HISPANA LIRIKO-ANTOLOGIO

JUAN DE TIMONEDA

verkis: Antonio Marco Botella

Verkisto, eldonisto kaj elstara poeto naskiĝinta en Valencio en la jaro 1490. Kiel eldonisto li disvastigis gravajn verkojn kiel la komedioj de Lope de Rueda, Alonso de Vega, “La pastoralaj kolokvoj” de Juan de Vergara k.a. Li kompilis kaj eldonis plurajn Kanzonarojn kaj Romancarojn en kiuj li inkludas romancojn de pluraj aŭtoroj kaj aliaj propraj. Li ankaŭ verkis spritajn rakontojn kaj fabelojn en kiuj li kolektas antikvajn elparolajn legendojn, kaj tradukis kaj donis novajn versiojn el verkoj de Boccaccio, Ariosto kaj Bandello.

Distingiĝis ankaŭ Timoneda kiel dramverkisto, kiu montriĝas kun atentinda itala influo kaj tendencoj al moderna hispana teatro, sekve oni povas konsideri lin, kun Lope de Rueda, kiel patroj de la hispana teatro. Gravaj liaj “autos sacramentales” (teatraĵoj pritraktantaj temojn el dogmo kaj eŭkaristio) aperintaj en du kolektoj, la unua: “Sakramenta Trio” (1558) en kiu aperas la teatraĵoj “La perdita ŝafo”, “La kastelo de Emaus” kaj “La Eklezio”; kaj la dua “Sakramenta Trio” (1575): “La sakramenta fonto”, “Edziĝo de Kristo” kaj “La Fido”, bibliaj kaj religiaj temoj, anonco de la teatro de Calderón.

Fine kaj ne laste, Juan de Timoneda ankaŭ estas aŭtoro de sentivaj poemoj: kantoj, romancoj, kanzonoj, eglogoj k.a.

Jen unu el liaj belaj poemoj esprimanta delikatajn sensojn kun amemaj nuancoj vere rafinitaj:

Kanzoneto

Tiu venas aŭ ne venas,

tiu trafo aŭ ne trafo,

kiam pri la Amo temas

ne ekzistas ĝu’ egalo.

Tiu penso de amanto

esti de ŝi dolĉ-amata

rivalas kun la dubsento

de l’ amanto atendanta,

ĉar l’ espero kaj sopiroj

en la koro ĉiam kantas;

tiel grandas amo-sento

ke nenio ĝin egalas.

Tiu reciprok-rigardo:

ŝi al li, li al ŝi, ravaj,

kaj atendi la belnokton

kaj paroli ŝin tre arda,

kiam pri la Amo temas

ne ekzistas ĝu’ egala.

Tiu pens’ ĉu ŝi min aŭdis,

Aŭ mi vidis ŝin hazarde,

ĉiuhore kun l’ espero

de sia akcepto varma,

en la mondo de la sentoj

ne ekzistas ĝu’ egala.

Tiuj ĉarmaj dam-indikoj,

tiu tse! lin dolĉ-vokanta,

tiu jeso oportuna,

tiu dir’ ke ‘ŝi lin amas,

kvankam ŝajnas simplaj signoj

ne ekzistas ĝoj’ egala.

Juan de Timoneda forpasis en la jaro 1583.

Antonio Marco Botella

HISPANA LIRIKO-ANTOLOGIO

SANTA TERESA DE ÁVILA

verkis: Antonio Marco Botella

Grava verkistino el la hispana beletra mistikismo, religia doktorino kaj reformatora fondintino de la regularo de monaĥa ordeno, Sankta Tereza de Avila estis unu el la figuroj plej elstaraj de sia epoko: ŝia doktrino kaj instrukapablo por persvadi, ŝia rafinita personeco kaj mistika sento pri amo, ŝia simpleco eĉ por pritrakti la plej altajn temojn de la homa spirito, donas eksterordinaran dimension intelektan al ŝia verkaro, sendube unu el la plej brilaj el la tiutempa hispana beletro.

Ŝi naskiĝis en Gotarrendura (Avila) en la jaro 1515, kaj jam infanaĝe ŝi montris sian inklinon legi, precipe prikavalirajn librojn, kio iamaniere influis ŝin konjekti la vivon kiel idealo, laŭ la stilo de la tiamaj kavaliroj, kiuj oferis sindoneme siajn strebojn al Dio kaj al senhelpaj malfeliĉuloj. En tiu idealisma etoso ŝi kreskis revante pri fantaziaj spiritaj konkeroj kaj imagante piajn epopeojn por konverti la nekredantojn...

Nur deknaŭjara ŝi forlasis la gepatran hejmon por eniri en monaĥejon, kie ŝi devis lerni doktrinon kaj disciplinon, sed ŝi tuj rimarkis la grandan abismon ekzistantan inter la pragmata rutina vivo de tiuj religiaj centroj kaj tiun, kiun ŝi imagis kiel pli adekvatan por tiuj komunumoj: ŝi amis la homon kiel saĝa kreo de Dio, kaj Dion kiel maksimuma amo de ĉiuj amoj.

Ŝi, do, tute ne komprenis la pasivan sintenon kaj fikcian disciplinon de tiuj komunumoj kaj tuj pensis nepre reformi la ordenon, por igi ĝin pli efika kaj la komunumojn pli fervoraj kaj efektivaj.

Alia fakto profunde influanta ŝin estis grava malsano kiun ŝi suferis kaj malebligis ŝin aktivi dum longa tempo. Ŝi estis ĉe la bordo de la morto kaj eĉ en certa okazo oni konsideris ŝin forpasinta. La profunda observado de la vivo sen iu ebla reago de sia malsanullito, plifortigis ŝian internan vivon kaj devigis ŝin rekonsideri la tutan sistemon pri homaj valoroj. Tio donis kiel rezulton la bezonon pli intense ami Dion kaj potencigi la propran spiriton por plenigi ĝin per la plej puraj diaj esencoj...

Sankta Tereza vidis la mondon, la religion kaj ĉion, kio ŝin ĉirkaŭis per okuloj de poetino, kaj prikantis verse aŭ proze ĉiujn nuancojn, kiujn ŝi perceptis en la homa spirito. La versoj, kies periodoj kaj reguloj eble bremsis la flugon de la idealisma fantazio de Tereza, ne atingis la altan kvaliton de ŝia prozo, sendube unu el la plej elegantaj de ŝia epoko: unika de la vidpunkto de la ideoj pri profundaj doktrinaj konceptoj, kaj sekve esprimo plej alta kaj bela de mistikaj ideoj.

La versoj de Sankta Tereza ne nur ne ignoras la belecon de nia mondo, sed taŭgas kiel vehiklo de la sentoj de la homa spirito, kies celo estas nur malkovri en nia interno la plej sekretajn fontojn de nia mistika idealismo kaj igi tiujn sentojn servi kaj omaĝi Dion. Jen versoj esprimantaj tiun celon:

Aspiro pri eterna vivo

GLOSO

Mi vivas ne mem vivanta,

kaj mi tian vivon vokas,

ke mortas mi, ĉar ne mortas.

El ĉi dia unuiĝo

de l’ am’ kiun mi ja vivas

restas Di’ de mi kaptita

kaj libera mia mio,

sed vidi kaptita Dion

tiom al mi furoras,

ke mortas mi, ĉar ne mortas.

Ho Di’, kiom viv’ longiĝas!

kion daŭras ĉi ekzilo,

ĉi prizon’ kaj pun-ekzisto

de l’ animo katenita!

Nur atendi la eliron

tiel ŝire min doloras,

ke mortas mi ĉar ne mortas.

Kiom vivo min amaras

sen la ĝuo de l’ Sinjoro!

ĉar se am’ ĝojigas koron

Ho Di’, kiom viv’ longiĝas!

Kiom daŭras ĉi ekzilo,

ĉi prizon’ kaj punekzisto

de l’ animo katenita!

Nur atendi la eliron

tiel akre min doloras,

ke mortas mi, ĉar ne mortas.

Kiom vivo ja amaras

sen ĉeesto de l’ Sinjoro!,

Ĉar se am’ ĝojigas koron

la esper’ ne tro lontanas;

Di’ mildigu mian ŝarĝon,

peza kiel ŝtal’ malmola,

ke mortas mi, ĉar ne mortas.

Vivas mi kun la konfido,

ke mi fine nepre mortos,

ĉar mortanta vivo trovos

la esperon kaj la fidon;

morto por atingi vivon,

mi atendas plenfervora,

ke mi mortas, ĉar ne mortas.

Jen, konstatu vi l’ amforton;

viv’ ne estu al mi ĝena,

ĉar nur al vi laste restas

por vin gajni perdo-ploron,

venu haste mort’ leĝera,

venu jam la morto dolĉa,

ke mortas mi, ĉar ne mortas.

Tiu supra viv’ ĉiela

estas ja l’ aŭtenta vivo,

ĉar ĝis la ekzisto-fino

oni ne ĝin ĝuas plena;

mort’ ne estu trov-evita,

vivas mi mortanta glora,

ke mortas mi, ĉar ne mortas.

Viv’, kion mi doni povas

al Dio en mi vivanta,

se ne estas al vi, vana,

por alia viv’ pli bona

kaj ĝui Lin pli ekstaza?

Mi tra l’ mort’ Lin trafi volas

kaj mortas mi, ĉar ne mortas.

For de vi restanta sola,

kian vivon al mi restas

sed suferi morton certan

el ĉiuj la plej angoran?

Mi kompaton pri mi sentas

ĉar mia malbon’ hororas,

ke mortas mi, ĉar ne mortas.

Kiel oni povas facile rimarki, ĉiuj versoj estas enkadritaj en preskaŭ unu sola temo: ŝia delira amo al Dio. Tio fakte signifas certan malriĉon pri temoj, kiun ŝi superas, kiam ŝi uzas prozon: la prozo de Sankta Tereza estas flua, eleganta, vere ĉarma, ĉar ŝi verkas tiuokaze sub la deviga postulo didakta interesi la ceterajn pri tio, kion ŝi konsideras kiel propra misio. La versoj de Tereza estas kvazaŭ preĝo, “dialogo kun Dio”, ŝi diris.

La prozo estas dialogo kun la homoj kaj en tiuj okazoj ŝi simple parolas, serene, sen ia ajn aŭtoritata tono; kaj eĉ kiam ŝi certigas ion, tuj ŝi aldonas “miaopinie”. Ŝi evitas la teknikajn vortojn kaj malmulte uzas la teologan terminologion, kaj tio eksteriĝas per tiu simpleco, kiun ni jam aludis. Tio ebligas la personojn kun ne tro alta kultura nivelo, kompreni ŝin perfekte, ĉar ŝia stilo rekta kaj kolokva parolas al la homa koro. Cetere ŝi uzas tre ofte diminutivojn, karesajn kaj etigajn terminojn, kaj tio donas al ŝiaj esprimoj spontanan kaj amikeman freŝecon...

La verkaro de Sankta Tereza disvastiĝis tra la tuta mondo, ĉar ŝiaj verkoj estas tradukitaj al multnombraj lingvoj: pli ol cent hispanaj eldonoj, kvindeko en la franca kaj itala, dudeko en la germana kaj portugala, kaj laŭ malpli alta nivelo, en la angla, pola, rusa, nederlanda, kroata kaj multaj aliaj lingvoj.

La influo de la verkoj de Sankta Tereza sur aliaj verkistoj estas granda, precipe inter mistikuloj, kaj inter ĉi tiuj ni tuj citu ŝian samtempulon, la poeton Sankta Johano de la Kruco.

Sankta Tereza verkis pli ol dekon da libroj, pli ol kvincent leterojn kaj tridekon da poemoj...

Teresa Cepeda Ahumada, religie Tereza de Jezuo, forpasis en Alba de Tormes (Salamanca) en 1582.

Antonio Marco Botella

HISPANA LIRIKO-ANTOLOGIO

GUTIERRE DE CETINA

verkis: Antonio Marco Botella

Poeto naskiĝinta en Sevilo, ofta vojaĝanto tra la mondo, kaj dum iom da tempo kortegano kaj militisto.

Lia poezia verkaro konsistas el kvin madrigaloj, 244 sonetoj, 11 kanzonoj, 17 epistoloj kaj 15 diversaj aliaj poemoj. Li precipe prikantis la amon, ne laŭ la platona senco sed kiel sento reala de la propra vivo, sekve li ne idealigis la virinon, sed liaj esprimoj estis ĉiam delikataj, sentemaj, plena de muzikaj resonoj...

Aperas en ties versoj certaj rafinitaj influoj de la italo Petrarko, kaj de la hispanoj Ausias March, Boscán kaj Garcilaso, ĉe kies skolo li lernis la lirikarton, sed super tiuj influoj ŝprucis lian originalan stilon kaj kreemon, kiu donis al li grandan prestiĝon.

Jen unu el liaj plej belaj madrigaloj:

Helaj okuloj...

Okuloj heloplenaj,

se laŭdojn indas via dolĉrigardo,

kial vi min rigardas kun singardo?

Se ju pli pie belaj

des pli vi sorĉas kiun vi rigardas,

kial vi montriĝas al mi durarda?

Okuloj tre serenaj

rigardu min almenaŭ, ne kolera.

En 1546 Gutierre de Cetina vojaĝis al Meksikio kun sia onklo, ĝenerala prokuroro, kaj tie mortis dum nokta priama kverelo kontraŭ alia kavaliro, kiam apenaŭ li nur estis 37-jara kaj tiom oni atendis de lia talento.

Antonio Marco Botella

HISPANA LIRIKO-ANTOLOGIO

FRAY LUIS DE LEÓN

verkis: Antonio Marco Botella

Katedra profesoro, verkisto, filologo kaj poeto. Lia prozo simpla, belstila, klara kaj profunde lirika, faris de li, la plej fidelan reprezentanton de tio kio signifis reale en Hispanio Renesancon. Neniu kiel li, sciis kunfandi en unu solan, la kulturajn fluojn kiuj konverĝis en lia epoko: la klasikan heredon, la italan influon, la hispanan tradician menson kaj la profundan religian mesaĝon el pasinto.

Liaj ideoj platonaj devenas el la klasika mondo; lia koncepto pri mondharmonio rekte el Pitagoro. Liaj idealaj modeloj estis Vergilio kaj Horacio, el kiuj li lernis ami naturon kaj ĝui izolecon. Li komprenis tuj la valoron de la biblia poezio, kaj sendiskute li estis unu el la plej elstaraj hebreistoj de sia epoko.

Lia poezio, tiel altvalora kiel lia prozo, senorname elegantas. Lia inspiro ne fontas el la tuja realo, sed el la beleco de la naturo, kiu kondukas lin emfazi la ideon pri eterneco. Fray Luis kristianigis la klasikajn ilojn beletrajn laŭ la religia spirito de la renesanco.

Ankoraŭ tre juna, li gajnis la katedron pri Teologio en la Salamanka Universitato konkure kun la dominikanoj, kiuj neniam pardonis lian triumfon. Fray Luis de León uzis la latinan lingvon por oficialaĵoj, la kastilian por la poezio kaj aliajn lingvojn, (itala, hebrea, kaldea) por studi. Tio ebligis lin esplori la internan signifon de la Sanktaj Skriboj sub diversaj aspektoj kaj traduki kastilien “La Kanto el la Kantoj” kun komentoj. Tial li estis enkarcerigita kvin jarojn, akuzita de simpatio al la judaro.

Kiam li eliris el prizono, li verkis:

En ĉi tiu fikarcero

min enfermis l’ ambicio,

la mensog’ kaj l’ envio

suferi en mallibero.

Feliĉa filozofio

tiu de la saĝa homo

pacvivanta sen ornamo

kun povraj manĝo kaj domo,

neenviata, sen nomo,

sola, nur kun dia amo!

Lia tradukemo ankaŭ trafis “La Bukolikoj” de Vergilio, “La Odoj” de Horacio kaj “Psalmoj” de David. Li verkis originale interesajn librojn, ni citu “La perfekta edzino” (trad. al Esperanto de A. Jiménez Loira), “Nomoj de Kristo” kaj aliajn. Li verkis originale ankaŭ belajn poemojn: “Profetaĵoj al rivero Tajo”, “Izola vivo”, odojn “Al Salinas”, “Al Filipo” kaj aliajn.

Jen elstara poemo lia, kiun ni provis traduki:

Serena nokto

I

Ĉe l’ vido de l’ ĉielo

de lumoj multenombraj ornamita,

rigardas mi al tero

dumnokte nigre frida

en dormo kaj forgeso infinita.

II

Ĉagreno, am’ kaj tristo

anksion vekas, mia koro varmas;

l’ okuloj sen rezisto

fariĝas font’ kaj larmas;

kaj la ĉielon laŭde mi proklamas.

III

Loĝejo grandioza!

Elstara templ’ de plaĉ’ kaj klar-kulmino,

l’ anim’ ĉe ĝi ripoza,

pro kia trompfascino

restadas en ĉi ter-prizon’ ĝis fino?

IV

Ho, kia misdecido

pri ver’ modifas la senduban sencon

kaj pri la dia fido

konjektas falsan penson

sekvante ŝajnan veron aŭ tendencon?

V

Liveras sin al revo

la homo, sed pri si mem ne atentas,

kaj lanta paŝ’ sen strebo

turnas ĉiel’, silentas,

lin rabas vivo, kiu ne aŭtentas.

VI

Vekiĝu ho, mortonto!

Rigardu bone en vin mem, ho homoj!;

l’ animoj el ĉi mondo

faritaj el bondonoj

Ĉu vere povos vivi laŭ fantomoj?

VII

Ha, levu hom’ la vidon

al tiu ĉi eterna brila sfero!

Ĉu trompos vin la fido

al flata viv’ sur tero

kun ties tim’ kaj ĝia plen-espero?

VIII

Ĉu ne malsprita tero

estas nur unu el la punktoj brumaj,

ne atentinda ero

kompare al resumaj

pase’, futur’ kaj nun’ eterno-lumaj?

IX

Kiu ne tion vidas

kaj la mizeron de la ter’ valoras,

ne ĝemas, ne plu vidas,

ne rompas kion gloras

el bonoj kiuj la anim’ trezoras?

X

Kontenton oni spiras,

ĉi tie regas paco por ĉiamo,

pri ĝi ni ja sopiras;

sur alta seĝ’ de l’ Amo

ĝi sidas en sanktega glor’ kaj famo.

XI

Enorma bel-prezenco

montriøas tie ĉi en sia helo,

klarega lumpotenco

en sia tuta belo

printemp’ eterne floras en ĉielo.

XII

Ho, belaj kampoj veraj!

ho, freŝaj verdpaŝtejoj bonodoraj!

Riĉhavaj ŝaktoj teraj,

bienoj tutvaloraj

kaj valoj fruktodonaj brilkoloraj!

Grandparte el la poemoj de Fray Luis de León estis verkitaj sub la metrika versformo “liro”, (strofo kvinversa: tri sepsilaboj kaj du dekunusilaboj, en konsonanca rimo, aBabB, kiun mi rigore respektis en la traduko). Versoj pensemaj kaj pensigaj kun profundaj konceptoj metafizikaj, gravaj rimarkoj filozofiaj, ĉarmaj metaforoj.

Tamen ĉion ĉi li esprimas per tute simpla lingvo, kiel en tiu ĉi poemo:

Izolita vivo

Kiel kviete vivas

kiu por fuĝi el monduma bruo

kaŝan padon trairas

sekvante kun plezuro

la saĝajn homojn rarajn sur ĉi spuroj.

Kiu en sia brusto

ne sentas ambicion por la gloro,

envias kostajn luksojn

kaj la artan plafonon

lerte farita de arab’ per oro.

Kiu indiferentas

kiam famo trumpetas sian nomon,

kaj ne aŭdas, sincera,

laŭdajn flatajn parolojn,

kiujn kondamnas vero kaj honoro.

Kio al mi kontentas

se preferita de fingroelekto

mi la esperon perdas

serĉante tiun venton

kun mortozorgo, anksiante veron?

Ho river’! monta fonto!

Ho ĝuinda sekreta loko rava!

Tre proksima al rompo

Serĉas ŝip’ helpon savan

Kontraŭ tempesto de kolero mara.

Mi volas gajan tagon

puran, liberan, sen rompita sonĝo;

mi ne volas vizaĝon

kun severa elmontro

de kiuj laŭdas rangon kaj la monon.

Veku min gajaj birdoj

per via nelernita rava kanto,

kaj ne de la arbitro

de kiu fremda mano

devas atendi por ricevi amon.

Vivi sola mi volas,

ĝui bonon ŝuldata al ĉielo

mem vivante izola,

vivi ja en libero

sen am’, malam’, esperoj kaj sen celoj.

Sur deklivo de monto,

mia mano priplantis horton lindan;

ĝi en printempo floros

en promeso feliĉa

de abundaj rikoltoj fruktoriĉaj.

Kaj kvazaŭ vidavide,

por konstati la ĉarmon de la horto;

de monto freŝe briza

pura akvo de fonto

malsupren kuras kun hastema volo.

Kaj poste, kun trankvilo

zigzage trairante inter arboj,

de verdo vestas ĉion

kaj plenas ĉiujn padojn

de belaj floroj dise sur la kampo.

La horton briz’ karesas

kaj ĉien portas mil plaĉajn odorojn,

skuas la branĉojn etajn

kun tiel mildaj sonoj,

ke or’ kaj sceptro perdas sian logon.

Gardu sian trezoron

la homoj kiuj pri falsaĵoj fidas;

ne plaĉas min la ploro

de kiuj ne konfidas

kiam nordo kaj sudo prikonfliktas.

Antenoj streĉe krakas,

klara tago sin turnas nigra nokto,

ĝis la ĉielo klamas

konfuzaj fortaj voĉoj,

kaj la maron riĉigas bruaj sonoj.

Mi pensas, ke sufiĉas,

simpla manĝo sur tablo kaj en paco;

kaj manĝilaro riĉa

ĝi restu je la plaĉo

de kiu timas nek tempestan maron.

Kaj dum aliaj homoj

mizere sin konsumas en avido

por atingi la povon,

mi sentas la inklinon

kuŝante ombre kanti melodion.

Ĝuante plaĉan ombron

kronita de heder’ kaj laŭroj pacaj,

atentante la sonojn

de melodioj ravaj

kiujn kun lerto plektro ĉerpas saĝa.

Fray Luis de León estas unu el la poetoj plej elstaraj kaj admirindaj de la hispana Literaturo.

Antonio Marco Botella

HISPANA LIRIKO-ANTOLOGIO

FERNANDO DE HERRERA

verkis: Antonio Marco Botella

Brila poeto jam nomita de siaj samtempuloj “la dia”. Naskiĝinta en Sevilo, kie li ĉiam loĝis, li dediĉis sian tutan vivon al studado kaj al la poezio. Prave oni rigardas lin kiel la plej fidelan reprezentanton de la sevila skolo, ĉar li sciis esprimi kiel neniu alia de sia epoko, la esencajn karakterizojn de la poezia esprimo andaluza: lumon, muzikon kaj koloron.

Liaj erotikaj poemoj-kanzonoj, elegioj, sonetoj pritraktas ĉiam amajn temojn, kiujn li idealigas, influita de sia platona amo al la grafino de Gelves, aperanta en liaj poemoj sub la nomoj: (9) Aŭro, Lumo, Fajro, Stelo, k.a. Jen soneto montranta la indikitajn karakterizojn:

Ruĝ-flava sun’, brilanta kiel flamo,

vi purpurigas bele la ĉielon;

ĉu trovis vi sur ter’ pli grandan belon

similan al la Lum’(9) de mia damo?

Tenera Aŭro (9), milda kiel amo,

Freŝdona flug’ havanta kiel celon

nin luli, kiam kovras mian helon

mallum’, ĉu haroj vekis pli da famo?

Luno, honoro nokta, moŝta ĥoro

da fajroj supre vagirantaj rave,

ĉu vi vin sentis inter tiuj Steloj? (*)

Purega Aŭro, Suno, flam el oro

ĉu vi aŭskultis miajn plendojn prave

kaj vidis Lumon kun pli da krueloj?

Herrera uzas en sia poezio ĉiujn kultismajn rimedojn por esprimi poezion nevulgaran; por atingi tion li poluras la lingvon, uzas latinismojn kaj belajn metaforojn, serĉas muzikajn vivkolorajn efektojn, kies onoma-topeajn akcentojn nuancas liaj versoj de sonora beleco. Resume, li celas kaj atingas la kreon de rafinita mondo regata de amo, kiel oni povas konstati en la sekvanta poemo:

Nur de okuloj mildaj kaj serenaj

pleniĝas mia kor’ kaj miaj pensoj,

nur pri beleco zorgas miaj sensoj

kaŭzo de miaj maltrankviloj ĝenaj.

Nur logas al mi helon el am’ plena

al vent’ ĵetitaj en orfaskaj densoj,

nur venas al mi el grandec’ kompensoj

al la turment’ kaj am’ riĉig-kortrenaj.

Aŭskulti voĉon aŭ alian amon

mi tute ne intencas nek sopiras,

ĉar ne ekzistas gloro pli valora.

Se scius mi, ke perdi mian damon

signifas perdi ŝin se mi foriras

lasu min Di’ sen amo tiom vora!

Poeto de la lirika amo kune kun aliaj rimarkindaj pripatriotismaj, li publikigis ankaŭ unu el la plej majstraj verkoj de tiu epoko pri la teorio de la beletra stilo. Kiel historiisto li ankaŭ elstaris: li estas aŭtoro de interesaj verkoj: “Laŭdo pri vivo kaj morto de Tomas Moro”, “Rakonto pri la Ĉipra milito” kaj “Batalo ĉe Lepanto”, “Historio pri faktoj ĝis Karlo 5ª”, k.a.

Antonio Marco Botella

HISPANA LIRIKO-ANTOLOGIO

SAN JUAN DE LA CRUZ

verkis: Antonio Marco Botella

Johano de la Kruco estas la religia nomo de Juan de Yepes Alvarez. Li naskiĝis en Fontiveros, Avila provinco. Kiam li aĝis 25 jarojn, li konatiĝis kun Tereza de Avila, kaj ambaŭ akordis pri multaj aferoj koncernantaj la renovigon de la religia vivo, kaj pri la decido reformi siajn respektivajn karmelajn ordenojn. Tial ili ambaŭ suferis persekutojn.

Sentema kaj kun alta koncepto pri la dia amo, Johano de la Kruco ĝuis esprimante sian internan senton per la verkado, kiun li rigardis kiel la solan rimedon por dialogi kun Kristo. Rezulte de tiaj dialogoj sub formo de amemaj konfidencoj naskiĝis la mistika poezio de tiu ĉi monaĥo-poeto, kies majstra stilo kombinis la religian simbolismon origine biblian kun la tradicio de humanisma kulturo deveninta el la klasikuloj, kiun li posedis pro sia kleriĝo.

Tiuj elementoj, miksitaj kun certa petrarkismo, kaj la muzika kadenco de liaj versoj, evidente, altiras la legantojn.

La mistikaj pensoj de Johano de la Kruco, surbaze de Tomismaj doktrinoj, estas tiel bele esprimitaj, ke tiu poezio pri dia amo, konsistantan el belegaj simboloj kaj admirindaj alegorioj, legiĝas kvazaŭ temus pri profana amo. Laŭ opinio de Damaso Alonso, talenta erudiciulo pri hispana liriko, oni klare perceptas en tiuj versoj nuancojn de la stilo de Sebastiano de Kordovo. Jen unu el liaj poemoj:

Koploj de l’ animo penanta Dion vidi

Vivas mi, sen vivi mem

kaj anhelo tiel fortas

ke mortas mi, ĉar ne mortas.

I

En mi mem mi ne plu vivas,

vivi sen Li mi ne povas;

sen Li mi ja ne min trovas,

kion vivo ja signifas?

Mortoj mil en mi aktivas

el la viv’ al mi konfortas

nur la mort’, ĉar ne mi mortas.

II

Vivo kiun mi nun vivas

estas negativa vivo,

sekve daŭra morto-iro

øis Li, kies viv’ edifas,

montras kion Di’, signifas,

ke mi l’ vivon ne elportas

kaj mortas mi, ĉar ne mortas.

III

For de Vi mi ne eltenas;

kia vivo min atendas

se pri ĝi mi tiom plendas

kaj nur morton mi bonvenas?

Pri mi mem mi abomenas,

sed mi pro persist’ bonsortas

kaj mortas mi, ĉar ne mortas.

IV

Kiam fiŝ’ elakvigitas,

al ĝi ne konsolo mankas,

ĉar per mort’ ĝi nepre dankas

finon kiun ĝi avidas...

Kia mort’ egalvalidas

vivon kiu tre malfortas

ju pli vivas mi, pli mortas.

V

Kiam mi konsolon celas

kaj Vin sakramente vidas,

mi fervore pli avidas

ĝui Vin, mi Vin anhelas!;

tio al mi ja turmentas,

ĉar doloro min elbordas

kaj mortas mi, ĉar ne mortas.

VI

Kaj se mi plezuron sentas,

ho Sinjor’, kun la espero

vidi Vin, kaj la sufero

perdi Vin al mi desperas;

tio timon en mi vekas,

kaj l’ esper’ tiom fortas

ke mortas mi, ĉar ne mortas.

VII

Mia Di’!, el morto trista

min eligu, donu vivon,

forbaru la perspektivon

pri lig’ tiel optimista,

sekve vidu min persista,

al mi tiom ĝi perfortas

kaj mortas mi, ĉar ne mortas.

VIII

Mian morton mi priploros

kaj la vivon mi bedaŭras,

dum pro pekoj ne plu daŭras

vivo kiu ne min gloros.

Ho Di’! kiam mort’ min voros?,

diros mi: jam mi tre fortas!

vivas mi, ĉar ne mi mortas.

Neniu hispana poeto atingis til zenitan pinton en la hispana mistika poetiko. La poezio de Johano de la Kruco, riĉa je muzika ritmo kaj altaj pensoj mistikaj, multe influis postajn generaciojn de hispanaj poetoj, kiel tiuj de la nomata “generacio de la 27ª”. Jen alia el liaj poemoj, tiu ĉi verkita sub la metrika versformo nomata “liro” (strofo kvinversa aŭ sesversa ĉi-kaze: kvar sepsilaboj kaj du dekunusilaboj, en konsonanca rimo abBabB):

Amflamo viva

Ho, ama flam’ invita,

vi kiel mild-ulceras

kun milda ŝir’ ĝis fund’ de la animo!

Sed nun, ne plu evita,

enrompu se vi veras

l’ am-tolon dolĉ-renkontan en intimo!

Ho, karcer-pun’ miela!

Ho, dorlotita vundo!

Ho, mano milda!, tuŝo silk-velura

kun gust’ de viv’ ĉiela

kaj larĝa grac-abundo!

Promorte, morto ias vivo pura.

Ho fajro-lampa lumo

per kies klaraj heloj

la profundaj kavernoj de la senso,

iam en blindo-brumo,

kun strangaj brilaj beloj

apud l’ amato varmas kun intenso!

Ho, kia milda spuro

en mia sin’ postrestas,

kie sekrete nure vi solsolas!

Kaj via spir-susuro

en bon’ kaj glor’ majestas

dum vi, ho delikata! min amoras.

Neniu verko de Sankta Johano de la Kruco estis publikigita dum lia vivo, kaj fakte forpasis 27 jaroj ĝis la unua publika apero de tri el liaj poemoj. Preskaŭ ĉiuj verkitaj en la prizono de la monaĥejo de Toledo.

Malfacile eksplikeblas la profunda mistera lirikismo de la versoj de tiu ĉi granda poeto. Post kvar jarcentoj, ili konservas viva la sorĉon kaj ĉarmon de la eterna beleco.

Antonio Marco Botella