Ejercicio de comprensión oral-1

Nchini Mehiko kuna chakula kilicho na historia nyingi. Tangu zamani, yaani kabla ya wazungu kufika nchini kwetu, kiambato kilichokuwa na muhimu sana kimekuwa mahindi. Watu wa wakati huo walichemsha mahindi ili wayapike. Pia kuna vyambato kama pilipili, boga, nyanya na kadhalika vilivyotumika. Kuna wanyama waliofugwa, kwa mfano, kuchakuro, nyoka na mbwa. Pia watu walifuga wadudu.

En el país de México hay una comida que tiene mucha historia. Desde tiempos inmemoriales, es decir, antes de que los hombres blancos llegaran a nuestro país, un ingrediente que tenía mucha importancia ha sido el maíz. La gente de esa época hervía el maíz para cocinarlo. También hay ingredientes como pimientos, calabaza, tomates, etc; que eran usados. Hay animales domesticados, por ejemplo, pollos, serpientes y perros. La gente también criaba insectos.

kilicho na es un truncado de kilichokuwa na con sujeto tipo KI/VI (chakula): "que tenía". Yaani es un introductor que significa "es decir". Kilichokuwa na: ki- (sujeto 3ª pers. tipo KI/VI -li- (pasado -cho- infijo de relativo con referente KI/VI [kiambato], kuwa (raíz lexemática de kuwa na: tener). Vilivyotumika: derivado de kutumia: usar, con vi- sujeto plural clase VI, -li- (pasado), -vyo- relativo con referente VI, -tumika (lex. de la forma estática del verbo kutumia: usar)... wanyama waliofugwa: animales que han sido criados (domésticos)

Mmea wa cacao ulitumika kama pesa wakati huo. Kiongozi kama Moctezuma, kwa mfano, alitumia huo kama pesa zake. Wazungu waligundua mmea wa cacao mnamo karne kumi na sita wakati Colon alipofika Amerika. Pia Wamehiko wa bonde la Mehiko walitumia cacao ili kutengeneza kinywaji cha kuwachangamsha kwa sababu hiyo cacao ina umuhimu mno.

La planta de cacao era usada como dinero en esa época. Un líder como Moctezuma, por ejemplo, lo usó como su dinero. Los hombres blancos descubrieron la planta de cacao en el siglo XVI cuando Colón llegó a América. Los mexicas del valle de México también usaban el cacao para hacer una bebida estimulante, por lo que el cacao tiene gran importancia.

Ulitumika está en forma medio pasiva, con el matiz estático, pero que no llega a ser pasiva completa. Huo, demostrativo referencial a lo ya nombrado. wakati Colon = época en la que Colón... => Cuando Colón...Wakati es tanto sustantivo (época) como adverbio de tiempo (cuando...)

Sasa chakula kina umuhimu sana katika utamaduni wa Wamehiko kwa ujumla. Tuna methali zingine zinazoweza kuonyesha hivyo kwa mfano: “wakati kichwa kinapoumwa ni wakati wa kula” au “batamzinga aondokaye bomani ataishia kwenye mole”. Methali hizo zinahusiana na tabia za watu huko zikitumia chakula ili kuonyesha masomo ya kimaisha.

La comida ahora es muy importante en la cultura de los mexicanos en general. Tenemos otros proverbios que pueden ilustrar esto como un ejemplo: "cuando la cabeza duele es hora de comer" o "el pavo que escapa del coral terminará en el". Estos proverbios están relacionados con el comportamiento de las personas usando alimentos para ilustrar las lecciones de la vida.

Zinazoweza: zi- (prefijo de sujeto 3ª persona. plur. Clase 10: methali), -na (presente, -zo- (infijo de relativo con mismo referente que el sujeto) -weza (lexema verbal de kuweza: poder). Las expresiones del tipo "wakati A ni wakati B", significan "cuando sucede A es tiempo de B". Mole no es una palabra swahili, sino nahuatl, que significa salsa. Aondokaye tiene sufijo terminal de relativo con referente de clase 1 aunque el pavo sea de clase 10, por ser un ser animado. Hizo: estos ya mencionados. Zinahusiana: zi- (sujeto plural clase 10: methali) -na- (presente)- husiana (lex del verbo kuhusiana: estar relacionado con). Zikitumia (los que usan alimentos son los refranes(zi), no las personas (wa). El -ki- es gerundivo, no de objeto.

Mole ni chakula kimojawapo cha desturi huko Mehiko, ijapokuwa si rahisi kuipika kwa sababu ni lazima mpishi atumie vyambato vingi. Neno la mole linatoka kinahuatl lakini wazungu walikuwa wa kwanza wa kutengeneza chakula hicho. Watu wengi wanasema kwamba mtu ambaye alikuwa wa kwanza kuitengeneza mole aliitwa Pascual na alikuwa mtawa wa kiume. Pascual alitengeneza mole kwa sababu alitegemea kutembelewa na mfalme msaidizi aliyeitwa Juan de Palafox. Pascual alikuwa mpishi wa utawa wake wa kiume na alikuwa na wasiwasi kuhusu ziara ya mfalme msaidizi kwa hivyo alijaribu kuokoa vyambato lakini alijikwaa na hivyo vilianguka ndani ya chungu iliyokuwa na batamzinga kwenye maji ya moto. Vyambato hivyo vilikuwa kakao, pilipili, na viungo vingine.

El mole es una de las comidas más tradicionales en México, aunque no es fácil de cocinar porque el cocinero tiene que usar muchos ingredientes. La palabra mole proviene del náhuatl, pero los blancos fueron los primeros en hacer esa comida. Mucha gente dice que el primer hombre en hacer el topo se llamaba Pascual y que era un monje. Pascual inventó el mole porque esperaba la visita de un rey asistente llamado Juan de Palafox. Pascual era cocinero de su monasterio masculino y estaba preocupado por la visita del rey asistente, por lo que intentó tomar ingrediente pero tropezó y cayeron en una cazuela de barro que contenía pavos en agua caliente. Esos ingredientes fueron cacao, pimienta y otras especias.

Chakula hicho: esa comida (ya mencionada: el mole). Aliitwa ( se llamaba) forma pasiva de kuita, llamar. A- (prefijo 3ª M/Wa) -li (pasado) itwa (lex. Pasiva kuitwa: ser llamado). Mtawa wa kiume: un monje masculino. Aliyeitwa: que se llamaba, construcción de relativo. Iliyokuwa: que contenía, -yo- infijo de relativo con referente clase 7: chungu)

Chakula cha Mehiko hutumia sana pilipili na mahindi. Watu wengi pia hutumia tortilla kama kijiko ili kula chakula chao. Tortilla ni kama chapati ya mahindi. Watu wanaweka chakula ndani na tortilla inafanyiwa gombo; hiki kinaitwa taco.

La comida de México suele usar mucho pimiento y maíz. Muchas personas también usan la "tortilla" como cuchara para comer su comida. Las tortillas son como tortas de maíz. La gente pone comida y la tortilla está enrollada. Esto se denomina "taco".

kinaitwa: es llamado, forma pasiva de kuita: llamar. Inafanyiwa: forma pasiva de kufanya (está hecha). Inafanyiwa gombo: está hecha un rollo, está enrollado.

Pia wamehiko hula wadudu, kuna spishi mia tano arobaini na tisa za wadudu mtu anayeweza kula. Watu wengine wanafikiri kwamba hivyo vinakirihi na kuna wengine ambao hupenda chakula hicho. Wadudu wanao protini kwa hivyo kwa muda mrefu Wamehiko wametengeneza chakula kilicho na wadudu.

Además, los mexicanos también suelen comer insectos, hay quinientas cuarenta y nueve especies de insectos que el ser humano puede comer. Algunas personas piensan que esto es repulsivo y hay otros a quienes les gusta esta comida. Los insectos contienen proteínas, por lo que los mexicanos han preparado desde hace mucho tiempo alimentos que contienen insectos.

Sasa kuna watu wengi wanaokula barabarani kwa sababu ya vyakula kama tacos, tamales, na kadhalika ambavyo ni rahisi sana. Wafanyakazi wana saa moja tu ili wale kwa hivyo wanatafuta chakula chinachopikwa kwa haraka na pia chenye bei rahisi.

Ahora hay mucha gente que come en la calle debido a comidas como los tacos, los tamales, etc, que son muy sencillos. Los empleados tienen sólo una hora para comer, por eso buscan comida precocinada , rápida y de bajo precio.

Ili wale: "para comer" en subjuntivo, con sentido de "para que coman". chinachopikwa usa el prefijo de 3ª clase KI en forma no canónica (ki) , -na- (presente) -cho- infijo de relativo referente a substantivo clásica KI/Vi (chakula) -pikwa- (lexema verbal de la forma pasiva de kupika, cocinar): que está (ya) cocinada. Chenye es ornativo, "con", "que tenga además...".

Tamal ni neno la kinahautl linalomaanisha kuzungushia, hiyo ina mahindi na nyama au matunda. Hatujui ni katika nchi ipi watu walianza kutayarisha tamal kwa sababu nchi nyingi za Amerika zina chakula hicho. Lakini mahindi yanatoka Mehiko. Kwa sababu hiyo kunawezekana kwamba Wamehiko walikuwa wa kuanza. Mehiko ina aina nyingi za tamal, kuna tamal za rangi nyingi. Bernardino de Sahagun aliandika Historia ya Uspeni Mpya, kitabuni huko, alitaja tamal kuwa chakula chenye umuhimu.

Tamal es un término de la lengua nahuatl que significa rotar, que contiene maíz y carne o fruta. No sabemos en qué país la gente comenzó a preparar tamal porque muchos países americanos tienen esta comida. Pero el maíz proviene de México. Por esta razón, es posible que los mexicanos fueran los primeros. México tiene muchos tipos de tamal, hay tamales de muchos tipos. Bernardino de Sahagún escribió la Historia de la Nueva España, en ese libro mencionó al tamal como un alimento importante.

linalomaanisha: que significa li- (sujeto clase JI/MA: meno= vocablo) -na- (presente). -lo- (infijo de relativo con el mismo referente) -maanisha (lex. del verbo kumaanisha: significar). Kunawezekana kwamba: "es posible que...". Rangi significa "color", pero a menudo puede traducirse por "tipo, clase"

Watu wengi hula tacos za “pastor” yaani za “mchungakondoo”. Chakula hicho kina nyama ya nguruwe na nanasi. Vijana wanaenda kula hicho baada ya sherehe kumalizika na wakiwa na njaa. Unaweza kula hicho pembeni ya barabara au katika masoko mengi, lakini ni lazima uangalie vizuri pahala utakapokula kwa sababu mara kwa mara watu wanaotayarisha chakula hawaoshi vyema vyombo vyao.

Mucha gente por la noche come tacos "de pastor (en castellano el original)" es decir, "de cuidador de rebaños". Esta comida tiene carne de cerdo y piña. Los jóvenes van a comerlos una vez que los festejos terminan y tienen están hambrientos. Puedes comerlos al lado de la carretera o en muchos mercados, pero es necesario que mires bien dónde comerás, porque a menudo las personas que preparan la comida no limpian convenientemente sus utensilios.

Utakapokula es forma negativa futura del relativo temporal del verbo kula: comer. En el negativo futuro el -po- habitual se sustituye por -takapo-. Wanaotayarisha es una forma de relativo con infijo -o- cuyo referente es "las personas"

  1. Ili utengeneze mole, lazima utumie vyambato gani?

  2. Wazungu ni lini waligundua kakao?

  3. Methali zinazotumika hapa ni zipi?

  4. Maoni mawili yaliopo kuhusu kula wadudu ni yapi?

  5. Pascual alikuwa nani?

  6. Mwandishi anataja vyambato vipi vlivyokuwepo kabla ya wazungu kufika Mehiko?

  7. Kwa nini cacao ilikuwa na umuhimu?

  8. Kwa nini mole ilitengenezwa mara ya kwanza?

  9. Wamehiko walitumia cacao ili watengeneze nini?

  10. Watu wanatumiaje tortilla ili kutengeneza chakula?

VOCABULARIO

tangu:desde

zamani: época, pasado

tangu zamani: desde antiguo

yaani: esto es, es decir

mzungu (1/2): el hombre blanco

kiambato (7/8): ingrediente, elemento

kadhalika vilivyotumika: expresión hecha: y así sucesivamente.

historia (9/10): historia

boga (5/6): calabaza

kiongozi (7/8): líder

KUONGOZA: GUIAR

KUGUNDUA: DESCUBRIR

karne: siglo

manmo: en... (localización temporal)

bonde, mabonde (5/6): valle

Umuhimu: importancia

muhimu: importante

kuwachangamsha: que es estimulante

Utamaduni(11): cultura

Methali (9/10): proverbios

KUPOUMWA: PADECER

batamziga (9/10): pavo

KUONDOKA: IRSE, ESCAPARSE

kimaisha (7/8): vida

tabia (9/10): comportamiento

Desturi(9/10): tradición, costumbre

Chakula cha desturi: comida tradicional

Mojawapo -a: uno de los...más...

Wewe ni mtoto mmojawapo wa safi humo nyumbani: eres uno de los niños más sanos de la casa.

Ijapokuwa: sin embargo (conj)

Kiume, viume (7/8): masculino

Mtawa: monje

Utawa: monasterio. Utawa wa kiume: monasterio masculino.

KUTENGENEZA: INVENTAR

KUTEGEMEA: CONTAR CON, ESPERAR

mfalme (1/2): rey

msaidizi (1/2): ayudante (derivado de kusaidia: ayudar)

Ziara (5/6): visita (también tumba)

KUOKOA: salvar, redimir

KUJIKWA: tropezarse

Chungu, vyungu (7/8): cazuela de barro

chapati (9/10): torta

KUWEKA: PONER

gombo (5/6): rollo

KUKIRIHI: ABORRECER

muda: tiempo

kwa muda mrefu: por mucho tiempo

KUMAANISHA: SIGNIFICAR

KUZUNGUSHA: rotar

KUZUNGUSHIA: ENVOLVER, ENROLLAR

KUTAJA: mencionar, nombrar

Kunawezekana: es posible que...

Mchungakondoo: pastor

Mchunga: pastor, Kondoo: oveja

Kijana, vijana (7/8): jóven

Pembe (9/10): esquina, costado.