Strofa

Strofa to zespół kilku lub kilkunastu wersów stanowiący całość kompozycyjną i powtarzający się w utworze. Strofy różnią się od siebie liczbą wersów, rymowaniem i długością poszczególnych linijek. Najbardziej znane strofy to dystych, czyli dwuwiersz, tercet czyli trójwiersz, czterowiersz, limeryk aabba, sekstyna ababcc, strofa królewska ababbcc, oktostych aabbccdd, oktawa abababcc, strofa spenserowska ababbcbcc, decyma ababccdeed, strofa onieginowska ababccddeffegg. Najczęściej w poezji europejskiej występują strofy czterowersowe, sześciowersowe i ośmiowersowe, o różnym układzie rymów. Strofy wchodzą w skład układów stroficznych, na przykład sonetu. Znanym układem stroficznym jest też łańcuch tercynowy aba bcb cdc ded...xyx yzy z. W poezji japońskiej dwie podstawowe strofy to tanka górna 5/7/5 i tanka dolna 7/7. Pierwsza z nich buduje utwory haiku, czyli jednozwrotkowe epigramaty zawierające zwykle impresję i obserwacje filozoficzną.

Tetrastych to inaczej strofa czterowersowa, kwarten, kwartyna, albo dosłownie czterowiersz, czyli najpopularniejszy rodzaj strofy w całej poezji europejskiej. Do grupy strof czterowersowych należą liczne strofy, na przykład strofa mickiewiczowska 14(7+7)/10/14/(7+7)10, strofa stanisławowska 10(5+5)/8/10(5+5)/8, strofa ambrozjańska 8/8/8/8, strofa saficka 11(5+6)/11(5+6)/11(5+6)/5, strofa alcejska 11(5+6)/11(5+6)/9(5+4)/10(5+5), strofa wagabundów 13/13/13/13, rubajata aaxa, strofa Nibelungów, strofa monorymowa aaaa, strofa z rymem stycznym aabb, strofa z rymem krzyżowym (przeplatanym) abab, strofa z rymem okalającym (obejmującym) abba. Tetrastychy występują w sonetach. Rymują się tam przeważnie rymem okalającym abba (w sonecie włoskim i francuskim, oraz niemieckim), lub rymem krzyżowym (w sonecie angielskim).

Do popularnych strof należy sekstyna, czyli strofa sześciowersowa rymowana ababcc. pisana przeważnie jedenastozgłoskowcem. Przykładami jej zastosowania w literaturze europejskiej są poemat Wiliama Szekspira Wenus i Adonis i Juliusza Słowackiego Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu, zawierający Grób Agamemnona. Sekstyna była charakterystyczna dla liryki renesansowej (Thomas Campion), występowała również licznie w twórczości późniejszej (Adam Asnyk). Modyfikacją klasycznej sekstyny jest strofa Słowackiego rymowana zgodnie ze schematem ababcc, ale charakteryzująca się przeplotem wersów jedenastozgłoskowych i pięciozgłoskowych 11/11/11/5/11/5 bazującym na strofie safickiej (11/11/11/5). Strofa ta występuje w Hymnie o zachodzie słońca Juliusza Słowackiego i wierszu Contra spem spero Marii Konopnickiej. Sekstyna spokrewniona jest z oktawą abababcc. Pełni ona zarówno funkcje epickie jak i liryczne. Występuje w krótkich wierszach i dłuższych poematach, liczących nieraz setki strof.

Do najwyżej cenionych strof należy oktawa, będąca podstawową strofą renesansowego i barokowego eposu bohaterskiego, oświeceniowego poematu heroikomicznego, będącego parodią wspomnianego eposu, i romantycznego poematu dygresyjnego, nawiązującego do tradycji tego poematu heroikomicznego. Oktawa to forma trudna ze względu na trzykrotne powtarzanie rymów a i b w schemacie abababcc. Dlatego czasem zastępowano ją prostszym w realizacji oktostychem aabbccdd. Oktawę stosowali między innymi Giovanni Boccaccio, Matteo Boiardo, Lodovico Ariosto, Torquato Tasso, Luis Vaz de Camoes, Alonso Ercilla y Zuniga, George Gordon Byron, Aleksander Puszkin, France Preseren i Rainer Maria Rilke. W Polsce używali jej Sebastian Grabowiecki, Jan Andrzej Morsztyn, Wacław Potocki, Wespazjan Kochowski, Stanisław Herakliusz Lubomirski, Ignacy Krasicki, Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Maria Konopnicka i Lucjan Rydel. Na szeroką skalę wprowadził ją do użycia Piotr Kochanowski swoim przekładem Jerozolimy wyzwolonej Tassa.

Robert Browning, Noční setkání

Šeré moře, černé skály břehu,

Velký, žlutý poloměsíc nízko,

Drobné vlnky za mou loďkou běží,

Probuzené, jiskřící se, svěží,

Rychle loďka pluje. Už jsem blízko

V mokrém písku zadržím ji v běhu,

Ještě mílu. Teplo moře voní

Přes tři pole do starého domu

Moje stukání a ještě jiné,

Sírky třesk a jeji světlo siné

Tiché bití srdce dvou, a k tomu

Obličej se k obličeji kloní

(tłum. Wiktor Jarosław Darasz, 2000)