Dood

Als men al het lijden wil wegnemen...

Over de grens tussen leven en dood wordt op oudere leeftijd veel gedacht en geschreven, maar het omliggend gebied blijft duister en weinig bekend. De lijn, die gepasseerd moet worden, is als op zee de verre horizon bij het afnemend avondlicht. Het schip vaart er heen en moet het na een uur of wat de absolute grens bereikt hebben. Maar die is verplaatst en weer even ver weg.

De horizon suggereert de eeuwigheid na het menselijk bestaan. Maar geen enkele concrete boodschap heeft ons van de andere kant van de lijn bereikt. Niemand keerde terug.

Nabestaanden kunnen getuige zijn van het passeren van de lijn. Hun ervaringen zijn geheel eigen en verschillend. Er wordt gevarieerd over verteld. Dikwijls gaat het over "een mooie dood".

Hoe zo mooi? In een vredige slaap overlijden? Wat wenst men nog meer?

Mijn antwoord heeft met m'n leeftijd te maken. Toegegeven.

Thuis gemakkelijk zitten te lezen of naar muziek te luisteren kan het gebeuren dat je wegzakt in een zalige slaap en je in de sluimer het verhaal op de reader verder droomt. Of de muziek van Radio 4 blijft door je heen klinken. Ik moet er niet aan denken, dat ik uit zo'n slaap nooit meer wakker zal worden en zij mij vindt, terwijl de reader met de bestseller op de bank is gevallen of de Unvolendete de kamer nog vult.

Het mag een ideaal einde zijn, een mooi verhaal, dat kan worden verteld tijdens de koffie en de borrel na je, uitvaart. Maar wat is er mooi aan? Je bent er ineens niet meer, definitief verdwenen alsof op de oneindige zee de verre horizon abrupt naar je toe is geschoven en je schip over de einder is gestort.

Het sterven zou mooi moeten zijn. Als verdoezeling en troost voor degenen die gebleven zijn. Bert Keizer, de arts en filosoof schuift in een column in het dagblad Trouw enkele misverstanden over het mooie sterven opzij.

Het is geen goed idee het sterven te regelen als een ingewikkelde bruiloft of als een ceremonieel afscheid om "plechtig en weloverwogen de eeuwigheid in te stappen, terwijl je ingetogen en liefdevol zwaait naar de achterblijvers op aarde.", schrijft hij.

Keizer vervolgt met de opmerking, dat de tegenwoordige euthanasiepraktijk die droomwereld ons voortovert. Mensen zien euthanasie als een prachtige slotakte. Daar heeft Keizer zijn bedenkingen tegen.

Hij gaat nog een stapje verder en noemt historische en bekende figuren van wie bekend is hoe naar hun overlijden zich voltrok. Vervolgens wijst Keizer er op, hoe erg de laatste ogenblikken kunnen zijn (de medici hebben hier een aanduiding voor: terminal delier). Het wisselen van de laatste woorden kan men beter eerder doen. Want een stervende verkeert dikwijls in een geestestoestand, die niet prettig is.

Dat is niet het lot van een ieder. Van William Blake is bekend, dat hij voor zijn werkelijk sterven uit een diepe sluimer ontwaakte. Zijn omstanders zagen zijn stralende ogen en wisten dat hem reeds een blik in de hemel was gegund.

Dichter bij huis. Mijn opa Willem de Jong lag bij mijn ouders thuis in Amsterdam. De kamer bood nog een ruim uitzicht op het westen. Het was zijn laatste avond. Bij het ondergaan van de zon kleurden zware wolkenpartijen rood in een ongekend aantal nuances. "Marie", fluisterde opa tegen moeder, "dat was de hemel al." Spoedig daarna is hij gestorven.

Keizer werkt al jaren als arts in een verpleeghuis. Het heeft er veel van dat hij in zijn column een terugblik werpt op zijn werkperiode. Met ingang van 1 januari stapt hij over van het verpleegtehuis naar een levenseinde kliniek. Voor de redactie van het dagblad "Trouw" een reden hem hierover te ondervragen. Keizer werkte namelijk ook als scanarts, de medicus die in tweede instantie moet oordelen of aan een verzoek om euthanasie moet worden voldaan. Zo'n 200 aanvragen heeft hij in de loop van de jaren behandeld. Kees Keizer zou hooguit twee keer een dergelijk verzoek hebben afgewezen.

Het werk in een levenseindekliniek zou hem dus wel liggen.

Columnist Keizer maakte in eerdere publicaties duidelijk, dat er weinig zekerheden zijn in het grensgebied van leven en dood. De enige zekerheid is de dreigende dood zelf.

In het interview naar aanleiding van de wisseling van zijn werkkring zegt hij grote moeite te hebben met mensen, die verklaren euthanasie te willen wanneer ze naar een verpleeghuis moeten.

Er wordt daar veel gelachen, verzekert de arts. Uit een verpleeghuis komen trouwens weinig aanvragen voor euthanasie.

Als arts in een levenseindekliniek sta je er voor. Keizer weet wat hij niet wil. Hij brengt geen mensen om die je aankijken en niet weten wat er gaat gebeuren. Voor een dierenarts is dat al moeilijk om te doen.

Bij euthanasie gaat het om het verlost worden van het lijden. Als je echter al het lijden wil wegnemen, betoogt Keizer, moet je alle mensen opruimen en ook de dieren boven een bepaald levensniveau.

Keizer is duidelijk in zijn uitspraken. Hij mag dan als scanarts op een paar uitzonderingen na voor alle verzoeken om euthanasie het groene licht hebben gegeven, de gewenste dood spreekt voor hem niet vanzelf.

Als er medische complicaties optreden, bestaat de neiging om de versnelde dood te vragen. Het oplopen van een dubbele handicap bijvoorbeeld en er verder mee leven. Keizer hierover: je kunt dan ook de inrichtingen voor dubbel gehandicapten gaan opruimen.

Voor mij hield dat woord 'opruimen' een verwijzing in naar de nazi-methode de tehuizen voor dementerenden en voor kinderen, die ten laste van de gemeenschap vielen op te ruimen.

Dubbel gehandicapt en nog meer euvels en gebreken. Mijn vader woonde, toen hij al in de tachtig was, nog zelfstandig. Er werd voor hem gezorgd. Vanaf zijn 35ste jaar was hij diabeticus. Hij hield zich aan een streng dieet. Wat hem werd voorgezet, werd op een brievenweger gecontroleerd. Met het klimmen van de jaren nam zijn doofheid toe.

Eindelijk sloeg zijn chronische ziekte toe. Een totale blindheid overviel hem.

Vader leefde verder. Hoogbejaard, diabeticus en doof en blind. Toen werd darmkanker geconstateerd. Een operatie adviseerden de artsen. De gedachte aan euthanasie kwam bij hem en in de familie niet op.

Ondragelijk lijden? Hij vertrouwde op de medische specialisten en op God. Liet hij weten.

De operatie slaagde, maar een paar dagen overleed hij aan niervergiftiging.

Zijn schip bereikte de horizon na een mooie vaart.

Bert de Jong.