3ος αι

ταφόπλακα του Λάκωνα λεγεωναρίου Μάρκου Αυρηλίου Αλέξι (214/17 μ.Χ.),

με ελληνικό πίλο (ή κράνος με την μορφή πίλου), και θώρακα LORICA·LAMINATA

(Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών)

Ύστερα από την πεφωτισμένη βασιλεία του Μάρκου Αυρηλίου Αντωνίνου (161-180 μ.Χ.) και το χάος που ακολουθεί,

όσοι προσπαθούν να επιδείξουν ότι αξίζουν παρά την ταπεινή τους καταγωγή,

υιοθετούν κάποιο τμήμα από το όνομα του φιλοσόφου-ιμπεράτορα.

Ανάμεσα σε αυτούς θα είναι και οι περισσότεροι σφετεριστές αυτοκράτορες,

μέχρι τους χρόνους του Διοκλητιανού και της Τετραρχίας του.

Άλλο παράδειγμα μη Ρωμαίου, αποτελεί ο Αυρήλιος Πωλίων, Αιγύπτιος ή Αιγυπτιώτης λεγεωνάριος της Legio II Adiutrix,

που απαθανατίστηκε επειδή έχει διασωθεί επιστολή που έστειλε ενώ βρίσκονταν σταθμευμένος στην μεθόριο της Παννονίας.

Επίσης και ο Μάρκος Αυρήλιος Αμμιανός,

μυλωνάς στην Ιεράπολη, πόλη της Φρυγίας, τόσο υπερήφανος για τον υδρόμυλό του,

που τον απεικονίζει στο καπάκι της ταφικής του λάρνακας.

Μάρκος Αυρήλιος Αύγουστος, θ'αποκαλείται και ο οικτρός αυτοκράτωρ Ηλιογάβαλος Σεβήρος (218-222 μ.Χ.)

Εκτός από τον Πληθυσμό και την Οικονομία, στάσιμες παραμένουν και οι Επιστήμες, όπως και η Εργασία, η οποία έχει εγκλωβιστεί εδώ και αιώνες (και συγκεκριμένα από την εποχή του Α' Καρχηδονιακού Πολέμου) στον φαύλο κύκλο του άδικου και αντιπαραγωγικού θεσμού της Δουλείας. Στην ολέθρια επικράτηση της Δουλείας, κυρίως οφείλεται εξ αρχής και η γενικευμένη κρίση στην Οικονομία της Ρωμανίας, αλλά και η κάμψη στην τεχνολογική πρόοδο και την επιστημονική επιδίωξη.

Γερμανικές εισβολές αποσταθεροποιούν τα βόρεια σύνορα της ρωμαϊκής επικράτειας. Στην Δακία επικρατεί η ανατολική γερμανική φυλή των Γεπίδων, που εκδιώκει κάθε ρωμαϊκή αρχή. Συγγενείς με τους Γεπίδες, είναι οι εξίσου επιθετικοί Κουάδοι, Ρούγιοι, Βουργουνδοί, Βάνδαλοι, και Γότθοι. Γότθοι καταδρομείς, με απώτερη προέλευση από την σημερινή Σουηδία, εισβάλλουν και στο [μακροβιέστερο ελληνιστικό] βασίλειο του Βοσπόρου, που για λίγο διάστημα μετατρέπεται σε ληστρικό-πειρατικό ορμητήριό τους, από το 250 κι εξής. Οι Γότθοι άρχοντες συνεπικουρούμενοι από άγαμους ιερούς μαχητές, τους Έρουλους, συνεργάζονται αρμονικά με τους Βοσπορίτες/Βοσπορανούς ιθαγενείς, που στην εθνικότητα είναι κυρίως Ελληνο- Μαιώτες, αλλά και Σαρμάτες.

Πάντως η Ρωμανία αντιστέκεται. Οι Αθηναίοι οχυρώνονται πίσω από τείχος που ορθώνουν βιαστικά, και επιβιώνουν πολιορκία των βαρβάρων το 267, αν και η ύπαιθρος και τα αφύλακτα κτήρια, τα ρημάζουν Έρουλοι πολεμιστές. Το 268, ο ρωμαϊκός στρατός αντιμετωπίζει τους βαρβάρους στην Θράκη κοντά στον π. Νέστο, όπου ηττώνται οι Γότθοι και οι Έρουλοι, των οποίων ο αρχηγός, Ναυλόβατος, παραδίδεται στο έλεος της Ρώμης. Ένα έτος μετά, ο ιμπεράτωρ Κλαύδιος Β' ο Γοτθικός τους συντρίβει οριστικά στην μάχη της Ναϊσσού.

Στην συνέχεια οι Ρωμαίοι θα προασπίσουν την κυριαρχία τους στην νότια ακτή της Κριμέας (που από τον 8ο αι θ'αποτελέσει το "θέμα Χερσώνος"), από την Χερσόνησο/Χερσώνα μέχρι την Θεοδοσία/Κάφφα, η οποία Κάφα συνήθως θ'αποτελεί το σύνορο που θα χωρίζει τους φιλορωμαίους Χερσωνίτες από τους άνομους Βοσπορανούς. Βέβαια, αμφότεροι λαοί εντρυφούν στις χαρές του Ελληνιστικού Πολιτισμού.

Σφετερισμός του θρόνου των Πάρθων Αρσακιδών από τους Πέρσες Σασσανίδες, σημαίνει θάνατο για τον Ελληνισμό στο Ιράν, και κλιμάκωση εχθροπραξιών με το αντίπαλον δέος της Περσικής Αυτοκρατορίας. Εκτός από ελληνόφοβοι, οι Σασσανίδες αποδεικνύονται και απολυταρχικοί, σκληροί, και απάνθρωποι. Ωστόσο, προσεταιριζομένο επτά αριστοκρατικούς παρθικούς οίκους (i. Ισπαχμπουδαν, ii. Βαραζ, iii. Καρέν, iv. Μιχράν/Μιθραΐδες, v. Σπαντιγιαδ, vi. Ζικ, vii. Σουρέν/Σουρήν), το καθεστώς των Σασσανιδών επεκτείνει εντυπωσιακά την κυριαρχία της Περσίας. Επιπλέον, παρά την σκληρότητά του, το καθεστώς αυτό επιδεικνύει θαυμαστή ανεκτικότητα για την Εκκλησία των Νεστοριανών, αλλά και ως προς τις ελευθερίες του Γυναικείου φύλου.

νόμισμα του Αλεξάνδρου Σεβήρου,

κομμένο από την πόλη [-κράτος] των ΚΟΡΚΥΡΑΙΩΝ, δηλαδή των Κερκυραίων

με απεικόνιση του εκλιπόντος Σεπτιμίου, δαφνοστεφούς, όπως και ενός Πήγασου, του θρυλικού φτερωτού ίππου.

(Κέρκυρα <-- Κόρκυρα, εκ της θεάς Γοργύρας, ενδεχομένως μια σύντηξη της αχαϊκής Ήρας με την λελεγική Γοργώ)

η Ιουλία Δόμνα και οι γιοι της, Καρακάλλας και Γέτας

Οι Σεβήροι ευνοούν την λατρεία του Ελαγκαμπάλ, του αραμαϊκού ηλιακού θεού, πολιούχου της Εμέσης (Έμεσα --> σημ. Χομς). Εν τούτοις, ανέχονται εξίσου θετικά όλες τις θρησκείες, παρ'όλο που η φωτισμένη αυτή ανεξιθρησκεία τους, ενοχλεί όσους παραμένουν μισαλλόδοξοι, π.χ. τους Μοντανιστές Χριστιανούς, που θεωρούν ότι έτσι χαλαρώνει η συνέπεια των ομοδόξων τους.

αριστερά: ΙΟΥΛΙΑ ΜΑΜΑΙΑ ΑΥΓ[ΟΥCΤΑ]

δεξιά: ΕΠΙΑΙ CΕΥΗΡΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΩΝ

νόμισμα της πόλεως[-κράτους] Βυζάντιον, προς τιμήν της αυγούστης Ιουλίας Μαμαίας

Πάντως, ο νεαρός ιμπεράτωρ Αλέξανδρος Σεβήρος εισηγείται στην Σύγκλητο την είσοδο του Ιησού Χριστού στο Πάνθεον (222), επισημοποιώντας έτσι την ένταξη της νέας λατρείας του, στον αστερισμό των θρησκειών που αναγνωρίζονται από την Ρώμη. Επιπλέον, η βασιλομήτωρ Ιουλία Μαμαία καλεί τον πολυγραφώτατο (όσο και αμφιλεγόμενο) Χριστιανό σοφό Ωριγένη, να προσέλθει στην Αντιόχεια (232), για να διδάξει την ίδια και την αυλή της. Βέβαια, αναφέρεται ότι επίσης εισάγεται στο Πάνθεον και ο θεοποιηθείς νεοπυθαγόρειος διδάσκαλος/γιόγκι Απολλώνιος ο Τυανεύς..

το Α και το Ω της Χριστιανοσύνης,

ο Ιησούς Χριστός

Όμως, δολοπλοκίες στον οίκο των Σεβήρων, εξασθενούν την Ρώμη. Γενικεύεται η απειθαρχία του ρωμαϊκού στρατού. Το στρατοκρατικό χάος ξαναγίνεται κανόνας στην διαδοχή του αυτοκράτορα. O γιγαντόσωμος και ικανός στρατηγός Μαξιμίνος ο Θραξ καταβαραθρώνει εκ νέου τους ρωμαϊκούς θεσμούς, ανατρέποντας τον οίκο των Σεβήρων, και φονεύοντας τον ιμπεράτορα Αλέξανδρο το 235, εκμεταλλευόμενος την επιφυλακτικότητα που διατηρεί το στράτευμα για τους συγκλητικούς διοικητές του. Επίσης, δίνει τέλος σε πρώιμη, αλλά σφοδρή, ενδοχριστιανική έριδα που έχει ξεσπάσει στην Ρώμη, εξορίζοντας και τον πάπα Ποντιανό, και τον [αντί]παπα Ιππόλυτο, στην Σαρδηνία.

Οι συγκλητικοί της Ρώμης αντιστέκονται στο νέο κατάντημα, και παίρνουν την κατάσταση στα χέρια τους. Ως ρυθμιστές του πολιτεύματος, στις αρχές του 238 υποστηρίζουν ανοικτά για ιμπεράτορα τον ανθύπατο της Αφρικής, Γορδιανό (MARCVS ANTONIVS GORDIANVS SEMPRONIANVS ROMANVS AFRICANVS), και προς το τέλος του έτους, τον συνώνυμο εγγονό του.

~ ο ατυχής Γορδιανός Γ΄ (238-244), σε νόμισμα των Βυζαντίων ~

Το οικογενειακό cognomen, GORDIANVS, υποδηλώνει μικρασιατική καταγωγή για τον οίκο,

ίσως φρυγική ή γαλατοφρυγική. Στους χρόνους του Γορδιανού Γ', θα τηρηθεί θεσμική συνέχεια με την δυναστεία των Σεβήρων.

Όμως, δολοφονείται άδοξα από τον στρατό του με επικεφαλής συνωμότη τον Φίλιππο τον Άραβα,

κατά την διάρκεια νικηφόρου εκστρατείας στην Μεσοποταμία, και πριν ολοκληρώσει

την κατάληψη της πρωτευούσης των Σασσανιδών Περσών, Κτησιφώντος.

Θ’ ακολουθήσει σειρά από στρατοκρατικές διαδοχές, που θ’ αποσταθεροποιήσουν την Ρωμανία. Πάντως ένας από τους χειρότερους πραξικοπηματίες που χαρακτηρίζουν την εποχή, ο Άραψ ιμπεράτωρ Μάρκος Ιούλιος Φίλιππος, παραδόξως γιορτάζει θριαμβευτικά τα 1000 έτη από την ίδρυση της Ρώμης..!

Βαθμιαία πάντως, οι λαοί αντιδρούν εναντίον των υπαρχουσών δομών και αξιών, δυστυχώς περιλαμβανομένων και των ελληνικών ιδεών κι επιστημών. Έτσι όμως κυριαρχεί η μισαλλοδοξία στα φρονήματα των πολιτών, αφού χάνεται το κοσμοπολίτικο πνεύμα που πρέσβευε ο Ελληνισμός και που αποτελούσε τον κύριο παράγοντα συνοχής της Αυτοκρατορίας. Στους επόμενους αιώνες η απώλεια αυτή θα γίνει ιδιαίτερα αισθητή, με την Ρωμανία να ζημιώνεται όταν θα έρχεται αντιμέτωπη είτε με την πολυεθνική προσαρμοστικότητα των νομαδικών κρατών του βορρά, είτε με την ισοπεδωτική αδιαλλαξία του απλοϊκού Ισλάμ. Και στις δύο περιπτώσεις το αποτέλεσμα θα είναι συνήθως η αποστασία πολιτών, με την επακόλουθη συρρίκνωση της Ρωμανίας.

Λίγο πολύ, οι άνθρωποι της εποχής διαπιστώνουν την πτώση του πολιτισμού τους. Κάποιοι μάλιστα αποσκοπούν σ'αυτήν την πτώση, την οποία προσβλέπουν ως απολύτως αναγκαία για εξέλιξη και βελτίωση. Οι περισσότεροι Ρωμαίοι ανήκουν σε κατώτερα, μη-προνομιούχα κοινωνικά στρώματα, που ενώ συνήθως συμπεριφέρονται ατομικά και ασυντόνιστα, εν τούτοις στις μεγάλες πόλεις παρατηρείται το φαινόμενο της οχλικής συσπείρωσης, με τους ταλαίπωρους να κινούνται καθοδηγούμενοι υπό έναν ηγέτη, ή μίαν ιδέα. Η Ρωμανία αποτελεί αχανές κράτος, γεμάτο με διάφορα έθνη, και με ποικίλες δοξασίες.

Κατά το ελεεινό πρότυπο της Κλασικής Αρχαιότητας, υφίσταται ακόμα η Δουλεία. Στην δουλοκρατία αυτήν επικρατεί πλουραλισμός, με τους δούλους να ανήκουν όχι μόνο σε γειτονικά έθνη, αλλά και σε όλα τα έθνη της Ρωμανίας! Τις περισσότερες φορές, οι δούλοι δεν διαφέρουν από τους ελευθέρους -τους Ρωμαίους πολίτες- σε τίποτα εκτός από το χαρτί που κρατάει ο ιδιοκτήτης, περιορίζοντας την ελευθερία τους και το ενεργητικό τους, προς όφελός του. Ωστόσο οι δούλοι δεν είναι οι μόνοι αδικημένοι. Η ένδεια αποτελεί ευρύτερη πληγή, την οποία οξύνει η εμμονή στην υπερφορολόγηση, ως μέτρο για την ισοσκέλιση του αυτοκρατορικού προϋπολογισμού. Οπότε οι συνθήκες είναι ευνοϊκές ώστε οι κοινωνικές διαφορές να βαθαίνουν, αντί να απαλύνονται. Όπως συχνά στην πορεία της Ανθρωπότητας, "οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι, ενώ οι πλούσιοι, πλουσιότεροι".

Επιπλέον, δεν υφίσταται πια η υποδειγματική Δημόσια Διοίκηση των χρόνων της Δημοκρατίας, του Αυγούστου και του Τιβερίου, που τόσο ενέπνεε αφοσίωση στα έθνη (μετά από την κατάκτησή τους, εννοείται). Τώρα, η Αυτοκρατορία οδηγείται σε διοικητικό τέλμα, όπου θεριεύει το φαινόμενο της ανυγειούς γραφειοκρατίας. Με ορθά οργανωμένη διοίκηση, μιαν Αυτοκρατορία όπως η ρωμαϊκή δύναται να έχει ανίκανη ή διεφθαρμένη κορυφή (π.χ. Καλιγούλας, Νέρων). Όμως το αντίστροφο δύσκολα πετυχαίνεται. Και αν επιτευχθεί από έναν ή από μια σειρά από καλούς αυτοκράτορες (Νέρβας, Τραϊανός, Αδριανός, Αντωνίνος Πίος (= Αντωνάκης ο Ευσεβής), Λούκιος Βέρος & Μάρκος Αυρήλιος), αρκεί ένας ανίκανος διάδοχος (εν προκειμένω ο Κόμμοδος) για να ανατρέψει την ασταθή αυτήν ισορροπία, ακόμα και οριστικά. Είναι γνωστές οι επιπτώσεις σε μιαν πολιτεία όπου οι κανόνες διαδοχής στο ύπατο εκτελεστικό αξίωμα είναι ανεπαρκείς. Στην περίπτωση της παρούσης Ρωμανίας, σημειώνεται καταστρατήγιση των κανόνων της στρατοκρατικής και κληρονομικής διαδοχής, όπως αυτοί είχαν θεσπιστεί από τον οίκο των Σεβήρων. Η κατάσταση που διαδέχεται την δυναστεία των Σεβήρων, δεν διέπεται από κάτι θεσμικό ως προς την αυτοκρατορική διαδοχή, εκτός από την βαρβαρική ισχύ των όπλων. Η φύτρα του τελευταίου αυτοκράτορα βρίσκεται σε προτεραιότητα, ως τήρηση "δυναστείας", εάν δεν έχει εξολοθρευτεί. Όμως μπορεί κάλλιστα και να αγνοηθεί. Οι στρατιώτες-αυτοκράτορες ρέπουν και προς άλλα χειρότερα τινά. Ένα από αυτά είναι η απόλυτος Δεσποτεία: Ο πρώτος μεταξύ ίσων (Princeps), που γίνεται Κύριος του Κόσμου (Dominvs Orbi). Αυτός ο ένας ταυτίζεται με την Αυτοκρατορία. Οπότε, τα λάθη του, τα ελαττώματά του, μαστίζουν την Αυτοκρατορία. Η κακώς κείμενη γραφειοκρατία που αναπτύσσεται ως προέκταση του Δόμνιου/Dominvs, τα μυστικά του μάτια -agentes in rebvs- που επιτηρούν και ρουφιανεύουν τους υπηκόους λαούς, καταδυναστεύουν και κατατρομάζουν τους απλούς πολίτες που βαθμιαία χάνουν την πίστη τους στο Ρωμαϊκό Μεγαλείο. Είναι που που αρχίζουν να το ταυτίζουν με τον εξαναγκασμό στην φοροεξαθλίωση, όντας αενάως υπερφορολογούμενοι υπέρ της Ρώμης και του Αυγούστου.

όστρακο από την Ντούρα Ευρωπό,

όπου απεικονίζεται ο ακτουάριος (= προβλεπτής, αξιωματικός στρατιωτικής μισθοδοσίας)

Ηλιόδωρος,

ονομασθείς έτσι προς τιμήν του θεού Ήλιου, όπως αυτός λατρεύεται στην πόλη Έμεσα, σημ Χομς

Ατυχής εκστρατεία για την διασφάλιση της ρωμαιο-περσικής μεθορίου, της οποίας ηγείται ο αυτοκράτορας της Ανατολής, Βαλεριανός, καταλήγει στην αιχμαλώτισή του από τους Πέρσες το 260, παρόλο που ο στρατός του τελικά νικάει τον περσικό. Ενώ την διοίκηση ολόκληρης της Ρωμανίας αναλαμβάνει ο γιος του και αυτοκράτωρ της Δύσης, Γαλλιηνός, ο Βαλεριανός θα ζήσει την υπόλοιπη ζωή του ως δούλος και ζωντανό τρόπαιο για τον Πέρση σάχη Σαπώρ, ο οποίος θα τον γδάρει μετά θάνατον, και θα κρεμάσει το δέρμα του, ως λάβαρο θριάμβου. Ενώ όμως οι Πέρσες καραδοκούν για να συντρίψουν τους Ρωμαίους, επί Γαλλιηνού το κράτος απειλείται πλέον σοβαρά και με εκ των έσω διάλυση. –Εμφανίζονται σφετεριστές απ’ άκρη σ’ άκρη στην Ρωμανία.

–Στρατηγοί και αριστοκράτες διεκδικούν δυναμικά την πορφύρα στην περσική μεθόριο, την Αχαΐα, την Αίγυπτο, την Γαλλία και τα σύνορα του π.Δούναβη, αποσταθεροποιώντας την Αυτοκρατορία. Σε Γαλλία, Βρετανία και βόρεια Ισπανία, τοπικοί αξιωματούχοι δημιουργούν αποσχιστικό κράτος, την αποκαλούμενη “γαλατική αυτοκρατορία” (imperivm galliarvm). Σε αυτό το αποσχιστικό κράτος, αναδεικνύονται ηγεμόνισσες με μεγάλη επιρροή, όπως η Βικτώρια/Βιτρούβια.

Στην Ανατολή, ανταρσία στρατηγών που επιδίωκαν ν’αντικαταστήσουν τον Γαλλιηνό, καταστέλλεται από τις δυνάμεις των Παλμυρηνών. Η Παλμύρα/Φοινικόπολη/Ταντμορ έχει εξελιχτεί ως ισχυρό κράτος-πελάτη, που υπό την κυβέρνηση του Σύριου πολέμαρχου Οδαινάθου, στηρίζει πλέον την άμυνα της Ρωμανίας εναντίον της Περσίας, αν και σύντομα, υπό την κυβέρνηση της χήρας του Οδαιναθου, της θρυλικής Ζηνοβίας, θα παρουσιάσει κυριαρχικές τάσεις. Η Σέπτιμα Ζηνοβία οδηγεί τις στρατιές κυρίως εις βάρος της Ρωμανίας, προσαρτώντας π.χ την Αίγυπτο και την Ανατολία. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τις οδομαχίες για την κατάληψη της Αλεξάνδρειας από τον στρατό της Ζηνοβίας, καίγονται οι κεντρικές εγκαταστάσεις του Μουσείου - δηλαδή του σπουδαιοτερου πανεπιστημίου του Αρχαίου Κόσμου. Έτσι καταστρέφεται το μεγαλύτερο τμήμα από την περίφημη "Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας".

Η εποχή καταγράφεται με δημιουργική φαντασία, από την αποδεδειγμένα αναξιόπιστον Αυγουστανή Ιστορία, που κάνει λόγο για "Τριάκοντα Τυράννους" που διεκδικούν την εξουσία από τον νόμιμο αυτοκράτορα, Γαλλιηνό.

Σταδιακά καθιερώνεται καθεστώς δεσποτισμού κατά τα πρότυπα του περσικού οίκου των Σασσανιδών [π.χ μονιμοποιείται η μετατροπή του Princeps = Πρώτος του δήμου (πρώτος μεταξύ ίσων), σε Dominvs [Orbi] = Κύριος [του Κόσμου], που διατυπώνονταν ήδη από τον προηγούμενο αιώνα]. Έτσι, ο εκάστοτε αυτοκράτορας απομακρύνεται μετά χαράς από την Ρώμη των “δημοκρατικών” παραδόσεων, που ακόμα τηρούνται τυπολατρικά, αν και αυτές θα συνεχίσουν να τηρούνται και στις επόμενες πρωτεύουσες, Νικομήδεια και Κωνσταντίνου Νέα Ρώμη, παραδόσεις όπως π.χ senatvs/γερουσία/σύγκλητος, consvli/ύπατοι, annona. –

Προς το παρόν πάντως, δημοφιλής αυτοκρατορική έδρα αυτής της εποχής, λόγω της εγγύτητάς της προς την περσική μεθόριο, αποτελεί η πολυτελής Αντιόχεια. Η αλληλουχία πετυχημένων, αν και βραχύβιων, Ιλλυριών αυτοκρατόρων διακόπτεται από οίκο γαλλικής προέλευσης, από την Ναρβώνα, επίσης πετυχημένο, αλλά και έξτρα βραχύβιο. Πρόκειται για τον Κάρο (282-83), που εισβάλλει νικηφόρα στην Περσία, πεθαίνοντας όμως κάπου πέραν από την Κτησιφώντα, και τους γιους του, Νουμεριανό (283-84) και Καρίνο (283-85). Στη συνέχεια, στην πορφύρα ανεβαίνει ο ιλλυρικής προέλευσης Διοκλητιανός (284-305).

Ο εύστροφος Διοκλητιανός είναι ο εμπνευστής της Τετραρχίας, με την οποία επιχειρεί την επανίδρυση του κράτους (πραγματική, όχι “καραμανλική”), για να εξαλείψει τρέχοντα προβλήματα, και κυρίως τα ελαττώματα του αυτοκρατορικού πολιτεύματος. Επίσης μεταφέρει την πρωτεύουσα από την Ρώμη, στην ελληνική πόλη Νικομήδεια.

ο συναύγουστος του Διοκλητιανού Ιοβίου, ο Μαξιμιανός Ερκούλιος, με την θεά Μινέρβα/Αθηνά

Ήδη από την αρχή η Τετραρχία εφαρμόζεται με προβλήματα. Περιλαμβάνει εκτεταμένες διοικητικές, στρατιωτικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις που χαρακτηρίζονται από έντονο κρατικό παρεμβατισμό. –Συγκεκριμένα η αυτοκρατορική εξουσία διανέμεται σε 2 “αυγούστους” (286), που κυβερνούν την μισή Ρωμανία έκαστος, από την Νικομήδεια (Ισμίτ) ο Διοκλητιανός ο Ιόβιος (= Δίος), και από το Μεδιόλανον (Μιλάνο) ο Μαξιμιανός ο Ερκούλιος (= Ηράκλειος), ενώ ακολούθως καθιερώνεται και η ενεργή διοίκηση της μισής από την περιορισμένη επικράτεια του κάθε “αυγούστου”, από τον διορισμένο διάδοχό του, τον “καίσαρα”. Έτσι, το 293 διορίζονται οι καίσαρες Γαλέριος στην Ανατολή, και Κωνστάντιος στην Δύση, με έδρες το Σίρμιο και τους Τρεβήρους (Τριερ), αντίστοιχα.

Στα πλαίσια των μεταρρυθμίσεων που προωθεί, ο Διοκλητιανός είναι από τους λίγους ηγέτες με πλήρη δεσποτική εξουσία, που θα παραιτηθεί οικειοθελώς (Άλλο παράδειγμα στην παγκόσμια Ιστορία είναι ο Τζωρτζ Ουάσιγκτον), και θ'αποσυρθεί σε οχυρωμένο παλάτι, πίσω στην πατρίδα του. Λόγω της στρατοκρατικής φύσης του κατεστημένου (όπως στην κεμαλική Τουρκία), ο Γαλέριος δε θα μπορέσει να ορθοποδήσει το πείραμα αυτό του Διοκλητιανού. Πάντως επιλέγει την επίσης ελληνική πόλη της Θεσσαλονίκης, αρχικά ως βάση διέλευσης από Σίρμιο προς Νικομήδεια & ανατολική μεθόριο, και αργότερα ως πόλη διαμονής του.

χρυσή κασίδα, δηλαδή περικεφαλαία αξιωματικού του ιππικού,

που έχει βρεθεί κοντά στην αρχική έδρα του Γαλέριου ως καίσαρος (293-305), το Σίρμιον.

Σφοδροί πόλεμοι εναντίον των Σασσανιδών καταλήγουν σε θρίαμβο και εδαφικές προσκτήσεις, εις βάρος της Περσίας. Την ίδια εποχή, διαδίδονται ευρέως νέες θρησκείες, όπως π.χ η ελληνίζουσα αναβίωση της λατρείας του ιρανικού θεού Μίθρα (Μιθραϊσμός), όπως και ο Χριστιανισμός βέβαια, ο οποίος εξαπλώνεται ταχύτατα και στην Δύση, με την αρωγή του Ελληνισμού και σημιτικών εθνών, όπως οι Ιουδαίοι, οι Σύριοι και οι Λιβυφοίνικες (= Καρχηδόνιοι). Το κράτος αντιδρά σπασμωδικά, αλλά μάταια, εξαπολύοντας διωγμούς σε όσους προωθούν θρησκευτικούς νεωτερισμούς.

Η λατρεία του θεού Ήλιου παραμένει δημοφιλής ανά την Αυτοκρατορία, αν και η αραμαϊκή εκδοχή Ηλιογάβαλος / Ελαγκαμπάλ του 2ου μ.Χ, αποκτά ταυτότητα περισσότερο ρωμαϊκή, ως Ήλιος ο Ανίκητος / Sol Invictvs.

Soli Invicto pro salvte Imp[eratorvm] et Genio n[vmeri] eq[vitvm] sing[vlarivm]

eorvm M. Vlp[ivs] Chresimvs sace[rd(os)] Iovis Dolich[eni] [dedicavit]

~~~~~

αφιερωθέν στον Ήλιο Αήττητον και τον Genivs/Προστάτη των ατομικών ιππέων,

υπέρ της υγείας του αυτοκράτορος, υπό του Μ. Ουλπίου Χρησίμου, ιερέως του Διός Δολιχηνού

~~~~~

Αφιερωματική πλάκα (~150-200 μ.Χ), ανευρεθείσα στην στρατώνα της Αυτοκρατορικής Ιππικής Σωματοφυλακής (Eqvites·Singvlares), στην Ρώμη,

όπου απεικονίζεται ο ηλιακός θεός, Sol Invictus, προϊόν συγκρητισμού ανά τους λαούς της Ρωμανίας του 3ου και του 4ου αι.

Υπάρχει ακόμα μιαν ανάλογη σεληνιακή υπόσταση, και η κομμαγηνή εκδοχή του Διός, ο Ζευς ο Δολιχηνός,

ιερέας του οποίου είναι ο χορηγός της αναθηματικής αφιέρωσης, ο Χρήσιμος.

Όμως ο θεός Ήλιος ο Ανίκητος δέχεται ισχυρό πλήγμα, όταν ο Διοκλητιανός εγκαταλείπει την προστασία του, δίνοντας έμφαση στην πιο παραδοσιακή τριάδα Jvpiter - Hercvles - Victoria (Ζευς - Ηρακλής - Νίκη). Αυτός ο κατ'άλλα καινοτόμος αυτοκράτορας, επίσης επιχειρεί ν'ανακόψει την διάδοση των μισαλλόδοξων θρησκειών της Ανατολής, τις οποίες και αποκαλεί "αντικοινωνικές, πονηρές και δεισιδαιμονικές διδασκαλίες που μισούν αυτήν την ίδια την ανθρώπινη φύση", όπως αναφέρεται σε έδικτόν του.

© Copyright Euratlas Nüssli – www.euratlas.com, reproduction prohibitedΡωμαϊκή Αυτοκρατορία

2ος αι

4ος αι

πίσω στην αρχική σελίδα

friesian.org regarding Romania