Árið 1948 - Lýsishersla - 2
Einherji 31. janúar 1948
Fullyrðingar Mjölnis um að ríkisstjórnin eða einstaka fulltrúar í stjórn S. R. hafi “stöðvað allar framkvæmdir” í byggingu lýsishersluverksmiðju, er uppspuni frá rótum.
Mjölnir gerir að umtalsefni í síðasta tölublaði sínu, hina fyrirhuguðu lýsishersluverksmiðju. Fyrirsögn greinarinnar er fremur sakleysisleg spurning – “Ætlar ríkisstjórnin að svíkja Siglfirðinga um lýsishersluverksmiðjuna?”
Þegar hálfnaður er lesturinn á þeim blekkingavaðli, sem grein þessi er, sést, að ekki er lengur spurt um fyrirætlanir ríkisstjórnarinnar og stjórnar S.R. í þessu máli, heldar fullyrt, að ríkisstjórnin og fulltrúar stjórnarflokkanna í stjórn S.R. hafi stöðvað allar framkvæmdir varðandi byggingu lýsishersluverksmiðjunnar.
Gætir því nokkurs ósamræmis milli yfirskriftar og niðurlags. Mun það sennilega stafa af því, að einhver af hinum sárafáu, hógværari kommúnistum hefur skrifað yfirskriftina, en Moskvukommúnisti aðalinnihald greinarinnar.
Þó að Mjölnismenn hafi ekki fengið orð fyrir að fara með það, sem sannast er í hverju máli, skal þeim því með fáum orðum bent á hið sanna varðandi byggingu og rekstur lýsishersluverksmiðjunnar.
Mjölnir heldur því fram, að engum hafi dottið í hug bygging og rekstur lýsishersluverksmiðju, nema fyrrverandi nýsköpunarstjórn.
Þetta er hin mesta fjarstæða. Löngu áður en allt nýsköpunartalið kom til sögunnar, hafði stjórn S.R. falið hinum alkunna dugnaðarmanni Jóni Gunnarssyni framkvæmdastjóra S.R. að kynna sér rekstur lýsishersluverksmiðju og athuga, hvort tiltækilegt þætti að byggja slíka verksmiðju hér.
Þessa rannsókn framkvæmdi Jón Gunnarsson á þeim árum, sem hann var framkvæmdastjóri. S.R. Leiddi sú rannsókn í ljós, að ekki þótti rétt að fara út í þessar framkvæmdir þá, í stuttu máli sagt, háir tollmúrar á Ameríkumarkaði og of lágt verð á herta lýsinu torvelduðu framkvæmdir.
Það álasar enginn fyrrverandi verksmiðjustjórn, þó hún legði ekki til við þáverandi ríkisstjórn, að byggð yrði og rekin lýsishersluverksmiðja með fyrirsjáanlegu tapi.
Mjölnir segir, að það hafi verið eitt af fyrstu verkum Áka Jakobssonar að hefja undirbúning að byggingu lýsishersluverksmiðju, og hann hafi sent mann utan til að kynna sér málið og skipað byggingarnefnd.
Satt er það, að byggingarnefnd var skipuð, það vantaði ekki nefndirnar hjá Áka - en störf þessarar nefndar urðu sáralítil.
Hún komst að vísu að þeirri niðurstöðu, að lýsisherslu verksmiðjan væri best sett á Siglufirði, að slíkri niðurstöðu hefði hver einasta nefnd komist, sem skipuð hefði verið til að rannsaka staðsetningu lýsishersluverksmiðju, hefði hún litið á málið frá þjóðhagslegu sjónarmiði, því Siglufjörður er sjálfkjörinn staður fyrir lýsishersluna.
Hér eru flestar og stærstar síldarverksmiðjur landsins. Mjölnir þarf því ekki að vera að eyða rúmi til þess að læða því inn hjá Siglfirðingum að það hafi verið af einskærri náð fyrrverandi atvinnumálaráðherra, að hér hefur verið ákveðinn staður fyrir fyrirhugaða lýsishersluverksmiðju.
Eftir að núverandi ríkisstjórn ákvað, að stjórn S.R. færi með byggingarmál lýsishersluverksmiðjunnar, hefir þetta gerst.
Strax eftir að stjórn S.R. tók við þessum málum, óskaði hún eftir skýrslu frá fyrrverandi byggingarnefnd lýsishersluverksmiðjunnar um störf sín. Sú skýrsla kom frá henni síðara hluta s.l. sumars. -
Enginn asi virtist á nefndinni að skila af sér skilríkjum, og þegar gögnin loksins komu, voru þau í alla staði ófullkomin.
Engin teikning var fyrir hendi, engin rekstraráætlun, ekkert yfirlit yfir verðmismun á hertu lýsi, og því lýsi, sem við nú seljum.
Ekkert hafði verið gert til fjáröflunar, svo að hægt væri að hefjast handa. Og ekki hafði þessi nefnd, sem Mjölnir er svo hrifin af, einu sinni sinnu á því að rita bæjarstjórn og hvetja hana til úrbóta á vatnskerfi bæjarins.
Aðspurðir skýrðu þessi menn frá, að vatnsveita bæjarins væri nægileg fyrir hina fyrirhuguðu verksmiðju. Þó vita allir, sem kynnt sér hafa þessi mál, að fyrsta skilyrði fyrir lýsishersluverksmiðju er nægilegi vatn og rafmagn, og að vatnsveitan, eins og hún er nú, er hvergi nægjanleg fyrir bæinn, þegar verksmiðjur S.R. eru í gangi.
Eftir að verksmiðjustjórn S.R. fékk fulla vitneskju um hvernig mál þetta hafði verið lauslega. undirbúið, var sýnilegt, að það fyrsta, sem gera þurfti í málinu var að láta sérfróðan mann semja kostnaðaráætlun yfir byggingu fyrirhugaðrar lýsishersluverksmiðju, og einnig fá samda rekstursáætlun fyrir verksmiðjuna. -
Þetta gerði stjórn S.R. Hún réði Jón Gunnarsson til þessa verks, og tók hann við því starfi s.l. haust.
Unnið er nú að því af honum og sérfræðingum vestra að semja þessar áætlanir. Það er einnig í sambandi við þessa rannsókn, sem Guðmundur Marteinsson verkfræðingur kom hingað norður og rannsakaði vatns- og rafmagnsmál hér.
Skýrsla frá honum hefur enn ekki borist, en hann hefur látið í ljósi þá skoðun, að nægilegt vatn væri fyrir hendi í Siglufirði, með nokkrum aðgerðum á vatnskerfinu. Um rafmagnsmál okkar þarf ekki að fjölyrða, það vantar aðra samstæðu í Skeiðsfossvirkjunina, og hana þurfum við að fá, það er bráð nauðsyn - án hennar fáum við sennilega aldrei lýsishersluverksmiðju. Það er mál okkar Siglfirðinga sjálfra, og það þurfum við að knýja fram sem fyrst.
Með hliðsjón af því háa verði, sem nú er á öllu feitmeti í heiminum, og með tilliti til þess, að gætt verði meiri hagsýni við byggingu lýsishersluverksmiðjunnar en byggingu S.R.'46 og Skagastrandarverksmiðjunnar (sem kosta munu um 43 til 45 milljónir), ætti að mega gera sér vonir um, að niðurstöður byggingar- og rekstursáætlana verði á þá lund, að lýsishersluverksmiðja sé framtíðarfyrirtæki.
Um öflun fjár til þessara framkvæmda hefir verið rætt í verksmiðjustjórn, en ekki hefir þótt tiltækilegt að leita til bankanna, fyrr en að fengnum þeim upplýsingum, sem Jón Gunnarsson er að afla.
En ég læt hér svo staðar numið að sinni um þetta mál. En vel má vera, að fleiri staðir en Siglufjörður horfi löngunarfullum augum til staðsetningu lýsishersluverksmiðjunnar, og þar er ég sammála höfundi Mjölnisgreinarinnar um, að við Siglfirðingar þurfum að vera vel á verði um þetta hagsmunamál sitt sem önnur, en hitt er annað, að slík skrif sem Mjölnis um þetta mál eru síst fallin til þess að vinna málstað Siglfirðinga gagn, heldur þvert á móti.
Jón Kjartansson