levensvragen heeft de kerk geen antwoord.” (…) Maar hoe zouden wij die leer dan kunnen kennen? Is de hele geloofscrisis van het Westen ten dele geen kenniscrisis? Vreekamp zegt over de catechese (een heikel punt!): “De dominee stelt de vragen. De catechisant antwoordt. Hoewel de natuurlijke orde omgekeerd is. Kinderen vragen. Grote mensen antwoorden. Boerenzoon en filosoof Cornelis Verhoeven schreef over het woord 'catechismus', over het overhoren van leerlingen, het 'drillen en dreunen,' dat juist in de religieuze leer vanouds het 'opdreunen en nagalmen' gangbaar is. In het woord 'catechismus' hoor je nog het weergalmen van de echo. Het gaat alleen om het nazeggen, begrepen of niet. Het begrip komt later wel en als het niet komt, is er nog niets aan de hand. In een godsdienstige traditie zijn er teksten die vanwege hun heiligheid onveranderd opgezegd en doorgegeven willen worden. Dus uit het hoofd leren en 'ongedwongen' ter sprake brengen. De dreun is een stadium waar we doorheen moeten.”

Waarschijnlijk moet in de Westerse kerk het roer drastisch om. Bij al haar missionair pogen kon de PKN wellicht beter in de leer gaan bij mensen als van de Beek, Meijering en Vreekamp... Met pappen en nathouden redden we het niet, er is niet minder dan een nieuwe reformatie nodig... (van de Beek)