warunki kontraktu małżeńskiego

PYTANIE: Salam alajkum ła rahmatullah ła barakatu. Uczeni islamu, chciałabym dowiedzieć się, czy jest dozwolonym kobiecie, umieszczenie w kontrakcie małżeńskim warunku, że jej mąż nie może poślubić innej kobiety?

ODPOWIEDŹ: Ła alajkum as-sallamu ła rahmatullahi ła barakatu. W Imię Allaha Miłosiernego Litościwego. Wszelka cześć i chwała należy się Allahowi i pokój i błogosławieństwo dla Jego Wysłannika. Pytanie twoje stanowi wśród muzułmańskich uczonych kwestię sporną, ale większość z nich jest zdania, że kobieta ma prawo do umieszczenia takiego warunku w kontrakcie małżeńskim i będzie on (warunek) obowiązywał męża. Jak we wszystkich innych prawomocnych kontraktach, naruszenie tego warunku może spowodować unieważnienie kontraktu małżeńskiego.

Aby uzyskać szerszą wiedzę na temat tej drażliwej kwestii, pragniemy przedstawić, co następuje: „Istnieją różnice pośród uczonych w opinii dotyczącej prawomocności takiego warunku w kontrakcie małżeńskim. Warunki w kontrakcie małżeńskim można podzielić na dwa rodzaje:

1 - Te nałożone przez prawo szariatu, oraz

2 - Sporządzone przez jedną lub więcej stron. Kiedy kontrakt małżeński zostaje zawarty wówczas posiada on wszystkie warunki pierwszego rodzaju, nawet jeśli nie są one zapisane w kontrakcie.

Zrozumienie warunków opartych o prawo zwyczajowe (opartych na zwyczaju, tradycji):

Jest regułą prawa islamskiego (fiqh), że zwyczaje mogą uzyskać status prawny. Jest zrozumiałe, że ludzie zachowują się według pewnych wzorców. Odkąd zostało to zrozumiane, jedna strona ma prawo wymagać od drugiej nawet tego, co nie zawiera się w kontrakcie małżeńskim. W małżeństwie występują pewne ustalenia, wynikające z przyjętego zwyczaju. Takie ustalenia nie muszą być wymieniane w kontrakcie małżeńskim, by obowiązywały (tzn. obowiązują nawet jeśli nie są wymienione w kontrakcie małżeńskim). Jednakże istnieją pewne surowe warunki, które muszą być wypełnione, zanim czyn zwyczajowy zostanie uznany za ekwiwalent (odpowiednik) legalnego warunku (zastrzeżenia w kontrakcie małżeńskim). Warunki, które muszą zostać wypełnione to:

1 - Zwyczajowa praktyka nie może być sprzeczna z prawem szariatu. Na przykład: w niektórych miejscach na świecie istnieje zwyczaj, że kobieta musi zapłacić posag. Żadna ze stron nie może wymagać wypełnienia takiego warunku, ponieważ jest on nieprawomocny - sprzeczny z zasadami szariatu.

2 - Zwyczaj musi być powszechnie znany i uniwersalny, nie zaś praktykowany przez jakąś część populacji

3 - Zwyczaj musi istnieć i musi być znany przed tym, jak kontrakt małżeński zostaje zawarty.

Warunki nie do przyjęcia:

Jakiekolwiek warunki sprzeczne z podstawowymi celami i założeniami kontraktu małżeńskiego, sprzeniewierzające lub unieważniające go, są odrzucane, i - nawet jeśli zostały zapisane w kontrakcie małżeńskim - nie mają konsekwencji prawnych. Na przykład, warunek, że kobieta nie otrzyma mahr lub, że mąż nie musi łożyć na utrzymanie swej żony lub, że związek małżeński nie zostanie skonsumowany - wszystkie te warunki są pozbawione mocy prawnej, są nieważne i nie mają absolutnie żadnych skutków prawnych.

Solidne i akceptowalne warunki:

Warunki takie muszą być określone i uzgodnione przed lub w czasie składania propozycji małżeńskiej/jej akceptacji. Nawet ci spośród uczonych, którzy akceptują tego typu warunki, nie akceptują ich, jeśli nie zostały one uzgodnione w czasie składania propozycji małżeńskiej/jej akceptacji. Są dwa rodzaje takich akceptowalnych i solidnych warunków:

1 - Zawarte w kontrakcie, nawet jeśli nie zostały określone. Są pośród nich warunki znane z prawa szariatu lub wynikające z prawa zwyczajowego, które opisano wyżej. Prorok (pokój i błogosławieństwo Allaha z nim) powiedział: „Warunki, które zobowiązany jesteś (zobowiązani jesteście) wypełnić w największym stopniu to te, które czynią małżeństwo legalnym (warunki kontraktu małżeńskiego).” [al-Buchari & Muslim] Wielu uczonych uważa, że hadis ten nawiązuje do tych warunków, które wynikają z prawa szariatu. Jest to pogląd szkoły Szafickiej, która nie akceptuje określania żadnych dodatkowych warunków w kontrakcie małżeńskim.

2 - Te warunki, które nie stanowią istoty kontraktu, ale które zostały uzgodnione przez strony podpisujące kontrakt. Są to warunki, które nie stoją w opozycji do głównych celów kontraktu, nie przynoszą nikomu szkody, odnoszą się do kwestii dozwolonych i są w obrębie tego co jest akceptowalne, tj. nie są sprzeczne z zasadami szariatu. Są ustalane na początku, by w przyszłości uniknąć sporów i trudności.

Zasadniczo muzułmanie muszą wypełniać swe zobowiązania

Ogólnie rzecz ujmując, muzułmanie muszą stosować się do wszelkich zawartych umów i zobowiązań, jeśli nie są one sprzeczne z prawem.

Allah powiedział o wierzących (interpretacja znaczenia):

[Koran 2:177] {(...) i ci, którzy wypełniają swoje zobowiązania, kiedy się zobowiązali (...)},

[Koran 5:1] {O wy, którzy wierzycie! Bądźcie wierni zobowiązaniom!}

Prorok (pokój i błogosławieństwo Allaha z nim) rzekł: „Muzułmanie mają obowiązek wypełniania swoich zobowiązań” [Abu Dałud & al-Hakim]

Za panowania Umara ibn al-Chattab (oby Allah był z niego zadowolony), mężczyzna poślubił kobietę pod warunkiem, że zachowa ona prawo do pozostania w swoim domu. Nadszedł jednak czas, że zechciał on zabrać ją do swego domu. Udali się ze swym problemem do Umara, który powiedział: „Ma ona prawo do swojego warunku” (tj. do pozostania w swoim domu), mężczyzna odrzekł „Wobec tego rozwód jest nieunikniony.” Umar osądził: „Zgodnie z warunkami jej prawa zostały naruszone.” Jest to opinia wielu Towarzyszy, ich następców i uczonych takich jak Sad ibn Abi Łaqqas, Muałijah, Amr ibn al-Aas, Szurajh, Umar ibn Abdul-Aziz, Tałus, al-Ałzai, i Ishaq.

Jest też inna opinia, która mówi, że warunki inne niż te, wynikające z istoty kontraktu, nie mają znaczenia. Jest to opinia między innymi: Abu Hanifah, asz-Szafii, Malika, az-Zuhri, Qatada, al-Lais, as-Sauri, Ibn al-Munzir i została przekazana przez Ali.

Dowody na nieważność „obcych” warunków

Aby dowieść swoich racji - że tego typu warunki nie są ani ważne, ani zobowiązujące - uczeni cytują hadis Proroka: „Każdy warunek, którego nie ma w Księdze Allaha jest nieważny, nawet jeśli byłoby to sto warunków.” (al-Buchari & Muslim).

„Muzułmanie są związani warunkami/zobowiązani do wypełniania warunków, z wyjątkiem warunków, które legalizują (czynią dozwolonymi) rzeczy zabronione (w islamie, nielegalne) lub rzeczy dozwolone (w islamie, legalne) – zabronionymi (nielegalnym).”

Jednakże ostatnia wersja hadisu jest słaba i nie może być używana jako dowód. Natomiast jeśli chodzi o hadis przytoczony wcześniej: „Warunki, które zobowiązany jesteś (zobowiązani jesteście) wypełnić w największym stopniu to te, które legalizują małżeństwo (warunki kontraktu małżeńskiego).” - twierdzą oni, że dotyczy on wyłącznie warunków będących istotą kontraktu małżeńskiego samego w sobie.

Odpowiedź na powyższą argumentację

Uczeni, którzy zezwalają na tego typu warunki w kontrakcie małżeńskim, odpowiedzieli na obie argumentacje. Jeśli chodzi o hadis: „Każdy warunek, którego nie ma w Księdze Allaha (...)”, powiedzieli oni, że dla opiekuna (łali) kobiety stawianie pewnych warunków, korzystnych dla kobiety, jest rzeczą dozwoloną i nie jest sprzeczne z Księgą Allaha. Istotnie, warunki takie nie naruszają Księgi Allaha i nie czynią dozwolonym tego, co zabronione, itp. Pozwalają one po prostu kobiecie na anulowanie małżeństwa, jeśli warunki nie zostaną wypełnione. Poza tym, hadis: „Warunki, które zobowiązany jesteś (zobowiązani jesteście) wypełnić w największym stopniu...” traci swe prawdziwe znaczenie, jeśli ktoś twierdzi, że odnosi się on wyłącznie do warunków, które obowiązują jako wynik istoty kontraktu małżeńskiego.

Przyczyna różnic w opiniach

Dyskusja ta sprowadza się do rozumienia dwóch pozornie sprzecznych hadisów.

„Każdy warunek, którego nie ma w Księdze Allaha jest nieważny, nawet jeśli byłoby to sto warunków.” [al-Buchari & Muslim]

„Warunki, które zobowiązany jesteś (zobowiązani jesteście) wypełnić w największym stopniu to te które czynią małżeństwo legalnym /warunki kontraktu małżeńskiego/” [al-Buchari & Muslim]

Z drugiego hadisu, jak i z fatwy Umara przytoczonej wcześniej, jasno wynika, iż jest miejsce dla dodawania warunków do kontraktu małżeńskiego. Wydaje się również jasno wynikać z fatwy pierwszej, że istnieją pewne ograniczenia dotyczące stawianych warunków. Szczególnie zabronione są jakiekolwiek warunki sprzeczne z podstawowymi celami i założeniami kontraktu małżeńskiego lub te już ustanowione, które kontrakt unieważniają. Tak oto jedynym pozostającym problemem jest zrozumienie jak należy zastosować te zasady w praktycznych sytuacjach.

Uczeni, którzy w ogóle nie akceptują takich zewnętrznych warunków (tj. nie wynikających bezpośrednio z istoty kontraktu) uważają, że nie mają one żadnych skutków prawnych, nie są zobowiązujące i nie wpływają na ważność podstawowego kontraktu. Według uczonych, którzy akceptują takie dodatkowe warunki dają one kobiecie prawo do anulowania małżeństwa, jeśli warunki te nie będą wypełnione. A Allah Wszechmocny wie najlepiej.

Mufti: Islam Online Fatwa Editing Desk

przekład: Alina Abu-Zaitoun