Hodiaŭ ni parolos pri la Mezepoko, konkrete pri la Liriko en la tajfo-regno de Badajoz, kiu situis inter tiuj de Toledo kaj Sevilo, ĝi estis sufiĉe grava ĉar enhavis, krom vastaj teritorioj, grandajn urbojn kiel Lisbono, Merido, Santarem', Koimbro, ktp.
Formiĝis tiu regno, kiam, dum la ribelo de Kordobo, sklavo de la kalifo Al-Hakam la 2-a nomata Säbur konkeris Badajoz, Santarem kaj vastajn teritoriojn de la Malsupra Landlimo kaj sendependiĝis dum la unuaj jaroj de la terura fitna (intercivitana milito).
Kiam Säbur forpasis, unu el liaj kunlaborantoj, Abd Alläh ibn Muhammäd ibn Maslama, kies alnomo estis Ibn al-Aftas, sin proklamis unua reĝo de la tajfo de Badajoz (1022 a.j.), kun la honora titolo Al-Mansur. Forpasis tiu ĉi reĝo en la jaro 1045, kaj okupis la tronon lia filo Muhammäd al Muzaffar, bona soldato, laŭdinda administranto, erudicia homo kaj talenta poeto.
Malgraŭ la konstantaj militoj, kiujn li devis subteni en la nordo kontraŭ la kristanaj trupoj kaj sude kontraŭ la Sevila Abbada regno, li atingis pacajn prosperajn periodojn kaj dum ili lia kortego akiris grandan prestiĝon kiel unu el la plej favoraj pri la protektado de sciencistoj kaj poetoj. Tial, estis multnombraj la intelektuloj, kiuj vizitis ĝin…
Elstara poeto li mem, kaj tre kompetenta por prijuĝi poezion, la tiu epokaj kronikoj mencias lian postulemon por la bona poezio, tiel rigoran, ke en la beletraj festoj de sia kortego li ne volis aŭskulti poetojn, kies poezio estis malpli altnivela ol tiuj analogaj de Oriento. Al-Muzaffar estis aŭtoro de grava verko pri beletraj kaj historiaj temoj titolita "al-Muzaffa-ri", konsistanta el 55 volumoj.
Post la forpaso de al-Muzaffar (1068 a.j.), la regno Badajoz vivis krizajn tagojn, ĉar du el la filoj de la forpasinta reĝo, Yahyä kaj Umar, disputis pri la regado de la regno. Fine, post la morto de Yahyä, Umar sin proklamis reĝo kaj prenis la honoran titolon al-Mutawakkil. Baldaŭ la ĉefurbo Badajoz fariĝis "sidejo de beletro, scienco, gramatiko kaj precipe de la poezio". Tiama kroniko rakontas, ke en certa okazo li, mem poeto, invitis korteganon al festo per jenaj delikataj versoj:
Venu al ni Abü Tälib,
venu al ni kiel roso,
venu brila kiel perlo,
kiam venas la aŭroro.
Kvazaŭ kolier' ni estas,
Sed por ĝusta art-valoro,
meze de ĝi mankas perlo,
kiun certe ni retrovos,
kiam tie ĉi veninta
vi respondos nian vokon.
Umar al-Mutawakkil estis la lasta reĝo de la dinastio. Li rezistis en la jaro 1094, kiam, venkita de almorabidoj, li estis mortigita kune kun sia tuta familio.
Elstara poeto de tiu regno estis ankaŭ Abü Bakr Abd al-Aziz ibn Said ibn al-Qabturnuh, sekretario de la reĝo Mutawakkil. Maqqari citas ĉi tiujn versojn verkitajn de la poeto por peti falkon al la reĝo:
Ho, vi! moŝta saĝa reĝo,
kies antaŭuloj bravaj
montris ĉiam la fieron
de la homoj senkomparaj.
Vi ornamis mian kolon
per honoroj la plej altaj,
metu nun sur mian manon
kun sinteno malavara:
falkon, unu ekzempleron
el ĉasbirdoj plej ŝatataj
kun ungegoj kaj flugiloj
tre potencaj, tiel grandaj,
ke se ilin ĝi agitas
norda vento tre sovaĝa
ŝajnas veni el mondfino
kun la forto uragana.
Volu vi, sinjoro moŝta
doni al mi korafabla
tiun falkon, kiu plaĉe
ĉasocele kunportata
de l' herbej' kaj branĉoj skuos
perlojn kun beleco rava.
Mi kunportos ĝin matene
sur la mano mia, stara,
preta por subita salto
sur ĉasaĵ' avidcelata.
Montras falkon mi, fiera
princdonac' de homo fama!
Abü Bakr al-Qabturnuh forpasis en la jaro 1126.
Proksime de la urbo Badajoz, Mutawakkil ordonis konstrui belan kampodomon, nomatan "La Mirinda" kaj en ĝi ripozis ofte la reĝo inter arboj kaj vegetaĵoj, okazigis bankedojn aŭ kunvenis kun la poetoj, precipe kun ambaŭ fratoj al-Qabturnuh, ĉar, krom la ĵus citita Abü Bakr, lia frato, Abü-l-Hasan ibn Said ibn al-Qabturnuh, estis ankaŭ elstara poeto. La prestiĝa antologiisto al-Fath ibn Jäqan citas jenajn versojn de tiu ĉi al-Qabturnuh:
Kun huriaj brilokuloj ŝi promenis sen soleno
inter belaj amikinoj kun brokita silkovesto
kaj brodaĵoj orfadenaj de strekita luksmantelo.
Kiam ŝin mi ekrenkontis, timis ŝi la agresemon
de fervora nov-amanto pro juneca sangimpeto.
Surprizita, ŝi hezitis, sed reagis post momento
kaj al ŝia amikino diris ŝi per konfidenco:
"Al amanto mia diru, ke li venu kun prudento
kaj ni kaŝe renkontiĝos, kiam nokt-tenebro venos.
Zorgu li nur pri perfidoj, kaj alies scivolemon
ni profitos, kiam sonĝo kaptos ĉiujn en dormretoj
kaj veluroj kovros lunon inter ombroj kaj silento".
Post despera atendado mi atingis mian celon,
la parfum' de ŝia korpo enkondukis min al nesto.
Ĉirkaŭbrake dolĉpremitaj ni ĝuadis amkaresojn,
ni elĉerpis la pasion kaj la flamon de la sentoj.
Nur ĉe zorgo pri amoro nin surprizis aŭror-heloj,
kvazaŭ brilaj blankaj haroj sur la nigra noktbeleco!
Badajoz kaj ĝiaj verdaj ĉirkaŭaĵoj inspiris multajn poetojn de la epoko de Mutawakkil. La veziro Abü Amr ibn al-Fallas verse skribis:
Ho vi, urb' el miaj revoj,
kiom vin ja mi admiras!
Certe mi ne vin forgesos,
eĉ se de vi malproksima:
l' arboj, kiuj vin ĉirkaŭas,
via val' klarverde riĉa
ŝajnas kvazaŭ bel-mantelo
de l' river' kapric'-tondita.
Akiris grandan famon kiel poeto en la kortego de Mutawakkil, Abü Muhammad Abd al-Mayid ibn Abdun, naskiĝinta en Evoro, sekretario de Mutawakkil kaj aŭtoro de elegio pri la falo de la dinastio Aftasia kaj morto de Mutawakkil, kiam almorabidoj konkeris Badajoz, tre fama en arabaj medioj, sed mi ne ĝin tradukos, ĉar, samopinie kun kelkaj prestiĝaj arabistoj, pensas, ke mankas al tiu poemo minimumaj valoroj lirikaj. Vere ĝi estas frida pedanta retorika rakonto, kiun mi preferas ne reprodukti. Brilas la mallongaj poemoj de Ibn Abdun, ĉar ili krom lirike bonaj, ne forlasas tiun helon de versoj pripensindaj:
La rigardo de l' destino
lasas spurojn kaj afliktas.
Kial plori pri ĥimeroj
kaj fontamimagoj brilaj?
Mi avertas vin senĉese,
ne dormiĝu tre trankvila
antaŭ la ungeg' kaj dentoj
de sovaĝleon' tremiga.
Estas tamen la destino
tiu, kiu determinas,
kiel paco devas veni,
kiel la milit' finiĝas,
ne dependas ĝi de l' glavo
nek de militist' senbrida,
ne vin trompu la miraĝo
de supozo erariga.
Dio volu vin pardoni
pro la pensoj plej malicaj,
sed ĉu la destino mastras
la destinon mem rigidan,
se fortuno kapricema
la fatalon mem perfidas?
Ni ne povas ja eviti
tiujn vundojn ĉiam tristajn,
kiujn ni persiste faras
per la duboj pridestinaj.
Penu haste rememori,
ke la ŝtatoj ĉiam viglas
ne nur per la saĝ' de homoj,
sed precipe se helpitaj
de la scio senegala:
nia Dio, pov' senlima!
Ibn Abdun forpasis en la jaro 1134.
Unu el la plej distingindaj poeto de la regno estis Abü Muhammad Abd Allah ibn Sära, naskiĝinta en Santarem, loĝanta multajn jarojn en Sevilo.
Li estis, krom bonega poeto, ankaŭ klera reganto de la lingvo kaj gramatiko araba. La aŭtoro de la verko "Dajira" aperigas en la libro, inter aliaj, ĉi tiun poemon:
Tiuj oraj heloj brilaj
palpebrantaj inter branĉoj
per koloroj tiel vivaj,
ĉu ja estas ruĝaj braĝoj
aŭ la vangoj ĉarme lindaj
de knabinaj dolĉrigardoj
aperantaj inter ŝtofoj
de lukspalanken-ornamoj?
Ĉu la branĉoj balanciĝas
aŭ tali' de belaj damoj
vibras pro la emocio
kaj suferoj de la amo?
L' oranĝarbon mi ekvidas,
ĝiaj fruktoj kvazaŭ larmoj
montras sin kolorigitaj
per la ruĝ' de amo-flamo,
certe pro l' amarsuferoj
de amoro sen balzamo.
Fruktoj kun aspekt' glaciaj
kvazaŭ per magiaj manoj,
eltiritaj el la grundo,
kies gust' kaj riĉenhavo,
se faritaj suka vino,
plezurigos la amantojn.
Kiel karneolaj pilkoj
estas tiuj or-oranĝoj,
kiuj sur la branĉoj pendas
kvazaŭ flav-ŝton' el topazo,
dum zefiro ilin batas
kun obstina vigla ardo…
Ni kelkfoje ilin kisas,
alifoje nur per flaro
ni parfumon sorĉan sensas
aŭ l' knabinan vango-ravon!
La brila lirika stilo de Ibn Sära aperas en tiu ĉi poemo verkita ankaŭ de la eminenta poeto:
La zefiro kaj la pluvo
Se vi ĝu-mildiĝon celas
per la brizo de zefiro,
sciu tuj, ke ĝi kunportas
mosk-aromon kaj trankvilon.
Venas ĝi kun riĉa ŝarĝo,
kiun portas mesaĝisto,
konsistanta el parfumoj
de l' amata kaj sopiroj.
Provas la venteg' kostumojn
kaj elektas luksan nigron,
nub-mantelon pretigitan
tie supre kun gracio.
Estas nuboj pluvŝarĝitaj
salutantaj la narcisojn,
kiuj en ĝarden' atendas
bonan pluvon kun avido;
poste, nuboj fine ploras,
dum evitas floroj ridon.
La nubaron grund' instigas
meti al mantelo finon,
kaj la nuboj zorge teksas
per lerteco de la fingroj
fantazian ornamaĵon
per broditaj flor-kapricoj.
En la kortgo de Badajoz brilis kiel poeto ankaŭ Abü-l-Hasan al-Qurasi al-Uŝbuni Abd al-Rahmän ibn Muqäna, naskiĝinta en urbeto nomata Alcabideche, tre proksima al Cintro, kiu jam elstaris kiel tia en la kortegoj de Malago kaj Sevilo verkante multnombrajn poemojn, inter ili unu dediĉitan al la reĝo de Malago, Idris la 2-a. Tiu ĉi reĝo regis dufoje la Malagan teritorion kiam ĝi estis sendependa (1043-1047 kaj 1053-1055). La indikita poemo diras:
Laŭdo al la reĝo Idris
Jam la unua ektagiĝo
helis por mi lume klara.
Donu al mi vinon, antaŭ
ol la muezin' preĝklama
firme krios kun soleno:
"nur Alaho estas granda!"
Post miksiĝ' de vin' kaj akvo
vaste sur la frunt' gutadas
inter liaj tristaj faltoj
kvazaŭ fajnaj perloj blankaj
kaj unue ili ŝvebas,
jen bobel' aerpendanta,
poste turnas kiel ringoj
antaŭ kamelnazo kalma.
Plaĉas drinki dum festenoj
kun junuloj malavaraj,
kiuj montras sin ĝentilaj,
mirtojn serĉe interŝanĝas;
plie, ili trinkas vinon,
kiun knabo bel-vizaĝa
verŝas haste laŭ rapido
de gazelo vigle arda...
Rigardadi belan knabon
ĉiam estas ja agrabla,
kiam sur l' eburan frunton
la gagataj haroj falas
aŭ kiam ekfloras rozo
sur jasmena vango pala.
Lia branĉ-talio kurbas
kvazaŭ sabl-montet' elstara,
kaj el nokte nigraj haroj
ŝprucas la vizaĝo blanka.
Rozoj el la ektagiĝo
vekis per roseroj ĉarmaj
la narcisojn bonodorajn
per gutado kvazaŭ larma,
dum Plejadoj estingiĝis
en la horizonto rava,
same kiel la jasmenoj
en la blanko-hel' forsvagas.
La tenebr-flugilo nokta
fuĝas de l' aŭror' venanta,
kiel nigra korv' forflugas
kaj malkovras l' ovojn blankajn.
Tian kiam sun' aperas,
restas ĉiuj blindumataj,
ja la suno estas Idris,
filo de la granda Yayä,
fil' de Ali, fil' de Hammüd,
Princo de kredantoj, fama!
Kiel oni povas konstati, en la poemo montriĝas ekscesa laŭdado, precipe se oni rimarkas, ke temas pri regolo (reĝeto) ne elstara inter la ceteraj de la al-andalusaj regnoj, ja la tajfo de Malago estis sufiĉe malgranda, sed ni tuj diru, ke tiuj pompaj laŭdaj versoj intencas nur imiti la protokolon de la tiama kortego de Bagdado, dum la periodo de la al-andalusa tajfo-regnoj sufiĉe influa. Ibn Muqäna sentis grandan nostalgion pri la vivo kamparana, kaj kiam maljuniĝis revenis al sia naskiĝloko, kie laboris kiel simpla kamparano ĝis lia vivo-fino.
Alia elstara poeto de sama kortego estis Abü Abd Alläh ibn al-Bayn, de Badajoz. Pri tiu ĉi poeto rakontas al-Bassan, aŭtoro de la verko "Kitab al-Dajira", ke en certa okazo konversaciis al-Bayn kaj Ibn Sära, kiam tiu ĉi lasta poeto improvizis poemon kaj diris al la alia:
- Bonvolu kompletigi jenajn versojn, kaj li recitis:
Kiel junulin' adolta
estas tiu ĉi bedaro,
kies belaj vestoj montras
jen tunikon, jen floraron:
verd-vestiĝas la printempo,
floroj estas juvelaĵoj…
Ibn Bayn daurigis:
Kaj langvora pro suferoj
krizo estas la amantoj,
kaj la fulmo ĝia koro,
kian plendas ĝi pro amo.
Pluvo estas ĝia ploro
kiam ĝi elverŝas larmojn,
se l' amanto ne komplezas
l' aspirojn de la damo.
Kaj la floro ĝoje ridas
al ĉiel' kaj al bedaro.
Laŭ Maqqari II, pĝ. 418, tiu sama sceno okazis inter Ibn Sära kaj Abü Bakr al-Qabturnu, sed ĉiukaze la sceno estas fidele reproduktita. Nepre ni devas mencii ne nur kiel poeton sed kiel antologiiston kaj historiiston la eminentan Abü-l- Hassän Ali ibn Bassäm, naskiĝinta en Santarem, kvankam loĝanta en Lisbono kaj plej ofte en Sevilo. Jen fragmento de unu el liaj poemoj:
Nu, ekhastu kaj ekzorgu!
En la viv' nenio gravas
pli ol vin-pokal' bongusta
aŭ la belulin' amata!
Estu ne maldiligenta
pri la celoj viaj altaj,,
ofte vinon kaj ĝardenon
grize la nebul' vualas
kaj necesas nur decido
por malkovri belon ravan.
Iru vi do senhezite
al ĝarden' de vi revata
eble vian celataĵon
nure simpla gazo kaŝas
kaj atendas vian iron
por oferi sin plenplaĉa!!
Ibn Bassäm esprimis en sia "al Dajira" kiom li amis la poezion, montris la altan nivelon de sia talento pri beletro, same pri la orienta kiel pri la okcidenta, kvankam neniam li kaŝis sian simpation kaj preferon por siaj al-andalusaj samlandanoj.
Abü-l-Hasan Ali ibn Basäm forpasis en la jaro 1147.