BVX20201206-LudwigVanBeethovenThienTaiAmNhac

Ludwig van Beethoven thiên tài âm nhạc

Viết về thiên tài âm nhạc, nhân dịp đi nghe „Đêm nhạc dương cầm kỷ niệm 250 năm sinh của Ludwig van Beethoven“

Lương Nguyên Hiền

LTS: Tháng 12 là tháng mà ở nhiều nơi sửa soạn chào đón lễ Giáng Sinh, cũng trong tháng này là dịp kỷ niệm 250 năm ngày sinh của soạn nhạc gia và dương cầm thủ Đức Ludwig van Beethoven mà Diễn Đàn Việt Nam 21 xin giới thiệu cùng bạn đọc sau đây qua bài của tác giả Lương Nguyên Hiền viết về thiên tài âm nhạc Beethoven.

* * *

Đêm đầu tháng hai trời tối đen như mực và gió thổi mạnh, cái lạnh buốt xương của mùa đông còn vương vấn đâu đây vẫn chưa chịu ra đi, tôi kéo cổ áo khoác lên cho ấm, bước chân ra về sau gần hai tiếng đồng hồ thưởng thức „Đêm nhạc dương cầm kỷ niệm 250 năm sinh của Ludwig van Beethoven“ trong một ngôi nhà thờ gần chỗ tôi ở. Phải thú nhận tôi không phải là người sành điệu về âm nhạc, nhất là nhạc cổ điển châu Âu không chỉ khó nghe mà còn khó hiểu. Nhiều khi nghe một bản nhạc giao hưởng (Symphony), tôi cũng cảm thấy mình “ù ù cạc cạc” như „vịt nghe sấm“. Nhưng nếu có dịp, tôi vẫn cố đi tới những buổi trình diễn âm nhạc đó, với hy vọng “mưa dầm thấm lâu”. Theo thời gian trình độ thưởng thức của mình sẽ được „nâng cấp“, có nghĩa là nghe sẽ khá hơn, hiểu sẽ nhiều hơn và rồi có thể sẽ thích hơn. Nghề chơi cũng lắm công phu huống chi là ngồi nghe thứ nhạc cổ điển nặng nề, khó nuốt đó. Như một nhà triết gia nào đó đã nói nghệ thuật không phải tự nhiên mà có, mà là sự đào luyện lâu dài.

Beethoven do họa sĩ Joseph Karl Stieler vẽ khoảng năm 1820

(ảnh: Wikipedia, trưng bầy tại Beethoven-Haus, Bonn)

Hôm nay là buổi trình diễn độc tấu dương cầm những liên khúc Sonata của Beethoven do nam nghệ sĩ Tim Ovens biểu diễn. Tim Ovens không phải một nghệ sĩ vô danh, ông là giáo sư dạy dương cầm ở đại học âm nhạc Vienna thủ đô của nước Áo và đã từng trình diễn khắp nơi trên thế giới như ở châu Âu, Nam Mỹ, Trung quốc, Nhật bản và cả ở Việt Nam,… Nhạc đã hay mà người chơi đàn cũng tuyệt vời, tôi thả mình trôi theo từng nốt nhạc trầm bổng, lúc nhanh lúc chậm, lúc vắng lặng lúc lên cao của Tim Ovens. Những bản Sonata trong sáng, nhẹ nhàng và có sức truyền cảm lớn lao, dễ để lại trong lòng người nghe những cảm xúc lâu dài. Hơi tiếc là hôm đó Tim Ovens đã không trình diễn bản Für Elise (tiếng Anh là For Elise) của Beethoven mà tôi rất ưa thích. Für Elise là một trong những tác phẩm đã đưa ông lên tột đỉnh của vinh  quang. Tuy là một bản tình ca không lời (Bagatelle), nhưng khi những nốt nhạc được đánh lên, người nghe cảm nhận được cái rạo rực của tình yêu, cái réo rắc của hân hoan và cái day dứt của đau thương như hòa trộn vào nhau, quyện vào nhau đan thành những âm thanh tuyệt vời. Beethoven viết Für Elise (gởi Elise) vào năm 1810, cho đến giờ không một người nào biết rõ cô gái mang tên Elise là ai. Có một trong nhiều “truyền thuyết” cho rằng Elise, cô gái mà ông ngưỡng mộ, say mê là nữ ca sĩ hát giọng soprano Elisabeth Röckel. Beethoven là một thiên tài về âm nhạc, nhưng người nhỏ con và ăn mặc rất luộm thuộm, cũng có thể vì vậy mà nàng Elisabeth đã khước từ tình yêu của ông để đi lấy người khác, nhà soạn nhạc Johann Nepomuk Hummel. Trong nỗi đau thương tột cùng, Beethoven đã sáng tác Für Elise và từ đó ông sống độc thân cho đến chết, dành hết thì giời cho nghệ thuật. Trong cái không may của Beethoven, nhân loại có cái may là được thưởng thức những tác phẩm bất hủ để đời.

Tiểu sử

Ludwig van Beethoven sinh ngày 16 tháng 12 năm 1770 tại Bonn, một thành phố nhỏ nằm bên bờ sông Rhine (tên tiếng Đức là Rhein) và nơi đây đã từng là thủ đô của Tây Đức (Cộng hòa Liên Bang Đức) từ năm 1949 đến năm 1990, thời gian từ sau đệ nhị thế chiến cho đến khi nước Đức thống nhất. Ở Bonn vẫn còn căn nhà thơ ấu của Beethoven, nơi ông đã sinh ra và lớn lên và hiện nay là viện bảo tàng để du khách tới thăm viếng. Gia đình của ông không thuộc loại khá giả nhưng có truyền thống lâu đời về âm nhạc. Cha ông, Johann van Beethoven, một ca sĩ trong cung đình, là người thầy âm nhạc đầu tiên và cũng là người thầy rất nghiêm khắc, đã bắt ép ông tập luyện ngày đêm, đến nỗi có lần mấy ngón tay ông bị sưng vù. Ngay từ lúc còn nhỏ, Beethoven đã chứng tỏ có năng khiếu đặc biệt về đánh đàn dương cầm. Năm 7 tuổi ông đã đi trình diễn dương cầm nhiều nơi và đến năm 12 tuổi, ông đã sáng tác nhiều bản Sonata cho dương cầm và đã tạo được tên tuổi của mình trong làng âm nhạc. Năm 1786, lúc 17 tuổi, ông được học bổng qua Vienna, thủ đô của nước Áo và cũng là thủ đô của âm nhạc cổ điển, để theo học Wolfgang Amadeus Mozart. Vào thời điểm đó, Mozart đã là một nghệ sĩ dương cầm thành danh, một nhà soạn nhạc cổ điển có tiếng. Nhưng chỉ được mấy tháng, nghe tin mẹ bị bệnh, ông trở về lại Bonn. Năm 1792 trở lại Vienna, ông học âm nhạc của Joseph Haydn, một nhà soạn nhạc xuất chúng về âm nhạc cổ điển  của Áo. Haydn được coi là cha đẻ của nhạc giao hưởng và tứ tấu dây (String Quartet). Ngoài Haydn, ông còn học thêm ở những người thầy nổi tiếng khác như Johann Baptist Schenk, Johann Georg Albrechtsberger, Antonio Salieri. Nếu Bonn là thành phố Beethoven sinh ra và lớn lên thì Vienna là thành phố ông sống, sáng tác, thành danh và rồi cuối cùng nằm xuống ở nơi đây. Ông mất ngày 26 tháng 3 năm 1827 mới 56 tuổi. Đám tang Beethoven được tổ chức rất trọng thể ở Vienna, khoảng 20.000 người đã đưa tiễn ông về nơi an nghỉ cuối cùng.

Beethoven sống trong buổi giao thời giữa cũ và mới, giữa phong kiến và cách mạng, giữa cổ điển và phóng khoáng. Khi  cuộc cách mạng Pháp bùng nổ vào năm 1789 đã làm sụp đổ chế độ phong kiến lâu đời cũ kỹ để đưa đến sự hình thành những tư tưởng mới về tự do, bình đẳng và bác ái. Những cuộc cách mạng về kiến trúc, về công nghiệp, về văn học nghệ thuật, về âm nhạc cũng theo đó lần lượt xuất hiện. Tiêu biểu nhất trong văn học, nghệ thuật, âm nhạc là sự ra đời của trường phái lãng mạn. Trường phái lãng mạn chủ trương phá bỏ sự gò ép, trói buộc nghiêm ngặt của trường phái cổ điển, đề cao tự do, phóng khoáng để nhắm đem trả lại cho người nghệ sĩ quyền tự do để họ có thể phát huy được tối đa khả năng sáng tạo và trí tưởng tượng. Trong gia đoạn nhạc cổ điển bước qua nhạc lãng mạn, Beethoven đã trở thành một trong những hình tượng quan trọng trong âm nhạc thế giới. Ông được xem là người hoàn thiện nhạc cổ điển và cũng là một trong những người đi tiên phong trong trường phái lãng mạn.

Beethoven đã viết tổng cộng 9 bản giao hưởng cổ điển. Bản giao hưởng số 3 (Eroica, Anh hùng ca) được viết vào năm 1803 để thể hiện sự mến mộ đối với Napoleon Bonaparte. Nhưng khi nghe tin Napoleon tự phong mình lên ngôi hoàng đế Pháp (1804), Beethoven đã xóa lời đề „Tặng Bonaparte” và đổi tên bản nhạc thành Eroica (Anh hùng ca). Bản giao hưởng số 5 (Schicksalssinfonie, Định mệnh) đã đi vào lịch sử âm nhạc. Khi được hỏi động cơ nào thúc đẩy ông viết bản giao hưởng số 5, ông trả lời “Đó là âm thanh của Định mệnh gõ lên cánh cửa“. Đúng như định mệnh đã gõ cửa, người nhạc sĩ tài ba này đã viết bản giao hưởng số 5 vào năm 1808 lúc bắt đầu bị điếc. Bằng âm nhạc ông đã lột tả được sự mạnh mẽ quyết liệt đấu tranh của con người và niềm vui chiến thắng, khác hẳn với bản giao hưởng số 6 (Pastorale, Đồng quê) viết cùng năm, vẽ lên một bức tranh thôn dã êm ả và thanh bình. Bản giao hưởng số 9  (Freude, Hân hoan) mới là tuyệt tác, Beethoven đã phổ nhạc từ bài thơ Ode An Die Freude (Khúc Hoan Ca) do đại thi hào người Đức Friedrich Schiller (1759-1805)  sáng tác năm 1785. Schiller đã ngợi ca sự tự do, công bằng, bác ái và lòng đầy hân hoan hướng về một thế giới đại đồng.

Thành anh em chung một nhà,

Khi ta mở rộng vòng tay vương tới.

Alle Menschen werden Brüder,

Wo dein sanfter Flügel weilt.

(Ode An Die Freude, Friedrich Schiller)

Beethoven sáng tác bản giao hưởng Hân Hoan lúc bị điếc hoàn toàn, nhưng tác phẩm của ông đã làm thế giới rung động, chính vì thế đã được UNESCO công nhận là Di sản thế giới năm 2001, được Hội đồng châu Âu chọn là bài ca chính thức cho Liên Hiệp châu Âu năm 1972 và sau đó vào năm 1985 được chọn làm quốc ca (Europa Hymne) cho Liên Hiệp châu Âu  và khi bức tường Berlin sụp đổ đã được đánh lên đầu tiên như một thông điệp dóng lên cho tự do, nhân quyền của con người.

Beethoven sáng tác những bản nhạc Sonata cho dương cầm, cũng như cho vĩ cầm (violin), hồ cầm (cello),…. Sự xuất hiện của Sonata đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong âm nhạc, nhạc sĩ thể hiện được những cảm súc mà trước đây người ta nghĩ rằng nhạc không lời (khí nhạc) không thể nào diễn đạt được.

Những tác phẩm Sonata tuyệt vời như Mondscheinsonate  (Sonata Ánh trăng), Pathetique Sonata (Sonata Bi tráng), Waldstein Sonata (Sonata Bình minh), Appassionata (Sonata Đam mê),…đã góp phần làm tăng nhanh sự nghiệp lớn lao về âm nhạc của Beethoven. Bản Sonata Ánh trăng  viết vào năm 1801, nguyên thủy được Beethoven đặt tên là Sonata Quasi Una Fantasia (Như một ảo mộng) và có thể coi như là một trong những tác phẩm đầu tiên của Beethoven khi bước qua giai đoạn mất dần thính giác. Bản Sonata như đưa ta vào cơn ảo mộng, gợi cho người nghe hình ảnh ánh trăng phản chiếu lung linh trên hồ Lucerne ở Thụy Sĩ. Chính vì thế nên được quen gọi là Sonata Ánh trăng. Người ta đồn rằng ông đã sáng tác Sonata này khi nhìn thấy một cô gái mù ngồi bên cạnh một chiếc đàn dương cầm và khuôn mặt cô được ánh trăng luồn qua khung cửa sổ tỏa sáng. Sonata Waldstein được viết để tặng người bạn và người bảo trợ của ông là bá tước von Waldstein. Sonata này còn được gọi tên là Bình minh vì gợi cho người nghe hình ảnh của một buổi sáng sớm khi mặt trời bắt đầu xuất hiện và từ từ lên cao. 

Tượng Beethoven tại Bonn (ảnh: thành phố Bonn)