μανία θεάτρου
Σκοπός της ζωής μας δεν είναι η χαμέρπεια. Ανδρέας Εμπειρίκος
Το έργο έχει ανεβεί τέσσερις φορές από τον Γιάννη Φαρμακίδη, σε διαφορετικές, κάθε φορά, σκηνοθεσίες. Δείτε εδώ την παράσταση του 2016, στην γαλλική γλώσσα, με ελληνικούς υπότιτλους.
Ζαν Κοκτώ
Ο ψεύτης
μετάφραση Γιάννη Φαρμακίδη
Η μετάφραση έγινε από το γαλλικό πρωτότυπο όπως υπάρχει στην έκδοση «Théâtre de poche», των εκδόσεων Rocher, Collection Alphée, 1989.
Πρωτότυπος τίτλος : Le menteur.
Θά ’θελα να έλεγα την αλήθεια. Την αγαπώ την αλήθεια. Αλλά δεν μ’ αγαπάει εκείνη. Αυτή είναι η αληθινή αλήθεια: η αλήθεια δεν μ’ αγαπάει. Από την στιγμή που θα τήν πω την αλήθεια, αυτή αλλάζει μορφή και στρέφεται εναντίον μου. Δίνω την εντύπωση ότι λέω ψέματα κι όλος ο κόσμος με κυττάει με μισό μάτι. Κι όμως εγώ είμαι ένας ξεκάθαρος άνθρωπος που δεν τού αρέσει καθόλου το ψέμα. Το ορκίζομαι. Το ψέμα δημιουργεί πάντοτε τρομερά προβλήματα. Σού μαγκώνει τα πόδια, χάνεις την ισορροπία, πέφτεις κι όλος ο κόσμος γελάει μαζί σου. Όταν με ρωτάνε κάτι, εγώ θέλω να ’πώ αυτό που σκέφτομαι. Να ’πώ την αλήθεια. Με γαργαλάει η αλήθεια. Αλλά εκείνη ακριβώς την στιγμή, δεν ξέρω, κάτι συμβαίνει. Με πιάνει ένα άγχος, μιά φοβία, ένας φόβος μήπως φανώ γελοίος και τότε λέω ψέματα. Πάει, τέλειωσε. Μετά είναι πολύ αργά να κάνω πίσω. Κι άμα μπει το ένα πόδι στο ψέμα, πρέπει μετά να βάλεις και τ’ άλλο.
Και δεν είναι καθόλου άνετα έτσι, σάς το ορκίζομαι. Είναι τόσο εύκολο να πεις την αλήθεια. Είναι η πολυτέλεια του τεμπέλη. Ξέρεις ότι δεν θα μπερδευτείς μετά, δεν θα έχεις φασαρίες. Ό,τι και να συμβεί, εσένα δεν σε νοιάζει. Ενώ εμένα! Με παίρνει ο διάολος και με σηκώνει. Διότι δεν πρόκειται για ψεματάκια. Πρόκειται για ψεματάρες, σαν βουνά, που με κάνουν λυώμα, μού ξεριζώνουν την καρδιά και μού τη δίνουν να τή φάω.
Όταν είμαι ερωτευμένος, λέω: δεν σ’ αγαπώ. Κι όταν δεν είμαι ερωτευμένος, λέω: σ’ αγαπώ. Και μαντεύετε την συνέχεια. Θα μπορούσα να έπαιρνα περίστροφο να τινάξω τα μυαλά μου στον αέρα. Όχι! Μάταια προσπαθώ να με νουθετήσω, να στέκομαι μπροστά στον καθρέφτη της ντουλάπας, να επαναλαμβάνω: δεν θα ξαναπείς ψέματα, δεν θα ξαναπείς ψέματα, δεν ξαναπείς ψέματα. Μάταια όμως. Εγώ εκεί, ψέματα, ψέματα, ψέματα. Λέω ψέματα και για σπουδαία πράγματα και για τιποτένια. Κι αν ποτέ μού ’ρθει , έτσι, κατά τύχη, ξαφνικά, να ’πώ την αλήθεια, τότε εκείνη στραβώνει, ζαρώνει, μπάζει, κάνει κάτι ανατριχιαστικές γκριμάτσες και μεταμορφώνεται σε ψέμα. Οι πιό ασήμαντες λεπτομέρειες ενώνονται εναντίον μου και αποδεικνύουν ότι είπα ψέματα. Και δεν είναι ότι μού λείπει το μυαλό. Όταν είμαι μόνος, πάντοτε βρίσκω την απάντηση που πρέπει να δώσω και ξέρω τι πρέπει να προσέξω. Αλλά μπροστά στους άλλους παραλύω, δεν μπορώ να βγάλω άχνα και τότε όλοι με θεωρούν ψεύτη κι εγώ σκύβω το κεφάλι. Θα μπορούσα να φωνάξω: εσείς λέτε ψέματα. Αλλά δεν βρίσκω την δύναμη. Τα παρατάω πληγωμένος κι από μέσα μου με τρώει ο θυμός. Κι αυτός ο θυμός μεγαλώνει, μεγαλώνει και γίνεται μίσος.
Δεν είμαι κακός. Ακόμη και καλός μπορώ να πω ότι είμαι. Αλλά μόλις αρχίζουν να με θεωρούν ψεύτη, το μίσος με πνίγει. Βέβαια έχουν δίκαιο. Το ξέρω ότι έχουν δίκαιο, ότι αξίζω τις προσβολές. Αλλά κυττάξτε. Εγώ δεν θά ’θελα να λέω ψέματα και δεν ανέχομαι να μην καταλαβαίνουν ότι λέω ψέματα παρά την θέλησή μου, ότι ο διάβολος με σπρώχνει. Ω, θ’ αλλάξω. Ήδη έχω αλλάξει. Ποτέ πιά ψέματα. Θα βρω ένα σύστημα να μην λέω ψέματα, να μην ζω πιά σ’ αυτή την τρομερή ακαταστασία του ψέματος που είναι σαν ακατάστατο δωμάτιο ή νυχτερινός φράχτης με αγκαθωτό σύρμα ή ατελείωτοι διάδρομοι ψέματος. Θα γιατρευτώ. Θα ξεφύγω. Και θα ’σάς το αποδείξω. Εδώ, δημοσίως, κατηγορώ τον εαυτό μου για τα εγκλήματά μου και ξεσκεπάζω τις ακολασίες μου. Και μην νομίσετε ότι μ’ αρέσει να τό κάνω αυτό, μη νομίσετε ότι η αποκάλυψη των ακολασιών μου είναι το άκρον άωτον της ακολασίας μου. Όχι, όχι. Ντρέπομαι. Αηδιάζω με τα ψέματά μου και θα έτρεχα ως την άκρη του κόσμου για να μην υποχρεωθώ να τά ομολογήσω. Κι ’σείς; Εσείς λέτε την αλήθεια; Είστε οι κατάλληλοι άνθρωποι να μ’ ακούσετε; Εγώ κατηγορώ τον εαυτό μου, αλλά δεν έχω αναρωτηθεί εάν το δικαστήριο είναι σε θέση να με δικάσει, να με καταδικάσει, να μ’ αθωώσει;
Κι όμως πρέπει να λέτε ψέματα. Πρέπει όλοι σας να λέτε ψέματα, διαρκώς ψέματα. Σάς αρέσει να λέτε ψέματα και την ίδια στιγμή να πιστεύετε ότι δεν λέτε. Εσείς λέτε ψέματα στον ίδιο σας τον εαυτό. Έτσι ακριβώς είναι. Εγώ δεν λέω ψέματα στον εαυτό μου. Εγώ έχω την ειλικρίνεια να ομολογήσω ότι λέω ψέματα, ότι είμαι ψεύτης. Εσείς; Εσείς είσαστε δειλοί. Μ’ ακούτε και λέτε από μέσα σας: βρε τον καημένο! Και εκμεταλλεύεστε την ειλικρίνειά μου για να καλύψετε τα δικά σας ψέματα. Σάς έπιασα! Ξέρετε, κύριες μου και κύριοι, γιατί ’σάς είπα ότι λέω ψέματα, ότι μ’ αρέσουν τα ψέματα; Δεν ήταν αλήθεια. Ήταν μονάχα ένα κόλπο για να σας παγιδέψω και να δω πώς θ’ αντιδράσετε. Εγώ δεν λέω ψέματα. Ποτέ δεν λέω. Απεχθάνομαι το ψέμα και το ψέμα απεχθάνεται εμένα. Ψέματα ’σάς έλεγα ότι ’σάς έλεγα ψέματα.
Και τώρα βλέπω ότι τα πρόσωπά σας αλλάζουν έκφραση. Καθένας από ’σάς θα ήθελε να φύγει, τρομάζει μην τού κάνω κάποια δύσκολη ερώτηση.
Εσείς, κυρία μου, είπατε στον άντρα σας ότι χτες πήγατε στην καπελού. Κι ’σείς, κύριέ μου, είπατε στην γυναίκα σας ότι θα δειπνούσατε με κάτι φίλους. Αλλά δεν είναι αλήθεια, ε; Δεν είναι. Δεν είναι. Τολμήστε να με διαψεύστε. Τολμήστε να πείτε ότι λέω ψέματα. Τολμήστε να με θεωρήσετε ψεύτη. Δεν κουνιέται κανένας; Τέλεια! Το περίμενα. Είναι εύκολο να κατηγορείς τους άλλους. Εύκολο να τούς φέρνεις σε δύσκολη θέση. Εσείς λέτε ότι εγώ λέω ψέματα κι όμως εσείς τα λέτε! Καταπληχτικό. Λοιπόν, εγώ δεν λέω ποτέ ψέματα. Τ’ ακούτε; Ποτέ! Κι αν μού συμβεί να ’πώ ένα ψέμα, είναι για να βοηθήσω κάποιον, για να μην πληγώσω έναν άλλον, για να αποφύγω ένα δράμα. Καλοπροαίρετα ψέματα. Είναι κάποιες στιγμές που χρειάζεται να πεις ένα ψέμα. Πώς; Τι λέτε; Α... νόμιζα... όχι... διότι... Θα τό έβρισκα περίεργο να κατηγορηθώ εγώ για ένα τέτοιο ψέμα. Και μάλιστα από ’σάς.
Ε, αυτό θα καταντούσε αστείο. Να κατηγορηθώ εγώ για ψεύτης από ’σάς που λέτε ψέματα. Λοιπόν, ακούστε, τις προάλλες... αλλά όχι, δεν θα με πιστέψετε. Πάντως όπως και να το κάνουμε το ψέμα έχει μιά μεγαλοπρέπεια. Ας πούμε, να φαντάζεσαι έναν ανύπαρκτο κόσμο και να πιστεύεις ότι υπάρχει. Να ψέμα! Η αλήθεια είναι ότι η αλήθεια έχει αρκετό βάρος. Και με στριμώχνει. Δηλαδή, εδώ που τα λέμε, η αλήθεια και το ψέμα έχουν το ίδιο βάρος. Ίσως λίγο παραπάνω να έχει το ψέμα... πάντως εγώ δεν λέω ποτέ ψέματα. Τι; Είπα ψέματα; Βεβαίως. Ψέματα ’σάς είπα ότι ’σάς είπα ψέματα. Τώρα, πότε ’σάς έλεγα ψέματα, όταν ’σάς έλεγα ότι λέω ψέματα ή όταν ’σάς έλεγα ότι δεν λέω ψέματα. Ψεύτης; Εγώ; Κατά βάθος δεν ξέρω πιά. Τι περίεργοι καιροί. Είμαι ψεύτης ή δεν είμαι; Σάς ρωτάω! Μάλλον είμαι ένα ψέμα. Ένα ψέμα που λέει πάντα την αλήθεια.-
Αυλαία