scheur

De verwoestende werking

van de religie

Stilte en schaamte

aan de Broederweg

De religie heeft een verwoestende werking.

Daaraan werd ik hard herinnerd bij het ontvangen van een uitnodiging van het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme van de Vrije Universiteit. Het was voor een congres in Kampen.

Het gaat niet over de oorlogen door de eeuwen heen met een religieuze oorzaak of over de gevechten in de islamitische wereld, om maar niet te denken aan wat de geschiedenis van de westerse wereld met godsdienstoorlogen heeft opgeleverd aan materiële en geestelijke ruïnes. Nee, het documentatiecentrum voor het protestantse aan de VU blijft bij zijn leest en organiseert aan de Broederweg in Kampen een congres van een dag lang over -ik citeer de uitnodiging- "over de scheuring van de jaren zestig in de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt)."

Nou niet meteen stoppen met dit verder te lezen. Als religie verwoestend heeft gewerkt dan is dat zeker in enger kerkelijk verband en in de gezinnen..

Het protestantisme is wereldwijd gezien beperkt. Als het onderwerp de vrijgemaakte gereformeerde kerken betreft vraag je je bovendien af of dit onderwerp een congres in de Nieuwe Kerk aan de Broederweg de moeite waard is.

Het centrum aan de VU verdient veel waardering. Het heeft in de loop der jaren een indrukwekkende rij aan boeken het licht doen zien, waaruit niet de verwoestende werking, maar juist de positieve invloed van het protestantisme bleek met als titels Een dominees leven in de negentiende eeuw, De protestantse onderwijzer of Hoe gezegend is ons land. Het is een kostelijke rij geworden in mijn boekenkast.

En nu komen ze met dit. Het sluimerend schuldgevoel in de vrijgemaakte kerken. Het is een geschiedkundig onderwerp. Maar als het centrum van de VU aan deze en andere de scheuringen in de gereformeerde kerken begint, kan ze voortaan haar lol wel op.

Er is een aanleiding. Op 31 oktober, de dag van Luther, is het vijftig jaar geleden dat in de vrijgemaakte gereformeerde kerken De Open Brief verscheen, die de aanleiding was (ik citeer de uitnodiging) "tot scheiding der wegen...... ,tot scheuring van de plaatselijke kerken en tot uitsluitingen aan de Theologische Hogeschool te Kampen."

Nu zijn kerkelijke scheuringen het met name gereformeerd protestantisme helaas niet vreemd. Het tragische van de vrijgemaakte gereformeerde kerken was, dat deze kerkformatie nog jong was en ontstaan in de jaren veertig van de vorige eeuw.

Men had zich vrijgemaakt van de Gereformeerde Kerken en achtte zich de rechtvaardige voortzetting van deze kerken. Sterker nog, de vrijgemaakte kerken werden op de kansels en door gezaghebbende theologische hoogleraren uitgeroepen tot de "enige ware kerk". De Gereformeerde Kerken, die zij verlaten hadden, waren een valse kerk geworden.

Dat stond niet in de Bijbel, maar het was wel hun evangelie geworden.

De verwoestingen toen, aangericht in de gereformeerde kerkelijke gezinnen en in de tegen de kerken aanleunende verenigingen en maatschappelijke organisaties zijn niet onder woorden te brengen. Zo groot en onzegbaar was het verdriet, de haat en de vijandschap onder de kerkgangers.

Er was veel gebeurd. De strijdlust bleef. Dat werkte door in de vrijgemaakte kerken. De stoere overtuigende taal, die werd verkondigd was een compensatie van de eigen onzekerheid. Het was bar en boos geweest.

Dat was de achtergrond van de Open Brief, die plotseling verscheen in Groningen.

Directeur van het protestantse documentatiecentrum aan de VU is George Harinck. Dat hij in de geschiedenis van de gereformeerde scheuringen duikt en een congres organiseert over de Open Brief is niet zo verwonderlijk. Hij is ook directeur van het Archief-Documentatiecentrum van de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) en is, zoals dat heet in de gereformeerde wandeling, vrijgemaakt.

Wat mij treft in dit initiatief van Harinck en de zijnen is dat het vrijgemaakte geweten speelt. Op de website van het documentatiecentrum van de vrijgemaakte gereformeerden kerken lees ik dat de kerkscheuring leden van deze kerken als een steen op de maag ligt.

Men vervolgt:

„Hartelijke verdedigers van de scheuring roeren zich nauwelijks meer, stilte en schaamte rondom wat eind jaren zestig is gebeurd hebben de overhand en de publieke discussie neigt naar erkenning van fouten, naar verzoening en ook naar hereniging. In de Nederlands Gereformeerde Kerken is het leed nog niet vergeten, maar speelt ook de vraag: hoe gaan we als kerken verder naast en met de vrijgemaakte kerken.”

Harinck behoort bepaald niet tot het behoudend deel van de vrijgemaakte kerken. In een interview zei hij geen bezwaar te hebben tegen homoseksuele relaties en evenmin tegen het kiezen van vrouwen in een kerkelijk ambt. Ook vertelde hij in het interview geen probleem te hebben, dat protestanten een rooms-katholieke mis bezochten. Ook bleek hij een afwijkende visie te hebben op het verzoeningswerk van Jezus Christus. Een heikele kwestie.

De hoogleraar werd op het matje geroepen door de Theologische Universiteit aan de Broederweg. Harinck zei dat een paar uitspraken anders bedoeld waren; de universiteit sprak haar vertrouwen in hem uit.

(Harinck volgde onlangs het voetspoor van Abraham Kuyper als journalist voor een televisie serie en reeks krantenverhalen. Kuyper bezocht, ook als journalist, de oude wereld rond de Middellandse Zee en schreef daar een boek over.)

Wat moet het congres aan de Kampense Broederweg worden? Het programma telt acht sprekers, afwisselend NGK (Nederlands Gereformeerde Kerken) en GKV (Gereformeerden Kerken Vrijgemaakt). Het gaat op grond van recent onderzoek om een ‚historische beoordeling van een heftige periode’.

Volgens de uitnodiging wordt getracht de feitelijke toedracht te bieden en te duiden. Dat kan een discussie worden over de „zaakgerechtigheid” bekend uit vorige periode van kerkstrijd. Ik wil er niet aan denken.

Niettemin, men is schuldbewust, schaamt zich en wil een eerste stap zetten naar hereniging.

Ik geef toe, ik ben die wereld gelukkig op tijd ontvlucht en heb nu makkelijk schrijven. Mijn contacten in familieverband en daar buiten zijn gebleven al die jaren. Vijftig jaar is een lange periode en de twee kerkgemeenschappen zijn geestelijk uit elkaar gegroeid. Ik kan me niet beroepen op ‚recent onderzoek’, maar twijfel niet aan mijn waarnemingen. De één leeft meer bij de dogma's, de ander hecht meer aan de geloofservaringen en is meer 'bevindelijk'

Van de vrijgemaakte kerken kan worden gezegd dat er oorspronkelijk en breed wordt gedacht. George Harinck kwam er door in de problemen.

De vrijgemaakte initiatiefnemers van het congres zijn als het ware bereid in het stof te buigen.

Alle reden om de congresgangers alle zegen toe te wensen, die zij nodig hebben.

Met mijn 88 jaren zie ik er tegen op naar Kampen te gaan, maar als Harinck en de zijnen een congres beleggen over de „Acte van Vrijmaking en Wederkeer” en over Artikel 31van de kerkorde en aan een hereniging met met de vroegere synodalen spoed ik me naar Kampen.

Kom op broeders aan de Broederweg,

zou ik willen roepen,

geen vijftig maar ongeveer zeventig jaar geleden

is met de vrijmaking veel verwoest

in kerken en gezinnen

en

het startschot gegeven

voor massale kerkverlating.

Dat is pas een onderwerp voor een congres. Een aanleiding is te vinden en een datum gemakkelijk te prikken.

Daar hebben we Luther niet voor nodig die geen Open Brief liet afdrukken, maar zijn stellingen op de deur van een slotkapel spijkerde.

Bert de Jong

Terug naar >>>>> Weerwater