InZicht video niet beschikbaar

naar alle andere InZicht video's

Geschiedenis van de Bommelerwaard

Water

Water en rivieren zijn heel belangrijk in de geschiedenis van de Bommelerwaard. Hoewel het gebied geheel omgeven is door water en klein genoeg is om zich als een eiland te gedragen, is de Bommelerwaard nooit een echte eenheid geweest. Hiervoor zijn vier belangrijke redenen: een grote juridische en bestuurlijke versnippering in een kader dat groter is dan de Bommelerwaard, de functie van de rivieren als transportroute ten opzichte van de lange tijd moeilijk begaanbare komgronden, landgoederen aan beide zijden van de rivieren die tot dezelfde eigenaar behoorden en de neiging van de dorpen om zelf hun waterkering te regelen (en daarbij hun buurdorpen met wateroverlast op te zadelen).

De rivieren die nu de Bommelerwaard begrenzen hebben niet altijd op dezelfde plaats gelegen. De Maas aan de oost- en zuidzijde van de Bommelerwaard is sinds pakweg het begin van de 3e eeuw actief, en de Waal aan de noordkant van de Bommelerwaard sinds pakweg de 4e eeuw. Voor die tijd werden andere rivierbeddingen gebruikt die dwars door het huidige gebied van de Bommelerwaard konden lopen. Tijdens de 12e eeuw maakte de Maas nabij Woudrichem verbinding met de Waal. Men begon rond die tijd rivierdijken te bouwen, eerst in het oosten (bovenstrooms) en later ook in het westen (benedenstrooms). Rond het begin van de 14e eeuw was de dijkring gereed, zoals blijkt uit de dijkrechten die graaf Reinald II van Gelre op 8 december 1327 aan de Bommelerwaard (boven de Meidijk) schonk. Naast de rivierdijken werd ook de Meidijk aangelegd, een binnendijk die in het westelijke deel van de Bommelerwaard tussen de Waaldijk en de Maasdijk lag en daarmee het laagste westelijke deel van de Bommelerwaard scheidde van het hogere oostelijke deel.

Dijken houden niet alleen rivierwater buiten, maar ook regenwater binnen, dus waren ook weteringen nodig om overtollig water af te kunnen voeren naar de Maas. Op 21 augustus 1320 gaf Reinald toestemming om de Drielse wetering aan te leggen, en op 5 juni 1321 voor de Bommelse Wetering. De mens heeft sindsdien de loop van de rivieren nog veranderd door bochten (meanders) af te snijden, zoals (in de Maas) bij Heusden rond 1460, Hedikhuizen rond 1475, Veen rond 1500, en Alem rond 1935, en (in de Waal) bij Hurwenen rond 1639 (waarbij de Kil van Hurwenen ontstond, nu een natuurgebied), Waardenburg 1655, en Tuil 1680. Hierbij zijn stukken land in de Bommelerwaard komen te liggen (zoals Bern en Alem), of juist erbuiten (Gelderse Waarden). In 1958 vond in dit kader een aantal grenscorrecties tussen Gelderland en Noord-Brabant plaats.

Er waren nog regelmatig overstromingen na dijkdoorbraken. In ten minste de volgende jaren braken een of meer dijken van de Bommelerwaard door: 1595, 1634 (bij Well en Poederoijen), 1651, 1658 (het Dronkaardswiel bij Hedel), 1662 (Zaltbommel, Kluit, Nieuwaal), 1666 (Nieuwaal en Zuilichem), 1674 (Zaltbommel), 1697 (de Brakelse dwarsdijk en de Meidijk), 1709 (Zuilichem en Nieuwaal), 1757 (het Nieuwe Wiel bij Hedel), 1764 (Hurwenen), 1781 (Brakel), 1799 (Zuilichem en de Meidijk), 1809 (Brakel en de Meidijk), ten westen van de Meidijk (in 1820, 1833, 1849, 1850, en 1855), en in 1861 (Nieuwaal, Zuilichem, Brakel, Poederoijen).

In 1850 stelden inspecteurs van de waterstaat Ferrand en Van der Kun voor om de waterhuishouding te verbeteren door de Waal en de Maas van elkaar te scheiden. Daartoe werd in 1856 de verbinding tussen de Waal en de Maas aan de noordoostkant van de Bommelerwaard gedicht door het Kanaal van Sint-Andries met een sluis erin aan te leggen, en werd in 1904 het stuk van de Maas tussen Heusden en Woudrichem afgedamd (dit heet sindsdien de Afgedamde Maas) en werd de Bergsche Maas gegraven van Heusden naar de Amer.

Begin 1995 dreigde er opnieuw een overstroming, waarna besloten werd tot de evacuatie van het Rivierenland. De dijken hielden het die winter echter.