Wiersz nieregularny Holana

Wiktor J. Darasz, Kraków

Wiersz nieregularny w poezji Vladimira Holana

Słowa klucze: wiersz wiersz regularny, wiersz nieregularny, jamb

Twórczość Vladimira Holana jest bardzo zróżnicowana pod względem formalnym. Poeta stosuje różne odmiany wiersza regularnego, nieregularnego i wolnego oraz różnorodne formy stroficzne. Użycie odmiennych rodzajów wiersza mieści się w podstawowej dla poetyki Holana zasadzie kontrastu, która zakłada wykorzystywanie elementów krańcowo różnych w ramach dzieła poetyckiego. Holan jest mistrzem klasycznego wiersza, ale nie poprzestaje na realizowaniu utartych schematów, ale twórczo interpretuje dorobek poezji czeskiej w zakresie użycia form wierszowych. Holan, zwłaszcza w początkowej fazie twórczości, eksperymentuje z formą wersyfikacyjną, dążąc do wypracowania własnego, niepowtarzalnego stylu, co mu się zresztą niemal od razu udaje. Poeta przełamuje przyzwyczajenia czytelników, oferując im wiersze niezwykłe na tle dawniejszej poezji czeskiej. W późniejszym okresie zwraca się ku tradycyjnym, rymowanym formom stroficznym, pisząc długie poematy epickie (polskim odpowiednikiem byłyby Kwiaty polskie Juliana Tuwima), natomiast po drugiej wojnie światowej stosuje wyłącznie wiersz wolny. Tradycyjnych form używa oczywiście nadal w mistrzowskich przekładach poezji z całego świata i ze wszystkich epok. Przypomnijmy, że to właśnie Holan tłumaczył na czeski sonety Mickiewicza. Używał do tego celu czeskiego aleksandrynu, czyli trzynastozgłoskowca ze średniówką po sylabie szóstej, o mieszanej,

jambiczno-daktylicznei interpretacji sylabotonicznej.

Z wersologicznego punktu widzenia szczególnie interesujące są wczesne wiersze niere­gularne Ho­lana, charakterystyczne dla początko­wej fazy formalnej ewolucji jego twór­czości. Wiersze nieregularne stoją w ramach sys­temu form wierszowych poezji Holana w opozycji zarówno wobec wierszy regularnych, jak i wolnych. Z racji ich wyjątkowej budowy we­wnętrznej należy je traktować jako odrębny system wersyfikacyjny o pewnych ściśle okre­ślo­nych cechach. Tu trzeba przypomnieć, że syste­mowa odmienność wierszy regularnych jest jasna jedynie w porównaniu z wierszami w pełni re­gularnymi i wolnymi. Specyfika wierszy nieregularnych uwidacznia się na tle dwóch pozostałych grup wierszy, które stanowią dla nich układ odniesienia. Tożsamość wierszy nie­regularnych jest uchwytna wyłącznie w kontekście tradycyjnych wierszy regular­nych, będą­cych dla nich zaple­czem formalnym obejmującym wzorce metryczne i segmenty wierszowe. Miroslav Červenka pisze o wierszach nieregularnych Holana: „Holan’s lyrical collections from the 1930s are almost exclusively written in iamb with changing number of feet”. (M. Červenka, Volný verš české avantgardy, [w:] Słowiańska metryka porównawczaVII: Wiersz wolny. Geneza i ewolucja do roku 1939, praca zbiorowa pod red. L. Pszczołowskiej i D. Urbańskiej, IBL – Wydawnictwo, Warszawa 1998, s. 89). W innym miejscu Červenka całościowo opisuje metrykę wczesnej poezji Holana: „Holan skoro celou svou ranou lyriku vytváří v jednoduchých strofách s jambickými řádky svobodně (a často radíkálně) proměnlivého rozsahu”, M. Červenka, Dějiny českého volného verše, Host, Brno 2001, s. 102. Dla czytelnika nie zna­jącego tradycji danej litera­tury wiele wierszy nieregular­nych pozostaje wolnymi. Dlatego rozpa­trywanie wierszy niere­gularnych należy zawsze prze­prowa­dzać w porównaniu z wcześniejszymi wierszami regular­nymi. Wiersze nieregularne stanowią, jak się wydaje, najbardziej oryginalną propozycję wer­syfi­kacyjną Holana. Swoją niezwykłą formą wyróżniają się na tle twórczości poety, a także współcze­snej literatury czeskiej i w ogóle europejskiej. Charakteryzują się szczegól­nym ryt­mem i specyficzną melodyką. W systemie wersyfikacyjnym sytuują się między wierszami regu­larnymi a wolnymi. Z pierwszymi łączą je usta­lone w tradycji literatury czeskiej wzorce metryczne, z drugimi zaś kojarzy je swoboda kształtowania kolejnych linijek utworu.

Z definicji wiersza nieregularnego wynika, że jest on tworzony na bazie klasycznej wer­syfikacji przy użyciu tradycyjnych wzorców metrycznych obecnych w danej literaturze. Problematyka wiersza nieregularnego od dawna zajmuje znaczące miejsce w badaniach wersologicznych. Na przykład o wierszu nieregularnym w literaturze słoweńskiej pisze A. Bjelčević:„Iregularni verz (nestalno zaporedje različno dolgih vrstic istega metruma, recimo poljubno prepletanje 4- do 15-zložnih jambov) je v slovenščini vezan predvsem na silabotonizem. [...] Moderna je dodala še dva svoja tipa: a) prepletanje verzov istega metra zelo različnih dolžin, mdr. tudi tako dolgih vrstic, kot jih dotedaj v silabotonizmu še ni bilo (do 18 zlogov); b) lomljenje regularnih metričnih vzorcev na dve ali več vrstic”, (A. Bjelčević, Slovenski svobodni verz do sredine 30-ih let 20. stoletja, [w:] Słowiańska metryka porównawcza VII, op. cit., s. 206). W wielu wierszach nieregularnych wykorzystywane są schematy metryczne charakterystyczne dla różnych systemów wersyfikacyjnych, to znaczy wiersza sylabicznego lub sylabotonicznego. Ten typ wierszy dwusystemowych Dorota Urbańska traktuje jako wiersze wolne, por. idem, Wiersz wolny. Próba charakterystyki systemowej, Instytut Badań Literackich – Wydawnictwo, Warszawa 1995, s. 86–88: „Wiersze nienumeryczne, w których występują wersy kształtowane według znanych z poezji numerycznej wzorców wiersza sylabicznego lub sylabotonicznego, mają charakter utworów bisystemowych”, op. cit., s. 86. Wykorzystanie segmentów wierszowych w budowie wiersza nieregularnego omawia Aleksandra Okopień-Sławińska, zob. eadem, Przedmieście jako inna Piosenka o końcu świata. Przyczynek do opisu sztuki poetyckiej Czesława Miłosza, [w:] Poznawanie Miłosza 2. Część pierwsza 1980–1998, pod red. A. Fiuta, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2000, s. 228. Porównaj też inną analizę tego samego wiersza M. Głowiński, Przedmieście Czesława Miłosza. Próba interpretacji, [w:] Poznawanie Miłosza 2, op. cit., s. 198. Lucylla Pszczołowska na pytanie o metryczne podstawy wiersza nieregularnego odpowiada, że „cała nowość, główna specyfika wiersza nieregularnego polega nie na tworzeniu ekwiwalencji metrycznych [...], lecz na naruszaniu ich, przerywaniu, wręcz negowaniu. Czytelność tej innowacji możliwa jest oczywiście tylko w kontekście żywej, funkcjonującej jako główna, tradycji wierszowania regularnego”. Zob. L. Pszczołowska, Wiersz nieregularny, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1987, s. 10. Autorka przywołuje także (tamże, s. 112) analogiczną obserwację S. Furmanika, którego zdaniem wiersze nieregularne „jako konsekwencja poszukiwania nowych środków ekspresji wersyfikacyjnej” stanowią „przeciwieństwo wierszy regularnych”; idem, Podstawy wersyfikacji polskiej (nauka o wierszu polskim), Wydawnictwo Eugeniusza Kuthana, Warszawa – Kraków 1947, s. 186.

Wiersze nieregularne Holana są budowane na bazie długich formatów wiersza jambicznego o rozmiarze przekraczającym osiem stóp i schematu metrycznego czeskiego aleksandrynu. W związku z tym na­leży zauważyć ich dwojakie podłoże sylabiczno-sylabotoniczne. Stała rów­nowagi prze­chyla się w konkretnych utworach w stronę jednego albo drugiego sys­temu. Wzorcowym przykładem wiersza nieregularnego we wczesnej poezji Holana jest otwie­rający pierwszy tom dzieł zebranych, Jeskyně slov, liryk Mladost, złożony z dwudziestu siedmiu strof czterowersowych, realizują­cych przeważnie model kwartyny z rymem przepla­tanym, co w sumie daje sto osiem wersów. Często tu występują charakterystyczne dla cze­skiego aleksandrynu seg­menty sześciozgłoskowe męskie i siedmiozgłoskowe żeń­skie ze sta­łym akcentem na czwartej sylabie. Reprezenta­tywna dla całego utworu i w ogóle dla niere­gularnego wiersza Holana jest zwrotka pierwsza. Wers pierwszy realizuje w niej mo­del pięt­nastozgłoskowca ze średniówką męską po sylabie ósmej, drugi osiąga rozmiar sześciozgłoskowca, trzeci ma kształt aleksandrynu żeń­skiego, a czwarty aleksan­drynu męskiego. Wers pierwszy jest niejako rozbudowa­nym aleksandrynem.

Fontány vlahých večerů pod Bezdězem a městem, 15a^ż

ještě si vzpomínám, 6b^m

když broskve dokvetly, zůstalo ticho deštěm, 13a^ż

za ploty blýskalo a za olšemi tam 12b^m

(MLŠ 17)

W po­dobny sposób zbudowane są także inne zwrotki utworu. Na przykład zwrotka siódma składa się z trzech wersów realizujących model aleksandrynu odpowiednio żeńskiego, męskiego i ponownie żeńskiego oraz męskiego dziesięciozgłoskowca ze średniówką po syla­bie szóstej. Ostatni wers, zakończony ― co znamienne ― wielokropkiem, również jest oparty na sche­macie alek­sandrynu.

bylo mi deset let... Byly to samé čáry, 13a^ż

chlupatý kubismus všeho, co sahá pod. 12b^m

Na výšku chlapce však chvěly se svátek, dáry 13a^ż

a ještě nevinnost, i když už svod... 10b^m

(MLŠ 18)

W analogiczny sposób skomponowana jest też dwudziesta zwrotka utworu. Wyraźnie wyczuwalny jest jambiczny rytm kolejnych wersów. Jej pierw­szy wers jest piętnastozgłoskowy, ze średniówką męską po sylabie ósmej, drugi jest siedmio­zgłoskowy, trzeci trzynastozgłoskowy, a czwarty również trzynastozgło­skowy. Wszystkie rymy w tej strofie są żeńskie.

Odstraněn krásným přízrakem, se srdcem zádumčivým 15a^ż

zbloudil jsem na Hradčanech, 7b^ż

tam s vrátným rozmlouvám, který je mrtvý živým, 13a^ż

živější ale jich, on slaví všechno v mánech, 13b^ż

(MLŠ 19)

Analizowany utwór jest przykła­dem wiersza nie­re­gularnego, zbudowanego na bazie schematu metrycznego czeskiego alek­sandrynu, podlega­jącego modyfikacji w konkretnych wersach. Zalicza się do najlepszych wierszy Holana z pierwszych lat jego twórczości. Sta­nowi niewątpli­wie bardzo efektowną prezentację zastosowanego rodzaju wiersza. Łączy kla­rowność budowy metrycznej ze swobodą rytmiczną kolejnych linijek, zresztą typową dla nie­których (przynajmniej nieregular­nych) wierszy Holana.

Równie interesującym przykładem użycia wiersza nieregularnego jest trzyczęściowy utwór Neotvirej se, sezame...! Jest on długi, składa się z sześćdziesięciu dwóch strof, pięć­dziesięciu dziewięciu czterowerso­wych i trzech sześciowersowych. Strofy sześciowersowe są napisane trójsto­powcem jambicznym, czym się wyróżniają na tle cało­ści wiersza. Część pierwsza ma dwadzieścia dwie zwrotki, w tym trzy sześciowersowe, część druga osiemnaście, a część trzecia dwadzieścia dwie zwrotki. Strofy czterowersowe realizują model kwartyny z rymem przeplatanym, a strofy sze­ściowersowe mają oryginalny schemat współbrzmień. Wers pierwszy rymuje się z czwartym, drugi z piątym, a trzeci z szóstym, przy czym linijki pierw­sza, trzecia, czwarta i szósta są żeńskie, a druga i piąta męskie. W porównaniu z po­przednio omówionym utworem pre­zentowany wiersz jest w większym stopniu oparty na dłu­gich for­matach wiersza jambicznego o rozmiarze osiągającym nierzadko nawet jedenaście stóp. Przy­kładem takiego rozbudowanego wersu jest linijka następująca: To západ sluneční, v týchž barvách, jež můj přítel Maxim nosíval (SSS 26), licząca dziewięć stóp i osiemnaście sylab. Natomiast bliższe pokre­wieństwo z aleksandrynem wykazuje kolejna linijka: Pří­teli Maxime, jsi hvěz­dařem a zahra­dníkem ticha (SSS 30), licząca siedemnaście sylab przy podziale 6+4+7, będąca niejako aleksandrynem rozbudo­wanym o dodatkowy czterozgłoskowy seg­ment wstawiony mię­dzy hemistychy. W podobny sposób jak dwa przytoczone wersy zbudo­wane są także po­zostałe linijki utworu. Analizowany wiersz charakteryzuje się urozmaiconą budową składniową. Występują w nim długie, rozbudowane zdania, przechodzące swobodnie ze strofy na strofę, jak również zdania krótkie. W tekście wiersza pojawiają się zarówno zdania oznajmujące, jak też pytające i wykrzykni­kowe. Ich użycie można zaobserwować m.in. w strofie pięćdziesiątej ósmej. W zwrotce tej wers pierwszy ma trzynaście sylab, drugi dziesięć, trzeci ponownie trzynaście, a czwarty osiem zgłosek. Omawiana strofa składa się z trzech wypowiedzeń. Zdanie pierwsze, zakończone wykrzykni­kiem, zajmuje większą część wersu pierwszego; zda­nie drugie, za­mknięte znakiem zapytania, zaczyna się w klauzuli wersu pierwszego i kończy się wraz z końcem wersu drugiego; zdanie trzecie, również za­mknięte znakiem za­pytania, rozwija się w dwóch pozostałych wersach, przy czym jego we­wnętrzny podział przy­pada na koniec wersu trzeciego. Niewąt­pliwie syntaktyczna swoboda kształtowania toku wierszowego decyduje w dużym stopniu o jego wartości artystycznej.

Tos ty, co v sobě ničí poznání! Jak stříci 13a^ż

krajnosti touhy ono neznáme? 10b^m

Kdože zaklíná tak, by soucasně chtěl říci: 13a^ż

Neotvirej se, sezame? 8b^m

(SSS 35)

Innym przykładem zastosowania wiersza nieregularnego jest Oblouk. Utwór ten składa się ze strof pięciowersowych. Wers pierwszy każdej z nich rymuje się z trzecim i czwartym, a drugi z piątym, przy czym linijki pierwsza, trzecia i czwarta są żeńskie, a druga i piąta mę­skie. Również w tym przypadku stała forma strofy stanowi czynnik ujednolicający, budujący spójność wiersza, podczas gdy zmienna postać metryczna kolejnych linijek działa jako czyn­nik modyfikujący rytmikę utworu. Także tu występują bardzo długie linijki jam­biczne, osią­gające rozmiar nawet jedenastu stóp. Omawiany wiersz charakteryzuje się też urozmaiconą budową składniową.

Jednym z wierszy nieregularnych jest K.H.M. z tomiku Kameni, př­i­cházíš... Składa się z czterech strof czterowersowych, realizujących model kwar­tyny z rymem przeplatanym i na­przemiennym stosowaniem zakończeń żeńskich i męskich. Linijki nie­parzyste są w nim żeń­skie, a parzyste męskie. Wers pierwszy w strofie pierwszej ma trzy­naście sylab, wers drugi dziesięć, wers trzeci piętnaście, a wers czwarty dwanaście. W podobny sposób zbu­do­wane są też trzy pozostałe zwrotki utworu.

Teď rvou se o prapor... Však tys byl někdo jiný 13a^ż

a nebyls v jaru ani v jeseni, 10b^m

když magnetem svých parohů přitáhne jelen siný 15a^ż

rzivé železo hájů zpoza třesení. 12b^m

(KP 58)

Wierszem nieregularnym skomponował Holan także swoje nieliczne sonety. Slavnost składa się z dwóch strof czterowersowych i dwóch trójwersowych i liczy, jak każdy sonet,czternaście wersów. W strofie pierwszej wers pierwszy rymuje się z trzecim, a wers drugi z czwartym, przy czym wszystkie cztery linijki są żeńskie. W strofie drugiej, tak samo jak w pierwszej, wers pierwszy rymuje się z trzecim, a drugi z czwartym. Natomiast w strofach trójwersowych wers dziewiąty współbrzmi z dwunastym, dziesiąty z trzynastym, a jedenasty z czternastym, przy czym linijki dziewiąta, jedenasta, dwunasta i czternasta są mę­skie, a dzie­siąta i trzynasta żeńskie. Wers pierwszy ma jedenaście sylab, drugi piętnaście, trzeci trzyna­ście, a czwarty pięć. Wers piąty ma jedenaście sylab, szósty jedenaście, siódmy trzynaście, a ósmy siedem. Wers dziewiąty ma dziesięć sylab, dziesiąty trzynaście, a jedenasty sześć. Wreszcie wers dwu­nasty ma dziesięć sylab, trzynasty trzynaście, a ostatni, czternasty, sześć. W utworze zachodzi korelacja między schematem rymowym a długością kolejnych wersów, dająca się zaobserwować zwłaszcza w drugiej części utworu. Akcentowane mo­nosylaby pod­kreślają jambiczny charakter wiersza zwłaszcza w węzłowych punktach wersu.

Samoten, sám, a do váh víček hozen, 11a^ż

znej vážit pohled bolesti, jenž zchmurněl by ti zítra, 15b^ż

bys rukou procitnutí vložil čirý hrozen 13a^ż

na talíř jitra. 5b^ż

Sešit a orsej, broušený vliv číše, 11c^ż

věnec a šíp: pro všechny melodie 11d^ż

znej skládat do fontány, která v hudbě píše 13c^ż

přítomnost krásné šíje. 7d^ż

Znej sklenout vzduch, v němž jasně by zněl smích, 10e^m

zažehnout krb a … vzdálit se! Neboť jsou panny, 13f^ż

jež zde by minuly. 6g^m

Kdož ví, neschází-li nám ve vztazích 10e^m

k hvězdám či k milence jen odstup svrchovaný, 13f^ż

abychom splynuli. 6g^m

(MLŠ 30)

Także Báseň z tomiku Va­nutí jest wierszem nieregularnym. Składa się z czterech strof, trzech czterowersowych i jednej sześciowerso­wej. W stro­fach czte­rowersowych wers pierw­szy rymuje się z trzecim, a drugi z czwartym, natomiast w strofie sze­ściowersowej wers pierwszy współbrzmi z trzecim, czwartym i szó­stym, a drugi z piątym. Kolejne wersy utworu mają długość odpowiednio 11, 4, 14 i 10 sylab, na­stęp­nie 11, 4, 11 i 11, dalej 14, 4, 14 i 15, wreszcie 14, 6, 14, 16, 10 i 7. We wszystkich czterech strofach drugi wers jest wyraźnie krót­szy od pozostałych, co niewątpliwie dynamizuje utwór.

Wierszem o przybliżonej regularności jest Na břehu moře z tego samego tomiku. Składa się z pięciu strof, czterech czterowersowych i jednej sze­ściower­sowej. W strofach czterower­sowych wers pierwszy rymuje się z trzecim, a drugi z czwartym, w strofie sześcio­wersowej zaś wers pierwszy rymuje się z czwartym, drugi z piątym, a trzeci z szóstym. Ko­lejne linijki utworu mają długość od­powiednio 12, 12, 14 i 14, następ­nie 12, 14, 10 i 12, dalej 14, 13, 16 i 9; 10, 14, 12 i 12, wreszcie 13, 7, 10, 9, 8 i ponownie 8 zgło­sek. Liczne są tu po­wtórzenia i paralelizmy.

Do tej samej kategorii formalnej należy Probouzení z tomiku Kameni, přichá­zíš... Utwór ten składa się z czterech strof czterowersowych, realizujących model kwartyny z ry­mem przeplatanym i naprzemiennym wykorzystywaniem zakończeń żeńskich i męskich. Li­nijki niepa­rzyste są żeńskie, a parzyste męskie. Mają długość 15, 14, 11 i 16 sylab, następnie 13, 12, 15 i 14, dalej 13, 10, 9 i 12, wreszcie 13, 10, 9 i 10. Zwraca uwagę urozmaicona bu­dowa składniowa wiersza złożonego z dziesięciu wypowie­dzeń. Zdanie pierwsze zajmuje cztery początkowe wersy. Równoważnik zdania, zakończony pytajni­kiem, otwiera wers piąty. Zdanie drugie rozwija się w wersie piątym. Zdanie trzecie zaczyna się w wersie piątym i koń­czy się w siódmym. Zdanie czwarte mieści się w wersie siódmym. Zdanie piąte zaczyna się w wersie siódmym i kończy wraz z wersem ósmym. Zdanie szóste wypełnia wers dziewiąty. Zdanie siódme, zamknięte wielokropkiem, zaczyna się wraz z wersem dziesiątym i kończy wraz z wersem trzynastym. Zdanie ósme, zakoń­czone pytajnikiem, rozwija się w wersie czternastym. Wreszcie zdanie dziewiąte zaj­muje dwie końcowe linijki utworu. Probouzení właśnie budowie składniowej przede wszystkim zawdzięcza swój specyficzny wyraz.

Před odstrčeným tušením, k nevymotání zbledlý, 15a^ż

při čísi kruté pomoci cítíš zde jako host: 14b^m

takto nám přece kdysi ruku vedli, 11a^ż

až nastuzené písmo skřípalo o zkřehlou pozornost. 16b^m

Ruka? Hle, poznals ji... Je opuštěna. Zdá se, 13c^ż

že dlaň i pomoc čísi jsou už vehnány 12d^m

v zapomínání. Co to bylo? To že v hrůze, v kráse 15c^ż

jsa nesmyslně přinucen, jsi vlastně žehnaný. 14d^m

Že oba břehy zná jen vlna, jež nás děsí. 13e^ż

Že s utrženou růží abstraktní 10f^m

skutečná růže vadne kdesi, 9e^ż

klovnutím v prazrno že každý vztah zde zní, 12f^m

ať v slávě létavic, ať při své denní vloze... 13g^ż

Leč kdo ho dbá, když přešel hřmotně práh? 10h^m

Hrom, který sahá po obloze 9g^ż

popře, že Bůh to byl, kdo po něm sáh. 10h^m

(SKS 35)

Podsumowując: wiersze nieregularne Holana są budowane na bazie długich formatów jambicznych o rozmiarze przekraczającym osiem stóp i schematu metrycz­nego cze­skiego aleksandrynu. Z tego względu mają dwojakie podłoże sylabiczno-syla­boto­niczne. W konkret­nych utworach stała równowagi przechyla się w stronę jednego albo dru­giego systemu. Wier­sze nieregularne charakteryzują się swoistym rytmem i melodyką. Tworzą je strofy przeważ­nie czterowersowe, niekiedy pię­ciowersowe. Stała forma strofy stanowi w tym przypadku czynnik ujednolicający, a zmienna postać metryczna działa jako czynnik modyfikujący, urozmaicający rytmikę utworu. Wiersze nieregularne Holana sytuują się między wierszami regularnymi a wolnymi. Z re­gularnymi łączy je wykorzystywanie tradycyjnych wzorców me­trycznych, a z wolnymi kojarzy je swoboda kształ­towania toku wierszowego. Wiersze niere­gularne są charakterystyczne dla pierwszej fazy twórczości Holana, obejmującej koniec lat dwudziestych i lata trzydzieste XX wieku, zdominowanej przez nurt poezji czystej, niezaan­gażo­wanej. W całokształcie Holanowskiej wersy­fikacji wydają się propozycją najbardziej interesującą. Dodajmy, że także w literaturze polskiej można odnaleźć podobne, zbu­dowane z segmentów pięciozgłoskowych, sześciozgłoskowych i siedmiozgłoskowych, zna­nych z naj­popu­larniejszych polskich formatów sylabicznych, jedenastozgłoskowca i trzyna­stozgło­skowca. Czyn­nikiem ujednolicającym jest w tym przypadku wykorzystanie tych seg­men­tów, natomiast czynnikiem modyfikującym pozostaje ich swobodne rozłożenie w planie utworu. Próby z wykorzystaniem wierszy nieregularnych pojawiają się w literaturze polskiej właściwie w tym samym czasie, co w literaturze czeskiej. Stanisław Balbus zauważa podobny sposób wierszowania u Czesława Miłosza, Zobacz S. Balbus: «Pierwszy ruch jest śpiewanie» (O wierszu Miłosza — rozpoznanie wstępne), [w:] Poznawa­nie Miłosza. Studia i szkice o twórczości poety, red. J. Kwiatkowski, Wydawnictwo Literackie, Kraków — Wrocław 1986, s. 480–521. O tym samym pisze też Stanisław Barańczak, zobacz: S. Barańczak, Tunel i lustro (Cz. Miłosz: Świty), [w:] tegoż, Tablica z Macondo. Osiemnaście prób wytłumaczenia, po co i dlaczego się pisze, Aneks, Lon­dyn 1990, s. 17–28. Szerszą charakterystykę wiersza nieregularnego Zob. L. Pszczołowska, Wiersz nieregularny, op. cit., a zwłaszcza rozdział I: Wiersz nieregularny — Cechy budowy, rytmika i funkcje znaczeniowe, s. 5–17; eadem, Wiersz polski. Zarys historyczny, Wydawnictwo Leopoldinum, Wrocław 1997, s. 343–345;

Użycie wiersza nieregularnego wymaga od autora nie tylko doskonałej zna­jomo­ści kla­sycznej wersyfikacji, tzn. podstawowych wzorców metrycznych i segmentów wierszo­wych, ale także szczególnego wyczucia rytmu i umiejętności łączenia kilku formatów w ra­mach jednego utworu, co jest świadectwem wersyfi­kacyjnej sprawności poety. Zasto­so­wanie różnych rozmiarów wiersza, a nawet różnych systemów wersyfikacyjnych w ramach jednego utworu (wiersza sylabotonicznego i na wpół sylabicznego aleksandrynu) ma też udział w bu­dowaniu podstawowych dla Holana opozycji w zakresie poetyc­kiej formy. Wiersz nieregularny był charakterystyczny dla wczesnej poezji Holana, później poeta zwrócił się ku stosowaniu wiersza w pełni regularnego, czyli czterostopowca jambicznego zorganizowanego w kunsztowne strofy nawiązujące do strofy onieginowskiej Aleksandra Puszkina (oddanej w czeskim tłumaczeniu Eugeniusza Oniegina przez Josefa Horę), by w końcowej fazie twórczości posługiwać się już właściwie wyłącznie wierszem wolnym.

2004-2014

Skróty:

MLS: Mušle, lastury a škeble.

KP: Kameni, přicházíš.

SKS: Strom kůru shazuje.

SSS: Smrt a sen a slovo.