BCT20201206-QuyTrinhTaoTinGiaCuaNga

Toàn Là Dối Trá!

Quy Trình Tạo Tin Giả Của Nga

Tác giả: Alice Bota, Christian Fuchs, Luisa Hommerich & Julia Smirnova (*)

Dịch giả: Phạm Hồng-Lam

16/12/2020 (Diễn Đàn Việt Nam 21) - LTS: Bộ máy tuyên truyền của Nga đã tung những tin giả về nhà đối lập Alexei Navalny và bà Julia vợ ông. Từ nhiều năm nay, các cổng thông tin được cho là từ châu Âu đã không ngừng phổ biến tuyên truyền của Nga. Một tổ chức mạng tư nhân và một nhật báo Đức đã bỏ công điều tra và vạch mặt một dịch vụ quốc tế gồm một số các cổng tin tức ở Đức, Anh, Tây Ban Nha, Pháp, Hung Gia Lợi (Hungary), Cộng hòa Moldova và Nga, được cho là để làm cho các phương tiện truyền thông Nga trở nên đáng tin cậy hơn. Bài sau đây cho thấy đó là một bài học về việc chế tạo tin giả và tuyên truyền.

***

Trang thông tin điện tử Abendlich Hamburg đã loan đi một “tin chính trị thật giật gân” vào ngày 23 tháng 11: “Tây phương đã quyết định dùng bà vợ Julia của Alexei Navalny để thay thế ông.” Theo tác giả bài viết, Matthias Fritz, tình báo tây phương muốn dùng Julia làm nhân vật đối lập thay thế chồng bà trong cuộc bầu cử quốc hội Nga vào năm 2021 tới đây.

Tin động trời! Cùng ngày, khi bản tin được phóng ra, cơ quan truyền thông Inosmi của nhà nước Nga đã dịch ngay bản tin từ tiếng Đức sang tiếng Nga. Inosmi kiếm tiền bằng nghề dịch những bài từ các báo ngoại quốc như Süddeutsche Zeitung của Đức hay New York Times của Mĩ ra tiếng Nga để phổ biến. Nhưng, hỏi Matthias Fritz ở đâu, thì đành chịu. Mà Abendlich Hamburg cũng chẳng phải là một cơ quan truyền thông bình thường. Câu truyện của nó là một bài học về việc tuyên truyền của Nga, qua đó tin giả được sáng chế và tiếp tục thêu dệt như thế nào. Chộp được trang này, thì trang khác lại mọc lên thế.

Hai ngày sau khi loan ra bản tin, Abendlich Hamburg biến mất. Nhưng bản tin này lúc đó đã được tung ra khắp thế giới rồi. Theo sự tìm hiểu của báo Die Zeit, bản tin cùng một lúc đã được đăng tải trên 40 tờ báo và tạp chí của Nga.

Tờ Russkaija Wjesna viết: “Truyền thông đang chuẩn bị một giải trình quan trọng, tình báo tây phương đã có một kế hoạch mới về Navalny.”

Trang Gazeta.ru, một cơ quan ngôn luận cao cấp, loan: “Báo Abendlich Hamburg cho hay, tây phương đã quyết định thay thế Navalny bằng bà vợ của ông ta.”

Tờ Komsomloskaja Prawda: “Truyền thông Đức cho hay, tây phương sẽ dùng bà vợ để thế chỗ cho Navalny.”

Radio Tsargrad: “Hoạt cảnh ở Belarus đã được chuẩn bị kịp thời. Số phận bất thường của Julia Nawalnaja đã được báo trước ở Đức.”

Với hơn 40 cơ quan ngôn luận này, bản tin đã có thể tới tai hàng triệu người Nga. Các nhà báo thân nhà nước tiếp tục loan tin tiếp qua các tài khoản trên mạng xã hội Twitter hay Messenger của họ.

Như vậy là mục tiêu đã đạt. Là vì độc giả người Đức chẳng bao giờ biết tới Abendlich Hamburg. Trang thông tin này chỉ có mục đích chế ra bản mẫu, để cho các báo chí và truyền thanh nhà nước cùng với đội ngũ nhà báo của họ tiếp tục nhân bản mà thôi.

Vì thế, đã chẳng ai quan tâm tới câu cú tiếng Đức ngây ngô với đầy lỗi chính tả của bài viết trên Abendlich Hamburg. Những người dịch của Inosmi hẳn phải biết, bài của Matthias Fritz chứa đầy lỗi chính tả. Rất có thể người ta đã dùng chương trình dịch của máy điện toán để dịch bài của Fritz từ tiếng Nga ra tiếng Đức. Die Zeit đã nhờ hai chuyên viên dịch thuật của mình soát nghiệm. Và họ đã phát hiện ra cái ngây ngô của câu văn và chữ dùng, những ngây ngô này là nét đặc trưng của tiếng Nga. Chẳng hạn: “Các cơ quan tình báo không ăn bánh mì của họ một cách nhưng không”, “Các sợi chỉ (ngã điều tra) vươn ra tứ phía”, “những hệ quả sắc bén” đều là lối nói của người Nga. Uỷ ban vận động bầu của của Navalny được Fritz dùng từ rặt Nga: “những địa điểm chỉ huy”. Các lỗi này cũng có thể là do máy dịch gây ra. Nếu dùng chương trình dịch của Google để dịch bài của Fritz, thì ta hẳn có một bản dịch xuôi chảy hơn. Inosmi đã không trả lời những câu hỏi của Die Zeit nêu ra cho họ.

Trang Abendlich Hamburg cũng có nhiều điểm không ổn, Nó được thiết lập một cách tài tử. Theo sự tìm hiểu của Die Zeit, những nội dung của trang này được cơ quan truyền thông tiếng Đức RT Deutsch của nhà nước Nga lấy lại gần như toàn bộ. Chúng được viết ra rõ ràng với một mục đích duy nhất: loan báo cho độc giả người Nga những tin tức mà chính quyền Nga muốn phao về Alexei Navalny. Trang không ghi Impressum, không địa chỉ liên lạc, không có tên chủ nhân vận hành. Những điều này vi phạm luật truyền thông mạng của Đức. Thoạt tiên Server của nó được ghi danh tại một công ti dịch vụ của Nga. Từ tháng 10 năm 2019 địa chỉ IP của nó thuộc hãng Cloudflare ở Mĩ; có lẽ sang tên như vậy để đánh lạc hướng công ti gốc của Nga. Ai muốn giữ một tên miền của Đức (.de) phải đăng kí tại cơ quan trung ương Denic của Đức và phải để lại đó một địa chỉ bưu điện để liên lạc. Chủ quản Abendlich Hamburg đã dấu tên mình khi đăng kí và để lại một địa chỉ giả ở tỉnh Gotha… “Abendlich” được dịch từ chữ “wetschernij”. Wetschernij là tên của một lô phương tiện truyền thông lá cải ở Nga – “Wetschernij Nowosibirsk” hay “Wetschernaja Moskwa”. Sau khi trang Abendlich Hamburg đã được xoá, đánh vào tên nó thì thấy hiện lên bằng tiếng Nga câu “Liếm dái tao” (Lutsch meinen Schwanz). Về sau, câu thông báo này cũng biến mất luôn. Hẳn là để người ta không còn biết nó có liên hệ tới Nga.

Các hệ thống chuyên chế tung dối trá trán ngập thế giới, để che đậy sự thật

Từ nhiều năm nay các cơ quan truyền thông của nhà nước Nga đã tung những tin bẩn về Alexei Navalny. Từ dạo tháng Tám, khi nhà chính trị đối lập này bị đầu độc bằng độc chất huỷ hoại thần kinh Nowitschok và được chuyển sang chữa trị tại bện viện Charité ở Đức, các cơ quan truyền thông nhà nước Nga và những loa truyền thông thân cận của họ không ngớt tung tin thất thiệt về ông. Họ đồng thanh la, Navalny bị bệnh thiếu đường; ông ta bị bệnh vì biến dưỡng không điều hoà (Stoffwechselstörung); ông ta bị đầu độc tại Đức.

Tác giả Peter Pomerantsev gọi đó là chiến thuật “kiểm duyệt bằng tiếng ồn”: Thay vì tiêu diệt đối thủ của mình, các chế độ chuyên chế sản xuất và tung tin dối trá, để nhấn chìm sự thật.

Khi nhận ra tin của Abendlich Hamburg cũng chẳng hữu hiệu gì, đội sản xuất tin của Nga và đám vệ tinh của nó chuyển sang một chiến thuật mới. Họ tri hô: Nhà nước Đức đã áp lực bắt Abendlich Hamburg đóng cửa. “Như thế là họ (các chính trị gia Đức) đã gián tiếp công nhận, là họ đang chuẩn bị cho ta một Tichanowskaja của Nga, đúng như điều chúng tôi đã nói.” Một nhà báo quốc doanh Nga với 120.000 người theo đã viết như thế trên tài khoản của mình. Ông ta muốn làm cho ta liên tưởng tới chuyện xẩy ra ở Belarus: Swetlana Tichanowskaja đã gây điêu đứng cho Alexander Lukaschenko, khi bà thay chồng ra tranh cử tổng thống nước này.

Một nhân viên có liên hệ với nhà nước Nga đã viết như thế này: Vì “loan tin nhức nhối về Navalny” nên cơ quan truyền thông Đức đã rà soát Abendlich Hamburg và đã xoá đi một trang Facebook với 136.000 người theo của nó. Nhưng Abendlich Hamburg vừa mới mở một trang Facebook trong tháng Chín vừa rồi và chưa có một khách hàng nào cả. Abendlich Hamburg cũng đã mở một tuyến thông tin trên Telegram của công ty Messenger - với vỏn vẹn hai khách hàng. Người ta muốn tạo cảm tưởng nơi khán thính giả rằng, các trang trên đã buộc phải đóng cửa, vì đã thông tin những sự thật quá nhức nhối. Chỉ sau khi được Die Zeit thông báo, cơ quan quản trị truyền thông của bang Thüringen (nơi Abend Hamburg đăng kí) mới biết là có một trang thông tin mang tên Abendlich Hamburg, và họ đã chẳng ra lệnh điều tra gì cả.

Chỉ vài ngày sau, ngày thứ Sáu, một dối trá khác lại được tung ra. Tin này cho hay, tình báo phương tây đã thất vọng vì con bài tẩy Navalny, nên họ quyết định thay con bài này bằng chính khách đối lập người Nga là Ilja Jaschin. Tin này được đăng bằng tiếng Đức trên trang 24-7news.eu.  Nhưng tác giả của tin này, có tên là Arthur Polansky, cũng là ma. Trang 24-7news.eu không có Impressum. Cũng giống như Abendlich Hamburg, trang này được nhét đầy tin vịt bằng tiếng Đức. Tin của nó đã được Epoch Times Deutschland (Hoàn Cầu Thời Báo ở Đức), một trang rất được những người theo đảng AfD – đảng thuộc cánh cực hữu ở Đức – mê theo dõi, đăng tải, và mới đây cũng lại được cơ quan truyền thông Spunik của Nga đăng lại. Địa chỉ email liên lạc của 24-7news.eu là giả. Địa chỉ IP cũng thuộc Cloudflare ở Mĩ. Nhưng email miền của nó được vận hành bởi công ti dịch vụ reg.ru của Nga. Ít nhất cho tới tháng Mười 2019 trang Abendlich Hamburg cũng được vận hành bởi công ti dịch vụ này. Và bản tin mới này về Alexei Navalny cũng dở hơi không kém bản tin trên Abendlich Hamburg trước đây: văn sai, chữ sai, câu cú sai, cho thấy nó được dịch bằng máy từ tiếng Nga. Có thể vì sự xuất hiện của Navalny tại Quốc Hội Âu Châu, nên lúc này tin giả về ông được lệnh tràn ngập. Mà có thể cũng chỉ là một sự tình cờ mà thôi. Thứ Sáu vừa rồi Navalny yêu cầu EU ra lệnh phạt đối với các nhà cầm quyền ở Nga. Và ông cũng yêu cấu EU phủ nhận kết quả bầu cử năm tới ở Nga, nếu chính quyền Nga không cho phép tất cả các ứng cử viên được tranh cử.

Thông điệp ngầm đàng sau những tin vịt kia là: phương tây muốn dùng Navalny đẩ gây bất ổn cho Nga. Nhưng ai là chủ nhân của chiến dịch bôi bẩn này? Dĩ nhiên khó mà chứng minh được nhà nước Nga chính là thủ phạm. Putin không nhắc tới tên Navalny, chính quyền Nga chỉ nói tới ông như là một “Blogger” vô danh tiểu tốt! Nhưng tổ chức điều tra mạng Projekt ở Nga đã khám phá ra rằng, đã từ hơn mười năm nay chính quyền trung ương của Nga đã thành lập riêng một ban chỉ với nhiệm vụ tìm cách triệt hạ ảnh hưởng của Navalny. Càng ngày danh tiếng của ông càng lan rộng trong dân chúng. Kênh thông tin You Tube của ông có tới bốn triệu khách hàng. Những điều tra của ông về sự tham những của các nhân vật chính quyền được hàng triệu người xem.

Không một cơ quan truyền thông nào của Nga đã cải chính những gì họ loan tin giả về Navalny. Chỉ có Inosmi đã xoá đi bản dịch bản tin từ Abendlich Hamburg của mình, như thể là bản tin đó đã chưa bao giờ xuất hiện trên báo của họ.

(*) Alice Bota, Christian Fuchs, Luisa Hommerich und Julia Smirnova: Fake News über Alexej Nawalny: Schlicht gelogen, Die Zeit Nr.50/2020, 04.12.2020