InZicht video niet beschikbaar

naar alle andere InZicht video's

Geschiedenis van Bergen

Bergen is een dorp met een lange geschiedenis, meer dan je misschien van een bescheiden dorp zou verwachten. Aan de Oosterdijk op Zanegeest, op de uiterste rand van de oude strandwal, is een urn gevonden uit de 2e eeuw na Christus. Het betreft Fries aardewerk van 20 cm hoog, gebruikt om de asresten van een overledene in te bewaren. Al in de 8ste eeuw wordt Bergen genoemd in stukken van het bisdom Utrecht. 

Het dorp krijgt in de 12e eeuw de status van Ambachtsheerlijkheid. In 1428 wordt het een hoge heerlijkheid, wat wil zeggen dat de Heer van Bergen straffen mag opleggen tot en met de doodstraf aan toe. Een bijzonder zware noordwesterstorm, de Sint Elisabethsvloed, veroorzaakte in de nacht van 18 op 19 november 1421 overal langs de kust en in het binnenland overstromingen, waardoor onder meer het oude dorp Petten door de zee werd verzwolgen. De naam van de vloed is ontleend aan de naamdag van de katholieke heilige Elisabeth.

Een hostie uit de kerk van Petten spoelde aan in een doosje in Zanegeest, Bergen. Het zeewater uit het doosje kleurde na een tijdje rood, wat als ’het Mirakel van Bergen’ bekend raakte. Het Mirakel van Bergen bracht een grote toeloop van pelgrims teweeg, zodat in de periode 1450-1520 een flinke pelgrimskerk werd gebouwd, de grootste van Noord-Holland. De huidige Ruïnekerk is wat resteert van deze grote kerk. Van 21 augustus tot 8 oktober 1573 slaan de Spanjaarden het beleg voor Alkmaar. De gehele omgeving, ook Bergen, wordt geteisterd. Na de aftocht van de Spanjaarden wordt de grote pelgrimskerk begin 1574 door of op gezag van Diederik van Sonoy, gouverneur van Willem van Oranje in Noord-Holland, deels verwoest, waarschijnlijk uit vrees dat de Spanjaarden weer terug zouden komen. Het koorgedeelte is sindsdien als protestantse kerk in gebruik, de rest is ruïne.  

Een expeditieleger van 24.000 Engelsen en Russen landde in augustus en september 1799 bij Groote Keeten en Den Helder; even zoveel Bataven (Nederlanders) en Fransen kwamen tegenover hen te staan. Op 19 september werd slag geleverd bij Bergen, op 2 oktober bij Egmond aan Zee en op 6 oktober bij Castricum. De bedoeling was Nederland uit de invloedssfeer van de Fransen te halen en tevens het Huis van Oranje weer aan de macht te helpen, maar zover is het niet gekomen: het Engels-Russische leger capituleerde op 18 oktober 1799 in Alkmaar. Een greep uit de gevolgen: een zwaar beschadigde Ruïnekerk in Bergen, een grotendeels verwoest Schoorl waar alleen de kerk het geweld doorstond, en uiteraard duizenden doden en gewonden. Gesneuvelde Russen liggen begraven onder het Russenduin bij Bergen aan Zee.

Via vererving gaat de Heerlijkheid meerdere malen in andere handen over, maar de nieuwe Heren komen er niet meer wonen, hoogstens jagen. In 1851 komt de hele Heerlijkheid in veiling en wordt dan gekocht door mr. Jan Jacob van Reenen. Hij betrekt het Oude Hof. Kort voor zijn overlijden in 1883 heeft hij voor zijn oudste zoon Jacob een nieuw huis laten bouwen: Kranenburgh, thans museum, waar naast een vaste collectie van de Bergense school wisselende exposities worden gehouden. Jacob van Reenen wordt behalve Heer ook burgemeester. Hij ontwikkelt Bergen samen met zijn vrouw Marie Völter. Er komen steeds meer pensions in het dorp. In 1906 stichten ze de badplaats Bergen aan Zee en gaan ze zich beijveren voor een spoorwegverbinding, die al in 1909 Bergen aan Zee verbindt met Alkmaar en verder naar Amsterdam.

De Van Reenens verkopen een deel van hun grond voor de bouw van luxe villa’s. Kunstenaars ontdekken vanaf het eind van de 19e eeuw het dorp. Vooral de schilders trekken de aandacht: een aantal van hen vormt begin 20e eeuw de Bergense School. Deze Bergense School genoot internationale bekendheid en zette het Noord-Hollandse dorp aan de Noordzee op de kaart. In Bergen ontstaat ook verder een rijk en cultureel gezelligheids- en verenigingsleven. Bergen aan Zee wordt na de oorlog herbouwd. Ook in Bergen zelf worden dan nieuwe wijken gebouwd, nu ook voor ‘de gewone man’: in de jaren zestig bijvoorbeeld de wijk ‘de Negen Nessen’. Een groot deel van deze wijk werd toegewezen aan ‘Europeanen’ die bij Euratom en het toenmalige Reactor Centrum Nederland in Petten werkzaam waren. De spoorlijn wordt in 1955 opgeheven. Vele Bergenaren en badgasten uit die tijd betreuren nog steeds het verlies van hun Bello, de stoomlocomotief die nu dienst doet op de museumlijn tussen Hoorn en Medemblik.