InZicht video niet beschikbaar

naar alle andere InZicht video's

Geschiedenis van Spijk

Spijk behoort vermoedelijk tot de groep van oudste nederzettingen in het Noord-Groninger zeekleigebied. Dit gebied is in het tijdvak na de ijstijden (het Holoceen dat ± 10.000 jaar geleden begon) ontstaan door getijdenwerking/indringen van de zee in combinatie met de geleidelijk afnemende stijging van de zeespiegel. In het zeekleigebied ontwikkelde zich - evenwijdig aan de kustlijn - langzamerhand een kweldergordel, bestaande uit afzettingen van klei en zandige ruggen. Hierop bouwden ongeveer vanaf de 7e eeuw voor Christus de eerste bewoners hun huizen. Om het gebied te beschermen tegen het dreigende zeewater werden de woonplaatsen in de loop der tijd telkens opnieuw opgehoogd. Zo ontstonden de wierden. Bij stormtij en snelle zeespiegelstijging overspoelde de zee de lager gelegen gebieden. Zo ontstond in het overstromingsgebied van het riviertje de Fivel een grote zeeboezem vanaf de Eems het binnenland in: de Fivelboezem.

Het dorp Spijk is ontstaan op de meest noordelijk gelegen oude kwelderrug die zich uitstrekt langs de zuidzijde van de Fivelboezem. Deze rug werd enkele eeuwen voor het begin van de jaartelling bewoonbaar. Vanaf de 11e eeuw na Christus werden in het gebied dijken aangelegd om het zeekleigebied tegen de zee te beschermen en de opgeslibde buitendijkse gronden in te polderen. Binnen de dijken bleven de mensen de hoge delen van het landschap gebruiken als vestigingsplaats en werden de woonplaatsen c.q. de wierden (verder) opgehoogd. De oudste dijk in de Fivelboezem bij Spijk (gelegd in de periode tussen 1000 en 1200) verliep langs de Grote- en Kleine Dijkstraat.

Doordat perioden van overstromingen en meer rustige perioden elkaar afwisselden zijn verschillende wierdengeneraties te onderscheiden. De oudste generaties waartoe Spijk behoort (maar ook bijvoorbeeld Uitwierde en Godlinze) worden gekenmerkt door een radiaire structuur: vanuit de ringweg die de cirkelvormige wierde omsluit lopen de ontsluitingswegen straalsgewijs naar het omringende cultuurland. In het midden van de wierde op het hoogste punt werd in de 13e eeuw de kerk gebouwd. De radiaire verkaveling van Spijk dateert uit die periode. Deze oude generatie wierden hadden in het algemeen een agrarisch karakter. Bij de ontginning van het gebied rondom de wierden werd gebruikgemaakt van het natuurlijk patroon van waterlopen. In het geval van Spijk zijn dit de Spijksterriet (Groote Tjariet) en de Spijkstermaar. De akkers lagen dicht tegen het dorp aan op de flanken van de wierde, de verder gelegen (lagere) gronden werden benut als grasland. Pas daarna werden wegen aangelegd. De grilligheid van patroon van waterlopen en wegen zorgde voor een onregelmatige blokverkaveling rondom de wierden.

De jongere generatie wierden, waartoe bijvoorbeeld Bierum, Borgsweer en Termunten behoren, kennen een meer rechthoekige ruimtelijke structuur. Deze wierden hadden vaak meer een handelskarakter. Het dorp komt in de annalen voor het eerst voor in 1246 als 'Spik' of 'to Spye'. Het dorp werd tweemaal bijna van de kaart geveegd door watervloeden, waarbij alleen de kerk bleef staan. Bij de Sint-Maartensvloed van 1686 kwamen 104 mensen uit het kerspel Spijk alsook 104 dieren om het leven en bij de Kerstvloed van 1717 53 mensen en 1333 dieren en werden 34 huizen verwoest. Daardoor moest het dorp ook tweemaal bijna volledig worden herbouwd. In 1718 werd begonnen met een nieuwe zeewering, waardoor het dorp voor verdere overstromingen bleef gespaard.

Op 9 mei 1945 liep het Duitse vrachtschip Joanna met Nederlandse dwangarbeiders van het eiland Wangerooge aan boord op een zeemijn in de Eems ter hoogte van Spijk. Van de 46 opvarenden kwamen 38 om het leven. Op 12 juni 1945 ontplofte door de Binnenlandse Strijdkrachten opgeslagen munitie in een dorsmachineloods aan de Losdorperweg, waarbij 7 mensen omkwamen, 7 zwaargewond raakten en waarbij grote schade werd aangericht aan veel gebouwen.

Lange tijd bleef de bebouwing van Spijk beperkt tot enkele straten rond de wierde. De bebouwing aldaar is vooral 19e- en begin-20e-eeuws. In de jaren 1950 en 1960 vond een grote uitbreiding plaats naar het noordoosten toe (Ubbenasingel en Ripperdaweg) en iets later ook naar het zuiden (Tuinbouwweg, Parklaan en Westersingel).

Vanaf de jaren 1970 werd het dorp uitgebreid ten oosten van de Spijkstermaar. In deze uitbreidingen werd het radiale patroon gehandhaafd om de eenheid tussen centrum en omliggende delen te behouden. De uitbreidingen bestaan veelal uit ruim opgezette wijken met vrijstaande en twee-onder-één-kap-woningen. Het oude centrum is aangewezen als beschermd dorpsgezicht.