PYTANIE: Jeśli jest jakaś kwestia, co do której istnieje więcej niż jedna fatwa, i jeśli jedna fatwa, mówi, że jest to dozwolone (halal), druga, że jest to zabronione (haram), a trzecia mówi o drodze pośredniej, którą z nich powinien wybrać muzułmanin, szczególnie w odniesieniu do kwestii współczesnych, w których analogia (qijas) i badanie sprawy w kontekście Koranu i Sunny (idżtihad) mogą odegrać rolę, i odnośnie których nie istnieje tekst szariatu, jak odsetki bankowe, lub to, co nazywamy lokatami lub dochodem z lokat [...]? Co sądzi (szeich) o ludziach, którzy mówią, że to jest fatwa uczonego, i że to on jest za to odpowiedzialny i że ‘wisi ona wokół jego szyi’? Jaki jest szeicha pogląd na tych, którzy podążają za dyspensami udzielonymi przez uczonych, lub za łatwiejszymi opcjami, które oni przedstawiają? Oni mówią, że to są ludzie wiedzy, a to są ich fatwy i oni wiedzą lepiej niż my. Lecz ich fatwy mogą być sprzeczne z fatwami innych szeichów i uczonych w tym samym kraju lub w innych krajach, którego z nich powinniśmy więc słuchać? Skąd możemy wiedzieć, co jest właściwe, a co nie? Proszę zauważyć, że większość ludzi nie ma dostatecznej wiedzy, by ocenić, czy fatwa wydana przez jednego uczonego lub muftiego rożni się od tych wydanych przez innych uczonych.
ODPOWIEDŹ: Chwała Allahowi.
Zanim odpowiem na to ważne pytanie, powinniśmy przedstawić warunki, jakie powinien spełniać mufti, by mógł być uznany za jednego z ludzi wiedzy, którego słowa się liczą i jeśli wyraża on inną opinię, wówczas możemy powiedzieć, że rzeczywiście istnieje różnica opinii wśród uczonych. Jest wiele takich warunków, które ostatecznie sprowadzają się do dwóch:
wiedza, ponieważ mufti będzie mówił ludziom o prawach Allaha, a nie może mówić o prawach Allaha jeśli je ignoruje (nie posiada o nich wiedzy).
siła charakteru, tzn. jest on człowiekiem prawym we wszystkich sprawach, boi się Allaha i trzyma się z dala od wszystkiego, co mogłoby podkopać jego wiarygodność. Uczeni zgadzają się, że fatwa nie może być przyjęta od osoby niemoralnej, nawet jeśli posiada ona wiedzę. Wyraźnie stwierdził to al-Chatib al-Baghdadi.
Ten, kto spełnia te dwa warunki jest uczonym, którego słowa mogą być przyjęte, lecz ktokolwiek nie spełnia tych warunków nie należy do ludzi wiedzy, których słowa mogą być zaakceptowane. Słowa tego, kto znany jest z ignorancji lub ze złego charakteru, nie mogą być przyjęte. [Al-Chilaf bajna al-Ulama Asbabuhu ła Małqifuna minhu, Szeich Ibn Usajmin, str. 23]
Jaka powinna być postawa muzułmanina wobec różnic opinii wśród uczonych, o których mowa powyżej? Jeśli muzułmanin posiada wystarczającą wiedzę, która czyni go zdolnym do porównywania opinii uczonych na podstawie dowodów, i do zdecydowania, w przypadku której z nich istnieje większe prawdopodobieństwo, że jest poprawna, i może powiedzieć, co jest bardziej właściwe i istnieje większe prawdopodobieństwo, że jest właściwe, wtedy musi tak uczynić, ponieważ Allah nakazał nam odwoływać kwestie sporne do Koranu i Sunny, według Jego słów (interpretacja znaczenia):
[Koran 4:59] {O wy którzy wierzycie! Słuchajcie Allaha i słuchajcie Posłańca, i tych spośród was, którzy maja władzę. A jeśli się sprzeczacie o coś między sobą, odwalajcie się do Allaha i Jego Posłańca, jeśli wierzycie w Allaha i Dzień Ostateczny. To jest lepsze i bardziej odpowiednie w ostatecznej decyzji.}
Powinien więc odnieść kwestię sporną do Koranu i Sunny, i to, co wydaje mu się być bardziej właściwe, opierając się na dowodach, jest tym, za czym powinien podążyć, ponieważ obowiązkowym jest podążać za dowodem, i może odwołać się do słów uczonych, by pomogli mu zrozumieć dowód. Aczkolwiek, jeśli muzułmanin nie ma dostatecznej wiedzy, która uczyniłaby go zdolnym do zdecydowania, która z opinii uczonych jest bardziej poprawna, wtedy powinien zapytać ludzi wiedzy, których wiedzy i zaangażowaniu religijnemu ufa, a następnie podążyć za radą lub fatwami, jakie oni wydają. Allah mówi (interpretacja znaczenia):
[Koran 16:43] {Więc pytajcie ludzi napomnienia, jeśli sami nie wiecie.}
Uczeni stwierdzili, że szkołą (mazhabem) przeciętnego człowieka jest mazhab jego muftiego. Jeśli ich opinie się różnią, wtedy powinien posłuchać tego, kto jest najbardziej godny zaufania i obdarzony największą wiedzą. Jest to analogiczne do sytuacji, gdy człowiek zachoruje – oby Allah dał nam wszystkim dobre zdrowie – i szuka najbardziej godnego zaufania i najbardziej uczonego lekarza, by ten trafniej - niż kto inny - dobrał mu rodzaj kuracji. Ważniejszym jest być na bezpiecznym brzegu w sprawach religijnych, niż w sprawach doczesnych. Nie jest dozwolonym dla muzułmanina podążać za jakąkolwiek opinią uczonego, która odpowiada jego pragnieniom, jeśli jest ona sprzeczna z dowodami, lub szukać fatw u tych, o których myśli się, że będą bardziej pobłażliwi w swych fatwach. Jeśli chodzi o religię, wierny powinien raczej znaleźć się na bezpiecznym brzegu i pytać uczonych o największej wiedzy i najbardziej bogobojnych. [Al-Chilaf bajna al-Ulama autorstwa szeicha Ibn Usajmina, 26; Liqa Munałła maa szeich Salih al-Fałzan, str. 25, 26]
Czy stosownym jest dla mądrego człowieka podjąć środki ostrożności dla swego zdrowia psychicznego i udać się do najzdolniejszych lekarzy, niezależnie od tego jak daleko się oni znajdują, i wydać na to dużą ilość pieniędzy, a następnie bagatelizować sprawy religii i nie dbać o nie, jeśli nie pokrywają się one z jego pragnieniami i zachciankami, i przyjąć najprostsza fatwę, nawet jeśli przeczy ona prawdzie? W rzeczywistości, są nawet ludzie, którzy zadają uczonemu pytanie, a jeśli jego fatwa nie odpowiada ich kaprysom i namiętnościom, pytają następnego i następnego, aż znajda osobę, która da im taką fatwę, jaką chcą! Nie istnieje uczony, który nie natrafiłby na kwestię, odnośnie której usiłował osiągnąć werdykt na podstawie idżtihadu, lecz nie udało mu się dojść do poprawnej odpowiedzi. Jednakże jest on usprawiedliwiony i dostanie nagrodę za swój idżtihad. Jak powiedział Prorok (pokój i błogosławieństwo Allaha z nim): „Jeśli sędzia wydaje orzeczenie, stosownie do swych najlepszych umiejętności i wiedzy, i werdykt jest właściwy (tzn. zgodny z orzeczeniem Allaha i Jego Wysłannika), dostanie podwójną nagrodę. A jeśli wydaje wyrok, stosowanie do swych najlepszych umiejętności i wiedzy, lecz wyrok nie jest właściwy, dostanie jedną nagrodę.” [al-Buchari, 7352; Muslim, 1716]
Nie jest dozwolonym, by muzułmanin naśladował błędy i pomyłki uczonych, gdyż to łączy w sobie wszelkie rodzaje zła. Dlatego uczeni mówią: ktokolwiek podąża za tym, co do czego uczeni się poróżnili, i wybiera najłatwiejsze z ich fatw, staje się heretykiem lub bliskim herezji [Ighasat al-Lahfan, 1/228]. Herezja oznacza hipokryzję. Prosimy Allaha, by dał nam właściwe rozumienie i pomógł nam zdobyć wiedzę przynoszącą korzyści i czynić prawe dzieła. A Allah wie najlepiej. Oby Allah pobłogosławił naszego Proroka Muhammada i zesłał na niego pokój.
Szeich Muhammad Salih al-Munadżdżid
Przekład: Iman