"Ελεύθερη" του Τεννεσσύ Ουΐλλιαμς

Τεννεσσύ Ουΐλλιαμς

Ελεύθερη

Η μετάφραση έγινε από τον Γιάννη Φαρμακίδη, Βόλος, Νοέμβριος 2012, εκ του αγγλικού πρωτοτύπου, όπως υπάρχει στην έκδοση «The magic tower and otherone-act plays» του οίκου New Directions, Νέα Υόρκη, ΗΠΑ. Τίτλος πρωτοτύπου: «At Liberty». Έχει τηρηθεί επακριβώς η στίξη και η σελιδοποίηση του πρωτοτύπου.

Τα πρόσωπα

Γκλόρια Λα Γκρήν

η μητέρα της

Τόπος: η πόλη Γαλάζιο Βουνό (Μπλού Μάουντην), στην πολιτεία του Μισσισσιππή. Χρόνος: ο παρών, Σεπτέμβριος, 2:30 μετά τα μεσάνυχτα. Η Γκλόρια Λα Γκρήν δεν είναι πολύ υπερήφανη για το σπίτι της. Το γιατί φαίνεται όταν ο προβολέας αποκαλύψει ένα μέρος της σκηνής που δείχνει την γωνιά ενός απαρχαιωμένου καθιστικού. Μια γυναίκα μέσης ηλικίας με μια βρώμικη ρόμπα κάθεται στωϊκά σ’ έναν καναπέ με κόκκινο βελούδο. Δίπλα της ένα τραπέζι, πάνω του μια λάμπα πετρελαίου, με κόκκινο ύφασμα, και με γυαλάκια που κρέμονται. Η εξώπορτα και ένα παράθυρο είναι στον δεξιό τοίχο. Μιά εσωτερική πόρτα στον αριστερό τοίχο. Υπάρχει ένας οβάλ καθρέφτης με χρυσαφένια διακόσμηση και μια μεγάλη «καλλιτεχνική φωτογραφία» της Γκλόρια Λα Γκρην. (Αυτό είναι το καλλιτεχνικό της ψευδώνυμο. Το πραγματικό της όνομα είναι Μπέσσυ.)

Στο τζάμι του παράθυρου πέφτει ένα ψιλόβροχο του Σεπτεμβρίου. Η γυναίκα κάθεται ακίνητη σαν σε φωτογραφία. Ένας θόρυβος στον διάδρομο φανερώνει την επιστροφή της Γκλόριας. Η πόρτα μισανοίγει μαλακά και η μητέρα στο άκουσμα του έντονου διαλόγου γίνεται ακόμη πιό ακίνητη.

ΓΚΛΟΡΙΑ (εκτός σκηνής) Όχι, αρκετά, είπα αρκετά! Τσάρλυ, μη με κάνεις χάλια. (Η μητέρα ξεροβήχει και ανακάθεται με όρθια την πλάτη.) Σσσσσστ. (Κλείνει την πόρτα από έξω. Μιά σύντομη ησυχία. Έπειτα το γέλιο ενός άντρα.)

ΤΣΑΡΛΥ (εκτός σκηνής) Καληνύχτα, Γκλόρια.

ΓΚΛΟΡΙΑ Ευχαριστώ για την θαυμάσια έξοδο!

(Η Γκλόρια Λα Γκρην μπαίνει. Είναι λεπτή, ξανθιά, δείχνει να έχει πυρετό, η εμπειρία της από το θέατρο φαίνεται με υπερβολική έμφαση στο μακιγιάζ της. Φοράει ένα λερωμένο απογευματινό φόρεμα από λευκό σατέν, μέρος μιας «καταπληκτικής γκαρνταρόμπας», και βαστάει ένα αντίτυπο της εφημερίδας των αγγελιών που το πετά στο τραπέζι.)

ΓΚΛΟΡΙΑ Α, μάλιστα, η Επιτροπή Υποδοχής!

ΜΗΤΕΡΑ Τι έγινε μεταξύ σας;

ΓΚΛΟΡΙΑ (πηγαίνοντας κατ’ ευθείαν στον καθρέφτη) Οι συνηθισμένες μικροπαρεξηγήσεις.

ΜΗΤΕΡΑ Δεν ήταν ευγενικός;

ΓΚΛΟΡΙΑ (παρατηρώντας με έντονη προσοχή τον εαυτό της στον καθρέφτη) Δεν άκουσα;

ΜΗΤΕΡΑ Αυτοί οι τύποι που βρίσκεις στα ξενοδοχεία δεν είναι ποτέ ευγενικοί.

ΓΚΛΟΡΙΑ Δεν περιμένω να είναι ευγενικοί.

ΜΗΤΕΡΑ Και τότε γιατί πας μαζί τους, Μπέσσυ;

ΓΚΛΟΡΙΑ Δεν άκουσα; (Ξαφνικά επιστρέφει από τον καθρέφτη.) Γιατί πρέπει όλη την ώρα να…

ΜΗΤΕΡΑ Ρωτάω, γιατί πας μαζί τους;

ΓΚΛΟΡΙΑ Γιατί αν δεν πάω, θα πρέπει να μείνω μέσα μαζί σου. Αυτός δεν είναι ένας σοβαρός λόγος;

ΜΗΤΕΡΑ Η φωνή σου είναι βραχνή.

ΓΚΛΟΡΙΑ Το ξέρω, πάντοτε έτσι ήταν!

ΜΗΤΕΡΑ Τότε, λοιπόν, είναι λογικό να βγαίνεις έξω;

ΓΚΛΟΡΙΑ Ναι, ναι, είναι λογικό. Εγώ είμαι απόλυτα λογική. Υπάρχει η θεά της λογικής κι εγώ είμαι η βοηθός της.

ΜΗΤΕΡΑ Έχεις παραισθήσεις από τον πυρετό.

ΓΚΛΟΡΙΑ (βγάζοντας το γούνινο καπέλο της) Έχω, ε;

ΜΗΤΕΡΑ Το καταλαβαίνω από τον τρόπο που μιλάς. Διέλυσες τον αρραβώνα σου με τον Βέρνον. Είχε έρθει επίσκεψη. Κάναμε μια συζήτηση.

ΓΚΛΟΡΙΑ (εξετάζοντας το καπέλο της) Αυτή η φόδρα έχει ξεφτίσει.

ΜΗΤΕΡΑ Μού είπε ότι έχεις καταντήσει...

ΓΚΛΟΡΙΑ Τι έχω καταντήσει;

ΜΗΤΕΡΑ Να μιλάνε για ’σένα στα κουτσομπολιά.

ΓΚΛΟΡΙΑ Τέλεια! Χαίρομαι που το ακούω! Δωρεάν διαφήμιση.

ΜΗΤΕΡΑ Ο Βέρνον είπε ότι πας με άγνωστους που περνάνε από το ξενοδοχείο «Το Δέλτα του Μισσισσιππή»

ΓΚΛΟΡΙΑ Αυτό είναι αλήθεια!

ΜΗΤΕΡΑ Είπε ότι απόψε ήσουνα με κάποιον που η αστυνομία τον είχε προειδοποιήσει να μην πατάει εδώ, στο Γαλάζιο Βουνό.

ΓΚΛΟΡΙΑ (ξηλώνοντας την ξεφτισμένη φόδρα από το καπέλο) Λέει ψέμματα, τού έχει στρίψει!

ΜΗΤΕΡΑ Εσένα σού έχει στρίψει.

ΓΚΛΟΡΙΑ Ναι, θα μού στρίψει, πολύ σύντομα-άμα δεν ξεφύγω απ’ αυτή την αποπνικτική ατμόσφαιρα.

ΜΗΤΕΡΑ Και πού θα πήγαινες, έτσι άνεργη, και στη κατάσταση που είσαι;

ΓΚΛΟΡΙΑ Στο καλύτερο ξενοδοχείο του Μαϊάμι, το Μπίλτμορ! Η ώρα πήγε δύο και μισή.

ΜΗΤΕΡΑ Ξέρω καλά πόσο πήγε η ώρα. Δεν έκανα τίποτ’ άλλο παρά να βλέπω την ώρα.

ΓΚΛΟΡΙΑ Δεν είναι η πρώτη φορά που δεν ήξερες πού ήμουνα και με ποιόν ήμουνα.

ΜΗΤΕΡΑ Και λοιπόν;

ΓΚΛΟΡΙΑ Αλλά τις άλλες φορές κοιμόσουνα.

ΜΗΤΕΡΑ Όχι.

ΓΚΛΟΡΙΑ Μ’ αυτή την όψη που έχεις το πιστεύω. Μητέρα, μοιάζεις με τον θάνατο.

ΜΗΤΕΡΑ Κι εσύ το ίδιο-μοιάζεις με το θάνατο όπως στα καρναβάλια!

ΓΚΛΟΡΙΑ (ασυναίσθητα κυττώντας τον καθρέφτη) Τον τελευταίο καιρό μού έχουν κάνει πολλά κομπλιμέντα για την εμφάνισή μου.

ΜΗΤΕΡΑ Σίγουρα έχουν κάνει. (μ’ ένα σύντομο γέλιο) Και μετά γελάνε πίσω από την πλάτη σου.

ΓΚΛΟΡΙΑ (με μια ξαφνική απελπισία σαν ικεσία) Γιατί να γελάνε;

ΜΗΤΕΡΑ (χωρίς έλεος) Εσύ τούς δίνεις ευκαιρίες, Μπέσσυ.

ΓΚΛΟΡΙΑ Ναι, βέβαια, μετά από δέκα μήνες που είμαι εδώ κλεισμένη σ’ αυτή τη πόλη γεμάτη υγρασία, δεν είμαι-εκείνη η κοπέλα που κάποτε ακτινοβολούσε.

ΜΗΤΕΡΑ Ξέχνα την «κοπέλα που ακτινοβολούσε» και κατέβα πάλι στη γη.

ΓΚΛΟΡΙΑ Τράβηξέ με στη γη-αν το μπορείς.

ΜΗΤΕΡΑ Α, ναι, μίλησα και με τον γιατρό. Τρελάθηκε όταν τού είπα πόσο πολύ τριγυρνάς εδώ κι εκεί. (Η Γκλόρια φαίνεται τρομαγμένη.) Και είπε ότι οι ακτινογραφίες δεν ήταν πολύ καλές.

ΓΚΛΟΡΙΑ (βραχνά) Δηλαδή, τι ακριβώς είπε;

ΜΗΤΕΡΑ Είπε ότι οι ιστοί των πνευμόνων μπορούν να γιατρευτούν, εάν τούς δώσεις εσύ τη δυνατότητα.

ΓΚΛΟΡΙΑ Δεν μπορώ να μένω ακίνητη, πρέπει να βγαίνω έξω. Δεν αντέχω να μένω μέσα όλη την ώρα.

ΜΗΤΕΡΑ Αυτή η ενεργητικότητά σου είναι μια παραίσθηση, Μπέσσυ. Νομίζεις ότι μπορείς να κάνεις περισσότερα από όσα αντέχεις.

(Η Γκλόρια σωριάζεται στον καναπέ δίπλα στην μητέρα της. Κάθεται πολύ άβολα. Καμιά δεν κυττά την άλλη. Υπάρχει απόσταση πολλών εκατοστών μεταξύ τους.)

ΓΚΛΟΡΙΑ Δεν μπορώ να κάθομαι εδώ και να περιμένω να συμβεί κάτι. Να βάφω τα νύχια μου, να φιάχνω τα μαλλιά μου και να περιμένω την Δευτέρα Παρουσία! Αυτό μού συνιστάτε εσύ κι ο γιατρός;

ΜΗΤΕΡΑ Όχι, Μπέσσυ.

ΓΚΛΟΡΙΑ Χαίρομαι που τ’ ακούω!

ΜΗΤΕΡΑ Ο Βέρνον είναι-

ΓΚΛΟΡΙΑ Α, μάλιστα! Ο Βέρνον είναι! Ο Βέρνον είναι τα πάντα!

ΜΗΤΕΡΑ Εγώ πιστεύω ότι ακόμη θέλει να σε παντρευτεί, αν βάλεις μυαλό.

ΓΚΛΟΡΙΑ Ο Βέρνον δεν αντιπροσωπεύει το μέλλον που σχεδιάζω για τον εαυτό μου.

ΜΗΤΕΡΑ Εγώ θυμάμαι ότι τα ίδια έλεγες και πριν δέκα χρόνια.

ΓΚΛΟΡΙΑ Και εξακολουθούν να είναι αλήθεια.

ΜΗΤΕΡΑ Υπάρχει πολύ μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο μέλλον και το παρελθόν.

ΓΚΛΟΡΙΑ Το ξέρω.

ΜΗΤΕΡΑ Το παρελθόν διαρκώς μεγαλώνει σε βάρος του μέλλοντος! (Παύση)

ΓΚΛΟΡΙΑ (με μια απελπισμένη προσπάθεια να διώξει την άσχημη διάθεση) Είχαμε βγει στην εθνική οδό, κάναμε τετρακόσια χιλιόμετρα και φτάσαμε μέχρι το Μερίντιαν. Ακόμη κι εκεί πουλούσανε την εφημερίδα των αγγελιών. Και έχει και την δική μου αγγελία. (Σηκώνεται απότομα και παίρνει την εφημερίδα.) Άκου τι λέει: (Διαβάζει δυνατά με μια πρίμα, ταραγμένη φωνή. Τρέμοντας, ασταθής σαν μεθυσμένη, σκύβει προς την λάμπα για να βλέπει καλύτερα.) «Ελεύθερη, διαθέσιμη». (Σταματά για να βήξει.)

ΜΗΤΕΡΑ (ειρωνικά) Ελεύθερη; Μάλιστα!

ΓΚΛΟΡΙΑ (συνεχίζοντας χωρίς ανάσα) «Νεαρή πρωταγωνίστρια-είκοσι επτά ετών, ξανθιά, ελκυστική-»

ΜΗΤΕΡΑ Μάλιστα!

ΓΚΛΟΡΙΑ «ύψος 1,60, βάρος 52 κιλά, τραγουδάει, χορεύει, προσαρμόζεται σε κάθε ρόλο-» (Η μητέρα νευριασμένη, σκληρή, κάνει μια χειρονομία. Η Γκλόρια διαβάζει ξαναμμένη, με την ανάσα της να κόβεται.) «Πολύ ικανή στη γρήγορη αποστήθιση, πανέξυπνη-έχει καταπληκτική γκαρνταρόμπα-Γράψτε ή τηλεγραφήστε – Γκλόρια Λα Γκρήν, Γαλάζιο Βουνό, Μισσισσιπή.» Ε, σού αρέσει;

ΜΗΤΕΡΑ (με πείσμα) Είναι γεμάτο ψέμματα.

ΓΚΛΟΡΙΑ Δεν είναι!

ΜΗΤΕΡΑ Είναι! Δεν μπορείς να ξεχωρίσεις την αλήθεια από το ψέμα; Δεν είσαι είκοσι επτά, Μπέσσυ, είσαι τριάντα δύο.

ΓΚΛΟΡΙΑ Δεν φαίνομαι για τόσο.

ΜΗΤΕΡΑ Φαίνεσαι!

ΓΚΛΟΡΙΑ Κανένας δεν λέει ότι φαίνομαι τόσο.

ΜΗΤΕΡΑ Και γιατί να σού το πουν; Ἠ μήπως θες να σού το φωνάζουν στη μέση του δρόμου;

ΓΚΛΟΡΙΑ Θες να καταστρέψεις την αυτοπεποίθησή μου. Να με κάνεις να νοιώσω ότι δεν έχω καμιά ελπίδα. (βγάζειι έναν λυγμό) Πέρασα δύσκολες στιγμές, χωρίς να μού έρχονται ευκαιρίες, όπως όλοι μας στο θεατρικό επάγγελμα. Αλλά δεν είμαι-τελειωμένη! Ή αυτό νομίζεις εσύ; (Η μητέρα την κυττά χωρίς έλεος. Η Γκλόρια συνεχίζει, μιλά αργά.) Ώστε αυτό νομίζεις, ε; (Η φωνή της δυναμώνει, γίνεται σχεδόν κραυγή.) Κάθεσαι σ’ αυτόν στον ξεφτισμένο καναπέ, κάθε βράδυ, και με περιμένεις σαν νεκροθάφτης! Μα το Θεό, τα μάτια σου είναι σαν μεζούρα, να μού πάρουν μέτρα για το φέρετρό μου. Αλλά εγώ-εγώ θα σού ξεφύγω όμως!

ΜΗΤΕΡΑ Μπέσσυ!

ΓΚΛΟΡΙΑ Κόφ ’το αυτό το «Μπέσσυ»! (Βήχει και τρέμει.)

ΜΗΤΕΡΑ Είσαι πιωμένη, είσαι άρρωστη, το πρόσωπό σου καίει από τον πυρετό! Κύττα το φορέμα σου, κύττα πώς έχει σκιστεί!

ΓΚΛΟΡΙΑ Δεν με νοιάζει. (Παύση. Στρέφεται προς τον καθρέφτη.) Πού σκίστηκε;

ΜΗΤΕΡΑ Έχει ξηλωθεί η ραφή στη μέση.

ΓΚΛΟΡΙΑ Αυτό ξαναφιάχνεται.

ΜΗΤΕΡΑ Ναι, αλλά άλλα πράγματα δεν ξαναφιάχνονται.

ΓΚΛΟΡΙΑ Όλα ξαναφιάχνονται, είναι θέμα χρόνου μόνον.

ΜΗΤΕΡΑ Α μάλιστα. Τόσο μεγάλη αισιοδοξία.

ΓΚΛΟΡΙΑ Τόσο. Όταν πεινάνε οι άνθρωποι, χορταίνουν με αισιοδοξία. Τρώνε χόρτα, πίνουν νερό και τούς φαίνεται πώς χόρτασαν. Εγώ δεν το βάζω κάτω. Ποτέ δεν θα το βάλω κάτω. Καθώς επιστρέφαμε, έβρεχε κι εγώ σκεφτόμουνα-

ΜΗΤΕΡΑ Ότι αύριο θα είσαι κρεβατωμένη!

ΓΚΛΟΡΙΑ Όχι!

ΜΗΤΕΡΑ Τι σκεφτόσουνα;

ΓΚΛΟΡΙΑ Ότι αύριο θα είμαι-(Ξαφνικά χαμογελά.) Θα με έχουν πάρει για έναν θαυμάσιο ρόλο στο Μπρόουντγουαίη. Εγώ είμαι καλλιτέχνις, μητέρα! Θέλω να φωνάξω, μη μού καταπιέζεις το πάθος που έχω μέσα μου!

ΜΗΤΕΡΑ Να φωνάξεις;

ΓΚΛΟΡΙΑ Να φωνάξω, να βγάλω μια κραυγή μέσ’ από την ψυχή μου! (Πηγαίνει ξαφνικά στο παράθυρο και το ανοίγει. Παύση.) Ο ανεμοδείκτης δείχνει νότια – θα συνεχίσει να βρέχει για πάντα.

ΜΗΤΕΡΑ Κλείσε το παράθυρο.

ΓΚΛΟΡΙΑ Όχι.

ΜΗΤΕΡΑ Δεν κάνει το στήθος σου να είναι στον αέρα.

ΓΚΛΟΡΙΑ Γιατί αυτή την πόλη τήν είπανε Γαλάζιο Βουνό; Εδώ δεν υπάρχει όχι βουνό, ούτε λοφάκι. Ούτε το χρώμα τό πετύχανε. Κανονικά Χλωμή Πόλη έπρεπε να τή λέγανε.

ΜΗΤΕΡΑ (ρίχνοντας ένα παλτό στους ώμους της Γκλόριας) Κύττα εκεί. Έχουνε αναμμένα όλα τα φώτα στο διαμέρισμα των Μπάσσετ. Η κυρία Μπάσσετ είναι ετοιμοθάνατη.

ΓΚΛΟΡΙΑ Θα έπρεπε να τό είχα καταλάβει. Μόνο για τον θάνατο ανάβουν τα φώτα σ’ αυτή την υπέροχη πόλη. Το μόνο αγόρι που μού άρεσε σ’ αυτή τη πόλη ήταν ο Ρεντ Άλλισον, μητέρα.

ΜΗΤΕΡΑ Που έπεσε από ένα βαγόνι κι έχασε και τα δυό του πόδια.

ΓΚΛΟΡΙΑ Εγώ έχασα περισσότερα.

ΜΗΤΕΡΑ Ναι, ε; Εσύ τι έχασες;

ΓΚΛΟΡΙΑ Τα φτερά στα γοβάκια μου του χορού.

ΜΗΤΕΡΑ Τώρα λες ανοησίες, Μπέσσυ.

ΓΚΛΟΡΙΑ Και δεν τά ’χασα μιά και καλή, τά ’χασα λίγο-λίγο. Έλυωσαν στον ήλιο όπως τα φτερά του Ίκαρου. Ή έλυωσαν από τη βροχή. Δεν θυμάμαι.

ΜΗΤΕΡΑ Έχει ανέβει ο πυρετός σου.

ΓΚΛΟΡΙΑ Ο Ρεντ κι εγώ είχαμε φιάξει μια ομάδα με δυό μόνον μέλη, αυτόν κι εμένα. Είχαμε τη δική μας κραυγή. Και είχαμε φιάξει και καταστατικό. Το πρώτα άρθρο έλεγε να μην σταματάμε ποτέ να προχωράμε μπροστά. Α, ρε, Ρεντ! Καταπάτησες το καταστατικό.

ΜΗΤΕΡΑ Αυτά δεν είναι γι’ αστεία. Ήταν ένα άγριο, άμυαλο αγόρι κι είχε τραγικό τέλος.

ΓΚΛΟΡΙΑ Συχνά κολυμπούσαμε σε επικίνδυνα μέρη στον ποταμό Σίκεστον.

ΜΗΤΕΡΑ Το πιστεύω αυτό!

ΓΚΛΟΡΙΑ Παιδιά είμασταν , έτσι κάνουν τα παιδιά. Μόλις τό έμαθα, πήγα στο μέρος που έγινε το δυστύχημα. Ήταν ήδη νεκρός. Τού είχαν ρίξει από πάνω ένα σεντόνι, αλλά δεν ήταν αρκετά μακρύ και τα μαλλιά του εξείχαν. Συγχαρητήρια, είπα, τώρα πιά δεν σού χρειάζονται τα πόδια.

ΜΗΤΕΡΑ Τό είπες αυτό σε ποιόν;

ΓΚΛΟΡΙΑ Σε κανέναν. Μόνη μου μιλούσα. (Σηκώνεται κουρασμένα.) Σήμερα το πρωί πήγα στη Δημοτική Αίθουσα Χορού για τις ασκήσεις χορού που κάνω κάθε μέρα. Δεν ήμουνα στα καλύτερά μου, αλλά κατά τα άλλα καλά είμαι.

ΜΗΤΕΡΑ Μη περιμένεις ότι θα ξαναγίνεις εντελώς καλά. Μπέσσυ.

ΓΚΛΟΡΙΑ Δεν μπορώ λες, ε;

ΜΗΤΕΡΑ Όχι, επειδή έχεις αιμορραγία, Μπέσσυ. Οι ιστοί μπορεί να γιατρευτούνε, αλλά…

ΓΚΛΟΡΙΑ (άγρια) ΚΟΦ’ ΤΟ! (Στο ουρλιαχτό της υπάρχει όλο το βασανισμένο πάθος για ζωή που μπορεί να βαστάξει μια ανθρώπινη καρδιά.) Μητέρα, κόφ’ το! Στην αγγελία μόνον ένα ψέμα υπάρχει. Το «ελεύθερη», αυτό είναι το ψέμα. Δεν είμαι ελεύθερη. Μητέρα, είμαι πιασμένη σε παγίδα!

ΜΗΤΕΡΑ (κλείνοντας τα μάτια) Κι εγώ έτσι είμαι.

ΓΚΛΟΡΙΑ Αλλά δεν το βάζω κάτω! Όχι. Απλά αυτό που συμβαίνει είναι ότι τον τελευταίο καιρό δεν μού έχει τύχει κάτι καλό για να παίρνω θάρρος… (Γυρίζει και βγαίνει από την αριστερή πόρτα. Η μητέρα περιμένει ακίνητη. Μετά από μιά στιγμή, ένα ξέσπασμα υστερικών λυγμών ακούγεται πίσω από την πόρτα. Η μητέρα πλησιάζει αργά την λάμπα και σβύνει το φως.)

ΜΗΤΕΡΑ Ούτε σε μένα έχει τύχει τίποτα καλό.

αυλαία ή συσκότιση