Gerald Gordon-Hãy để ngày ấy lụi tàn
Hãy để ngày ấy lụi tàn
Gerald Gordon
(Hoàng Túy và Đắc Lê dịch)
Tên tuổi Gerald Gordon gắn liền với cuốn tiểu thuyết Hãy để ngày ấy lụi tàn (Let the day Perish) của ông, một tác phẩm đầu tay xuất bản tại London năm 1952 rất nổi tiếng, được dư luận tiến bộ nhiệt liệt chào mừng, được đưa lên sân khấu, quay thành phim và dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới. Năm 1955, tiểu thuyết Hãy để ngày ấy lụi tàn được dịch sang tiếng Nga. Không bao lâu, những kịch bản như Góc Bão do R. Rômanốp, Trọng tội của Entơni Grêơm do Vôrôbinxki và Rubinxtêin viết theo tiểu thuyết của Gordon đã được công diễn tại nhiều nhà hát Liên Xô và có tiếng vang lớn trong khán giả Xô Viết.
Tiểu thuyết Hãy để ngày ấy lụi tàn hấp dẫn bạn đọc không những chỉ vì những thủ pháp nghệ thuật độc đáo đánh dấu tài năng của Gordon, vì tài quan sát, kinh nghiệm sống phong phú và khả năng phân tích tâm lý nhân vật sâu sắc của một luật sư viết văn, mà còn trước hết vì nội dung tác phẩm đề cập tới một vấn đề rất quan trọng trong cuộc sống đấu tranh giải phóng dân tộc, giành độc lập và tự do của lục địa Phi châu: đấu tranh chống chính sách phân biệt chủng tộc mà Liên bang Nam Phi là điểm nóng.
Mặc dù trong tác phẩm, Gordon không trực tiếp đề cập đến cuộc đấu tranh đó, nhưng qua toàn bộ diễn biến của câu chuyện, qua những hình ảnh tương phản đậm nét và nhất là qua những câu nói bóng gió đầy ngụ ý xuất hiện trong tác phẩm, tác giả đã nghiêm khắc lên án chế độ thống trị dã man của bọn thực dân da trắng và chỉ ra con đường tất yếu có thể dẫn các nhân vật chính trong tiểu thuyết tới cuộc nổi dậy mạnh mẽ như hiện nay của các dân tộc Nam Phi chống chính sách phân biệt chủng tộc, giành độc lập tự do cho đất nước.
I
- Cho tôi rựơu seri, thưa ông.
Từ sau quầy bàn, Ôttô Hunđơ quan sát người đàn ông có nước da nâu sẫm vừa bước vào, y ra lệnh, giọng cộc cằn:
- Bỏ mũ ra!
- Ja, thưa ông chủ - người khách hàng lúng túng bỏ mũ.
- Tóc này xoăn tít mà – Hunđơ vừa nói, vừa chỉ những vòng tóc xoăn dựng đứng, đặc trưng, nằm trên đầu người đàn ông đó. – Mày là một tên Caphia. Tao không bán cho mày. Cút đi!
Người đàn ông đưa mấy ngón tay vuốt đầu
- Không phải thưa ông chủ, tôi là người da màu, không phải Caphia đâu. Thưa ông chủ, cho tôi mua một cốc seri.
Ánh mắt mang vẻ van nài, người đàn ông đó đặt một đồng nửa silinh lên mặt quầy. Hunđơ đảo mắt quanh quầy rượu. Y gọi to:
- Giôn, lại đây!
Một thổ dân cao lớn đặt chiếc cốc đang rửa xuống, bước tới chỗ chủ tiệm. Hunđơ trỏ khuôn mặt lo âu bên kia quầy rượu:
- Nó là một tên Caphia hay một gã da màu?
Giôn chột mắt chằm chằm nhìn người kia một lát.
- Thưa ông chủ, một tên Caphia đấy.
Chủ của hắn, vóc người to lớn, nét mặt cáu kỉnh, trông hãm tài, có bộ ria oai vệ nhìn trừng trừng một cách tàn nhẫn.
- Tao không bán cho mày, xéo mau đi! – Hunđơ chỉ ra cửa. Người đàn ông đó đứng yên, vẻ cau có giận dữ thoáng qua trên mặt anh ta. Hunđơ cúi xuống nắm lấy chiếc roi da nặng chịch để giữ các chai rượu. Y giơ chiếc roi cao quá vai và đập đen đét trên quầy. Người đàn ông đó bước lùi lại, hai tay che mặt, miệng há hốc sợ hãi.
- Xéo đi! – Hunđơn thét lên. – Này, cầm lấy tiền của mày, cút đi mau!
Mắt vẫn theo dõi chiếc roi da đã lại vung lên, người đàn ông rón rén tiếng về phía trước, chộp lấy đồng tiền của mình và lui ra cửa, đến đây anh ta trừng mắt nhìn Giôn trước khi lén bước ra.
Hunđơ ném lại chiếc roi da xuống dưới quầy.
- Chắc hẳn chúng lại muốn giở trò! – Y càu nhàu với Giôn khi quay nhìn các khách hàng khác đang ở trong gian hàng dành cho khách không phải người Âu.
Rót ra thứ rượu vang Kêp rẻ tiền, y nhăn mũi và quay đầu tránh cái hơi người ấm và ẩm của khách.
Những người da màu không quan tâm đến thái độ khinh miệt của “ông chủ Hunđơ” đối với họ. Khi họ đứng đợi, háo hức, mắt thao láo và thèm khát nhìn rượu chảy ồng ộc vào các cốc thì điều quan trọng đối với họ là rượu khách sạn Đại Bàng này không có vị nhạt như pha nước lã.
Khi họ đã trả tiền và ra về hết, Hunđơ mệt mỏi lui vào căn phòng của y ở phía sau quầy rượu.
Y nói với mụ vợ cao kều, xương xẩu:
- Bọn quỷ ấy bốc mùi hôi thối quá!
- Thôi đừng ca cẩm chuyện đó nữa! – Người đàn bà nói bằng giọng mũi – Tiền của họ chẳng tốt hay sao!
- À, - Hunđơ trả lời, buông người xuống chiếc ghế bành. – Tôi ghét nhìn thấy bọn chúng.
Cho đến tận bây giờ, vào năm 1921, giọng nói và cách nói của Hunđơ vẫn còn mang nặng dấu ấn gốc gác Đức của y, tuy đã nhiều năm trôi qua kể từ ngày y di cư tới Nam Phi.
Vợ y nhô đầu ra phía trước hỏi:
- Vậy sao anh lại cho thằng Giogiơ nó nghỉ?
Hunđơ trừng trừng nhìn mặt vợ. Cặp mắt to và lõm sâu khiến khuôn mặt ấy nom giống một chiếc đầu lâu.
- Gì thì gì, - vợ y tiếp tục, - sao lại cho hắn nghỉ cả ngày thế? – Khi nói, cổ chị ta dường như vươn ra.
- Đừng có mè nheo tôi nữa, nghe không? Vợ chồng họ vừa sinh đứa con đầu lòng. Cô thì biết cái quái gì về những chuyện như thế! – Giọng Hunđơ rít lên, người vợ chùn lại. – Cô đúng là con bò cái già tuyệt đường sinh đẻ, - y nói thêm
- Phải rồi, vợ y nói, môi trề ra, - tôi thà không sinh nở còn hơn đẻ ra một đứa lai!
Cằm Hunđơ chìa ra khỏi cái cổ bò mộng, y ngồi nhô về phía trước chiếc ghế bành.
- Cô là con chó cái già cằn cỗi, không đẻ đái gì cả - y lại hướng mũi tên phóng trúng đích, vẻ khoái trá. – Meri là một người đàn bà da màu, sao nữa? Cô muốn gì nào? Một chút cà phê pha vào sữa, đôi khi lại làm tăng hương vị. Cô ta chẳng có gì đáng chê trách. Cô ta có giáo dục, là người tử tế, đứng đắn. Còn hơn khối con mẹ da trắng tôi biết. Ja.
- Thằng cha ấy luôn muốn khoe khoang về họ hàng dòng dõi trâm anh thế phiệt ở Anh. Ngài Mơcơ ở Mêphêơ là anh họ hắn, hắn bảo thế đấy. Vậy sao lại đâm đầu lấy một con đàn bà Hotmot? Tôi không dung thứ cho những thằng đàn ông làm ô nhục tổ quốc như vậy. – Lời lẽ của người đàn bà này được nhấn mạnh ẩn đầy ác ý.
Hunđơ mỉm cười không vui, môi cong lên, lộ ra những chiếc răng chắc chắn, vàng ệch. Y nói:
- Cô ta là một người phụ nữ tao nhã, đáng kính, dù có pha một chút màu da. Cô ta săn sóc, nuôi dưỡng chồng khi hắn đã rượu chè be bét suýt thành kẻ bỏ đi. Từ đó, nhờ cô ta, hắn trở lại sống lương thiện. Khi nào đến thăm, cô sẽ thấy cô ta trông nom nhà cửa, bếp núc như thế nào. Cô ta có thể chỉ bảo cho cô đôi điều đấy.
- Tôi xin anh đừng có đem tôi ra so với một con da màu.
- Cô không thể sánh với cô ta đâu.
- Chao ôi, tôi không thể sánh với con mụ ấy ư? Còn anh thì sao? Trong công việc làm ăn, cái tính thô tục của anh phỏng ích gì? Anh làm mọi người hoảng sợ lánh xa. Nếu không có thằng Giogiơ, anh phải đóng cửa tiệm từ lâu rồi kia, chứ không kiếm được tiền như thế này đâu. Anh chẳng có thớ làm một ông chủ tiệm.
- Có lẽ thật thế đấy. Tôi là một người thượng lưu, ja. Tôi chỉ huy, Giogiơ tuân lệnh. Hắn giao thiệp với bọn hạ lưu và bọn cặn bã. Còn Meri, vợ hắn, - Hunđơ vừa nói vừa cầm tờ Tuần báo lên đọc, - phải, Meri vợ hắn, người đàn bà da màu ấy còn giá trị bằng một tá người như cô.
Khi vợ y ra khỏi phòng, Hunđơ đặt báo xuống. Y hình dung thấy Meri. Y nhìn thấy nước da màu ô liu sáng láng, đôi mắt nhung màu nâu mượt mà, đầy diễn cảm, tóc đen mượt, không quăn. Trời, y sẵn sàng đổi mụ phù thủy già của mình để lấy Meri vào một ngày nào đó. Vào một đêm nào đó thì đúng hơn. Nàng là một người đàn bà xinh xắn. Y mường tượng nàng nằm với Giogiơ xanh xao, còn dòng máu đỏ của Giogiơ như tập trung cả vào các mao mạch giãn nở ở mũi hắn. Thật phí của!
Tiếng “reng” lanh lảnh báo hiệu có người ấn chuông ở quầy rượu dành cho người Âu. Hunđơ đứng dậy, nặng nề bước vào quầy. Có hai người khách, y nhìn họ không hề tươi cười.
- Ô, ra là anh, - một trong hai người khách lên tiếng. – Tay Giogiơ dâu rồi?
- Vợ hắn ta ở cử hôm nay, - Hunđơ trả lời, - các anh uống gì?
- Một lít bia!
- Còn anh?
- Cũng thế!
Hai người khách uống từng hơi dài và mải mê trò chuyện, phớt lờ chủ tiệm.
Đột nhiên, một người nâng cốc lên, nói với Hunđơ:
- Tôi cho là nên nâng cốc chúc mừng anh. Chúng ta uống để chúc mừng thằng nhãi con Giogiơ không giống thằng bố nó, anh biết tôi định nói gì…
- Tôi cũng thế, - người kia nhận xét. – Thằng cha ấy không đáng bị khốn khổ.
Họ uống ừng ực. Hunđơ quan sát họ. Bên trong bộ mặt lầm lì, bộ ốc lì xì của y đang hoạt động. Phải – y suy nghĩ. Trong đất nước này, một thằng đàn ông lấy một con đàn bà da màu là chuốc luôn mọi phiền toái vào mình. Chỉ trộn thêm một tý màu da đen là đã đủ rầy rà. Nghĩ cho cùng, mụ vợ già của ta còn hơn.
Vợ Hunđơ lẻn vào gian phòng nhỏ mà chị ta đã ở đó một mình hàng bao năm nay. Chị ta mở tủ, lấy ra một chai rượu và một chiếc ly. Rót ra một ly nhỏ, cầm ly giơ lên ánh sáng chiếu qua cửa sổ, mỉm cười mơ hồ. “Mi không tàn nhẫn với ta, phải không người tình của ta?”. Vợ Hunđơ lẩm bẩm đưa mắt liếc nhìn thứ chất lỏng đó, khi ấy một ánh hồng lướt qua dưới lớp da khô ở hai bên má, chị ta nốc rượu brandi nguyên chất.
II
Những đám mây bụi đang lướt nhanh trên khắp miền lòng chảo mênh mông với những đụn cát đã nhạt mày dưới ánh nắng châu Phi. Băng qua các thung lũng và các bồn muối, rồi nhằm vào cái thị trấn nhỏ bé nằm rải rác, có cái tên “Xtomhốc” (Góc bão). Đứng ở hàng hiên ngôi nhà nhỏ bốn buồng của mình, và lấy tay che mắt tránh ánh nắng ban mai, Giogiơ Grêơm bỗng nhìn thấy ở nền trời xa xa, phía sau những cây hồ tiêu, một vệt nhỏ hình quả lê.
- Meri, - anh vừa chạy vào nhà vừa gọi to, - gió Nam đang ập đến. Bao tải để đâu?
- Trong bếp ấy! – Meri từ buồng ngủ nói vọng ra.
Giogiơ vơ vội lấy một ôm bao tải, ném vào bồn tắm chứa nước. Rồi anh chạy ra ngoài, nâng các cánh cửa chớp lên che cửa sổ. Lúc này, đám mây bụi đã lớn hơn rất nhiều, và đã nghe rõ tiếng gió thổi. Anh trở vào nhà, lấy bao tải ướt đắp lên các kẽ hở ở cửa ra vào và cửa sổ.
Mái tôn bắt đầu rung rung, các cửa sổ lắc lạch cạch. Trong khi đó lớp bụi màu vàng ở các đường phố không lát xoáy cuộn lên hòa vào đám bụi nâu đo đỏ từ thảo nguyên ập về. Lúc tiếng gió rền rỉ chuyển thành tiếng rít đinh tai. Giogiơ ngồi xuống giường và lau những giọt mồ hôi đọng trên mặt. Gian buồng lúc này tối đến mức phải bật đèn. Từ buồng ngủ, Meri gọi to, nhưng tiếng ầm ầm của trận bão làm Giogiơ không hiểu vợ nói gì. Anh đứng dậy, vào chỗ vợ. Bụi phụt vào trong buồng vì Meri đã nâng cánh cửa sổ lên dăm phân và đang vất vả cố đóng chặt một cánh cửa chớp bị bung ra.
- Đóng cửa sổ lại! – Giogiơ hét to. – Anh sẽ ra ngoài chặn nó lại.
Anh vội vã tới cửa sau, xoay quả đấm, nhưng sức gió quá mạnh, đến nỗi dùng vai đẩy hết sức vào khung cửa anh cũng không mở được. Cuối cùng mở được thì hành lang tức khắc ngập đầy bụi. Bị ho sặc sụa, anh đóng sầm cửa lại
- Chẳng ăn thua gì, - anh hét to với Meri. – Anh không thể ra ngoài được.
- Thôi khỏi lo, - Meri nói - ta cứ để mặc nó vậy và cầu nguyện cho lần này kính không bị vỡ.
- Anh mong em để cho thằng bé yên.
- Em phải che cho nó cẩn thận, trong buồng nhiều bụi lắm rồi.
- Chà, được thôi! Thấy cần thì làm đi!
Giogiơ nằm duỗi dài trên giường, lắng nghe bão đập liên hồi vào các cánh cửa chớp và mái nhà. Bụi lọt vào buồng thành những đám mưa bụi từ trần rơi xuống, bao phủ mọi vật. Bên ngoài, gió rít lên tới cao độ, hạ thấp xuống thành tiếng ồn ào rồi lại rít lên. Thỉnh thoảng gió rú lên man rợ, Giogiơ nghĩ rằng nếp nhà nhỏ bé này sắp bị giật tung khỏi nền móng. Nhưng anh thật sự không lo lắng tới chuyện xảy ra. Bất cứ lúc nào khi trận gió đáng ghét này ập đến, anh đều cảm thấy mình quá bất lực. May thay, ít khi gió kéo dài quá một hai giờ; tuy vậy, anh lại nhớ tới lần nó hoành hành liên tục mấy ngày ròng, các đồ vật bằng gỗ bị khô hong, chỗ nào cũng nứt toát cả ra, một tia lửa cũng đủ bắt cháy; lần đó, ngôi nhà bên kia đường đã bị thiêu rụi…
Cái nóng trong gian buồng đóng kín lúc này trở nên dữ dội, quần áo anh ướt đẫm mồ hôi. Qua tiếng ầm của cơn bão, anh nghe thấy từ buồng ngủ tiếng cánh cửa chớp bị bung ra đập vào tường. Âm thanh đó vọng đến đều đặn và cứ hai giây một lần anh lại phải nghe. Dường như nó dành riêng cho anh, cố tình nhạo báng anh đã yếu đuối bất lực, không đương đầu nổi với cái bụi để ra ngoài đóng cánh cửa chớp lại. Dù cơn bão hoành hành ầm ĩ đến nhường nào, tai anh vẫn phải nghe tiếng đập mạnh liên hồi đó.
Đối với anh, thứ gió bão này là hơi thở của châu Phi, ám bụi, nóng bỏng ngột ngạt; đó là một lục địa mênh mông man rợ luôn luôn thách thức con người. Một số người cố ý đương đầu với nó. Một số khác cảm thấy bản thân mình, nạn nhân của hoàn cảnh, bị cuốn vào trong xoát lốc của nó. Giogiơ biết rõ mình thuộc vào loại người nào, nhưng đã từ lâu anh không thiết đến gì nữa.
Cơn bão tiếp tục ầm ì, quất mạnh, sục sôi, rít lên; và bây giờ hòa lẫn với bão không những chỉ có âm thanh điên cuồng của cánh cửa chớp mà còn có cả tiếng khóc của con anh; anh tự trách mình đã không ra ngoài, vì biết đó là lý do đã làm đứa bé tỉnh giấc.
Ý nghĩ anh quay về với những ngày niên thiếu; anh thấy chính mình cưỡi con ngựa nhỏ băng qua đồng và xuyên qua các trảng có nhiều cây cối. Bây giờ, những hình ảnh như thế rất ít khi trở lại trong óc anh, nhưng anh còn mơ màng nghe thấy tiếng cười trẻ trung của một thiếu nữ…
Meri vào buồng ăn, hai tay bồng đứa bé cuống trong tấm chăn. Chị đi đi lại lại đung đưa ru cho nó ngủ nên chẳng mấy chốc nó đã nín khóc. Nét mặt chị lúc nào cũng đượm một nụ cười mơ hồ, nụ cười biểu thị sự bình tĩnh không cho phép gió bão trấn áp chị. Với nụ cười ấy, chị sẵn sàng dung thứ sự thất bại của chồng.
Lúc này, Giogiơ nghe rất rõ tiếng cánh cửa chớp gãy mạnh, tiếng ầm đó còn chói trong óc anh rất lâu sau khi gió đã giật cánh cửa chớp bật khỏi bản lề và ném nó nằm bất động trên mặt cát…
Họ ngồi vào bữa ăn điểm tâm muộn màng.
- Biết bao nhiêu lần anh đã bảo em đừng lưu tâm đến chuyện đó nữa? – Giogiơ nhìn vợ, đôi mắt nhòa lệ của anh đã mất màu xanh da trời.
– Em làm cả hai chúng ta khốn khổ vì những ý nghĩ điên rồ của em. Một con người chỉ có một chút, một chút xíu da đen thì có can hệ gì? Em đã mang những ý nghĩ không lành mạnh. Cuộc sống thật không đáng sống! Vì Chúa, em hãy bình tĩnh lại!
Meri đăm đăm nhìn khung cửa chớp đã đóng lại. Mắt chị long lanh, những giọt nước mắt lưng tròng chị cố kìm giữ lại.
Giogiơ vỗ nhè nhẹ vào tay vợ.
- Em là một người đàn bà xinh đẹp. Bất cứ ai ai cũng lấy làm tự hào có được người vợ như em.
Meri không trả lời, đứng dậy đi qua cái cửa để ngỏ bước vào buồng ngủ, Giogiơ nhìn theo, chiếc cằm thiếu nghị lực của anh run rẩy. Anh uống trà, đoạn đứng dậy, đi ra ngoài. Cánh cửa chớp bị bật ra nằm vùi dưới cát, lặng lẽ và bất động như con thú vị giết. Anh cẩn thận nâng nó lên, xem xét các bản lề bị gãy, dựng nó vào tường. Rồi anh hạ các cánh cửa chớp còn lại xuống. Mặt kính cửa sổ lộ ra, phủ một lớp bụi mờ đục, sàn sạn.
Khi đã vào trong nhà, anh tắt đèn, bước sang buồng Meri. Ở đây, tất cả đều lặng lẽ. Meri đang nhìn xuống khuôn mặt hồng hào nhỏ xíu như đứa trẻ nằm trong chiếc giường cũi sơn trắng.
Mình sẽ làm cho cô ấy vui lên, anh nghĩ thầm. Anh bước đến bên vợ, khẽ vỗ vào vai chị.
- Hôm qua ở quán rượu, lão Taylo có kể một câu chuyện khá thú vị, - Giogiơ bắt đầu kể. – Chuyện xảy ra ở một đám cưới thôn quê. Đám đông khách dự cưới khá là lỗ mãng, tất cả chỉ đợi cô dâu thay quần áo xong là họ bắt đầu lao vào nhậu nhẹt, nhảy nhót. Thế rồi một vị khách tìm cách lẻn vào phòng cô dâu và bậy bạ với cô ta. Như thế đấy. Thật thế đấy!
- Tất nhiên mọi người hết sức bối rối. Anh chàng phù rể tuyên bố không ai được động đến một giọt rượu chờ đến khi sửa được cái sai ấy. Mọi người nhìn rượu brandi mà thèm khát, nhưng không được nhấm nháp tí gì. Một lúc sau, anh chàng phù rể bỗng chạy ra, anh ta kêu mọi người im lặng, rồi nói:”Đâu vào đấy rồi, thưa quý ông, quý bà. Danh dự đã được phục hồi: thằng đểu ấy đã xin lỗi!”.
Trong khi chồng kể, Meri ngước mắt nhìn người đàn ông là cha đứa bé. Chị hầu như không nghe thấy gì. Đôi mắt đau khổ dõi tìm các nếp nhăn trên khuôn mặt thiếu nghị lực của chồng, và chị tìm thấy ở đấy đôi chút an ủi. Trong ánh mắt yêu thương chị dành cho chồng rõ ràng có hàm chứa cả nhận thức về mức độ yếu đuối của anh, và cả sự hiểu biết về quá khứ phóng đãng và thiếu trách nhiệm của anh.
Giogiơ không cao lớn mà cũng chẳng đẹp trai. Mái tóc đỏ hoe của anh và cái mũi dài nhỏ cùng với mạng mạch máu li ti ở mũi không phải là mẫu mực cho một người đàn ông hấp dẫn. Nhưng Giogiơ có cái duyên thường thấy ở nhiều người đàn ông phóng túng và Meri có thể hiểu được tại sao anh rất được nhiều người ưa thích tại quầy rượu của Hunđơ.
Lúc này đây Giogiơ đang cười, tựa như họ không có một mối lo lắng nào trên đời này. “Cái thằng đểu ấy đã xin lỗi”, anh nói: “ha, ha, ha”.
Nghĩ cho cùng, Meri là bà Giogiơ Grêơm cơ mà, vợ một người da trắng, một người Anh thuộc gia đình tử tế. Meri đưa tay lên, vuốt ve mặt chồng.
Không khí trong buồng ngột ngạt vì nóng bức, nhưng trong lòng Meri yên tĩnh lạ lùng, và khi ánh nắng ban mai màu hồng nhạt xuyên qua cửa sổ bám đầy bụi, đọng trên gương mặt đẫm mồ hôi của hai vợ chồng họ, thì tương lai không còn chứa chất quá nhiều nỗi niềm sợ hãi.
Trong một lúc lâu, họ đứng đó, tau trong ta; và tiếng động duy nhất còn lại là tiếng chiếc đồng hồ rẻ tiền tích tắc ở cái giá trên lò sưởi.
Họ trở vào buồng ăn.
- Kìa, anh chưa ăn hết miếng bánh mì nướng.Giờ hẳn nó nguội hết rồi.
- Trận gió đáng ghét ấy làm anh không muốn ăn nữa, - Giogiơ mỉm cười nói thêm – hơn nữa, cát bám vào bánh nhiều hơn bơ.
Trong khi Meri phủi bụi bám ở đồ đạc, Giogiơ đi quét cát ngoài hành lang gần cửa sau. Xong việc, anh trở lại phòng ăn, ngồi xuống chiếc ghế bành cũ cọt kẹt, cầm một tờ tạp chí lên. Nhưng anh không đọc được lấy một dòng mà cứ nhìn đăm đăm phía trước.
Sáng chủ nhật nào anh cũng đi dạo chơi; hôm nay tuy không thích lắm anh vẫn đứng dậy, cất tiếng gọi:
- Xpơđơ!
Khi con chó nhỏ, thuộc loại chó sục cáo, vừa sủa vừa chạy vào buồng, Giogiơ cầm mũ, hôn từ biệt vợ.
Ra khỏi nhà, anh thấy bụi đã lắng xuống, không khí yên tĩnh. Anh rẽ vào phố Đêpơn và khi đi qua khách sạn Đại Bàng anh có cảm giác nhẹ nhõm nhìn thấy khách sạn đóng cửa nghỉ.
Khi khu phố nhỏ có cửa hiệu đã ở phía sau, anh tiếp tục đi và cái phố dẫn tới khu Klôpi là nơi ở của người da màu. Trước kia, anh ít đi qua đây, nhưng sáng này, một điều gì đó đã kéo anh đến khu phố này của thị trấn. Anh nhìn những đứa trẻ trên các đường phố. Gốc gác từ những nô lệ Mã Lai được nhập cảng từ các thế kỷ trước, hoặc từ người Hôtantô thổ dân đã từng có thời lang thang ở Kêp, từ người da trắng (được gọi là “người Âu” theo lục địa quê hương của họ) và từ người Bantu da đen của châu Phi, những đứa trẻ này có nước da tiếp từ màu ôliu tới màu nâu sẫm. Tổ tiên hỗn hợp “người da màu Kêp” là như vậy. Meri thuộc số ấy.
Lũ trẻ đang chơi rất đông. Một chiếc xe bò lăn bánh ầm ầm qua đường phố đã phải thận trọng len lỏi qua giữa bọn chúng. Một số em mặc quần áo ngày chủ nhật sạch sẽ, nhưng đa số rách rưới đáng thương, và chỉ một số ít đi giày.
Con Xpơđơ chạy lăng quăng giữa bọn trẻ, sủa vang đầy phấn khích. Giogiơ gọi con chó, đoạn rảo bước. Đây là lần đầu tiên anh biết về cảnh nghèo khổ bẩn thỉu và sự thảm hại của những căn nhà tồi tàn chủ yếu làm bằng tôn múi, đá và bùn trát lại.
Tuy nhiên, đây vẫn là những nhà ở còn ra hồn một tý. Sâu hơn ở phía trong, những gia đình đông đúc sống trong những gian nhà tồi tàn, nhỏ hẹp, chỉ có một buồng làm bằng những mảnh sắt gỉ của các vỏ thùng dầu cũ, những mảnh bao tải và mảnh gỗ hòm. Một số cấu trúc mỏng manh đã bị trận gió ban sáng giật sụp xuống và những người ở đó đang ra sức dựng lại.
Con Xpơđơ biến vào trong một túp lều lụp xụp, nhỏ bé, không có cửa. Giogiơ bước về phía đó để gọi con chó ra. Đứng ở chỗ trống ấy, anh nhìn thấy một người đàn bà rách rưới ở trong, nằm trong một chiếc chăn cũ tả tơi, có một người đà bà khác đang săn sóc. Người đàn bà đó đang tu một chai rượu vang để cố làm giảm cơn đau đẻ. Tiếng rên rỉ vang to của bà ta và những lời rủa sả của người đàn bà săn sóc bám theo Giogiơ khi anh vội vã bỏ đi.
Chẳng bao lâu nữa, những lán lều và các gian nhà tồi tàn thưa dần. Giogiơ lại cảm thấy thoải mái với thảo nguyên khô, màu nâu. Thảo nguyên hoang vu và khô cằn nhưng nó vẫn đẹp so với cảnh nhớm nháp bẩn thỉu ở phía sau anh. Ve sầu kêu liên miên ở các cây vỏ sần gai khô cứng dưới ánh sáng như thiêu như đốt.
Nhưng Giogiơ biết, tất nhiên không phải tất cả những người da màu của thị trấn Xtomhốc đều sống ở Klôpi. Một số ít gia đình có điều kiện hơn sinh sống ở nhưng khu tốt hơn trong thị trấn. Những người phải sống ở Klôpi chỉ là những kẻ kiếm đủ tiền để có thể thoát khỏi cảnh tuyệt vọng đó. Một số người tìm niềm an ủi trong nhà thờ. Số còn lại cố lãng quên cảnh nghèo khổ, bẩn thỉu bằng cách uống lu bù những thứ rượu rẻ tiền vào ngày nghỉ cuối tuần. Những người khấm khá cố tìm đến những nơi mà chủng tộc họ đỡ bị khinh miệt hơn. Điều đó chẳng có gì là lạ.
Những người da màu mang gia đình đến ở trong khu người châu Âu chẳng bao giờ được hàng xóm láng giềng hân hoan đón tiếp cả. Giogiơ vẫn còn nhớ rõ, khi anh và Meri đến phố Plên được một tháng, hai gia đình vốn ở đó từ lâu đã dọn đi như thế nào. Rồi cả những người ở lại cũng dần dần mất tính hiếu khách, vì trường hợp của anh không phải một trường hợp bình thường. Hầu hết họ biết anh. Nhiều người đàn ông coi anh là bạn, còn vợ họ cũng biết anh từng có tiếng tăm. Vậy mà, chưa hề có một phụ nữ nào đến thăm Meri cả. Giá họ lại thăm, anh cũng phải ngạc nhiên chẳng kém gì vợ anh.
Anh hình dung Meri đang ở nhà. Lúc này, hẳn vợ anh đang khâu vá, đọc sách, dọn dẹp nhà cửa hoặc chăm sóc thằng bé.
Anh cảm thấy đau nhói vì hối hận. Anh đã độc ác biết bao! Tuy vợ anh chưa phải sống trong những điều kiện như thế này, nhưng qua nhiều cái khác vợ anh đã biết rõ làm một người da màu có ý nghĩa như thế nào rồi! Vợ anh không có quyền đôi khi thổ lộ ý nghĩa của mình ư? Anh không cho phép vợ anh kể cho anh nghe mọi cảm xúc của mình để nhẹ bớt nỗi lòng ư? Anh nhớ lại chuyện xảy ra ở bàn ăn sau cơn bão, và anh đã trách móc vợ ra sao. Anh đã gay gắt, vô tình, không thông cảm. Anh dừng lại giữa con đường cát khô xuyên qua thảo nguyên, đưa tay lên vỗ nhè nhẹ và chậm rãi vào cằm. Con Xpơđơ chạy lại, đứng gần chân anh sủa vang chờ đợi.
Anh quay người bước nhanh trở lại. Tuy mong về nhà sớm, nhưng anh tránh khu Klôpi, đi theo con đường dài hơn đôi chút vòng qua trang trại của Ventơ.
Khi Giogiơ về tới nhà, Meri đang ngồi đan ở ngoài sân. Anh dừng lại, nhìn vợ với vẻ trêu trọc.
- Kìa, cô bé, bây giờ cô cảm thấy thế nào?
Meri mỉm cười với chồng
- Em xin lỗi anh về chuyện sáng nay, anh Giogiơ ạ. Lúc bấy giờ, em như người rối trí ấy.
Giogiơ gãi mái tóc đỏ hoe của mình, nhìn vợ:
- Đừng nghĩ những chuyện ấy nữa, ích lợi gì đâu! Em đừng quá tự ti. Em cũng tốt như bất kỳ người nào, Meri ạ.
Anh vào trong nhà, rồi lại đi ra, mang theo một chiếc gậy chơi “gôn” đã cũ mòn, có một đầu bằng kim loại cùng với mấy nút chai. Anh đặt nút chai thành một hàng trên nền sân cứng rồi nói tiếp:
- Anh cảm thấy khó chịu khi em tự xem thường mình, vì em là, là…
- Người da màu. – Meri bổ sung.
- Hừ, khỉ thật!
Giogiơ dùng gậy đánh vào những chiếc nút chai làm chúng bay vọt đi. Sự tính toán của anh rất chính xác. Anh quay lại nhìn vợ:
- Da màu, da màu, da màu. – Giọng Meri chói lên cáu kỉnh; đôi mắt đẹp của chị lóe lên. – Chúng ta sẽ chẳng bao giờ vượt qua được chuyện đó.
- Chúng ta không phải bắt đầu bằng hết thẩy ư? Nhờ trời, em Meri ạ, thằng bé có nước da trắng. Hết tháng này, sang tháng khác, em đã cầu nguyện cho nó có được nước da trắng mà. Thì đấy, da nó trắng rồi phải không nào?
- Vâng, nước da của nó trắng.
- Thế em không sướng ư?
- Em sung sướng vô cùng.
- Vậy thì có chuyện gì rắc rối nào?
Meri ngước lên nhìn vào mặt chồng, rồi chậm rãi cụp mắt xuống. Tuy Giogiơ là chồng chị, song anh ấy là người thuộc chủng tộc cao hơn. Anh ấy không mang một dấu vết ô nhục nào, và vì thế chẳng bao giờ có thể hiểu được.
- Chính ý nghĩ về những thiên kiến có thể chống lại nó, - Meri giải thích kiên nhẫn. – Em đã biết là một người da màu là như thế nào rồi. Chỉ cần thiên hạ nghĩ rằng huyết quảng của anh có một giọt máu da màu, anh cũng bị người ta xa lánh. Tình thế của em ở nơi đây là một tình thế khốn khổ khốn nạn. Em không biết anh có hiểu không, anh Giogiơ ạ. Em giờ đây không thuộc tầng lớp da trắng nhưng chẳng thuộc tầng lớp da màu. Một số phụ nữ da màu tử tế là bạn của em trước khi chúng ta lấy nhau, thì hiện giờ em cũng không còn được gặp một ai cả. Em biết bà Kêrenxơ và những người khác không thích chuyện đó chút nào. Nhưng em không còn cách nào khác có phải không?
Giogiơ gật đầu miễn cưỡng.
- Em chỉ còn có cách từ bỏ họ, - Meri nói tiếp. – Nhưng mặc khác, vợ bạn bè anh không muốn chấp nhận em. Em cho rằng mình đành phải nhận lấy điều đó. Và em tin là họ bàn tán về em nhiều lắm, nào bà Hainơman, nào bà Mơgrêgơ và tất cả những người đàn bà khác mà chồng họ được coi là bạn tốt của anh. Em đứng chết chẹt ở giữa, chẳng thuộc bên bày, cũng chẳng thuộc bên kia. Em không muốn chuyện đó xảy ra với thằng bé Entơni. Anh Giogiơ ạ, nó phải lớn lên thành một người Âu được kính trọng. Sau này nó phải đi học trường Âu. Anh phải lo chuyện ấy.
- Trời ơi, em nhìn trước quá xa đấy, - Giogiơ lẩm bẩm chán nản.
- Em phải làm như thế, anh Giogiơ ạ. Em có nhiều hoài bão về đứa con của em. Đó là sự khác nhau giữa chúng ta, - Meri nói, hơi có vẻ khinh miệt.
Giogiơ phác một cử chỉ nóng nảy, nhưng không trả lời. Từ buồng ngủ vọng ra tiếng khóc của đứa bé. Meri đứng dậy, bước vội vào. Đến cửa buồng, chị dừng lại một lát, ngoái lại mỉm cười với chồng.
Giogiơ lắc đầu nhìn vợ đi vào. Anh muốn bộc lộ tình cảm thân mật hơn, song không thể được.
- Gay quá, - anh nhủ thầm.
Rồi anh cúi xuống và cẩn thận xếp một hàng nút chai khác đúng vị trí.
III
Bốn đứa bé đang phùng má, hét ầm ĩ nhịp nhàng và quay mạnh các cánh tay. Chúng đá ầm ầm vào những vỏ thùng dầu hỏa làm chúng nẩy bật lên ở khắp các lùm cỏ khô héo, bụi rậm. Thi nhau xem ai nhanh hơn và làm ầm ĩ hơn, chúng chạy xung quanh những cây hồ tiêu và các bụi gai.
Từ hiên nhà, Meri nhìn say mê. Con trai chị đang chơi với bọn trẻ hàng xóm. Nó đang lớn lên cùng với chúng. Nào là chú bé Vili Hainơman, con ông giám đốc ngân hàng, nào là chú bé Tomi Xtephơt, con ông chủ lò bánh, thậm chí cả chú bé Giôy Mơgrêgơ có người mẹ lạnh nhạt mỗi khi gặp Meri ngoài phố. Bọn trẻ đang chơi với nhau. Con trai chị là một đứa bé người Âu. Nhưng không phải chỉ có thể. Chị đặc biệt hài lòng khi thấy những đứa bé kia rất hay hỏi con chị xem nên chơi như thế nào. Trong mấy phút liền, chị đứng nguyên một chỗ.
Cuối cùng, mặc dù chẳng muốn phá rầy chúng, chị gọi to át cả tiếng ầm ĩ của những chiếc thùng dầu hỏa:
- Entơni, Entơni ơi!
Entơni miễn cưỡng vâng lời, lê bước qua bãi cỏ đến chỗ mẹ.
- Entơni này, mẹ nhờ con một việc. Mẹ muốn con mang cái gói này đến chỗ bố con ở khách sạn.
Tức khắc, gương mặt Entơni rạng rỡ
- Con ư? Con có thể đi một mình tối chỗ khách sạn hả mẹ?
- Được, Entơni ạ. Bây giờ con đã là cậu con trai lớn rồi, con cần phải tự lo liệu lấy.
Entơni vỗ tay, đôi mắt xanh của nó sáng lên náo nức.
- Con bé bỏng của mẹ ngộ nghĩnh quá! – Meri hôn con và đưa cho nó cái gói bọc giấy nâu. Không được đánh mất nhé… Đây là cái áo len của bố. Sáng nay bố để quên ở nhà. Con hãy đi thẳng tới đó, Entơni ạ, và phải cẩn thận nhé. Tuần tới con sẽ lên năm rồi đấy, và năm tới, chỉ vài tháng nửa thôi, con sẽ đi học.
- Thưa mẹ, vâng ạ.
Meri nhìn con chạy tới chia tay với mấy đứa bạn. Rồi trong lòng hớn hở, chị trở lại công việc nội trợ của mình.
Tới khách sạn, Entơni thấy bố đang nói chuyện với ông Hunđơ trong văn phòng, nó đưa cái gói cho bố. Khi nghe tiếng gõ xuống quầy hàng, Giogiơ biến mất vào trong quầy bán rượu.
Hunđơ nâng Entơni đặt lên đầu gối và tung nó bật lên, rơi mạnh xuống. Rồi y đứng lên, lấy ở túi ra một penny và dịu dàng nói.
- Đây là quà cho cháu, cháu bé của bác. Bây giờ cháu về nhà đi.
Entơni chạy ra về, còn Hunđơ đứng ở cửa nhìn theo. Những nét nặng nề trên mặt y đượm một vẻ trầm ngâm tư lự.
Lúc đó, vợ Hunđơ từ vườn rau đi vào mang theo một rổ đậu. Chị ta theo dõi hướng nhìn đăm đăm của chồng, và nheo mắt lại.
- Một chú bé kháu khỉnh, - Hunđơ lên tiếng, - niềm vui thú cho cha mẹ nó. Meri biết cách nuôi dạy con. Nó hệt như một người Âu. Tôi cứ tưởng lớn lên nó sẽ đen hơn nhưng mà không. Thậm chí có thể xem nó như một chú bé Đức.
- Một chuyện hú họa thôi. – Vợ Hunđơ mặt sưng mày sỉa. – Lẽ ra nó cũng rất dễ thành một con vật nhỏ bé đen nhẻm lắm chứ!
Hunđơ nhìn vợ, nhăn mặt nhe cả răng ra:
- Như thế thì cô thích lắm, hả?
- Tôi quan tâm gì đến nước da nó. Nó có xanh, đỏ, tím, vàng, tôi cũng mặc xác. Việc gì phải chú ý tới nước da của mỗi thằng nhãi nhếch nhác, nhà quê ấy!
Đột nhiên, Hunđơ khịt mũi mạnh. Y cằn nhằn:
- Lại uống rượu rồi!
- Uống đâu?
- Đừng có chối! Cô không được động đến chỗ rượu branđi của tôi, nghe không? – Giọng nói của Hunđơ cao lên. – Cô đã nốc sạch hết lời lãi của quầy rượu. Tôi còn thu được gì ở đấy hả? Thật là đồ ăn hại. Một mụ đàn bà xấu xí, một mụ đàn bà cằn cỗi, không đẻ đái được, chẳng được cái tích sự gì trên giường. Nhưng uống rượu branđi, ja, thì giỏi lắm.
- Này, anh hãy để tôi yên, - vợ Hunđơ rít lên. Chị ta khó chịu khi nhìn thấy đứa con của Meri, vì cũng khao khát có được một đôi môi như cánh hoa của đứa bé ngậm vào núm vú mình, nhưng lại không đẻ được. Ánh mắt trừng trừng, chị ta lẩn vào bếp mang theo rổ đậu. Hunđơ trở lại văn phòng.
- Cháu Entơni đâu rồi nhỉ? – Giogiơ hỏi khi từ quầy rượu bước vào
- Cháu nó về nhà rồi. Anh có một cậu con trai kháu khỉnh lắm, Giogiơ ạ.
- Xin cám ơn, - Giogiơ nói, mặt mày rạng rỡ. – Nhân tiện xin hỏi ông đã hỏi giúp cho cháu chưa? Ông biết đấy, thời gian cứ trôi đi và cháu nó thì đầu năm phải đi học rồi. Có sao không ạ?
- Anh lo lắng lắm phải không? – Hunđơ cười dịu dàng.
Giogiơ gật đầu, đưa mắt nhìn xuống.
- Phải rồi, phải rồi, - Hunđơ nói, xoa bàn tay vào nhau, - Theo tôi thì tin tức khả quan lắm. Tuần tới tôi sẽ biết rõ, nhưng tôi đã thăm dò ý kiến các thành viên khác trong Ban quản trị trường rồi. Ja, đâu sẽ vào đấy thôi mà. Cháu Entơni sẽ được vào học ở trường Xtomhốc.
Giogiơ nắm tay Hunđơ, lắc lắc nồng nhiệt:
- Tôi rất mong sẽ không gặp phải một trở ngại nào. Chuyện đó làm Meri lo ngại rất nhiều, tội nghiệp cô ta. Vợ chồng chúng tôi chẳng thể nào nghĩ tới việc cho cháu học ở trường của Hội Truyền giáo cùng với bọn trẻ da màu.
- Sao lại thế! – Hunđơ phản đối. – Cho Entơni và một truờng da màu à? Không!
Đang ngồi khâu, Meri chợt nghe có tiếng gõ cửa. Chị ra mở cửa và ngạc nhiên thấy Hunđơ đứng ở đó. Trong khoảnh khắc, chị sợ Giogiơ đã gặp phải chuyện gì. Nhưng ông Hunđơ đang tươi cười, nhe những chiếc răng vàng ệch ra cơ mà. Hunđơ lấm lét liếc quanh, một cử chỉ dường như xa lạ với thói kiêu căng thường ngày của y; rồi y bước nhanh vào nhà đóng cửa lại.
- Xin chào chị Meri. – Y ngối xuống chiếc ghế mảnh dẻ kêu cọt kẹt.
Y đưa mắt nhìn quanh số đồ đạc ít ỏi và nghèo nàn của Meri.
- Chị ở đây đàng hoàng lắm, - y nói.
Meri nhìn Hunđơ, phân vân không hiểu y đến thăm có mục đích gì.
- Chú bé đâu rồi nhỉ?
- Cháu nó đang chơi với các bạn.
- Với bạn à? Nó còn chơi lâu không?
- Khoảng một tiếng nữa.
- Chú bé khôi ngô lắm. Tôi đến để nói chuyện với chị về cháu đây.
- Cảm ơn ông.
Hunđơ nhìn Meri, vẫn tươi cười. Lông mày Meri là đôi vòng cung thanh tú, đen mượt. Nếu Hunđơ ngả người về phía trước, y có thể lấy tay miết theo đường nét đôi lông mày đó. Ánh mắt cuồng nhiệt đến căng thẳng của y, gần như một cái nhìn trừng trừng, chú mục xuống ngực Meri.
Một ánh hồng phơn phớt đượm trên màu ôliu của đôi má Meri.
- Chị muốn cho cháu Entơni vào học trường Xtomhốc, có phải không nhỉ?
- Thưa ông, vâng ạ.
Meri biết Hunđơ là trưởng ban quản trị nhà trường và đa số các thành viên trong ban đều có liên hệ với Hunđơ ở một mức nào đó về mặt tài chính.
Meri hồi hộp và chị đăm đăm nhìn vào mắt Hunđơ.
- Thế này nhé, việc đó không thể lo liệu được đâu. Cháu nó là một đứa bé da màu. Nhà trường không nhận trẻ em da màu.
Hunđơ ngồi y như một pho tượng, hai tay để trên đầu gối. Mồm y mở ra đóng vào nhanh và gọn, bật ra từng câu nói giống như tiếng roi quất đen đét ở sân khấu rạp xiếc.
Mỗi tiếng đen đét đó đều đập trúng đích.
- Chao ôi, ông Hunđơn, nhưng chắc chắn… Ông không thể…?
- Môi dưới Meri vẫn mấp máy, nhưng không một âm thanh nào phát ra được.
Hunđơ bắt đầu run run vì thèm muốn. Đôi lông mày nham nhở của y giật giật phía dưới mái tóc cắt ngắn. Y nói khàn khàn:
- Tôi rất lấy làm tiếc cho chị. Meri đáng thương quá, việc này gay lắm. – Y đứng dậy. – Cháu Entơni sẽ đi học ở trường dành cho trẻ em da màu. – Hunđơ bắt đầu bước về phía cửa. – Tiếc quá, cháu nó có nước da trắng đến thế. Bất kỳ ở đâu, người ta cũng lầm nó với một con bé da trắng.
- Ôi, ông Hunđơ, ông đừng đi vội! – Meri chạy tới, dùng cả hai tay bíu lấy cánh tay Hunđơ. – Ông không thể giúp một tý gì được ư? Xin ông ra ơn, ra ơn!
Nước mắt Meri chảy ra giàn giụa.
Với một động tác đột ngột. Hunđơ cúi xuống bế xốc Meri lên.
- Anh có thể làm được rất nhiều, - y nói bằng một giọng khác máu, một giọng khẽ khàng. Y cúi đầu, đặt mồm lên môi Meri, khéo chặt vòng tay quanh người chị. Những chiếc râu mép màu hung cứng đờ chọc vào môi Meri. Những tiếng kêu cưỡng lại vô hiệu quả, bị nghẹt dưới cái hôn.
Hunđơ xốc Meri vào buồng ngủ. Mặt y đỏ bừng, hai nhãn cầu nhìn chằm chằm. Chống lại sức lực của Hunđơ, cơ thể đàn bà của Meri chỉ là một cơ thể trẻ con, Meri há miệng kêu cứu.
- Thằng bé mà, đừng có quên thằng bé! – Hunđơ thốt lết, giọng hổn hển.
Y dằn Meri xuống giường và bắt đầu xé toang quần áo trên người chị.
IV
Entơni chạy trước, náo nức kéo tay bố. Những vòng tóc nâu của nó rũ xuống trán.
Nó mang trên lưng chiếc cặp da nâu đước mẹ mua cho hôm qua. Cặp vẫn trống không.
- Bố ơi, bố không nên ngày nào cũng đưa con đi học đây, - nó nói.
- Sao lại thế?
- Những đứa khác vẫn đi một mình mà.
- Con trai bố lớn hung thật rồi! Được thôi, con ạ.
- Thầy giáo có dùng gậy đánh con không?
- Chỉ đánh khi nào con hư.
Bố con Giogiơ tới trường.
Ớ lớp mẫu giáo, Giogiơ cố vận dụng tất cả sức quyến rũ của mình. Anh khao khát làm sao cho họ nhận ra anh là một người Anh. Trong mấy phút trò chuyện, anh đã thành công trong việc cố tình ám chỉ tới “những ngày đi học đẹp đẽ xưa kia” ở Luân Đôn và tới thời “nghiên cứu ở Oxfơt” của mình.
Anh đã gây cho cô Niđơm, cô giáo dạy Entơni một ấn tượng thích đáng.
Để con lại cho cô Niđơm chăm nom, Giogiơ ra về, tự hỏi không hiểu cô giáo nghĩ gì. Rõ ràng cô ta biết tất cả về Meri, Xtomhốc là một nơi khá nhỏ mà. Nhưng sao anh lại phải lo lắng? Anh biết Hunđơn đã sắp xếp mọi chuyện cơ mà.
Hunđơ quả thực đã sắp xếp xong xuôi mọi chuyện. Ông hiệu trưởng Tômơt không muốn gánh trách nhiệm trong việc nhận Entơni vào học bèn đùn việc đó cho Hunđơ là trưởng ban quản trị và đề nghị đưa ra bàn trong cuộc họp lần tới của ban.
- Ông Tômơt này, ông quan trọng hóa vấn đề đấy, - Hunđơ nói. – Ông có muốn nhận đứa trẻ vào học không?
- Thế này, thằng bé có vẻ Âu điển hình, về phần cha nó thì không sao cả, nhưng mẹ nó…
- Mẹ nó là một bà lịch sự có giáo dục.
- Phải rồi, nhưng chắc chắn bà ta là người da màu. Nếu chúng ta nhận con bà ta vào học, chúng ta có thể bắt buộc phải nhận những đứa trẻ da màu khác, và quy chế của nhà trường sẽ lỏng lẻo. Tôi e đây có thể là bước đầu từ cái sảy này đến cái ung đấy.
- Số học sinh của ông ra sao? – Hunđơ hỏi.
- Chúng ta không thể để mất bớt học sinh, - ông hiệu trưởng nói, - bởi vì nếu học sinh của chúng ta chỉ giảm đi ba em thôi thì chúng ta cũng mất một giáo viên. Tôi cũng có thể nhận vào một số trường hợp nhập nhằng nhưng khi ấy các phụ huynh khác sẽ cho con cái họ đi học nơi khác. Đó là một tình trạng tiến thoái lưỡng nan.
- Còn lương bổng của ông? Nếu số học sinh trường ông giảm chút ít, người ta sẽ cắt bớt lương ông, không phải thế ư?
- Tôi có thể bảo đảm với ông, ông Hunđơ ạ, rằng đó không phải là điều quan trọng chủ yếu, - ông Tômơt lạnh lùng nói. – Lợi ích của trường là vấn đề trước nhất.
- Chúng ta phải nhân đạo chứ, thưa ông hiệu trưởng. Chúa Giêsu đã không dạy:”Hãy để con trẻ đến cùng ta, đừng ngăn cấm chúng” hay sao? – Hunđơ đợi hiệu quả lời dẫn này thấm sâu vào. – Hơn nữa, bố đứa bé là một người sinh trưởng ở nước Anh thuộc một gia đình rất danh giá kia mà!
Hunđơ tin chắc ở kết quả cuộc họp, bởi vì y đã gặp trước những thành viên trong ban quản trị đáng tin cậy và chắc chắn được họ ủng hộ. Hơn nữa, y cố tình sắp xếp việc đó vào cuối chương trình họp dài lê thê, khi mọi người đã mệt nhoài và nhấp nhỏm muốn về nhà.
Khi vấn đề đó cuối cùng được đưa ra, ông Tômơt tuyên bố vắn tắt sẵn sàng nhận Entơni nếu ban quản trị đồng ý.
Có ít lời rì rầm, rõ ràng tỏ vẻ tán thành. Hunđơ gật đầu bằng lòng.
- Ja, ja, - y nói, - tôi cho rằng chúng ta không cần thiết cản trở vấn đề này. Thưa ông hiệu trưởng, chúng tôi đồng ý với ông. Cứ cho em bé đó vào học.
Trong ban quản trị còn có bà Phêrêrơ, người tự cho mình là một nhân vật phụ nữ đáng kể đến ở thị trấn nhỏ bé này. Hăng hái trong việc bài trừ nạn rượu chè, bà ta vốn chống lại Hunđơ kịch liệt.
- Xin một phút, ông trưởng ban, - bà ta nói day gắt, - tôi chưa có dịp trình bày ý kiến của mình. Nếu chúng ta nhận một đứa bé da màu vào trường, chúng ta sẽ phải nhận tất cả những đứa da màu khác. Tôi có thể đặt câu hỏi: Chúng ta sẽ dừng lại ở đâu? Tôi cho rằng, chúng ta phải tuân theo luật lệ bất di bất dịch về việc loại trừ nghiêm ngặt mọi đứa trẻ mang dấu vết thấp hèn về chủng tộc hoặc màu da này.
Hunđơ trừng mắt nhìn Phêrêrơ. Lúc y nổi giận và phải nén lại, y có tật máy giật, các bắp thịt ở mắt trái của y giật giật. Tật đó xuất hiện lúc này, nhưng bà phêrêrơ cho rằng Hunđơ đang cố xoa dịu mình, nên cảm thấy khinh bỉ:
- Ông Hunđơ, có phải vì cha đứa bé làm ở tiệm rượu của ông, mà chúng tôi phải cho nó vào học trường chúng tôi không?
- Hunđơ biết Phêrêrơ vẫn còn dò la khách sạn của mình vào các chiều thứ bảy nhằm báo cáo cho cảnh sát vài sự vi phạm luật lệ Sự phản bội, thách thức và láo xược của Phêrêrơ quả là quá sức chịu đứng của y.
Y đứng dậy, đấm thật mạnh xuống bàn đánh rầm một cái.
- Tao là trưởng ban, - y rống lên – Mày lăng mạ trưởng ban. Câm mồm lại.
Y nhìn đầy vẻ hăm dọa, mặt Phêrêrơ tái nhợt. Ban quản trị tán thành cho Entơni vào học trường Xtomhốc.
- Đến đây, Entơni, bàn của em đây. – Cô Niđơm vừa nói vừa dẫn Entơni tới một bên lớp học.
Entơni ngồi vào chỗ, đưa mắt nhìn quanh, đăm đăm ngắm chiếc bảng đen dựng trên giá, những chữ viết bằng phấn, các bức tranh lớn rực rỡ treo trên tường, chiếc sung cao su nhỏ bằng gỗ thò ra ngoài miệng túi đứa bé ngồi trước mặt, hai tấm bản đồ lớn treo gần cửa sổ, vết bẩn trên mặt thằng bé bên phải, các dãy bàn, hai đứa con gái đang thì thầm ở phía sau nó, những chậu cây ở trên bậu cửa sổ, thằng bé bên trái đang ngoáy mũi, và cái roi xoắn màu vàng ở góc phía sau mặt tủ sách có lắp kính.
Cô Niđơm là một phụ nữ thấp lùn, dáng be bè chắc nịch, tóc màu rỉ sắt, đeo kính không vành, mặt đầy tàn nhan li ti, màu vàng. Khi Giogiơ đã về, cô giáo bèn đổi ngay thái độ.
- Các em lấy sách ra nào, - Cô gõ xuống bàn.
- Ngồi thẳng như mũi tên bên bàn học, Entơni làm theo thằng bé ngồi bên cạnh, cẩn thận giữ cuốn sách mở cùng trang.
Buổi sáng qua dần. Chẳng mấy chốc, chuông đã vang lên. Entơni, vụng về và bối rối, nhập vào làn sóng lũ trẻ, hưởng giờ ra chơi đầu tiên.
V
Một buổi tối, Meri ngồi trước gương, Giogiơ hậu đậu xỏ chiếc sơ mi.
- Anh tự hỏi, không hiểu sao ông Hunđơ lại yêu cầu anh tiếp tục đi làm đêm nay. Ông ấy bảo sẽ cho anh nghỉ bù vào đêm thứ sáu. Có công việc quan trọng gì đó, ông ấy bảo thế. Dạo này, cùng một lúc ông ấy có nhiều việc phải làm.
Meri không quay đầu lại, mà đưa mắt liếc nhìn Giogiơ trong gương. Với động tác mơn trớn, Meri thoa kem lên mặt.
- Gần đây, tính khí ông ta dịu đi rất nhiều – Giogiơ tiếp – Dường như không quát tháo Rubi quá nhiều nữa. Cái xác ướp già nua đó đáng thương thật, bà ta luôn luôn lẻn vào quầy uống trộm nửa chai một.
- Anh cứ mãi luôn miệng nói về gia đình Hunđơ mới được hay sao, anh Giogiơ? – Meri nói.
- Chúng ta đã tuân theo nếp sống mòn như vậy đây; chúng ta không có bạn bè, những người duy nhất anh nói đến là gia đình Hunđơ, lại vẫn gia đình Hunđơ.
- Nghĩ cho cùng là vì họ đưa lại miếng ăn hàng ngày cho chúng ta, cô em thân mến ạ.
Giogiơ nhúng chiếc bàn chải vào trong nước, vuốt tóc cho mượt
- Giogiơ, anh thân yêu, tóc anh đêm nay có màu vàng hoàn toàn.
- Những củ cà rốt đỏ hoe, Meri ơi, những củ cà rốt đỏ hoe mà. Quanh đây không có những con lừa, quả là may đấy.
Giogiơ bước đến gần để hôn tạm biệt vợ. Meri không quay lại, mà kéo đầu Giogiơ xuống bên cạnh đầu mình để hai người cùng nhìn vào tấm gương.
Bên cạnh cái nhan sắc màu nâu sẫm của Meri, Giogiơ có vẻ như một bức biếm họa màu đỏ khó chịu, vẽ một người đàn ông, anh quay mặt đi, cười bối rối.
- Anh Giogiơ ơi, - Meri hỏi, vẻ mặt đăm chiêu, - Anh xem liệu chúng ta có bao giờ đi Anh được không?
Giogiơ đứng dậy, hai tay Meri tuột khỏi người chồng.
- Không có cơ hội nào cả. Không có hy vọng mảy may nào cả. Họ hàng thân thích của anh không muốn nhìn thấy anh bằng bất cứ giá nào. Họ trả cho anh mỗi tháng mười lăm bảng Anh để anh ở đây xa cách họ, chẳng phải như thế là gì?
- Nhưng còn con cái anh? Họ sẽ nhận chúng hẳn chứ? Tận nước Anh, làm gì có thiên kiến chúng tộc.
- Thiên kiến có ở khắp nơi.
- Nhưng không nhằm chống lại người da màu, trừ ở đây thôi.
- Trời ơi, trời đất ơi, chúng ta lại trở lại chuyện đó.
- Em không bao giờ có thể chịu được khi nghĩ tới bất kỳ đứa con nào của em phải đi học ở trường da màu của Hội truyền giáo.
- Em đang nói gì thế? Entơni chẳng phải đang đi học ở một trường da trắng à?
Mặt Meri rực lên, hầu như đang trong cơn sốt, chị đưa nhanh mắt từ bên này sang bên khác tránh ánh mắt Giogiơ.
- Anh Giogiơ, anh có nhận thấy chúng ta chịu ơn ông Hunđơ nhiều biết chừng nào không? Ông ấy đã đấu tranh để cho Entơni vào học.
- Vừa mới rồi em vẫn nói là không muốn chuyện trò về gia đình nhà Hunđơ đấy thôi.
- Chúng ta phải biết ơn ông Hunđơ, anh thân yêu ạ. Chúng ta bao giờ cũng phải giữ được tình bạn của ông ấy, bởi vì, bởi vì… em lại sắp có con!
Giogiơ đứng lặng người. Anh nhận thấy nếu thốt thêm bất kỳ lời nào thì cũng chỉ thấy nước mắt đáp lại mà thôi.
- Anh không bằng lòng với em à? – Meri hỏi, giọng thiết tha.
Chậm rãi, Giogiơ gật đầu. Rồi anh ôm lấy vợ khi chị khóc.
Meri lắng nghe tiếng bước chân của chồng xa dần. Lúc đầu, sau khi không nghe thấy nữa, chị vẫn nhìn lơ đãng, mắt đăm đăm hướng về phía trước. Chị không định báo tin đó vào tối nay, giờ đây chị cảm thấy xiết bao ân hận. Chị muốn đợi một thời gian nữa, cho đến khi lương tâm chị bớt day dứt. Bởi vì, chị biết vì sao Hunđơ lại yêu cầu Giogiơ làm việc đêm nay…
Chính vì Entơni, chị nhủ thầm giận dữ, chị đã để cho mọi chuyện diễn ra đến thế này. Cũng còn cả vì đứa con nằm trong bụng, con của Giogiơ nữa. Từ khi biết mình có mang, chị héo hon, tiều tụy, chỉ sợ đứa thứ hai này có thể sẽ không được trắng trẻo. Trong nỗi niềm tuyệt vọng, chị muốn bám lấy bất kỳ cái gì. Rồi Hunđơ đã cưỡng đoạt chị. Trông vào sự giàu có và thế lực của Hunđơ và sự thèm khát ngày một tăng của y, chị nghĩ rằng mình đã có được một tấm mộc để chống chọi với tương lai. Chị có thật sự trách cứ bản thân mình không? Đó là sự hy sinh vì tình mẫu tử, tình cảm dịu hiền nhất trong hết thảy.
Chị lau khô mắt và lại soi gương. Bằng động tác duyên dáng chậm rãi, chị bắt đầu chải những nạm tóc dài đen, óng ả và mượt mà của mình. Và rồi, chị xấu hổ, chị cảm thấy đầu vú ngưa ngứa.
Chị tắt đèn điện, thắp ngọn đèn dầu có ánh sáng ấm dịu, chống chọi với bóng tối.
Khi nghe thấy Hunđơ lẻn vào qua cửa sau, chị vẫn tiếp tục chải đầu, nhưng một nụ cười chào đón đã hiện ra trên mắt và môi.
Hunđơ lần mò đến sau Meri. Trong tấm gương, giờ đây bên cạnh khuôn mặt của Meri không phải hình ảnh nhạt nhẽo của Giogiơ, mà là vóc dáng của một người đàn ông lực lưỡng.
- Tiểu thư Tây Ban Nha của anh, - Hunđơ thì thầm.
- Chào Ôttô, - Meri dịu dàng nói.
Hunđơ chậm rãi xoắn mái tóc huyền của Meri vào nắm tay to chắc của y và kéo Meri về phía mình. Y hôn Meri theo cách của riêng y, mà trước khi trao thân cho y, chị chưa hề biết.
Một tiếng gọi ngái ngủ từ buồng Entơni vọng ra.
- Mẹ ơi, con uống nước!
Meri lạnh điếng người.
- Lạy Chúa hãy tha thứ cho con, - Meri nhủ thầm khi luồn vào trong chiếc áo ngủ và nhón chân vào buồng Entơni.
Khi chị trở lại giường, Hunđơ đang ngáy ngon lành. Chị đứng phía trên người y với cảm giác ghê tởm đột ngột và nhìn đăm đăm xuống mái tóc cắt ngắn, cái đầu vuông vức, nốt mụn cóc to ở cằm Hunđơ, cái khổ người lực lưỡng của y. Đồng thời, chị cảm thấy kinh tởm bản thân mình. Không phải chỉ vì chị đã cho phép y làm tất cả cái chuyện bẩn thỉu này, bởi lẽ động cơ buộc chị phục tùng y là sự hy sinh, và chị không trách mình điều đó. Điều làm chị giờ đây khinh bỉ thái độ của mình là chị nhận thấy rằng trong khi những mối liên hệ với Hunđơ, niềm thèm khát của bản thân chị đã tăng lên. Dần dần y đã làm tê liệt những nỗi ngại ngùng, những sự kiềm chế của chị và thức tỉnh những sức mạnh cơ bản tiềm tàng trong con người chị. Chị yêu Giogiơ tha thiết, nhưng sự ân cần của Giogiơ là một phần trong cuộc đời mòn mỏi, chán ngắt, vỡ mộng của chị, thiếu hẳn vẻ lãng mạn và trí tưởng tượng. Mặt khác, Hunđơ, cường tráng và tàn nhẫn, mang lại cho chị nỗi sợ hãi, niềm kinh hoàng, sự thần phục và lòng say đắm. Giống như một người nô lệ chèo thuyền bị cột vào cọc chèo, chị thoạt tiên mặc nhận, và rồi niềm nở hoan nghênh những xiềng xích mà y cột vào đời sống tình dục của chị.
Nhưng Meri không nhận thức được theo cách ấy. Lo âu và hoang mang bối rối, chị không có khả năng tự phân tích. Lúc này đây, khi đứng phía trên người đàn ông, kẻ có thể khiến cho số phận chị một là thành công hai là thất bại, chị đưa hai tay lên ôm lấy đầu. Chị cảm thấy cuộc sống thật vượt quá sức chịu đứng của chị. Có đáng tiếp tục không? Con người cục súc này đã thỏa mãn dục vọng trên thân thể chị, đã lợi dụng nỗi bất hạnh của chị, tại sao y lại được phép xâm lấn sự thiêng liêng, bất khả xâm phạm thuộc gia đình của Giogiơ, Giogiơ của chị, người đàn ông duy nhất trong đời chị, cho đến khi chuyện đó xảy ra?
- Ôttô, - chị gọi cộc lốc khi cúi xuống, lay y, - Dậy đi, dậy đi! Ông phải đi ngay. Sắp đến giờ đóng cửa tiệm rồi!
Trong cảnh yên lặng sau khi Hunđơ ra về, nỗi niềm ăn năn hối hận làm Meri nhớ tới những năm sống với Giogiơ, tới lần đầu tiên anh đến Xtomhốc sau khi giải ngũ để thử vận may ở các mỏ kim cương. Chị nhớ lại ngày họ đưa anh ốm nặng từ dòng sông về khách sạn, do hậu quả của bệnh lỵ anh mắc phải trong chiến dịch Tây Nam Phi, và trầm trọng thêm do anh nghiện rượu; cuộc mỗ xẻ cắt bỏ chỗ áp xe ở gan, những tháng đằng đẵng chị nuôi nấng chăm sóc cho anh phục hồi lại. Giogiơ rất biết ơn chị, nhưng về phần mình, chị coi đó chỉ là bổn phận; xét đến cùng, chị không phải làm quản gia ở khách sạn ư? Và rồi đề nghị của Hunđơ về một chân bán hàng ở quầy rượu…
Nhớ lại những năm trước đó nữa, chị đến Xtomhốc, dạy học ở một trường nhỏ bé của nhà thờ, ngay tại ngoài hải cảng Elidabet, việc học hành của chị tại trường sư phạm và trước đó nữa là những năm học trung học, thường phải ngồi xuống sàn nhà vì lớp học quá đông, và viết lên cuốn vở tì lên đầu gối.
Nếp nhà tranh nhỏ bé chị sống hồi thơ ấu có cây hồng leo và các cây dây leo và các cây dương xỉ trồng trong chậu. Lúc này chị có thể nhìn thấy rất rõ ràng mẹ chị tay đang cầm bình tưới. Và những này chủ nhật, chị và hai em trai thường ngồi với mẹ trong ngôi nhà thờ nhỏ bé của người da màu, cả mấy mẹ con mặc quần áo đẹp nhất, tự hào lắng nghe đức cha giảng bài thuyết giáo mỗi tuần…
Chị ước gì có thể triền miên thêm nữa trong quãng đời đó, được sống một lần nữa, làm một cô bé không tội lỗi, nhưng chiếc đồng hồ báo thức cũ kỹ ở cạnh giường đột nhiên réo to hơn, kéo chị trở về với gian buồng này, với đứa con của chị, với đứa bé còn đang nằm trong bụng và với việc chị đang lừa dối Giogiơ. Và trong ánh tờ mờ của ngọn đèn dầu nhỏ bé, chị có thể nhìn thấy không phải quá khứ, không phải tương lai mà là hiện tại khủng khiếp, đáng sợ, có nhịp đập trái tim của nó, từ chiếc đồng hồ vang ra ầm ĩ, giờ đây tràn ngập đêm tối.
VI
Sau chuyện đó không lâu lắm, Hunđơ, ngồi ăn tối trong phòng ăn của khách sạn Đại Bàng. Rubi và y thường ăn sau mọi người trong nhà. Trong các bữa ăn, Rubi dọn cho chồng ăn rất ngon, và thực sự chỉ có mình chị ta nói những mẫu chuyện lôi thôi về đầy tớ, - những tội lặt vặt của các đầy tớ gái hoặc các lỗi nhỏ nhặt của anh bếp. Hunđơ chỉ dán mắt vào đĩa, thản nhiên ăn, làm như không có mặt vợ ở đấy.
Đêm nay, Rubi cũng im lặng như chồng. Nhưng sau khi nhìn Hunđơ chất lên cái đĩa gộp thành một món gồm xúc xích, khoai tây, cải tía, đưa lên cho vào mồm, chị đột nhiên lên tiếng.
- Đêm qua, anh đi đâu mà tôi không biết đấy!
Hunđơ ngừng nhai, nhìn vợ. Rồi y tiếp tục nhai chậm rãi.
- À, - y hỏi – thế thì làm sao?
- Ồ, chẳng sao cả. Chả là sáng nay có người kể tại bữa trà ở nhà bà Mơgrêgơ là đêm qua đã trông thấy anh ở phố nhà thằng Giogiơ.
- Không nhớ, - y nói cộc lốc. – Công việc làm ăn bắt phải đi khắp nơi. Ồ phải rồi, tối qua đến đấy gặp gã thợ sơn Xaimơn.
Vẫn tiếp tục ăn, y nghĩ thầm: nguy hiểm đấy, Ôttô, nguy hiểm đấy. Một con chó cái đang bắt đầu đánh hơi khắp nơi. Nó không thể nào đã thấy mình lẻn vào hoặc ra khỏi nhà Meri được. Nhưng tại sao nó lại phải nói chuyện đó với Rubi? Mình cắt đứt với Meri là được lắm rồi. Đứa con của nàng đến đúng lúc cho mình quá.
Rồi y lên tiếng:
- Cô nói đến phố nhà tay Giogiơ làm tôi chợt nhớ đến vợ hắn… Cô ta tên gì nhỉ? Đã lâu lắm rồi tôi không gặp cô ta.
- Cái con mụ da màu ấy à? Tên nó là Meri. Anh không nhớ ư? Anh thường thích đem so nó với tôi kia mà!
- À phải, Meri, đúng rồi. Ờ, cô ta đang có mang. Tay Giogiơ bảo thế.
- Thế à? Nó lại sắp đẻ chứ gì? – Lớp da khô trên mặt Rubi hằn thành những nếp nhăn linh hoạt. – Nó hẳn đang lo sốt vó lên. Chà, nó phải đau khổ lắm. Cứ nhớ lấy lời tôi, đứa bé này sẽ đen nhẻm!
- Bởi vì cô đã phán thế à? Sao cô độc thế?
- Tôi chưa từng bao giờ đau khổ ư? Tôi không biết đau khổ là thế nào? Hãy để cho đến lượt nó cũng phải đau khổ.
Cười khẩy, Rubi đứng lên đi vào buồng ngủ của mình. Hunđơ nhìn theo ghét cay ghét đắng.
Đứa con thứ hai, cũng là con trai, ra đời vào ngày tháng bảy lạnh lẽo, nhưng nắng ráo. Tuy nước da nó có màu sáng nhưng tuyệt nhiên không mang chút hứa hẹn nào là sẽ trắng như thằng bé kia. Trước hết, nó vàng rõ rệt.
Meri biết điều đó có nghĩa là gì; và ngày tháng trôi qua, nước da nó lại thẫm thêm, không còn nghi ngờ gì nữa: nó là một đứa bé da màu, và ở Nam Phi thì bao giờ nó cũng là da màu.
Đó là một đứa trẻ trông mà não lòng. Có những lúc Meri yêu nó. Có những lần lòng đầy thương xót chị ngắm nghía nó, đứa con rồi sẽ khốn khổ của một người mẹ khốn khổ. Cũng có lúc chị đảo mắt từ gương mặt cởi mở, trắng trẻo của Entơni, nhìn sang cái mảnh nhỏ màu nâu này, và nhận thấy trong những năm tới đây nó sẽ trở thành một cơn ác mộng đối với đứa anh. Rồi chị cảm thấy rằng, giống như vợ Macbet, chị có thể đạp nó xuống đất. Thường thường, chị chỉ nhìn nó mà khóc, những mối xúc cảm của chị nghẹn mãi thành vẻ lãnh đạm thẫn thờ và đứa bé đăm đăm nhìn lại mẹ, đôi mắt dần dà biết chăm chú.
Những ngày tiếp theo thật ảm đạm. Cái trứng khi chín tách khỏi vô số tế bào trong buồng trứng im lìm, đã chứ trong nó các gien màu da; ở Nam Phi, các gien này gây chết đối với tinh thần hệt như bệnh ưa chảy máu đối với cơ thể. Chính cái trứng xấu số này bắt gặp điều kỳ diệu của sự thụ thai và làm sụp đổ cái thiên đường mà Meri đã xây đắp xung quanh Entơni.
Meri gầy đi, những nét nhăn lo lắng bắt đầu hình thành ở khoảng giữa hai mắt. Tâm trạng khốn khổ của chị làm cho sữa chị độc và đứa bé khóc ngằn ngặt. Chẳng có khách khứa nào, da trắng hoặc da màu đến thăm cả. Vẫn chỉ là Giogiơ đi làm về với vẻ mặt lo sợ quen thuộc, vì anh khiếp sợ cả những lời than trách tuyệt vọng lẫn sự im lặng cay đắng của vợ. Anh thấy vợ dường như sạm đen hơn, và hay đánh phấn hơn.
Một hôm, anh bảo vợ:
- Anh thật không biết việc gì mà em cứ phải rối rít lên thế. Đứa bé không đen quá đâu mà.
- Gì cơ? Chao ôi, anh Giogiơ. – Những lời Meri thốt ra đầy vẻ trách móc âm thầm.
- Nó không đen quá đâu mà? Anh nói thế đấy, nhiều người Âu cũng đen; rám nắng và kiểu như… em biết đấy… - Câu nói của Giogiơ bỏ lửng.
Vụng về, anh bế đứa bé đang nằm ở giường củi lên, âu yếm ôm bế nó.
Những ngày và những tuần tiếp theo, anh cố dùng mọi lý lẽ, mọi cách dối trá, mọi lời ngụy biện để an ủi vợ. Anh tin chắc thời gian sẽ làm dịu đau khổ. Meri sẽ dần dần tự chủ được. Anh hy vọng tình thương yêu mà anh cố dành thật nhiều cho chú bé Xtivơ sẽ dần dần lay chuyển được vợ anh. Tuy vậy, sau một thời gian dài anh mới chỉ thành công đôi chút.
Một đêm Meri bảo:
- Anh Giogiơ ơi, em chẳng được cái tích sự gì cả. Em chỉ mang lại cho anh toàn những điều khốn khổ.
- Anh van em đừng có ngốc nghếch thế nữa. Em biết rất rõ là em có ý nghĩa lớn lao đối với anh như thế nào và em đã làm những gì cho anh. Giá hồi ấy không có em thì…
- Vâng, vâng, vâng, anh Giogiơ, em biết điều đó. Nhưng giờ đây, với đứa bé… Dường như anh chẳng thấy chuyện gì xảy ra cả. Thằng Entơni sẽ lớn lên như một đứa trẻ da trắng… nó sẽ có một đứa em ruột da màu. Anh không thấy chuyện đó có nghĩa gì ư? Đứa con da trắng của em sẽ bị ám ảnh suốt đời. Chao ôi, lạy Chúa! – Trong khi nói, mắt Meri không lúc nào rời khỏi khuôn mặt chồng.
Khi Giogiơ thấy tâm trạng thất vọng chán nản của vợ tỏ ra ít có dấu hiệu dịu đi, anh bắt đầu tự hỏi sự kiên trì cố gắng an ủi vợ của anh phỏng có ích gì không.
Một buổi chiều về nhà ăn uống và nghỉ ngơi, anh thấy vợ ủ rũ như kẻ mất hồn. Thần kinh anh căng thẳng. Anh cố lờ đi và cứ bước nhởn nhơ trong nhà, ngâm ngợi một khúc hát đơn điệu.
- Meri, em thân yêu, gạt bỏ chuyện đó đi, - anh lên tiếng đột ngột. – Em đang lâm vào một ca bệnh lý, đúng như vậy đấy.
Meri không trả lời, Giogiơ lắc đầu, ra khỏi nhà.
Trở lại làm việc, anh ngồi phía sau quầy. Đó là giờ yên tĩnh, khách sạn Đại Bàng vắng vẻ. Anh ngả chiếc ghế đang ngồi để nó đứng trên hai chân sau, nhưng anh nhô đầu về phía trước, đủ để giữ thăng bằng. Hai tay đút sâu vào túi quần, anh rít lấy rít để tẩu thuốc
Anh ngẫm nghĩ về cảnh ngộ mình và cảm thấy khốn khổ. Đứa bé da màu này, đối với nó chỉ có thể có một cách thôi, vì nó là da màu. Vợ anh đang héo hon gầy mòn vì tuyệt vọng. Bạn bè anh ở quầy rượu hoặc chỉ đả động chút ít, hoặc chẳng nói gì đến đứa con thứ hai của anh; những lời chúc mừng nồng nhiệt vào lần sinh Entơni thì lần này không có. Hẳn tất cả bọn họ đều đã nghe biết chứ. Trong một thị trấn nhỏ bé như ở đây, mọi chuyện lan ra rất nhanh.
Thuốc lá trong tẩu đã cháy hết. Anh ngả người bấp bênh về phía sau để đập nỏ tẩu vào tường xi măng, tro xám rơi xuống nền nhà bằng đá.
Anh lại nhồi đầy thuốc vào tẩu. Dạo này anh hút thuốc dữ quá mức, nhưng làm thế nào khác được? Anh không dám uống rượu. Tất cả những năm tháng qua, từ khi bác sĩ báo trước cho anh biết sự nguy hiểm, anh không động đến một giọt rượu nào. Chậm rãi, anh hướng đôi mắt xanh nhạt tới dãy chai trên các giá. Rượu vang, branđi, uytxky. Những mao mạch ở má anh giãn nở ra vì máu dồn bất thường. Anh đã lại thấy cái cảm giác ấm áp, giải thoát và nhẹ nhõm.
Anh đứng dậy, lưỡng lự. Chậm rãi, anh với lấy một chiếc cốc nhỏ. Cổ họng khô và nghẹn lại, tay anh run run khi anh lấy một chai uytxky xuống.
Anh gói chai rượu vào tờ báo, ấn nó vào phía trước quần, rồi đóng khuy áo khoác ngoài lại.
- Giôn này, - anh gọi to gã thổ dân giúp việc, - trông coi tiệm rượu nhé. Lúc nào ông chủ về, thưa với ông chủ tôi ốm, về nhà rồi.
Khi loạng choạng bước qua cửa, anh lẩm bẩm một mình:
- Sống chỉ có một lần, còn chết là mãi mãi. Một lão chủ bủn xỉn; một con vợ ca cẩm; rồi hầu hạ thiên hạ suốt ngày, chỉ ngửi mùi rượu, chẳng bao giờ được nếm; so với mình, đến một thằng Caphia cũng còn sướng như vua.
Anh đi về phía thảo nguyên, dừng lại dưới bóng râm của một cây keo Nam Phi.
Khi đã cách xa mọi người, anh bắt đầu nói to một mình:
- Meri loạn trí rồi! Khổ thân thằng Xtivơ bé bỏng!
Một khi đã nếm lại rượu, anh giống như con cá mập đánh hơi thấy mùi máu.
Chai rượu cạn sạch, anh lảo đảo bước về nhà.
Meri ngước lên sợ hãi khi Giogiơ mở tung cửa và đi vào đứng sững lại giữa phòng.
Anh đứng đó nghiêm trang dường như đang vật lộn với một vấn đề lớn lao. Đột nhiên, cơ thể anh mất thăng bằng, hai chân anh cử động như muốn chạy, rồi anh ngã bật ngửa, đầu đập mạnh xuống nền nhà.
Ngày hôm sau, anh không đi làm được.
Việc bất ngờ làm Meri choáng váng và hãi hùng. Khi hồi tỉnh, Giogiơ tránh ánh mắt Meri. Meri không nói gì, nhưng quyết định từ giờ sẽ cố vui vẻ và chấm dứt chuyện mè nheo, ca cẩm. Giogiơ có thể uống rượu say bí tỉ cho đến khi thân tàn ma dại hoặc đến chết. Hoặc anh có thể vẫn giữ điều độ, không uống rượu và nhận thấy gánh nặng thiên kiến quá ư khó chịu trở thành nỗi mệt mỏi chán chường do ràng buộc với một phụ nữ da màu.
VII
Một buổi sáng, khi Xtivơ được khoảng ba tháng, Giôy Mơgrêgơ đi thơ thẩn đến đồng cỏ nơi Entơni đang chơi với Gieni Van Uych và Tomi Xtephơt.
Giôy không chơi với bọn chúng, mà chỉ đứng xem.
- Tại sao cậu không chơi với chúng minh? – Entơni hỏi.
Giôy lắc đầu:
- Mẹ bảo không được chơi với mày. Mày có một đứa em da màu.
Entơni nhìn hai đứa bạn, mút ngón tay cái một lúc. Rồi nó lại quay về phía Giôy.
- Cái gì cơ?
- Mẹ bảo không được chơi với mày. Mày có một đứa em da màu.
Trong óc Entơni hiện ra lờ mờ những lời của chính mẹ nó ngăn cấm không cho chơi với trẻ em da màu. Biết mơ hồ rằng, Giôy nói tới một điều gì đó xấu xa, nó lại nhìn hai đứa bạn tìm lời giải đáp, nhưng chúng cũng bối rối như nó.
Đột nhiên, nó cúi xuống, bốc một nắm cát đen ở dưới đất. Dùng hết sức, nó ném nắm cát vào mặt Giôy. Tức khắc, Gieni và Tomi cũng làm theo. Giôy, dính đầy cát, hét ầm ĩ, bỏ chạy trong khi mấy đứa trẻ ném đá theo.
Còn mãi chơi nên việc rắc rối đó không in vào đầu óc non nớt của Entơni, nhưng về nhà thấy mẹ, nó nhớ lại. Meri đang dọn bàn ăn.
- Mẹ ơi, - Entơni hỏi, - bé Xtivơ có phải là một đứa bé da màu không?
Một chiếc đĩa tuột khỏi tay Meri rơi xuống bàn, nhưng không vỡ. Nét mặt căng thẳng, chị trừng trừng nhìn con. Rồi nuốt nhanh nước bọt, chị trấn tĩnh và nhặt chiếc đĩa lên.
- Tất nhiên là không phải, Entơni ạ, - chị nói – Nhưng tại sao con lại hỏi mẹ như vậy?
- Vì sáng nay thằng Giôy Mơgrêgơ nói thế.
- Nó nói thế? – Meri bừng bừng giận dữ - Nó dám nói thế! – Chị cố trấn tĩnh. – Nó còn nói gì nữa không?
Entơni kể lại toàn bộ câu chuyện, rồi tiu ngỉu và buồn bã, nó nhìn mẹ tha thiết chờ mẹ giải thích. Nhưng chẳng có lời giải thích nào. Mà mẹ nó chỉ nói:
- Giôy là một đứa bé đáng ghét, con đừng để ý đến nó nữa.
Meri ôm lấy Entơni, hôn con âu yếm.
Trong bữa ăn trưa, hai mắt Meri đỏ hoe. Mặc dù chỉ đã chờ đợi miếng đòn bất hạnh giáng xuống, nhưng khi ập đến chị vẫn bị bất ngờ.
Nếu sự bất hạnh trực tiếp ập đến với chị, chị có thể chịu đựng dễ dàng hơn. Nhưng nó lại đánh vào con chị; biến niềm hạnh phúc trong sáng của thằng bé thành mối ngờ vực thắc mắc, mối ngờ vực này sẽ dẫn đến thất vọng.
Chao ôi, con thân yêu của mẹ, con thân yêu đáng thương của mẹ, Meri khóc thầm.
Tối hôm đó, khi Entơni xin mẹ tắm cho Xtivơ, lần đầu tiên nó nhận thấy em nó đen hơn nó rất nhiều. Nó liếc mắt so sánh màu da thẫm của đứa em cuốn trong chiếc khăn trắng, với màu trắng ở hai chân mình.
- Giôy bảo em Xtivơ là da màu. Nhưng nó không đến nỗi nâu lắm, mẹ nhỉ? – Entơni hỏi.
VIII
Vào cuối đại chiến, ông Sotơ bán dược phẩm cùng với vợ từ nước Anh di cư sang sinh cơ lập nghiệp ở Xtomhốc. Ở thị trấn này, bà Sotơ nhanh chóng nổi tiếng là một người đảm đương việc xã hội, tổ chức các cuộc bán hàng phúc thiện, các buổi hòa nhạc cứu tế, các cuộc thi đánh bài britgiơ và các nhà bếp nấu cháo cho người nghèo.
Ông bà Sotơ là một trong những cặp vợ chồng được mọi người ưa thích nhất ở thị trấn, các bà mẹ rất muốn con trai mình đánh bạn với đứa con trai duy nhất nhà Sotơ.
Nhưng thằng bé Bôp, con nhà Sotơ, lại thích chơi với Entơni hơn những đứa khác. Chúng cùng nhau chơi bi, thả diều, lấy tre làm ống xì thổi hạt đậu, nuôi tằm, sưu tập các bảng quảng cáo thuốc lá, gây dựng một bộ sưu tập các côn trùng tìm được ở thảo nguyên và sưu tầm tem.
Bản thân ông Sotơ cũng thấy mến Giogiơ, không những coi là anh một người bạn cùng gốc người Anh, có chung quan điểm mà còn là một người tuy hiện giờ kiến thức đã mai một, nhưng rõ ràng vốn được thừa hưởng một nền giáo dục tốt đẹp. Sau khi đóng cửa hiệu dược phẩm của mình, ông Sotơ thích tạt vào khách sạn Đại Bàng.
Ông biết Giogiơ có người vợ da màu, mà mới đây ông cũng nghe nói đến màu da đứa con thứ hai của họ, tuy nhiên, trong chừng mực nào đó, hai ông bà đều muốn để Bôp và Entơni chơi thân với nhau. Bà Sotơ nhận thấy chú bé nhà Grêơm thông minh, sắc sảo, còn thằng Bôp con bà có vẻ chậm hiểu hơn. Nguyên là một giáo viên, bà hiểu rõ ảnh hưởng của Entơni đối với con mình. Và cả hai người đều hài lòng thấy chúng chơi với nhau trong khu vườn rộng lớn nhà họ.
Nhưng những người khác trong thị trấn có phản ứng khác hẳn. Đứa bé có nước da nâu vàng ra đời trong gia đình Grêơm là đề tài bàn tán hấp dẫn đối với họ.
Một số ít người da màu, như gia đình Kerenxơ, đã cắt đứt quan hệ bạn bè với Meri sau khi Meri lấy chồng thì lãnh đạm một cách tự nhiên.
- Đáng đời chị ta, - bà Kerenxơ nói. – Chị ta cứ cố muốn làm người da trắng học đòi làm sang kìa!
Nói câu ấy, bà ta đã phát ngôn mọi cảm nghĩ của bọn họ.
Tại khách sạn Đại Bàng, vợ Hunđơ đang thưởng thức chiến thắng của mình. Chị ta cho rằng đã đến lúc phản công lại những lời chế nhạo của chồng được rồi.
- Anh trách tôi một triệu lần, bởi tôi không sinh cho anh một đức con. Sao anh không rước lấy một con mẹ da màu? Hẳn bây giờ anh có đến một đống nhãi đen nhẻm nghịch đất nghịch cát khắp nơi rồi!
- Hunđơ không nói gì. Việc y dan díu với Meri, “tiểu thư Tây Ban Nha” của y, là một màn kịch lãng mạn nhất trong đời y. Giờ đây, cái bóng ma ghê sợ này đang vô tình làm y thấy mình là gã nhân tình phạm tội của người phụ nữ da màu, vợ một người coi quầy rượu của y, con người sinh nở ra những đứa trẻ màu nâu. Nếu quả thật Rubi biết rõ mọi việc!
Hunđơ vào trong quầy mang ra một chai rượu và một chiếc cốc.
Y hỏi:
- Cô uống rượu lần gần đây là vào lúc nào?
Vợ Hunđơ nhìn chồng ngạc nhiên và nghi ngờ khi thấy y rót đầy cốc branđi.
- Có một ít rượu mạnh, cô nếm đi, - Hunđơ nói, cười toe toét làm cho Rubi bối rối.
Y ra khỏi phòng, để lại chai branđi trên bàn.
Ngoài phiên chợ, mới sớm tinh mơ, đã nghe thấy những lời xì xào bàn tán, nhất là trong đám đàn bà nội trợ.
- Tôi bâng khuân tự hỏi, không biết con mụ đàn bà nhà Grêơm có còn mạo nhận là người Ây nữa hay không. – Vợ Phêrêrơ bảo vợ Mơgrêgơ.
- Có đứa con da màu ở trong nhà thì khá gay đấy, - vợ Mơgrêgơ trả lời. – Tôi cho là nó có màu cà phê… hai phần cà phê, một phần sữa. – Chị ta nói với vẻ khinh bỉ quá mức. Nhưng trong thâm tâm, chị ta thầm lo, là nếu mình tỏ ra vô cùng ác cảm và hiểm độc với Meri Grêơm, thì người ta có thể nghi ngờ đến điều bí mật về nguồn gốc da màu của chính chị ta.
- Chị cho là màu cà phê à… Thế chị đã thấy đứa bé chưa?
- Tất nhiên tôi không nhìn thấy nó. Tôi không giao thiệp với ngữ ấy, - vợ Mơgrêgơ trả lời một cách căm phẫn.
- Còn chị có nhìn thấy nó không?
Trước khi gặp vợ Mơgrêgơ, vơ Phêrêrơ tìm được một hộp đu đủ rẻ, và đề nghị hai người cùng mua chung. Vợ Mơgrêgơ từ chối, bảo là định mua một mình hai hộp cơ, vì không muốn hạn chế con cái ăn hoa quả.
Vợ Phêrêrơ lúc này có cơ hội trả miếng.
- Tôi đã thấy nó chưa à? – Chị ta hỏi lại. - Không, tôi chưa thấy mà tôi cũng không thể thấy được. Chị coi tôi đâu có sống thân mật kề vai áp má như gia đình chị.
Mấy ngày sau, một tấm biển đề chữ “Cho thuê” xuất hiện trên một cửa sổ đằng trước ngôi nhà gia đình Mơgrêgơ, và cuối tháng kế đó, chiếc xe dọn đồ đã dổ ở ngoài cửa. Khi đồ đạc được mang ra ngoài phố, Entơni đang đứng bên Giêni, Tomi và Vili.
Thằng bé Giôy bước thong thả đến chỗ chúng.
- Nhà tớ dọn đi đấy.
- Sao cơ?
Giôy gọi Tomi, Vili và Giêni sang một bên; và khi nó thì thầm với ba đứa đó thì cả bọn luôn lịếc nhìn Entơni.
Entơni bối rối. Bạn bè nó có chuyện bí mật, không muốn cho nó biết.
Đúng khi ấy, Giôy quay lại, nhìn nó, cười khẩy.
Chúng bàn tán gì về mình nhỉ?
Nó bước đến gần bọn chúng, Giôy tức khắc im lặng, nhưng lại nhe răng ra cười trơ tráo và giễu cợt.
Entơni nhìn mặt ba đứa kia để tìm chút đồng tình, nhưng chẳng thấy gì.
Nếu Giôy nói ra hoặc có cử chỉ khiêu khích, Entơni tất đã đắnh nó. Nhưng mấy đứa đều đứng yên, chẳng nói gì.
Entơni với quay đi để che giấy những giọt lệ đẫm hai mắt.
Ngôi nhà của Mêgrêgơ bỏ trống trong ba tháng. Mặc dù một số gia đình ở khách sạn vẫn đang tìm nhà riêng. Một buổi sáng thứ bảy, Meri ngồi ở hiên nhà mình đan tất cho Xtivơ, thì thấy Duitman một người da màu làm nghề xây dựng, cùng với vợ đang xem ngôi nhà của Mơgrêgơ. Vợ chồng Duitman là những người tử tế, kín đáo, đáng trọng. Họ sẽ là xóm giềng tốt hơn nhiều người Âu.
Meri cảm thấy cô đơn vô cùng. Không hề có ai đến chơi bao giờ. Một niềm thôi thúc muốn được đến và nói chuyện với mọi người, muốn lại có được sự tiếp xúc nào đó giữa con người với con người. Ngoài mấy chủ hiệu và các chú bé đưa sữa ra, chị hầu như không bao giờ được nói chuyện với bất kỳ ai.
Rồi ánh mắt chị hướng về chú bé nhà Duitman đang vừa nhe răng ra cười vừa đu đưa ở cổng. Nó đi chân đất, nhưng sạch sẽ, hàm răng trắng tương phản đậm nét với nước da sẫm màu. Một đứa bạn cho Entơni của chị ư? Không đời nào! Vợ chồng Duitman nhìn về phía chị, chị co người lại.
Rồi sau đó, đầy hy vọng, chị nhìn vợ chồng nhà Tomxơn xem xét ngôi nhà đó. Chị biết rõ ông Tomxơn, một người gác ghi xe lửa, nghiện rượu nặng, khi say thì phun ra những lời hèn hạ, ông ta cũng đã bị tòa án phạt tiền về tội hành hung vợ.
Nhưng tuy có tất cả những điều đó, gia đình Tomxơn vẫn là da trắng và Meri cảm thấy rất nhẹ nhõm nhìn vợ chồng họ dọn đến cùng với bảy đứa con bẩn thỉu, ngỗ ngược.
IX
Thời gian trôi đi, tình bạn giữa Bốp Sotơ và Entơni càng thêm sâu sắc. Ở trường, hai đứa được cả thầy cô lẫn bạn ưa thích; chúng được coi là một cặp khắn khít không tách ra được. Chúng còn tỏ ra xuất sắc trong các trò chơi. Ở lớp, Entơni thường là một trong những học sinh giỏi nhất; Bốp đứng dưới Entơni không xa lắm.
Mối quan hệ giữa hai đứa trẻ ấy làm các bà mẹ khác ở Xtomhốc bực tức vô cùng.
Trong một bữa tiệc trà buổi chiều, vơ Mêgrêgơ lên tiếng hỏi:
- bà Sotơ điên hay sao mà lại để cho con mình kết bạn với một thằng bé da màu như thế hả?
- Tôi đã nói chuyện đó với bà ta, - vợ Van Uych bỗng xen vào đầy vẻ tự hào.
Tất cả những người có mặt đều hoài nghi chị ta. Họ biết bà Sotơ là một ngườ ương bướng, phải có can đảm mới dám can ngăn bà về bất kỳ vấn đề chung nào, chứ đừng nói đến việc riêng của bà.
- Chà, đúng thế mà, tôi đã nói với bà ta như vậy.
- Thế bà ta bảo sao? – Tất cả đều hăm hở nghển cổ về phía trước – Bà ta trả lời láo xược à?
- Bà ta chỉ quay đi và bảo: Ồ, bà Van Uych này, chú bé Entơni Grêơm còn trắng hơn nhiều thằng bé ở Xtomhốc này.
Họ rì rầm bàn tán đầy căm phẫn. Tuy vậy, có một người dự tiệc trà im lặng. Vì khi ngầm so sánh con trai mình với Entơni Grêơm thì máu dồn lên mặt Relin Mơgrêgơ. Thằng Giôy nhà chị ta đen hơn nhiều.
Về phần mình, Meri rất hài lòng về diễn biến của các sự việc. Chị sung sướng thấy thằng bé lớn nhà chị kết giao với thằng bé nhà Sotơ; chị quyết định không để cho nước da đen của mình cản trở bước đường của con. Chị cũng biết là mình không được quyền chọn lựa gì nhiều. Dù sao đi nữa, môi trường hoạt động xã hội của bà Sotơ cũng không thừa nhận chị.
Không những chị định lánh xa cuộc đời chị định dành cho Entơni, mà cả bé Xtivơ cũng phải giữ lại ở phía sau. Chị tự thuyết phục là không phải chị thiếu thương yêu Xtivơ. Thật ra, năm tháng trôi qua, chị hầu như đã yêu Xtivơ như yêu Entơni. Chẳng phải hai đứa đều cùng là máu thịt của chị hay sao? Hơn nữa, Xtivơ càng lớn, nước da nó dường như sáng lên đôi chút. Biết đâu trong đoạn đời sau này, có thể giống một người Âu có nước da rám nắng?
Nhưng bao giờ, Entơni cũng là niềm hy vọng duy nhất của chị. Không có gì được phép cản trở nó. Nếu thiên hạ nói Xtivơ là da màu thật sự, thì khi đó chị sẽ gửi Xtivơ cách xa Entơni.
Chị quyết định sẽ không có con nữa. Bởi vì, nếu sinh nở lần nữa, đứa bé có thể còn đen hơn Xtivơ.
Mình là loại người mẹ thế nào, Meri thầm cay đắng, mà lại cách ly một đứa con trong một ghetô(*) màu da, không cho nó đánh bạn với anh ruột nó? Nhưng chị bị bắt buộc, Meri tự an ủi, - do một chế độ tội lỗi, hết sức bất công, trái đạo lý, đã phủ nhận các quyền của con người chỉ vì sắc tố trong da của họ. Chị đọc sách báo thấy có những người mẹ bị bắt buộc ném con đẻ của mình vào lò lửa. Chị chỉ khác những người mẹ đó ở mức độ mà thôi.
Dường như gần đây, nước da của chính chị đã đen hơn. Nó cũng mất vẻ mềm mại, trở nên như da thuộc. Trong tâm trạng thất vọng, chị đánh phấn rất nhiều, nhưng rải rác phía dưới đôi mắt và quanh miệng vẫn lộ ra màu vàng.
Giogiơ không tỏ ra chú ý đến chuyện đó.
Một trong những đức tính của Giogiơ mà Meri mến chuộng là anh rất chìu vợ. Một buổi tối, Meri thốt lên là rất muốn được tiếp tục chơi nhạc, thế là Giogiơ mua ngay cho chị một chiếc piano ở cuộc đấu giá. Đó là một chiếc đàn cũ ọp ẹp, nhưng điều đó chẳng hề làm giảm bớt ý nghĩa món quà tặng.
Meri ngồi xuống, mở nắp đàn lên, bỏ miếng vải bị nhật cắn ra. Sau khi dạo đàn nhè nhẹ, chị cảm thấy có gì đang động đậy ở đầu gối. Chị nhìn xuống, thấy Xtivơ đứng cạnh chiếc ghế chị đang ngồi và bám chặt áo dài của chị, hai mắt đăm đăm dán vào các phím đàn. Lần trước, chị đánh đàn, nó cũng lặn lẽ tới gần, đứng nhìn hai bàn tay chị, trên gương mặt nhỏ bé cũng hiện lên vẻ say mê sung sướng vô ngần giống như lần này.
- Nữa, mẹ ơi, nữa. Nhạc nữa cho Xtivơ.
Nó đút ngón tay cái vào miệng, hướng đôi mắt màu nâu sẫm tha thiết nhìn mẹ, vẻ cầu khẩn, Meri tiếp tục đánh đàn. Lúc này, trên mặt Xtivơ có một ánh hồng mà trước kia, thỉnh thoảng chị đã nhìn thấy. Hai đứa con của chị rất khác nhau, không chỉ ở màu da mà toàn bộ bản chất của chúng.
Entơni say mê với bạn bè và đồng cỏ ngoài trời. Trái lại, Xtivơ lại ít chú ý đến những đứa trẻ khác, nó chỉ muốn ở nhà, làm bạn với đồ chơi, hoặc lắng nghe kèn hát, lắng nghe mẹ đánh đàn piano.
Tất nhiên giờ vẫn còn quá sớm để nói nhiều đến trí thông minh của Xtivơ. Nó mới lên bốn. Lòng chị thắt lại khi phải nghĩ tới chuyện lớn lao là việc đi học của nó. Lần này, mọi việc sẽ chẳng dễ dàng đâu. Không những chỉ do màu da của nó, mà suốt mấy năm nay, chị luôn bực bội vì cái cảm giác sâu sắc và dai dẳng về sự phạm tội trong giai đoạn dan díu với Hunđơ. Chị không bao giờ có thể trở lại chuyện đó nữa.
Chị ngừng chơi đàn, lúc này Xtivơ tiến đến chiếc đàn piano dùng ngón trỏ ấn xuống một phím đàn. Một âm thanh ngân khẽ. Xtivơ quay về phía mẹ, hé đôi môi mỏng ra cười. Nó lặp lại động tác ấy, chọn một phím khác. Trong ánh nắng chiều, Meri nhìn mặt Xtivơ thấy bao giờ cũng gầy hơn Entơni rất nhiều; Xtivơ có dáng một đứa trẻ yếu ớt hơn.
Meri đứng dậy, nhấc Xtivơ đặt lên ghế. Rồi cầm tay nó trong tay mình, chị ấn những ngón tay của nó trên hàng phím. Nó ngân nga khe khẽ thích thú và chị thấy trong đôi mắt thiết tha của nó một vẻ gì đó khiến chị tự hỏi, không hiểu rồi đây nó có thể trở thành một nhạc sĩ lớn hay không.
Thế nhưnng chị lại trầm ngâm nghĩ ngợi: phỏng có ích gì? Điểm đầu tiên đập vào mắt khi ta nhìn hai đứa bé là màu da chúng khác nhau. Và khi Xtivơ bị xếp vào loại da màu, thì ai còn quan tâm đến các phẩm chất khác của nó nữa?
Than trách nhân loại độc ác, tàn nhẫn, vô ích thôi. Thiên kiến đã bắt rễ quá sâu, người ta chỉ còn có cách chịu đựng. Không, niềm hy vọng duy nhất của chị là Entơni.
Chị dắt Xtivơ ra sân. Lúc đó, Entơni lao xộc từ cổng sau vào, vụt qua chỗ chị và Xtivơ, Bôp hổn hển chạy theo.
- Ồ cháu Bôp, ồ Entơni, - Meri lên tiếng.
- Cháu chào bác Grêơm, - Bôp chào lễ phép.
Nhưng Entơni hầu như không nhìn chị khi chạy qua.
- Gượm một tý nào, sao con lại vội như vậy? – Meri hỏi. – Con không thấy là phải chào mẹ à?
Entơni ngưng chạy, quay lại, đầu cúi xuống.
- Con xin lỗi mẹ, chúng con vội chạy về nhà để lấy chiếc gậy. Chúng con sắp chơi erikê(*).
Mặc dù giọng nói của Entơni mang vẻ hối hận, song rõ ràng cử chỉ của nó vẫn có vẻ khác thường. Trước kia Meri chưa từng thấy như vậy khi nó ở bên Bôp. Đó là gì nhỉ? Nó chẳng mảy may để ý tới Xtivơ. Lúc này nó bồn chồn và nhìn bạn nó ngượng ngùng.
Khi Entơni cầm chiếc gậy chạy ra khỏi cổng và bạn nó bám sát gót, Meri nhấc đứa con bé bỏng của chị lên, hôn nó và đi vào nhà.
Tôi hôm đó, sau bữa ăn, Entơni đợi cho đến khi bố nó ngồi lại một mình. Nó yêu mẹ, nhưng tránh thổ lộ chuyện này chuyện khác với mẹ, nó cũng bắt đầu tìm ra các lý do để không cùng đi với mẹ ra những nơi người ta có thể trông thấy hai mẹ con nó. Khi ở bên bố, nó cảm thấy dù bất kỳ trường hợp nào, cũng chẳng có điều gì lạ liên quan đến đời nó. Nhưng ở bên mẹ, nó tưởng tượng thấy những đứa bé khác đang nhìn mẹ con nó chằm chằm và thì thầm với nhau.
- Bố ơi, - nó nói, - lần đầu con đi đến trường thì con lên mấy?
- Hôm ấy con vừa tròn năm tuổi.
- Ồ, - nó bước đến, ngồi xuống mép chiếc ghế bành Giogiơ đang ngồi, tay cầm chiếc tẩu chưa châm lửa. – Xtivơ bây giờ lên bốn, phải không bố?
Giogiơ nhìn Entơni ngạc nhiên.
- Phải, có chuyện gì thế con?
- Nó cũng sẽ đi học chứ?
- Tất nhiên rồi. Tất cả trẻ con đều phải đi học.
- Thế nó đi học trường nào cơ bố.
- Này, con đừng hỏi những câu ngớ ngẩn ấy nữa. Ở Xtomhôc chỉ có một trường học thôi, không phải thế ư?
Entơni rời buồng ăn, đi ra sân.
Bố nó bảo đó là một câu hỏi ngớ ngẩn. Nhưng câu hỏi đó có gì là ngớ ngẩn. Ở Xtomhôc đâu phải chỉ có một trường duy nhất. Bởi vì, dù chỉ dành cho trẻ con da màu, thì vẫn còn có trường của Hội truyền giáo nữa cơ mà; có phải không nào?
X
Vào khoảng thời gian đó, Giogiơ nhận được tin từ nước Anh cho biết bố anh đã mất. Mặc dù năm tháng trôi qua đã làm dịu phần nào tính cố chấp của ông già, nhưng ông chẳng bao giờ tha thứ được cái thời trẻ náo loạn của đức con trai út. Vì vậy, từ cái vốn tài sản kết xù của bố, Giogiơ chỉ nhận được vỏn vẹn một món gia tài gồm hai trăm năm mươi nghìn bảng bằng tiền mặt cộng với khoảng lợi tức hưởng suốt đời là hai mươi bảng mỗi tháng.
Giogiơ đọc to bức thư. Anh không thể che giấu tất cả nỗi chán ngan, thất vọng của mình.
- Lão già tồi tệ, - Giogiơ thốt lên – cắt hết phần gia tài, chỉ cho mình một số tiền khốn khổ đó. Chỉ thế còn hơn là không có gì. – Anh cố nở một nụ cười phớt đời.
Meri không tìm cách che giấu cảm xúc của mình. Chị ngồi xuống và khóc. Giá ông cụ Giêrơm đối xử với Giogiơ như những người con trai khác, thì Entơni sẽ có khả năng sang Anh. Ở đấy, nhờ có tiền của, nó có thể giấu kín bí mật của mình. Những giọt nước mắt sầu tủi giàn giụa làm hoen lớp phấn trên mặt chị. Ngay ở đất nước này, chị nghĩ thầm, thiên hạ cũng chẳng dám động đến mình.
Trong mười năm lấy nhau, Meri đã chắt bóp dành dụm được mấy trăm bạc. Món tiền này cộng với số tiền thừa kế đủ mua một ngôi nhà nhỏ ở một khu khác của thị trấn.
Ít lâu nay, Meri vẫn ước ao như vậy, bởi vì gia đình Duitman cuối cùng đã thuê một ngôi nhà ở phố Pên, và sau khi họ dọn đi, gia đình Hennơcơm, một gia đình gia màu khác, đã dọn đến.
Trong khi đó, người tà đã xây một số ngôi nhà hiện đại ở khu mới, phía đông Xtomhốc. Đó là khu vực khá rộng của thị trấn, không xa nhà của gia đình Sotơ.
Một sáng thứ bảy, Entơni đi với bố tới khách sạn Đại Bàng. Đang là giữa mùa đông và tuy trời nắng và quang đãng, nhưng không khí vẫn lạnh buốt.
Giogiơ ra vẻ quan trọng. Anh sắp đi thăm dò để mua một ngôi nhà, tài sản riêng của anh. Trời lạnh làm máu dồn lên mặt, khiến đôi má anh đỏ bừng hơn bao giờ hết. Những mạch máu chằng chịt ở cái mũi dài và nhỏ của anh giãn nở đỏ tía, trong giá rét ban mai.
- Entơni này, - anh gọi to, - bố đến khu mới đây, con có muốn đi cùng không?
Entơni đang quì bên cạnh cái ao sau khách sạn và đang chọc thủng mặt băng, vội hăm hở chạy đến với bố, vỗ hai bàn tay tê cóng vào nhau. Nó biết rằng vào một sáng thứ bảy hẳn chỗ nào cũng có người và hy vọng bạn bè nó được nghỉ học sẽ trông thấy nó đi cùng bố.
Làn gió lạnh, nhẹ thổi trong buổi sáng tháng bảy làm máu trong người chảy mạnh, Giogiơ nhanh nhẹn bước ra
Đi với bố, Entơni nhìn quanh nóng lòng trông hấy người quen để chào và để được chào lại:
- Chào ông Michơn.
Giogiơ bước vào căn phòng của người môi giới về nhà cửa, một ông già nhỏ bé, hói trán, cổ gầy, và lộ hầu nhô hẳn ra.
- Chào ông Grêơm, ông ta nói, giọng ngàn ngạt
Entơni đứng cạnh bố, chăm chú hết nhìn các bức tranh treo trên tường lại nhìn các cuốn sách xếp trên các giá.
Giogiơ ngồi xuống. Sau mấy lời nhận xét qua loa về thời tiết lạnh giá, anh đi ngay vào việc. Anh nói rằng, ở khu vực mới xây, chắc chắn có những căn nhà định giá khoảng 900 bản Anh có thể mua, trả phần lớn tiền mặt, số còn lại thanh toán bằng phiếu nợ. Hoặc có thể có cách thu xếp nào khác chăng? Tiền lãi phải trả sẽ ra sao?
Michơn cung cấp cho anh những chi tiết cần biết, nhưng cung cách trả lời của ông già có vẻ gì ngập ngừng e ngại. Khi Giogiơ nói, hàm dưới của ông Michơn thõng xống, và vẻ sợ sệt khiến đôi mắt nhỏ bé của ông ta trông càng ti hí. Mỗi khi ông ta sắp trả lời, cái lộ hầu bất giác chạy lên chạy xuống đôi chút để cố giúp vào việc thốt ra mấy lời không có thiện ý.
- Ông không được khỏe, có phải không, ông Michơn? – Giogiơ hỏi. – Có gì không ổn thế?
- Không, không. Không có gì cả. Trời rét thật ông nhỉ? – Ông ta cố ý rung rung đôi vai và lập bập đôi môi run run vào nhau, phát ra thành tiếng.
Trong lúc đó, Entơni theo dõi cuộc nói chuyện. thích thú với ý nghĩ gia đình mình sẽ có một ngôi nhà rất gần nhà Bôp.
- Thôi được, tôi còn phải thu xếp, - Giogiơ nói sau khi thảo luận thêm chút ít. Anh với lấy chiếc mũ treo ở cái móc trên tường. – Rất tiếc phải rời cái lò sưởi ở đây. Nhưng tôi phải về, Cám ơn ông đã cho biết mọi chuyện. – Anh cầm tay Entơni và đi ra phía cửa. – Tôi sẽ bàn kỹ chuyện đó với nhà tôi và sẽ liên hệ với ông sau.
- Vâng… vâng – Michơn trả lời có thế. Ông ta quan sát Giogiơ đi ra.
- Trời đất! – Ông ta nói một mình và chạy theo Giogiơ.
- Ông Giogiơ, xin ông quay lại đã. Ồ, chỉ một phút thôi, xin mời ông.
Giogiơ trở lại, nhìn ông Michơn tò mò.
- E hèm! – ông Michơn đằng hắng, trái lộ hầu chuyển động dường như đầy sức sống. – Ông mua bất động sản đó để đầu tư phải không, thưa ông Grêơm?
- Không, tôi định mua để ở
- Cùng với gia đình ông?
- Tất nhiên!
Ông Michơn gật mạnh đầu.
- Tất nhiên, tất nhiên rồi, có thể hiểu được lắm lắm. Phải, phải, phải lắm.
- Ông có điều gì lo ngại, ông Michơn? Giogiơ hỏi. – Có lẽ tôi có thể giúp ông.
- Ồ, không, không có gì cả, không có gì cả mà.
Đột nhiên, người môi giới nhỏ nhắn này đâm liều.
- Nếu ông mua để đầu tư, ông Grêơm ạ, thì hoàn toàn ổn thỏa, - ông ta nói, âm phát ra rất nhanh. – Nhưng nếu ông muốn mua để ở… tôi thực sự khuyên ông không nên. Đó là một vấn đề khá tế nhị, tôi không muốn nói ra điều này, thực sự thế đấy, nhưng quả thực là người da màu không thể ở được những ngôi nhà đó.
- Tôi là người da màu à? – Giogiơ hét to.
- Không mà, - người môi giới nhà cửa trả lời, tuyệt vọng, - nhưng vợ ông là người da màu, tôi định nói…
Đột nhiên ông ta trở nên rất đường hoàng, trang nghiêm.
- Hãy tin tôi, thưa ông Grêơm, tôi cảm thấy rất khổ tâm về chuyện này hệt như ông. Tôi bắt buộc phải nói với ông, chủ nhân khu đó đã đặt một điều kiện ghi vào tất cả những chứng thư chia lẻ ra. Ông chờ tôi một lát, tôi xin lấy một chứng thư để ông xem. – Ông ta lóng ngóng giữa đám giấy tờ trong ô kéo bàn giấy của mình, rồi rút ra một văn bản. – Thưa ông, đây, ông tự xem thì tốt hơn.
Giogiơ vồ lấy văn bản đó, mắt anh hướng theo ngón tay trỏ xương xẩu, run rẩy của ông Michơn.
- Không một người thổ dân nào, một người châu Á hoặc bất kỳ kẻ nào bị cao là da màu ở tỉnh Rếp, - Giogiơ đọc to, - được ở tại “khu nhà” này.
Giogiơ đột ngột ngước lên, trừng trừng nhìn ông Michơn tựa như cá nhân ông ta đáng bị khiển trách về đoạn văn xúc phạm đó.
Ông già nao núng.
- Vậy là người da màu không được ở đây sao? – Hai bàn tay Giogiơ nắm chặt lại, Entơni chăm chăm nhìn tay bố. Những ngón tay mở ra, nắm lại, và khi nắm lại thì các khớp đốt ngón tay trắng nhợt. Từ trước đến giờ, chưa bao giờ nó thấy bố giận dữ như vậy. Ông Michơn gật đầu chậm rãi.
- Nếu người da màu cứ đến ở thì sao?
- Có thể bị đuổi ra. – Michơn nói nghiêm trang – Có một ngoại lệ - ông ta nói tiếp, cố tỏ ra thiện chí. – Trường hợp là đày tớ thì họ được phép…
Giogiơ ném bản chứng thư xuống bàn như ném một vật bẩn thỉu.