Geschiedenis van Heerenveen

In 1551 ondertekenden de ‘heeren’ Van Dekema, Van Cuyck en Foeyts de oprichtingsakte van de Schoterlandse Veencompagnie, de op één na oudste Naamloze Vennootschap van Nederland. De oprichtingsakte van de oudste Nederlandse hoogveenkolonie is in feite de geboorteakte van Heerenveen. Voor het vervoer van de afgegraven turf lieten de ‘heeren van ‘t veen’ de Schoterlandse Compagnonsvaart en de Heerensloot graven. Het vaarwater werd gekruist door de verbinding Zwolle-Leeuwarden. De combinatie van kruising van wegen en waterwegen en de voortvarendheid waarmee de ‘heeren van het veen’ activiteiten ontwikkelden, liggen ten grondslag aan het ontstaan van Heerenveen.

Op zo’n plaats ontstond vaak een concentratie van middenstand en handel, hetgeen voor woningzoekenden en ondernemers weer aanleiding was tot vestiging in nabije omgeving. Zo ook in Heerenveen. In de negentiende eeuw groeide de nederzetting uit tot een plaats met veel patriciërs, deftige burgers en middenstand oftewel tot het ‘Friese Haagje’. 

Heerenveen lag niet alleen op een kruispunt van wegen en waterwegen, maar ook op de grens van drie gemeenten: Aengwirden, Schoterland en Haskerland, de huidige buurgemeente De Fryske Marren. Deze situatie stond de ontwikkeling van de plaats lange tijd in de weg. Samenvoegen was het beste en dat gebeurde uiteindelijk ook, maar hieraan ging een eeuwenlange discussie vooraf. Pas op 1 juli 1934 vond de herindeling van gemeenten plaats en vormen de beide gemeenten Aengwirden, Schoterland samen met een klein stukje van Haskerland de gemeente Heerenveen met Heerenveen als hoofdplaats.

De Crackstate behoort tot de mooiste monumenten van Friesland. Sinds 1952 doet het dienst als gemeentehuis. In 1993 is een nieuw gemeentehuis met de ingang aan de K.R. Poststraat verbonden met het monumentale pand. In het historische Crackstate zetelen onder meer burgemeester en wethouders. De ‘achter groote sael’ fungeert als trouwzaal.Het statige huis is in 1648 als woonhuis gebouwd door Johannes Sytzes Crack. Hij liet het huis bouwen op de plaats waar zijn voorvader vermoedelijk in 1608 al een state bouwde: de eerste Crackstate.In het nieuwe Crackstate zitten delen van de oude state verwerkt. Tot 1833 deed het dienst als woonhuis voor opeenvolgende geslachten van de familie Crack. In dat jaar kreeg de rijksoverheid het gebouw in handen. Eerst werd het een ‘Regtbank van eersten aanleg’ in het ‘Vrede-gerecht’ en een ‘Huis van Arrest’. Voor het ‘Huis van Arrest’ werd later een afzonderlijke gevangenis achter Crackstate gebouwd. Toen de rechtbank in 1923 werd opgeheven, bleef de kantonrechter (de voormalige Vrederechter) in Crackstate zitting houden. In de Tweede Wereldoorlog oefende de bezetter een waar schrikbewind uit in de gevangenis. Meer dan zestig Nederlanders overleefden hun verblijf in de gevangenis niet.

Bijzonder is het koepeltje op Crackstate. Waarschijnlijk deed de decoratieve toren dienst als uitkijkpost om de landerijen rondom de state in de gaten te houden. In 1962 werd een beiaard van 37 klokken in de koepel geplaatst. In 1985 is het carillon gereviseerd en zijn de zeventien klokken vervangen. Het carillon kan zowel mechanisch als handmatig worden bespeeld. De Stichting Carillon Crackstate beheert het carillon.