Oek

Oek de Jong was de zoon van zijn vader, die naam had gemaakt als leraar en rector in het voortgezet onderwijs, als bestuurder van organisaties van het christelijk onderwijs, die zich waagde aan gedichten - kans zag ze uitgegeven te krijgen - en in twee kabinetten staatssecretaris van onderwijs was. Oek was derhalve de zoon van Klaas de Jong en leefde in de schaduw van zijn vader.

Maar Oek maakte naam als schrijver en toen de vader op latere leeftijd na het afsluiten van zijn maatschappelijke en politieke carrière minder bekend werd als Nederlander, toen was Klaas de vader van Oek en leefde Klaas voort in de schaduw van zijn zoon. Daar had hij geen moeite mee. Hij was, zoals een vader dat alleen kan zijn, trots op zijn zoon, die zoveel succes had.

Dit alles heb ik uit de eerste hand. Klaas was een nauwe kennis van me geworden in de tijd na zijn staatssecretariaat.

Kort voor zijn dood in januari 2011 vertelde hij, dat zoon Oek hem ondervroeg over hoe het vroeger was en het thuis toeging. Ik heb Klaas gewaarschuwd: Oek gaat over je schrijven. Daar had Klaas geen bezwaar tegen.

Lieuwe en Dina

In zijn nieuwe roman Pier en oceaan heeft Oek inderdaad over zijn vader geschreven. En over zijn moeder.

In het boek heeft Klaas de naam Lieuwe gekregen en zijn moeder die Dies heette, wordt Dina genoemd.

Na de ruim 800 pagina’s gelezen te hebben, had ik sterk de indruk dat Oek de Jong over een andere vader heeft geschreven. Of dat met moeder Dina ook het geval was, kan ik niet beoordelen. Mijn contact met Klaas ontstond, toen hij al was gescheiden.

Wel heeft hij veel over haar verteld. Steeds met respect.

Oek beschrijft in zijn boek hoe Dina haar man Lieuwe haatte.

Een auteur kan uiteraard bedenken en schrijven wat hij wil. Maar zijn lezer moet wel de indruk krijgen, dat het allemaal waar gebeurd is.

Oek is een schrijver, die het heeft gemaakt. Als er een nieuw werk verschijnt, regelt de uitgever een serie interviews in kranten en tijdschriften. Hij is immers een topauteur en zijn ‘magnum opus’ zou het licht hebben gezien. In de gesprekken met journalisten laat Oek geen twijfel bestaan over het autobiografisch karakter van zijn werk en spreekt hij niet tegen dat hij over zijn ouders heeft geschreven.

De problemen van zijn ouders. De uitgever vindt dat belangrijk. Op de wikkel van de twee boeken heeft hij geschreven: “De aangrijpende huwelijkscenes van Abels vader en moeder tonen de liefde in een verdwenen tijd.”

In een gesprek op zondagmorgen, uitgezonden in de boekenrubriek van de VPRO-televisie, informeert de interviewer naar de werkelijkheid van de verhalen. “Heeft u veel contact hierover gehad met uw vader?” Het antwoord van Oek is, dat hij inderdaad geregeld met zijn vader heeft gesproken.

Voor Klaas waren de gesprekken belangrijk ...als contact tussen vader en zoon, zo had ik van hem begrepen.

Een vader stelt gesprekken met zijn volwassen kinderen zeer op prijs.

Oedipus

Hoe schreef Oek over zijn ouders? Op Elsbeth Etty, chef boekenrecensent van NRC Handelsblad, maakte De Jong deze indruk van de ouders in het boek:

“Ze zitten opgesloten in hun gereformeerde zuil, in hun eigen psyche, ze voelen zich continu buitengesloten of vernederd...”

Als lezer vreesde Etty voortdurend, dat Dina, Abels wanhopige moeder, een eind zou maken aan haar leven in navolging van haar lesbische jeugdliefde Elena en de moeder de zee in zou lopen. Ook Abel zou neigingen tot zelfmoord vertonen, zo concludeert de recensent van NRC Handelsblad.

Goed, Klaas was gereformeerd, begeleidde de gemeente haast zijn leven lang op het kerkorgel, maar was juist niet de man die in zijn kringetje was opgesloten. Oek echter tekent Lieuwe als een ouderwetse gereformeerde huisvader, die opgaat in zijn werk en zich thuis weinig of geheel niet bekommert om vrouw en kinderen. Vooral in de vakanties gaat het mis. Hij is niet van zijn stretcher te slaan, terwijl hij dikke boeken, meestal biografieën, leest. Het leidt tot dramatische taferelen met Dina.

Abel voelt zich sterk met moeder Dina verbonden. Hij neemt het voor haar op. Het Oedipus-complex plaagt Abel. Niet dat het in het boek tot een vadermoord komt, maar Abel geeft zijn vader, opgehitst door de reacties van zijn moeder, die dikwijls haar nood klaagt bij de zoon, in blinde woede een stoot in zijn kruis, waardoor de vader tot schrik en voldoening van Abel zich slechts kreunend kan bewegen.

Oek laat het niet meer goed worden tussen Abel en zijn vader.

“De stretcher was het eiland waarop zijn vader een maand lang zijn dagen doorbracht, met zijn boeken en transistorradio. Onder het lezen tastte zijn hand blindelings naar de beker koffie, die bij hem was neergezet.”, schrijft Oek aan het eind van zijn boek.

Nee, geen vadermoord, maar wat Oek schrijft is dodelijk.

“...met woede probeert hij zijn gezag te herstellen. Niets maakt hem verachtelijker in de ogen van zijn kinderen dan die voorgewende interesse...Zelfs in zijn drift was hij niet een man, eerder een onhandige jongen die zich geen raad wist met zijn woede.”

Lieuwe’s huwelijk is in Pier en oceaan een drama. De haat van Dina is onbegrensd en overgeslagen op Abel.

Herinneringen

Hoe lees je een boek en waarom. Aan een turf van ruim 800 pagina’s begin je niet zo maar. Ik wilde weten hoe het met Lieuwe zou gaan, wat zoon Oek - in het boek Abel - van hem zou maken. Klaas was ondervraagd.

Pier en ocean is een opeenstapeling van verhalen, van de herinneringen van Abel. Dikwijls treffend en ontroerend, maar op den duur niet meer verrassend. Temeer doordat Oek de Jong in herhalingen vervalt. Recensent Arjes Peters van De Volkskrant valt ook over de herhalingen. Hij heeft zelfs wat De Jong schreef al eerder gelezen in Opwaaiende zomerjurken, dat in 1979 verscheen. Peters stoort zich aan de traagheid en besluit zijn kritiek met:

“Men is gewaarschuwd...Het gaat achthonderdtweeendertig pagina’s lang van kabbel, zaag, gaap en oeke-tjoek”.

Zo erg is het ook weer niet en de heer Peters kan niet tellen: het zijn er 808.

De laatste pagina is het eind van de Goese tijd van de familie. Abel verhuist naar Amsterdam en het gezin naar Amersfoort. Klaas stijgt op de maatschappelijke ladder en wordt staatssecretaris. Moeder Dina in dit relaas weer Dies geheten blijft bijna alles goed vinden wat haar kinderen doen en dat is niet weinig. De bewindsman komt zelfs in de problemen als in de roerige dagen van de kroning van Beatrix tegen de gevel van zijn eigen huis in Amersfoort het doek wordt opgehangen met het opschrift: “Trix is niks”. Dat kan staatkundig toch niet. Het doek wordt nier verwijderd. Premier Van Agt stelt hem gerust: “Beste Klaas we hebben allemaal toch kinderen”

De scheiding voltrekt zich op den duur. Dies kan in Bergen aan Zee gaan wonen en Klaas trouwt weer. Een fijn huwelijk, maar met een dramatische afloop.

Oek de Jong zou nog veel te schrijven hebben over zijn familie, maar liever niet meer dan in een paar honderd pagina’s.

Bert de Jong.

Terug naar:

Home