Việt phủ Thành Chương

Thăm lại phủ Thành Chương

"Biệt phủ Thành Chương" là tên nhà văn Kim Lân và nhiều bạn bè đặt cho khu nhà vườn của con trai mình, hoạ sĩ Thành Chương, cách Hà Nội chừng 30 km ở Sóc Sơn.

Biệt phủ Thành Chương nằm trên khu đất rộng 10.000 m2 tại Sóc Sơn (Hà Nội) nằm sau lưng một quả đồi trọc. Toàn bộ khu đất được chủ nhân chia làm ba phần. Chính giữa là khu nhà 5 gian bằng gỗ lim đặc trưng của người Việt ở đồng bằng Bắc Bộ, được chính chủ nhân chuyển nguyên bản từ Nam Định về.

Tiếp đó là ngôi nhà sàn của người Mường ở Hoà Bình. Khu ở của gia đình hoạ sĩ là ngôi nhà cổ năm gian hai chái bằng gỗ lim rộng 120 m2 mang đậm dấu ấn của làng quê xưa. Phủ Thành Chương còn có một tháp nước trung tâm cao 25m được xây dựng theo kiến trúc chùa Dâu. Một trong những điểm nhấn cơ bản trong quần thể kiến trúc này là nhà nghỉ chân bên ao cá được làm bằng gỗ, lợp cói khô.

Đây như một làng quê Bắc Bộ thu nhỏ đang lưu giữ những giá trị văn hoá truyền thống, giới thiệu với mọi người khá đầy đủ về cuộc sống của những người nông dân Việt Nam.

Ngay từ cổng vào phủ đã làm bạn gợi nhớ đến chiếc cổng làng Việt có từ hàng trăm năm trước với vòm cổng và các đường nét uốn lượn, hai bên có đôi lân chầu. Ẩn sau cánh cổng bạn sẽ bắt gặp ngay những nét quen thuộc của thôn quê: bên phải có hồ thả cá với chiếc cầu đá để ngồi câu, bên trái có một giếng nước cổ, nghe đâu hoạ sĩ Thành Chương đã săn lùng được từ Thanh Hóa. Con đường dẫn từ cổng chính đi vào khu nhà được lát bằng gạch Bát Tràng.

Một trong những nét đẹp của quần thể kiến trúc tại đây là những ngôi nhà được xây dựng với nhiều kiểu dáng khác nhau. Một ngôi nhà bằng gỗ lim cổ theo kiểu truyền thống 5 gian, đặc trưng của người nông dân ở đồng bằng Bắc Bộ với những nét chạm trổ công phu và trang trí cầu kỳ: hai bên cửa là hàng câu đối sơn son thiếp vàng cùng những hoành phi câu đối.

Đây là nơi trưng bày nhiều loại đồ cổ quý hiếm của hoạ sĩ và những bức tranh sơn mài với phong cách rất "Thành Chương". Nghe nói, một gallery trưng bày tranh đang được xây dựng tại đây để người xem có thể thưởng thức nhiều hơn những bức tranh của chủ nhân.

Bên cạnh đó là nhà sàn bằng gỗ của vùng cao được cải tạo cho phù hợp: tầng dưới tiếp khách, trên là nhà ở. Nằm ở giữa trung tâm là tháp nước cao 5 tầng mái cong tựa như kim tháp của các chùa, tạo cho cảnh quan một vẻ đẹp riêng vừa là nơi để du khách chiêm ngưỡng khung cảnh xung quanh.

Ở phía trái là ngôi nhà lớn, cao năm tầng có kiến trúc như ngôi chùa, tầng trên treo một cái chuông là nơi sinh hoạt của gia đình. Xuống một bậc cấp là vườn cây ăn trái. Xuống nữa là khu chăn nuôi bên cạnh khu nhà người làm ngay sát cổng.

Ngoài sân, còn có rất nhiều chum nước, vại sành. Đằng sau ngôi nhà chính là đống rơm được đánh cao. Cũng có lẽ nhờ những điều đặc biệt này mà hàng trăm du khách trong và ngoài nước đã đến thăm biệt phủ Thành Chương.

Xung quanh nhà được tô điểm bằng màu xanh mướt của các loại cây trồng quen thuộc: nào tre, chuối, cau, nhãn lồng, vải thiều, khế lúc lỉu quả trên cành, rồi các loại hoa, cây "cổ thụ", cây cảnh quý với nhiều dáng kỳ lạ.

Phủ Thành Chương mở cửa hàng ngày để bạn bè, khách thập phương đến thăm. Nếu thư thả, bạn hãy đọc quyển sổ lưu bút bằng giấy dó sẽ thấy, hầu như tất cả những dòng chữ ghi lại đều biểu thị sự ngưỡng mộ và khâm phục sự sắp đặt khéo léo, tài tình của chủ nhân khu biệt phủ.

Bất cứ ai đã từng đặt chân đến biệt phủ của Thành Chương đều cảm nhận được vẻ thanh bình, dân dã và những giây phút thư giãn hiếm có, điều khó có thể tìm thấy ở chốn đô thị bụi bặm và ồn ã.

Đến đây, người ta có thể tìm thấy lối kiến trúc đặc trưng của làng cổ người Việt với những cái cổng mang dáng dấp của làng Thổ Hà, Đường Lâm cùng nhiều kiến trúc của cung đình, lăng tẩm cố đô Huế... Chính vì vậy, Thành Chương coi biệt phủ của mình là trung tâm lưu giữ các giá trị tinh thần và những gì cổ xưa nhất của vùng đất này.

(Ngày 2 tháng 2 năm 2010) 1. Phủ rộng hơn 10.000m2, lưng dựa vào núi Sóc, kề bên là hồ Kèo Cà quanh năm nước trong xanh, thịnh về phong thủy. Gần 10 năm kiến tạo, như có phép thiêng, từ một quả đồi hoang vu giờ Phủ đã trở thành một trong những công trình nghệ thuật lớn nhất hiện nay, như một tác phẩm lớn của nghệ thuật sắp đặt do Thành Chương tạo dựng.

Họa sĩ Thành Chương, con người có tình yêu sâu nặng với văn hóa nghệ thuật truyền thống, một người được coi là thần đồng từ nhỏ và hiện là một trong những họa sĩ hàng đầu của nền hội họa Việt Nam đương đại, đã quy hoạch không gian rất tỉ mỉ: nhà ở từng khu vực phải như thế nào, bóng mát ra sao, cây cỏ, cây lưu niên có xén tỉa hay để mọc lùm bụi um tùm, thậm chí từng viên sỏi vứt ở chỗ nào trong vườn cũng đều có sự sắp đặt chi tiết. Kỹ càng nhưng không gượng gạo, tất cả đều toát lên một đời sống tự nhiên, hồn hậu và thuần khiết hồn Việt. Trong không gian Việt Phủ, ta cảm nhận hơi thở văn hóa Việt, hồn cốt Việt và vẻ đẹp xa xưa mang tên nước Việt. Sự khác biệt và điều làm nên danh tiếng của Việt Phủ Thành Chương là ở đó. Hàng ngàn những giá trị vật thể và phi vật thể hiện hữu nơi đây tạo nên một không gian văn hóa Việt tinh tế, sang trọng mà gần gũi, nơi hội tụ của nghệ thuật điêu khắc, kiến trúc, hội họa, diễn xướng, tâm linh, đời sống dân gian Việt Nam. Quen thuộc bởi truyền thống và lạ lẫm, độc đáo bởi tài năng chắt lọc và sáng tạo của họa sĩ Thành Chương. Không gian văn hóa của Việt Phủ là điểm nhấn mang chiều sâu tư tưởng, văn minh và nhân văn, có tính trường tồn đối với đời sống văn hóa của người dân Thủ đô, là nơi mà những vẻ đẹp Việt đã mất giờ lại được hồi sinh. Việt Phủ thực sự là một bài ca đất nước không viết bằng lời.

Cửa không khóa, Phủ cứ mở cửa thoáng quanh năm. Lúc nào cũng sạch sẽ không một vết bụi. Lúc nào cũng một bộ đồ trà đầm ấm, có phích nước sôi giòn (mà gia đình người giúp việc cứ 3 giờ lại thay nước sôi một lần, cho dù có khách hay không). Ông chủ về Hà Nội cửa vẫn mở, khách đến thấy sẵn một không gian niềm nở và hòa nhã đang đợi chờ mình.

2. 100 người đến thì cả 100 đều thắc mắc: Đồ cổ cứ bày ra như sỏi thế, không sợ người ta lấy mất à? Quả thật trong Phủ đồ cổ vứt lăn lóc ngoài vườn, phơi mưa phơi nắng cứ như vại sành chum mẻ ở góc vườn nhà quê nào đấy. Tất nhiên, không ai nỡ cầm của Thành Chương dù một viên sỏi trong vườn, khi người ta thấy anh tận tụy đến thế trong khu Phủ này, khi anh đã hào hiệp chia sẻ cùng mọi người cái không gian đầy nghệ thuật nhưng thấm đượm tính gia đình. Nơi đây, như một sự may mắn lớn lao, đã cho chúng ta cảm giác được sống lại với tổ tiên, ông bà mình vậy. Không có những mô hình vô cảm, tất thảy chúng đều thân thuộc, đến nỗi bên một ngôi nhà tranh vách đất trong Phủ, chúng ta như ngửi thấy mùi khói bếp đã bay lên trong một chiều của cả ngàn năm trước, như cảm thấy tổ tiên vừa đi qua cổng, vừa xay lúa giã gạo, vừa uống trà và vừa ngồi đàm đạo.

Niềm đam mê với đồ cổ có lẽ từ trong máu. Hồi bé, mới bằng "cái mắt muỗi" cậu bé Thành Chương đã suốt ngày lẩn mẩn gom nhặt. Đi bộ đội, vào chiến trường lính ta phải tính từng lạng vật dụng sao cho đỡ nặng, khi di chuyển nhanh nhất, thì anh lính Thành Chương đi qua một bản nhỏ, thấy có con voi đá nham nhở khói đất, nhặt bỏ vào ba lô vì tiếc, thế là cứ ôm cứ cõng cái con voi đá ấy khắp chiến trường, cho tới ngày quay ra Bắc…

Phủ là một từ Việt cổ dùng để gọi một khu nhà lớn. Gọi là Phủ Thành Chương, Biệt Phủ Thành Chương hay Việt Phủ Thành Chương đều đúng. Khi mới xây dựng xong, nhà văn Nguyễn Viện lên thăm và đặt tên là Phủ Thành Chương. Nhà văn Kim Lân, cha của họa sĩ lại bảo: "Phủ Thành Chương có nhiều cái đặc biệt, vậy phải gọi nó là Biệt Phủ". Rồi ông lại nhận thấy ở đây lưu giữ nhiều hồn vía của người Việt, vậy gọi nó là Việt Phủ Thành Chương.

3. Việt Phủ Thành Chương giờ là “danh thắng”, trở thành điểm đến trong chùm tour Đại lễ 1.000 năm Thăng Long. Trọn vẹn vai trò một chủ nhân hiếu khách, Thành Chương vẫn có thể nhiệt tình làm “guide” dẫn khách đi giới thiệu từng góc Phủ, từng món cổ vật có từ hàng trăm năm đến hàng ngàn năm đã được sắp đặt để tỏa ra hơi thở tươi non và nồng ấm của cuộc sống.

"Người ta thường hay nói, biến giấc mơ thành hiện thực. Nhưng với công trình này, ông là người đã biến hiện thực thành giấc mơ" - Raymond Burghard - cựu Đại sứ Mỹ tại Việt Nam đã nhận xét như vậy. Còn Xiomara Perez, Phó Đại sứ Cộng hòa Panama tại Việt Nam thì nói: "Không gian nơi đây thật là tuyệt diệu, và nội dung chứa đựng nơi đây thật là choáng ngợp. Những ngôi nhà, nhưng đồ gỗ cổ, những bức tượng điêu khắc, những lọ hoa, những đồ gốm và vô số những hiện vật xinh đẹp khác nằm trong sự sắp đặt tổng thể đã khiến cho bảo tàng hết sức đặc biệt này trở thành Ngôi Nhà Lớn Của Nghệ Thuật".

Việt Phủ Thành Chương, vương quốc ấy không phải ở trong những giấc mơ xa xôi và mơ hồ của chúng ta. Vương quốc ấy hiện thực đến mức làm cho chúng ta cảm tưởng mình đang thở cùng hơi thở của ngàn xưa tụ lại, sinh sôi và lan tỏa. Việt Phủ, nơi cho chúng ta thấy gần như đầy đủ tài năng và tầm cỡ, tâm sức và ý chí của một người Hà Nội - họa sĩ Thành Chương.

Huy Quỳnh

Mới dăm năm trước, không ai có thể tượng tượng rằng trên một quả đồi trọc ở Sóc Sơn, cách trung tâm Hà Nội khoảng hơn 40 km, lại mọc lên một “lâu đài Việt” như vậy. Một người bạn của tôi khi nhìn thấy Việt Phủ Thành Chương đã thốt lên: “Mình tưởng mình làm được nhiều việc, nhưng đến đây thì thấy rằng mình chưa làm được gì cả”. Đó là Việt Phủ Thành Chương.

Đã có khoảng trăm bài báo viết về nơi này. Truyền hình Việt Nam, truyền hình Hà Nội đã làm phim về Việt Phủ Thành Chương. Truyền hình cáp đã làm xong bộ phim bốn tập về Việt Phủ Thành Chương và một số vấn đề văn hóa liên quan đến Việt Phủ như kiến trúc Việt Phủ, cây trong Việt Phủ, đồ cổ trong Việt Phủ, đời sống trong Việt Phủ và chủ nhân Việt Phủ.

Người ta đã gọi chốn này bằng nhiều tên gọi khác nhau: Phủ Thành Chương, Thành Chương Biệt Phủ, Việt Phủ Thành Chương. Có lẽ cái tên Việt Phủ Thành Chương sẽ là một cái tên gọi lâu dài.

Tôi nói vậy bởi biết đâu một ngày nào đó, dù chủ nhân của nó không muốn, nhưng người ta vẫn có thể gọi một cái tên khác. Ngay bây giờ đã có nhiều người gọi Việt Phủ Thành Chương bằng những cái tên khác nhau theo ý tưởng của họ.

Có người gọi là Cổ Việt Phủ. Có người gọi là Linh Viên. Có người gọi là Vạn Linh Cổ Trại. Nghĩa là mỗi người đến đó đều cảm nhận được một điều gì đó thật sâu xa trong tâm khảm mình.

Đó không phải là một bảo tàng. Không phải một khu triển lãm. Càng không phải một trang trại. Đó là một nơi chứa đựng những gì vừa gần gũi trong không gian, vừa xa xôi trong thời gian, vừa giản dị vừa uy nghiêm, vừa thực vừa ảo.

Đó là một quần thể văn hóa sống động với những ngôi nhà cổ, bàn ghế cổ, giếng nước cổ, ấm trà cổ, cầu ao cổ và cả vạn đồ cổ hòa đồng với con người, với trâu bò, chó gà, cây trái, côn trùng, trăng gió,...

Việt Phủ Thành Chương tạo ra cho những ai đặt chân đến đó cảm giác được sống cùng một lúc với hai khoảng thời gian: Hiện tại và Cổ xưa. Bây giờ, họa sĩ Thành Chương lại đang sắp hoàn thành một bảo tàng tranh với kiến trúc của ông thật độc đáo trong khu Việt Phủ này.

Sẽ độc đáo và có thể gây một “tiếng nổ” trong đời sống văn hóa người Việt chúng ta khi tôi nghe ông nói về một bảo tàng đặc biệt trong cái bảo tàng chung kia.

Đó là cái gì? Chủ nhân đã nói cho tôi nghe và với lời hứa của mình, tôi không tiết lộ một chút gì trong bài viết này. Thời gian sẽ dần dần tiết lộ những bí mật.

Báo chí chắc chắn sẽ viết nhiều về bảo tàng đặc biệt ấy vì ở Việt Nam chưa bao giờ có một bảo tàng như thế. Thực ra tên gọi của công trình đặc biệt ấy không phải là bảo tàng.

Các nhà chuyên môn có thể gọi bằng một cái tên khác. Nhưng tên gọi có gì quan trọng đâu. Nhiều lúc hình thức chỉ là một thói quen ngôn ngữ để người ta hình dung ra nội dung. Thôi, rồi mọi sự sẽ rõ. Tôi chỉ biết nó thật đặc biệt.