InZicht video niet beschikbaar

naar alle andere InZicht video's

Geschiedenis van Genemuiden

Genemuiden, een stadje van rond de tienduizend inwoners aan het Zwarte Water, heeft iets met vuur. Beter gezegd: Genemuiden heeft iets tégen vuur. En dus ook iets tegen roken. Naar verluidt de enige stad in Nederland waar ze minister Klink van volksgezondheid ver voor waren met zijn rookverbod in cafés, restaurants en andere vergunningen, is Genemuiden. De enige stad waar al bijna 140 jaar lang een rookverbod geldt voor een hele straat is Genemuiden. Toegegeven, de plaatselijke overheid had in 1869 niet dezelfde gezondheidsproblemen op het oog als die welke de huidige landelijke overheid zegt te bestrijden. Het verbod van 1869 heeft alles te maken met de enorme stadsbrand van het jaar daarvoor, toen Genemuiden voor het grootste deel werd verwoest – 105 woningen en 35 andere gebouwen gingen in vlammen op.

Eerdere grote branden vonden plaats in 1580, 1625 en 1698. Bij die laatste brand werden tachtig huizen, 51 schuren en enkele pakhuizen in de as gelegd. En in 1741 werd de stad opnieuw geteisterd door een grote brand. In 1882 tenslotte brandde de Kerkbuurt af, waarbij de oude St. Nicolaaskerk, ingewijd in 1275 door bisschop Jan van Nassau, verloren ging. Op dezelfde plaats verrees de huidige, hervormde, Kruiskerk, waar deze stadswandeling begint. Overigens is het jaar 1275 ook het jaar waarin Genemuiden stadsrechten kreeg. We hebben het dus over een stad van ruim zevenhonderd jaar oud. En dat is die stad niet aan te zien. De branden hebben daar alles mee te maken. Zoals gezegd, de meest desastreuze brand was toch die van 1868 en bij die brand ging ook nog eens het stadsarchief in vlammen op, zodat naast de ’gebouwde geschiedenis’ ook nog eens de geschreven geschiedenis voor een belangrijk deel werd weggevaagd. Vandaar misschien dat het boekje met de stadswandeling van G.J. Westhoff de titel ’Volg de voetsporen van het Genemuider verleden...’ heeft meegekregen.

De schrijver is naarstig op zoek geweest naar sporen van het vroegere Genemuiden en aan de hand van die zoektocht leidt hij ons door het oude gedeelte van de stad. Niet verwonderlijk dat de grote brand van 1868 en de naweeën daarvan in het boekje grote aandacht krijgen. Want het is ten dele een zoektocht naar een verdwenen verleden, naar iets wat niet of nauwelijks meer bestaat. Zo kun je uren dwalen door de stad, met het boekje in de hand, speurend naar oude wijkaanduidingen, oude gevelstenen en oude schampstenen, ook wel afhouders genoemd, die een gevel tegen aanrijdingen door boerenkarren moesten beschermen.

„Geen wonder”, schrijft Westhoff, „dat het jaartal 1868 in diverse gevels wordt aangetroffen”. Geen wonder ook dat het na die brand van 1868 verboden werd hooibergen bij de boerderijen in de stad te hebben. De hooimijten werden verbannen naar de Achterweg, nog steeds een tamelijk schilderachtig weggetje met houten schuurtjes en nog zeker twee hooimijten. Het is deze Achterweg waar sinds 1868 niet meer gerookt mag worden. Veel oude en nieuwe bordjes wijzen erop. Zo wijzen ook het originele bordje ’brandweer waterwinplaats’ en een replica ervan op de speciale status van deze Achterweg.

Je probeert je het stadje voor te stellen voor die grote brand, aan het einde van de zomer bijvoorbeeld. Veel houten huizen en schuren, dicht op elkaar, want de keileemrug waarop de stad is gebouwd is uiterst smal, ook talrijke hooimijten tot de nok toe gevuld en overal in de stad geoogste biezen die liggen te drogen en biezen matten die wachten op verkoop. En daar vliegt dan de vlam in. Geen wonder dat „de brand zich zelfs zes huizen tegen de wind in verspreidde”, zoals Westhoff schrijft.

Uit Dagblad Trouw, 15 november 2008