La proklamo en Okcidento de la Kalifejo de Kordovo en la jaro 929 fare de de Abd-al-Rähman la III-a (912-961) koincidas kun la maturiĝo de la liriko en Al-Andalus (Iberio). La juna Abd-al-Rähman heredis el sia avo, la emiro Abd Alläh (844-912), landon en kompleta malordo kaj ruino.
Diversaj fakcioj batalis inter si por interesoj absolute fremdaj al tiuj de la propra lando, dum tiu ĉi restis preskaŭ sendefenda antaŭ eventualaj atakoj de afrikanoj tra la sudo aŭ de kristanoj tra la nordo. Kun energio kaj talento senegalaj, kun kuraĝo kaj prudento, la juna emiro (poste kalifo de Okcidento) venkis ĉiujn fakciojn, organizis fortan armeon, bremsis la agresemon de afrikanoj kaj kristanoj, metis ordon kaj prosperon en la agrokulturon, en la industrion, en la komercon, stimulis sciencistojn kaj artistojn ĝis li atingis modelan landon: la plej aridaj grundoj fariĝis frukto-donaj dank' al irigaciaj novaj sistemoj, dum la komerco tiamaniere pozitive malvolviĝis tiel, ke laŭ la tiama ĉefo de la ŝtata dogano, la plej granda parto el enspezoj de la ŝtato venis ne de la impostoj sed de la abundaj eksportoj de produktoj [1].
[1] "Historio de Afriko kaj Hispanio" de Ben Adari, titolita "Al Bayano l' mogrib".Kordovo, kun 300,000 loĝantoj, 113 elstaraj domoj, 3.000 moskeoj, 300 domobanejoj kaj 28 kvartaloj estis komparebla nur al Bagdado mem. Oni rakontas kiel ekzemplon pri prospero kaj prestiĝo de Al-Andalus, ke forpasinte riĉa konkubino de la kalifo Abd-al-Rähman, ŝi lasis sian fortunon al umaja princo, kiu intencis ĝin dediĉi al pago de elaĉetoj de militkaptitoj, sed ĉar en tiu momento oni trovis neniun eĉ ne en la kristanaj regnoj de Leono kaj Navaro, Zahra, la favorata konkubino de la princo, sugestis al li "uzi tiun monon por la konstruo de belega urbo portonta ŝian nomon".
Akceptis la sugeston la kalifo kaj en novembro de la jaro 936 li ordonis komenci la konstruon de tiu impona urbo je kelkaj kilometroj de Kordovo. Dum 25 jaroj 10.000 laboristoj kun 1500 ŝarĝbestoj okupiĝis pri tiu konstruado, kiun la fondinto ne vidis fini kiam li forpasis. La reĝa palaco kolektis ĉiujn mirindaĵojn de Oriento kaj Okcidento; ĝi estis tiel granda kaj luksa ke nur en la haremo loĝis 6.000 virinoj. Efektive, kiam la bela urbo estis finita oni nomis ĝin Madinat al Zahra.
Sed tiu ĉi bela anekdoto pri la kreo de Madina-al-Zahra trovis mallongan ekzistadon, ĉar kiam la almoravidoj invadis tiun regionon, sovaĝe ili detruis la plej belan urbon de la tuta lando.
Kaj ni daŭrigu kun la priskribo de tiu prospero de la Kalifejo de Kordovo en ĉiuj kampoj: progresis ankaŭ en sciencoj, artoj kaj literaturo.Tute nova kultura mondo fermentis en la bela Kordovo kaj la proksima al-Zahra. Al ili pilgrimis sciencistoj, artistoj, poetoj el la tuta mondo. Estis tiuj jardekoj zenitaj gloraj tagoj por la poezio. Oni parolis la araban, romancan [2] kaj en la judaj kvartaloj la hebrean lingvon. Oni ne plu rigardis al Bagdado por kopii la orientajn modelojn, oni kreis ilin ĉi tie kaj oni fieris nur pri la propra kreo kaj ankaŭ pri la karaktero originala de la kreaĵoj. 0ni verkis la unuajn antologiojn de la propra poezio. La liriko de la Kalifejo de Okcidento, jam provis ĉiujn poeziajn ĝenrojn.
[2] Romanco: a) Vulgara lingvo latinida parolata en ĉiuj landoj de Romanio post la dismembriĝo de la Romana Imperio kiam tre diferenciĝis de la origina latina lingvo. Latinida lingvo parolata en Hispanio.b) Komponaĵo por kanto kaj piano sub formo de strofoj.c) La plej antikva versoformo de la hispana liriko, oksilabaj, el kiuj asonancas la paraj kaj liberas la neparaj.La poezio de tiuj poetoj avangardistoj ankoraŭ ne atingis plenan maturecon, sed kelkaj el ili jam meritis aperi en la novaj antologioj. Sen mencii la anonimajn poetojn aŭtoroj de muvaŝahoj [3] kiuj verkis en la romanca lingvo ni citu kelkajn elstarajn el tiuj aplaŭditaj en palac-salonoj, precipe en la ĉefurbo mem, la bela Kordovo, Ibn Hani, de Elvira (m. 973) aŭtoro de belaj poemoj el kiuj la plej grava, "Kasido honore al la steloj", aŭ Ibn Abd Rabbihi de Kordovo (860-940), aŭtoro de ĉi tiuj belaj versoj:
[3] Muvaŝaho: (El la araba muwaŝŝaha) Versoformo inventita de Mocaddam ibn Muafa, de Cabra (Kordovo), favorato de la emiro Abd-Allah (888-912) kaj kutime uzita en popolaj medioj por poezio, do plej ofte oni uzis ĝin en la lingvo romanca. Sur la bazo de tiu ĉi versoformo oni kreis la zegelon.Mi neniam ion aŭdis
pli mirindan kaj pli ravan,
transformiĝ' en karneolo,
pro pudor' de perlo blanka.
Via vango-haŭto estas
tiel delikate kaj blanka,
tiel bela kaj perfekta
ke, se oni vin rigardas
la vizaĝon propran vidas
en la klaroj viaj ĉarmaj.
Tiu estas ja sendube
la perlo bele mirinda
de junulino vere ĉarma.
Ankaŭ estas tre interesa la poezio de Chafar ibn Utman al-Mushafi (m.982), veziro de la plej inteligenta bibliofilo el la Mezepoko, la kalifo al-Hakam la II-a, aŭtoro de la konata poemo "Cidonio", apartan ĉapitron ni dediĉos al la poeto-princo Marwan, kaj mi finos la citojn per la eminenta figuro de Ibn Farach, verkisto kaj poeto naskiĝinta en Jaen, aŭtoro de la renoma antologio "Libro de la Hortoj", en kiu li analizas la poezion de sia epoko kaj publikigis la poemojn plej gravajn el tiuj jaroj. Jen unu el la poemoj de Ibn Farach:
Kvankam preta ŝi al cedo
la propono de aĉa Satano
kiel tento oferita al belulino
ne meritas mian ŝaton:
Ŝi aperis en la nigra nokto
sen mistera kaŝvualo
same kiel nokt' tenebra,
sed la lum' de ŝia vango
sorĉe la vualon levis
de la nokt' kaj de l' vizaĝo.
Eĉ ne ŝi rigardon vanan
kun kapablo flagri korojn
volis lasi ŝi senprova,
sed mi fidis al diforto,
kondamnanto de volupto,
por ke mia pasi-bolo
mian ĉaston ne finvenku,
tiel virto bremsas koron
kiel brido la ĉevalon
en rapida ard-galopo.
Nokton mi pasigis tiel,
kiel kamelid' senmanĝa
restas pro buŝum' malhelpa
tutan tempon tre malsata.
Same kiel hom' en bedo,
tiel mi mem malkapabla,
nur utila por flarsento
kaj rigardi ĝin ĝuplaĉa.
Estas mi ne kiel besto,
kiu sur ĝarden' sin paŝtas
sen kompreni, ke ĝardeno
estas ne por best' senmastra.
Ibn Farach, de Jaen, forpasis en la jaro 976, sama jaro kiam mortis la klera kalifo bibliofilo al-Hakam…