InZicht video niet beschikbaar

naar alle andere InZicht video's

Geschiedenis van Nagele

Nagele is een dorp dat flink verschilt van de andere 9 dorpen in de Noordoostpolder. Werden zij gebouwd volgens de wat traditionele opvattingen van de zogeheten Delftse School, in Nagele mochten in de jaren vijftig de aanhangers van de Opbouw en De Acht, vertegenwoordigers van het Nieuwe Bouwen, hun ideeën verwezenlijken. Bij deze groep architecten hoorden bekende namen als Aldo van Eyck, Gerrit Rietveld, Mien Ruys en vele anderen. De leden waren ontevreden over de architectuur van hun tijd. Men vond de nieuwe dorpen die destijds gebouwd werden in de Wieringermeer en de Noordoostpolder niet meer van deze tijd. Deze dorpen, tot stand gekomen onder supervisie van architect Granpré Molière, hadden het karakter van de reeds bestaande dorpen op het oude land. Ze waren gesitueerd op een kruispunt van wegen met in het midden de dorpsbrink met raadhuis, kerken en scholen. Langs de hoofdwegen lagen woonhuizen, uitgevoerd in baksteen met schuine daken. Dorpen zoals bijvoorbeeld Emmeloord, Marknesse en Ens werden volgens deze traditionele opvatting gebouwd.

De leden vonden dat gebouwen te veel leken op een aangekleed decor en te kort schoten als functionele bouwwerken. Zij formuleerden eigentijdse standpunten: het bouwen van dorpen en steden moest in dienst staan van de functies en behoeften in de samenleving. Dit uitgangspunt leidde tot een nieuwe architectuur die er wezenlijk anders uitzag. In de visioenen van Rietveld en Van Eyck c.s. moest Nagele de woonplaats worden van de landbouwarbeider die vanuit den vreemde de polder binnentrok. Het ontwerp met piepkleine woninkjes aan gemeenschappelijke hofjes die aansluiten op een enorme gemeenschapsweide, weerspiegelde de relatie tussen individu en gemeenschap. Het gemeenschappelijke erf kreeg de grootte van het Museumplein in Amsterdam, achteraf tot schrik van Van Eyck. De bomen die Mien Ruys in groepen rondstrooide op deze grasvelden tussen hoekige voorzieningen als kerken en scholen, zijn nu volgroeid en geven een luxe park-gevoel.

Bij het binnenkomen van het dorp valt de grote centrale parkachtige ruimte op, waarin de scholen, de kerken en het wijk-sportgebouw zijn gesitueerd. In Nagele is een duidelijke scheiding aangebracht tussen de functies verkeer, wonen, werken en recreatie. Het doorgaande verkeer wordt buiten het dorp gehouden doordat de bebouwing ten oosten van de noord-zuidweg is geplaatst. Om het centrale groene park is een ring voor het bestemmingsverkeer aangelegd. Collectieve voorzieningen zijn in deze centrale ruimte geplaatst. Ten westen van deze groene ruimte zijn de winkels in een lint geplaatst. De winkels zijn zo geplaatst dat ze vanuit alle woonwijken op ongeveer gelijke afstand liggen.

Om de noord-, west- en zuidzijde van de verkeersring zijn 7 woonwijken aangelegd, elk rondom een eigen centrale groene ruimte. Alle gebouwen en woningen hebben platte daken. De woningen zijn vooral in stroken gebouwd met een sterke voorkeursorientatie van de gevels richting het oosten en het westen voor optimaal invallen van zonlicht. Om het dorp heen is een grote parkachtige bomengordel geplant, die het dorp beschermt tegen de polderwind. Nu na een halve eeuw begint het dorp door het volgroeien van de aanplant steeds meer karakter te krijgen. Eén van de principes is binnen en buiten, wonen en natuur met elkaar te verbinden, zodat de kwaliteit van leven beter zou worden.

Nagele is het laatst gereed gekomen dorp van de 10 dorpen in de Noordoostpolder. Door de enorme veranderingen in de jaren vijftig werd besloten geen arbeiderswoningen meer te bouwen bij de boerderijen, maar de landarbeiders in het dorp te laten wonen. Het was ook het eerste dorp in de Noordoostpolder waar ook niet-poldergebondenen een woning mochten huren. Daardoor was het ook het eerste dorp in deze polder waar zich vrij veel randstedelingen vestigden. Kennelijk beschouwt men 1956 als jaar van gereed komen van het dorp, want in 2016 werd het 60-jarig bestaan gevierd.

Museum Nagele, gevestigd in de voormalige RK Isidoruskerk, gaat in op de ontstaansgeschiedenis van het dorp en zijn unieke plaats in de architectuurgeschiedenis van Nederland. Het verhaal van ontwerpers als Rietveld, Merkelbach en Van Eyck speelt een belangrijke rol. De architecten van 'Het Moderne Bouwen' verenigd in de collectieven als 'De Acht' en 'De Opbouw', hebben hun stempel gedrukt op het dorp. Nergens in Nederland is een zuiverder voorbeeld van hun ideeën te vinden. Dat is ook de reden geweest om Nagele te benoemen tot 1 van de 30 'wederopbouwgebieden van nationaal belang'.

Niet zozeer de ontzuiling, ontkerkelijking en individualisering, maar vooral de snelle technologische ontwikkelingen achterhaalden het dorpsconcept van Nagele snel. De landbouwmechanisatie maakte de menskracht van landarbeiders overbodig. Het nieuwe grootwinkelbedrijf werd de concurrent voor de kleine middenstander. Bovendien kwamen winkels en voorzieningen in Emmeloord door het algemene autobezit ineens dichtbij te liggen. Het ruim bemeten centrum van het dorp oogt nu leeg. Daarom werd het tijd voor een herinrichting van het dorp.

Meer dan 50 jaar na het ontstaan van Nagele staat het dorp aan de vooravond van een nieuw hoofdstuk in zijn geschiedenis. Het landarbeidersdorp van in den beginne is niet meer. Het dorp heeft te maken met een lichte daling van de bevolking. Het woning- en voorzieningenaanbod sluit onvoldoende aan bij de vraag van de hedendaagse samenleving. Gebouwen staan leeg en op sommige plekken maakt het dorp een verloederde indruk. Tegelijkertijd is het besef aanwezig dat Nagele bijzonder is en wordt er hard gewerkt aan de toekomst van het dorp. Dorpsbewoners dragen actief bij aan het creëren van een prettige woon- en leefomgeving.

Met het Onderzoekslab in 2009 is begonnen met de dorpsvernieuwing. Dit lab stond in het teken van inspireren door onderzoek te doen naar ontwikkelingsmogelijkheden. Het Ontwerplab (2010, richtte zich op het concretiseren van de onderzochte ideeën. Met het Uitvoeringslab (vanaf 2013) is de volgende stap gezet, namelijk de implementatie en realisatie van verschillende ideeën. Gezamenlijk werken aan het behoud van het bijzondere karakter en een prettige leefomgeving staat hierbij centraal. Nagele heeft kwaliteiten die uitzonderlijk zijn en met het Uitvoeringslab krijgt het dorp de impuls die het verdient. Het Uitvoeringslab heeft 5 terreinen aangewezen waarop het plannen uitvoert: groen, wonen, voorzieningen, leefbaar en vitaal, en promotie en marketing van het dorp. In het Uitvoeringslab werken gemeente, provincie en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed samen met particulieren, bewonersorganisaties, woningcorporaties en ontwikkelaars.

Het streven is om één van de voor Nagele zo typerende hoven in de oorspronkelijke staat terug te brengen. Althans, aan de buitenzijde. De gemeente heeft een aantal hofjes aangemerkt als 'architectonisch van wezenlijk belang'. Het gaat onder andere om de woningen van Gerrit Rietveld. Met name Karwijhof, Tarwehof en Klaverhof worden van architectonisch belang geacht. De Karwijhof, ontworpen door Lotte Stam-Beese en Ernest Groosman, is het best bewaard gebleven woonhof van het dorp. Vereniging Hendrick de Keyser heeft voor dit hof het doel gesteld om het te restaureren en aan te passen aan de eisen van deze tijd. Daarbij zorgen een museumwoning en B&B voor extra uitstraling.

De gemeente Noordoostpolder en woningbouwvereniging Mercatus hebben in 2011 het convenant 'Behoud en herstel Nagele' getekend. Met het convenant bekrachten de gemeente en Mercatus hun samenwerking bij het willen behouden en herstellen van de bijzondere cultuurhistorische waarde van het dorp. Ook richt de samenwerking zich op het behoud en het bevorderen van de aantrekkelijkheid van het woon- en leefklimaat van het dorp. Wethouder Wouter Ruifrok: "Het dorp is een monument van moderne stedenbouw, dat we graag willen behouden voor de volgende generatie. Mensen moeten weer iets voelen bij Nagele. Dit is wel een project van decennia, niet van jaren." Niet alleen vanwege de vele (ver)bouwplannen als zodanig, die sowieso vele jaren kosten van ontwerp tot realisatie. Ook financieel wordt het nog een uitdaging om alles rond te breien: het inwilligen van alle architectenplannen kost naar schatting 20 tot 30 miljoen euro. "Met schrapen vinden we tot heden 8 tot 10 miljoen", aldus wethouder Ruifrok. "Er zijn nog 9 andere dorpen die ook zo hun wensen en plannen hebben".

De locaties Schokkererf en Noorderwinkels worden de komende jaren herontwikkeld. De bestaande panden worden gefaseerd vervangen door nieuwbouw. Schokkererf BV wil de bestaande Noorderwinkels herontwikkelen tot woningbouw en de locatie Schokkererf ontwikkelen tot een locatie met commerciële ruimten en daarboven appartementen. Hierbij trekken de partijen samen op om dit deel van het kerngebied passend bij het karakter van Nagele een nieuwe impuls en functie te geven. Schokkererf BV en de gemeente streven naar een woon- en winkelgebied met een moderne uitstraling, passend bij de bijzondere achtergrond van het dorp. De plannen zijn in lijn met de acties in de Dorpsvisie en passen goed bij de ontwikkelgedachte van het Uitvoeringslab. (2013)

De Zuiderwinkels is een revolutionair ontwerp van architect Bakema i.s.m. Romke de Vries, en wordt wel de miniversie van de Rotterdamse Lijnbaan genoemd. Ook dit complex wordt heringericht. Als voorafgaande stap is hiertoe in 2014 het Bouwhistorisch onderzoek Zuiderwinkels Nagele opgeleverd. In het Beeldkwaliteitsplan Nagele staat per type woning aangegeven wat de belangrijke architectonische kenmerken zijn en hoe met deze kenmerken om te gaan als de woning aangepast of energiezuiniger gemaakt wordt. - In 2015 is de subsidieregeling bevordering particuliere woningbouwverbetering in Nagele in werking getreden.

Door renovatie van de huizen sec worden ze natuurlijk niet groter, waardoor sommige huizenblokken aan de krappe kant blijven voor gezinnen. Dorpsbelang hoopt daarom op meer typen woningen in het dorp, bijvoorbeeld door de puntdakloze huisjes een uitbouw aan de achterzijde te geven in de diepe tuinen. Op zich kan dat, zolang de oude dorpsstructuur maar in tact blijft, aldus de bij de herinchtingsplannen betrokken architect Bas Horsting. Ook sloop en herbouw zijn niet taboe, zolang bouwers zich maar aan de ontwerpspelregels van het Nieuwe Bouwen houden, zegt Horsting. Nieuwbouw kan best, zo bleek in 2011, toen het nieuwe multifunctioneel centrum (MFC) Het Rietveld in de gemeenschappelijke weide is gerealiseerd. Het is getekend volgens de vormtaal van het Nieuwe Bouwen. "Dit geeft Nagele een boost." Niet alleen de bebouwing, ook het openbaar groen in het dorp krijgt een 'grote beurt'. Door de jaren heen is de oorspronkelijke groenopzet van het dorp verwaterd. Buro Mien Ruys heeft in 2014 een Groenstructruurplan voor Nagele opgesteld, wat behelst dat het groen gefaseerd in 10 jaar tijd - vanaf 2014 - wordt heringericht, zo veel als redelijkerwijs mogelijk en functioneel in de geest van hoe Mien Ruys zelf het destijds bedoeld en aangelegd heeft.