InZicht video niet beschikbaar

naar alle andere InZicht video's

Geschiedenis van Gieten

Hoewel de geschiedenis van een plaats eerst begint op het moment dat het bestaan kan worden aangetoond, is er voor die datum 1224, in de omgeving van Gieten zoals in Rolde en Anloo in de prehistorie al veel gebeurd. Zo'n 12.000 jaar geleden (13.000 - 8.000 v Chr), tegen het einde van de laatste ijstijd zwierven rendierjagers door het Drentseland. Op verschillende plaatsen in Drenthe zijn vindplaatsen van vuurstenenwerktuigen die getuigen van hun aanwezigheid. Na de ijstijd ongeveer 5000 jaar voor Christus zijn op de hoger gelegen gebieden, zoals op de Hondsrug, nederzettingen ontstaan. Het Trechterbekervolk (Hunebedbouwers) vestigde zich in Drenthe. Zij leidden geen zwervend bestaan en begonnen met 'eten' verzamelen. We weten dat zij in die tijd minder gingen jagen en vissen en meer zaden, bessen en paddestoelen verzamelden. Zij gingen dieren houden binnen hekken. Ze hadden geleerd dat je met dieren en planten meer kon doen. Zo konden ze lange tijd de melk van de koeien drinken, de wol van de schapen gebruiken, de dieren voor hen laten werken.....en daarna hadden ze toch nog altijd het vlees over! Feitelijk waren zij de eerste landbouwers van Drenthe. In de periode tussen 1500 - 500 voor Chr. trokken veel volkeren door Drenthe. Toen moet er ook al een nederzetting bij Gieten hebben bestaan. Dit valt af te leiden uit de talloze grafheuvels in het Zwanemeerbos en Bonnerveld evenals het hunebed bij Eexterhalte. Vondsten van aardewerkscherven op de Noord-es van Gieten duiden op het bestaan van een nederzetting op die plek in de Romeinsetijd ca. 200 na Chr. 

Tijdens de Middeleeuwen in 785 na Chr. werden de Germanen onderworpen door Karel de Grote en Drenthe werd een graafschap van de Bisschop van Utrecht. In 1224 wordt Gieten voor het eerst genoemd in een belastingoorkonde van de bisschop van Utrecht. Bonnen wordt in 1309 voor het eerst vermeld in een oorkonde dat handelt over een geschil over de loop van de rivier de Hunze. In 1395 kwam het oudste landrecht van Drenthe tot stand. Drenthe was hierbij verdeeld in 6 dingspillen, (ook wel dingspel) Gieten behoorde tot de 6e dingspil, het dingspil Oostermoer met o.a. Borger, Gasselte en Zuidlaren, Anloo was de hoofdplaats van de dingspil, hier zetelde de Etstoel, het hoogste rechtscollege in Drenthe. 

De geschiedenis van de voormalige gemeente Gieten is veelomvattend. Om de meer recente geschiedenis voor het voetlicht te brengen, kiezen we voor enkele van de vele herkenningspunten in de dorpen. In het verleden was er sprake van verdeling van het grondgebied van Drentse dorpen in Marken. Een Marke was het gezamenlijk grondgebied van de boeren van een nederzetting. Deze bestuurlijke organisatie stamt uit de Mideeleeuwen en had tot doel om gezamenlijk de onontgonnen gronden in stand te houden die nodig waren om het boerenbedrijf te kunnen laten voortbestaan. Het ging daarbij om veen, dat brandstof leverde, om bos, voor de levering van bouwmaterialen en brandstof, om heide, waar de schapen graasden die, heel belangrijk, ’s nachts hun mest in de schaapskooien deponeerden en tevens wol en vlees produceerden en om de weide en hooilanden langs de riviertjes. De Marken hebben bestaan tot 1848. In Gieten waren twee Marken, Gieten en Bonnen. De scheiding tussen marken was exact bepaald en met twee stenen op elkaar gemarkeerd. Hieruit stamt nog ons spreekwoord “de onderste steen boven”, als we iets heel precies willen weten.

Ten noorden van de Bonnerschool ligt een grote vierkante weide, deels omringd door sloten. Aan de oostzijde ligt het boerderijtje Klein Hilbingshof en in het westen voert bonnen richting Gieten. De noordzijde biedt een weids uitzicht richting Groningen. Dan zien we ook hoe hoog het perceel ligt. Een strategische ligging. Ooit stond op deze plaats Het Huis te Bonnen, later ook wel de havezate Entinge genoemd. Het moet een groot en kasteelachtig huis zijn geweest. De reeds genoemde sloot was de slotgracht en men zegt dat de twee bij regenval natte delen op het perceel de plaatsen markeren waar respectievelijk de kelder en een bijbehorende vijver annex watervoorziening van het kasteeltje lagen. Het Huis te Bonnen wordt in 1605 in een acte genoemd. De toenmalige burgemeester van Groningen, Wifferinck, was de bewoner. Op diverse momenten in de daaropvolgende decennia wordt het Huis te Bonnen genoemd in acten en oorkonden. Ze geven ons informatie over de adellijke bewoners van het huis en hun activiteiten. In 1770 wordt het huis, dat inmiddels ook wel hoeve Entinge wordt genoemd, gekocht door Roelof Hilbing uit Gasselte. Aan deze eigenaar ontleent het in 1604 gebouwde keuterboerderijtje Hilbingshof, dat overigens het oudste pand is in Gieten, zijn naam. Daarna wordt de geschiedenis van de havezate onduidelijk. Op kaarten van 1781 en 1792 komt het kasteeltje nog voor, echter op de kadastrale kaart van 1832 niet meer. De gegevens voor deze kadastrale kaart zijn in 1820 opgetekend. Dat zou er op wijzen dat het Huist te Bonnen tussen 1792 en 1820 moet zijn afgebroken. Het terrein en de voormalige slotgracht staan onder monumentenzorg. 

Eind 19de en begin 20ste eeuw werden in Nederland vele spoorwegen aangelegd. De Industriële Revolutie maakte het noodzakelijk en mogelijk om snelle verbindingen (vergeleken met paard en wagen) te realiseren. In 1905 werd de Noordooster Lokaal spoorweg aangelegd. Deze spoorlijn liep van Stadskanaal, via Gasselternijveen, Gasselte, Gieten, Eexterhalte en Rolde naar Assen. Het station van Gieten lag, hoe kan het ook anders, aan de Stationsstraat. Het kastanjelaantje bij winkel- en wooncentrum De Kastanje, was de oprijlaan naar het station. De spoorlijn rendeerde op den duur niet. De opkomst van de vrachtauto en autobus was daar grotendeels debet aan. De lijn werd voor personenvervoer gesloten in 19939, maar in de oorlog tijdelijk hervat. In 1950 werd de lijn definitief gesloten voor personenvervoer en in 1962 voor vrachtvervoer. In 1967 werd het stationsgebouw afgebroken en de spoorwegovergang over de Gasselterweg en de rails en bielzen van het tracé verwijderd. 

Maar, de hele traject van Stadskanaal naar Assen waarlangs de trein reed, zo’n 30 km, is er nog. Het deel van Gieten naar Gasselte heet het Brummelpad. Het is een wandelpad, maar de kiezels van de voormalige spoorlijn liggen er nog steeds. Heel fraai op deze route is Het Ravijn, dat op Gasselter grondgebied ligt. Om het voor de trein onoverkomelijk hoogteverschil op dit punt in de Hondsrug te overbruggen, groef men dit ravijn dwars door de Hondsrug. De imposante 10 meter hoge brug over het ravijn is nog begaanbaar voor fietsers en wandelaars. 

Geen plaats in Nederland waar niet een monument is dat herinnert aan de slachtoffers van WOII. In Gieten staat voor het oude gemeentehuis een grote zwerfkei met daarop de namen van de 48 door oorlogsgeweld omgekomen dorpsgenoten.