τηγανόσχημο κυκλαδικό σκεύος
από την νήσον Συρίην/Σύρο,
με αιδοιόσχημον αλληγορία της θαλάσσης (η οποία προσδιορίζεται με αλληλένδετους στροβίλους),
και με αναπαράσταση κωπήλατου ποντοπόρου σκάφους, που φέρει ομοίωμα ιχθύος στην πλώρη του
Αν εξαιρεθεί η σχετική εικασία που αφορά την χρήση των τηγανόσχημων κεραμικών (2800-2300 π.Χ) από τους Τελχίνες, τον λαό που ανέπτυξε τον Κυκλαδικό Πολιτισμό, μπορεί να ειπωθεί με ασφάλεια ότι η πυξίδα, η τόσο απλή -και συνάμα τόσο χρήσιμη για Μετακινήσεις & για την Ναυτιλία- επινόηση, πρωτο-εφευρέθηκε στην Κίνα, ίσως κατά την διάρκεια της δυναστείας Χαν, ίσως ακόμα παλαιότερα.
Την ίδια εποχή με την δυναστεία Χαν (206 πΧ - 9 μΧ, 25 - 220 μ.Χ), στον Ελληνιστικό Κόσμο εφευρίσκονταν πολυπλοκότερα αν και σαφώς λιγότερο πρακτικά συστήματα υποβοήθησης του γεωγραφικού προσανατολισμού και της Ναυτιλίας, όπως ο αστρολάβος, ο σφαιρικός αστρολάβος, ο τετράντας, ακόμα και φορητές εκδοχές περίπλοκων μηχανισμών όπως αυτών, υπολείμματα των οποίων έχουν βρεθεί στα Αντικύθηρα (του 125 π.Χ.), και την Ολβία της Σαρδηνίας (του 170-140 π.Χ). Βέβαια, πάντα υπήρχαν επαφές ανάμεσα στα έθνη της Οικουμένης (= ο γνωστός Κατοικημένος Κόσμος, ο Παλαιός Κόσμος), από Κίνα, μέχρι Ισπανία, αν και δεν υπήρξε πάντα τακτική επικοινωνία.
χάρτης που καταγράφει την εξάπλωση της χρήσης της βακτριανής καμήλας,
μέχρι Ατλαντικό και μέχρι Ειρηνικό Ωκεανό, από την εξημέρωσή της από τον τοπικό Άρειο Πολιτισμό,
σε Βακτρία, Μαργιανή, Σογδιανή και Φεργάνα γύρω στο 2000 π.Χ
(περιοχή γνωστή και ως πολιτισμός π. Ώξου, 2300-1700 π.Χ),
έως την εποχή της πρώτης ευρείας εξάπλωσής της, 1900-1200 π.Χ!
Σημαντική είναι και η ανακάλυψη της λέξης «ΙΣΠΑΝΙΑ», ανάμεσα στις επιγραφές της συσκευής των Αντικυθήρων, η πρώτη γραπτή χρήση της λέξεως στην ελληνική. Για την ονομασία της Ιβηρικής Χερσονήσου, οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν την λέξη «ΙΒΗΡΙΑ», ή «ΕΣΠΕΡΙΑ», επειδή βρίσκεται δυτικά του Αιγαίου και της Ιταλίας, προς την διεύθυνση που δύει ο Ήλιος, την εσπέρα. Μέχρι τώρα η λέξη «ΙΣΠΑΝΙΑ» είχε συνδεθεί με τη λατινική γλώσσα, ως συνήθης ρωμαϊκός όρος.
Tο νεώτερο πόρισμα για τον καταπληκτικό “μηχανισμό των Αντικυθήρων”, αποφαίνεται ότι αυτό το γραναζωτό διαμάντι αποτελεί συμπαγή (compact), φορητή έκδοση αστραρίου ή πλανηταρίου, ενδεχομένως κορινθιακής κατασκευής, ένα πλανητάριο πολυτάλαντο, που εξομοίωνε την κίνηση των 5 πλησιέστερων πλανητών («Στίλβων»/Ερμής, «Φώσφορος»/Αφροδίτη, «Άρης Πυρόηις», «Φαέθων»/Ζευς, «Φαίνων»/Κρόνος), και του Ηλίου, προσέγγιζε γεωγραφική θέση (λαμβάνοντας συγκεκριμένα δεδομένα, έδιδε γεωγραφικό πλάτος, ως χειροκίνητο GPS), ενώ προέβλεπε και εκλείψεις, τόσο της Σελήνης, όσο και του Ηλίου!
Ως σύλληψη και εφαρμογή, ο μηχανισμός ενσωματώνει τεχνογνωσία αιώνων, συσσωρευμένη εμπειρία από κέντρα μάθησης όπως η Κόρινθος (με παράδοση στην καινοτομία από τον ..8ο αι π.Χ.), η Ρόδος (σχολή του Ποσειδωνίου, για τον οποίο μάλιστα γράφει με θαυμασμό Ρωμαίος φίλος του, ο Κικέρων: «Πρόσφατα κατασκεύασε ο φίλος μας Ποσειδώνιος συσκευή, η οποία σε κάθε περιστροφή αναπαράγει τις ίδιες κινήσεις του Ήλιου, της Σελήνας, και των πέντε πλανητών»!), η Αλεξάνδρεια (με το Μουσείον: το τρανό πανεπιστήμιο της Αιγύπτου, με διανοητές όπως ο Ερατοσθένης, ο Αρίσταρχος και ο Ίππαρχος, αλλά και με τεχνικούς επιδέξιους!), όπως και οι Συρακούσες (Αρχιμήδους ομήγυρις). Αυτό το επιβεβαιώνει και ο Κικέρων, που αναφέρει ότι κατά την άλωση των Συρακουσών το 212 π.Χ, από το σπίτι του Αρχιμήδη πάρθηκαν ως λάφυρα δύο “σφαίρες”, προφανώς πλανητάρια με παρόμοιες δυνατότητες, που αν και σαφώς ογκωδέστερα, τουλάχιστον το ένα εκ των οποίων παρέμενε λειτουργικό και στην εποχή του. Και ο Πάππος ο Αλεξανδρεύς αναφέρει ότι ο Αρχιμήδης είχε γράψει μέχρι και βιβλίο σχετικό, το "Περί κατασκευής Σφαιρών". Έχει διατυπωθεί και η θεωρία ότι ο μηχανισμός των Αντικυθήρων δεν είναι του 100 π.Χ, αλλά του 202 π.Χ.
αναπαράσταση του βασικού κτιρίου της Βιβλιοθήκης του Μουσείου,
βάσει ενδείξεων, όπως π.χ. η μεταγενέστερη βιβλιοθήκη του Κέλσου στην Έφεσο
Παρόμοια επιστημονική επιδίωξη παρατηρείται και στις πόλεις των Σελευκιδών, όπου στην έρευνα των σοφών, ενσωματώνεται η γνώση των Χαλδαίων αστρολόγων και Περσών μάγων. Έτσι ιδρύεται σχολή Αστρονομίας στη Σελεύκεια την Μεγάλη, επί του π. Τίγρη, όπου θα διακριθεί ο Σέλευκος, οπαδός της ηλιοκεντρικής θεώρησης του Αρίσταρχου, που επιπλέον προτείνει τον συσχετισμό του φαινομένου άμπωτη & παλίρροια, με την κίνηση της Σελήνης.
Όχι πολύ διαφορετική τελικά,
η προοπτική των Βαβυλωνίων και των Αρχαίων Ελλήνων
από την εικόνα 18, του Ουρανίου Άτλαντα, του Ανδρέα Κελλάριου από τον 17ο αι
~ η πίσω όψη του μηχανισμού των Αντικυθήρων,
με προσομοίωση της σχετικής κίνησης των πλησιέστερων από τα ουράνια σώματα ~
Πώς αντιλαμβάνονταν τους Ουρανούς οι Μεσοποτάμιοι/Βαβυλώνιοι/Χαλδαίοι
και οι Έλληνες/Γιάουνας/Γιαβάνας αστρονόμοι/αστρολόγοι της Αρχαιότητας?
Τελευταίο γνωστό δείγμα γραναζωτού μαραφετιού πριν από την εκ νέου ανάπτυξη αυτής της τεχνολογίας, με την κατασκευή ωρολογίων και άλλων μηχανισμών σε μαυριτανική Ισπανία και χριστιανική Ευρώπη από το 13ο αι μ.Χ. και μετά (στην Κίνα των θαυμαστών Σογκ, από τον 11ο αι μ.Χ. και μετά..), είναι ένα ηλιακό ρολόι/καλεντάρι του 520 μ.Χ, ρωμέικης κατασκευής. Λέγεται πάντως ότι η γραναζωτή τεχνολογία είναι που ενέπνευσε την θεωρία των επικύκλων, που ταλαιπώρησε στους Νεώτερους Χρόνους την Αστρονομία.
αναπαράσταση του ύστατου καλενταρίου ~ 520 μ.Χ
όργανον διττό: ηλιακό ωρολόγιον για χρήση σε οιονδήποτε γεωγραφικό πλάτος, και γραναζωτός υπολογιστής:
i. σεληνιακής φάσης, ii. ημέρας του μήνα, και iii. των θέσεων του Ηλίου και της Σελήνης στον Ζωδιακό Κύκλο
Όμως, αφού Έλληνες -και άλλοι Ρωμαίοι- εξακολουθούν να μεταβαίνουν δια θαλάσσης στην Ινδία μέχρι τις αρχές του 7ου αι, είναι πιθανή η χρήση υπολογιστικών μηχανημάτων εντοπισμού γεωγραφικής θέσης, μέχρι και τότε. Ίσως η απώλεια της τεχνογνωσίας αυτής να είναι που συνέβαλλε στην δημιουργία τοπικών πολεμικών στόλων στα τέλη του 7ου αι, με αρχές 8ου αι.
μπρούτζινο/ορειχάλκινο άγαλμα που βρέθηκε στο ίδιο ναυάγιο του 80-70 π.Χ, από την νήσο Αντικύθηρα:
Απαθανατίζεται ο Τρώας πρίγκιπας/βοσκόπουλο Πάρις/Αλέξανδρος να προσφέρει το "μήλον της Έριδος" στην Αστάρτη/Αφροδίτη,
επιλέγοντάς την ως καλλίστη, ύστερα από άγρια φαγωμάρα της με την Παλλάδα Αθηνά/Ανάτ και την Γοργύρα/Ήρα,
με αφορμή το αναθεματισμένο μήλο που έριξε στα πόδια τους η προσωποποίηση των τσακωμών Έριδα,
επειδή δεν προσκαλέστηκε στο γάμο της θεάς Θέτιδος και του θνητού άνακτα της Φθίας & Ελλάδος, Πηλέα,
σε αντίθεση με όλους τους άλλους θεούς! Ως αμοιβή για την επιλογή του, ο Πάρης θα λάβει από την Αφροδίτη
την καλλίστη (ευμορφοτέρα --> ομορφότερη) των θνητών, την Ωραία Ελένη,
δημιουργώντας έτσι την αφορμή του Τρωικού Πολέμου!!
η Κίνα διαχρονικώς
Όμως, εντελώς αντίστοιχα, “παράλληλα” που θα έλεγε και ο Πλούταρχος, με την παρακμή των Επιστημών στην περιοχή της Μεσογείου, που βύθισε στη λήθη γνώσεις που αναπληρώθηκαν αιώνες αργότερα (π.χ. Μαθηματικός Λογισμός & Ανάλυση, που αναβίωσαν μόλις κατά το 17ο αι), έτσι και στην Άπω Ανατολή η πρόοδος της Γνώσης παρακωλύθηκε κατά τον πρώιμο Μεσαίωνα από εξωτερικούς επιδρομείς, πολέμους, επιδημίες, την κατεστημένη αριστοκρατία και τη θρησκευτική μισαλλοδοξία. Οι Κινέζοι απέκρουσαν βαρβάρους όπως οι γενισεανοί Χσιογκ-Νου/Ούννοι και οι μογγολικοί Ρουράν Άβαροι, αλλά συγχρωτίστηκαν με άλλους, όπως οι Τούρκοι, οι Χιτάνοι (Κιτάι), οι Ταγκούτοι και οι Θιβετανοί. Ειδικά οι Τούρκοι συνεισέφεραν στην Κίνα των Τουόμπα Βέι, των Ύστερων Χαν, των Σούι και των Ταγκ, και στην επεκτατική πολιτική αυτών των δυναστειών. Όμως ο συγχρωτισμός των Κινέζων με βαρβαρικά έθνη-καταλύτες σε συνδυασμό με την δεσποτική απολυταρχία των αυτοκρατόρων τους, καθιστούν ελλιπή την ανάπτυξη της Επιστήμης στην χώρα.
οι [Δυτικοί ή Πρώιμοι] Χαν, γύρω στο 87 πΧ
~ o δρόμος της μετάξης ~
με κόκκινο απεικονίζονται τα όρια της σατραπείας/βασιλείου της Βακτριανής,
κατά την διάρκεια της διακυβέρνησης του Δημητρίου Α' του Ανικήτου, 205~171 π.Χ
Η Κινεζική Αυτοκρατορία -που ονομάζεται "Ουράνια" από τους ιθαγενείς λαούς της, αποκαλείται Σηρική χώρα από τους Έλληνες της Αρχαιότητας. Η "αυτοκρατορία των Ουρανών" έχει αναπτυχθεί με επίκεντρο τις λεκάνες των ποταμών Γιαγκτζέ και Χουάγκ Χε/Κίτρινος, αν και ως "Σήρες" αποκαλούνταν συλλογικά οι λαοί ανάμεσα στην Σογδιανή και την Σινική/Θινική.
Οι αιώνες περνούν μάλλον νωχελικώς όσον αφορά την επιστημονική εξέλιξη, παραδόξως μέχρι που οι Κινέζοι ηττώνται από τους μαντσούριους Γιούρχεν του οίκου των Τζιν (1125-1234). Οπότε οι Κινέζοι Σουγκ (οι Βόρειοι Σογκ: 960-1127) μεταφέρουν το κέντρο της Αυτοκρατορίας τους νοτίως, πέραν από τον Κίτρινο Ποταμό (π. Γιαγκτζέ). Ύστερα από την ήττα της, η θαυμαστή δυναστεία Σογκ, εισάγει τους υπηκόους της σε νέα περίοδο ακμής, με την Νότιο περίοδό της (1127-1279), κατορθώνοντας ένα ακόμα θαύμα, την επιτυχή μεταφορά του κέντρου βάρους της ουράνιας αυτοκρατορίας τους, νοτίως του ποταμού Γιαγκτζέ, στη Σινική/Θινική χώρα, όπου κατοικούν οι λαοί που οι Αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι αποκαλούσαν συλλογικώς Σίνες (Tujia, Min (Minyue & Wu Chinese), Nanyue, Austroasiatics (e.g Vietics & Khmer), Miao-Yao (Hmong-Mien), Tai–Kadai(their original nation -with the provinces Guizhou & Guangxi as their Urheimat- being referred to as the Dianyue by the Chinese), the Nanzhao region languages (minor proto-Tibetan & Lolo-Burmese)), και που εν πολλοίς έχουν ήδη συγχρωτισθεί, και σιγά σιγά τώρα πια -με τους Σογκ, τους Κιγκ και τους Μιγκ- συγχωνεύονται με τους Χαν Κινέζους.
Κατά την διάρκεια της προσφυγικής περιόδου της (της Νοτίου: 1127-1279), η δυναστεία των Σουγκ όχι μόνο καταφέρνει και επιβιώνει (1127-1279), αλλά και διασώζει και την ευημερία των υπηκόων της, με την βοήθεια επιστημονικής άνοιξης. Χαρακτηριστική είναι η υιοθέτηση των διατροφικών συνηθειών των ιθαγενών του Νότου, π.χ ορυζοφαγία, η οποία συνδυάζεται με βελτιώσεις στην καλλιέργεια και την παραγωγή ρυζιού! Είναι που η αυλή των Σογκ βρίθει από ικανούς αξιωματούχους, πολυπράγμονες μανδαρίνους, όπως π.χ ο πανεπιστήμων Σεν Κουο, που εκτός από στρατηγός, διπλωμάτης, λογοθέτης του Ειδικού ( = υπουργός οικονομικών), αναδεικνύεται και ως αστρονόμος, μαθηματικός, υδραυλικός μηχανικός, γεωλόγος, βοτανολόγος, ζωολόγος, εθνολόγος , αρχαιολόγος, χαρτογράφος, εγκυκλοπαιδιστής, ποιητής, μουσικός και πρύτανης σε μιαν από τις ακαδημίες.
Όμως, η τροχοπέδη που είχε τεθεί διαχρονικώς στην επιστημονική σκέψη των Κινέζων, εμπόδισε την εκμετάλλευση της πυξίδας στην ναυτιλία, αφού η χρήση της περιορίστηκε στην μαγεία και την μοιρολατρεία, το “Φεγκ Σούι”, εξέλιξη που αναιρέθηκε μόνο κατά την διάρκεια της θαυμαστής δυναστείας των Σογκ ή Σουγκ (960 - 1279), που όχι μόνο εδραιώνει την χρήση της πυξίδας για γεωγραφικό προσανατολισμό, αλλά αντιλαμβάνεται και την αξία της για την Ναυτιλία. Είναι τότε που η Κίνα προβαίνει σε καταπληκτικά τεχνολογικά άλματα. Έτσι, όταν το 1279, η δυναστεία Σογκ ανατρέπεται από τους Μογγόλους του Κουμπλάι Χαν, η Κίνα, κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή, χάνει την ευκαιρία να γευτεί τους καρπούς μιας Βιομηχανικής Επανάστασης αντάξιας της αντίστοιχης ευρωπαϊκής (18ος - 19ος αι)!
Η χρήση της πυξίδας για τον εντοπισμό ναυτικής θέσης και την εύρεση πορείας, εμφανίζεται [ή μάλλον αναβιώνει!] κατά την διάρκεια των Σογκ, και μάλιστα μόλις το 1088 μ.Χ. Μέσω του "δρόμου του μεταξιού", του διαύλου συγκοινωνιών μεταξύ του Μεσογειακού Κόσμου και του Ειρηνικού Ωκεανού (ασαφούς δρόμου, λόγω χρήσης ποικίλων μέσων, από έλκηθρα στην τούνδρα, μέχρι ιστιοφόρα πλοία στον Ινδικό Ωκεανό), σύντομα η χρήση της πυξίδας διαδίδεται ευρέως στην Ασία, την Ρωμανία και την Μεσόγειο.
πυξίδες συμπαγούς μορφής,
η χρήση των οποίων διαδόθηκε ραγδαία στον Ισλαμικό Κόσμο, και την Μεσόγειο
Ο πρώτος που φέρεται να χρησιμοποιεί πυξίδα στην Δυτική Ευρώπη, όπου και θα τελειοποιηθεί τελικά από τους Αμαλφηνούς, αποκτώντας και ξηρή μορφή, είναι ο Έλληνας αμιράλης του ρηγάτου τσι Σιτσίλιας (ναύαρχος στο νορμαννικό βασίλειον της Σικελίας), Μαργαρίτος Βρεντεσίνος.
1185, έτος κατά το οποίο διαπρέπει ο Μαργαρίτος
1295, έτος κατά το οποίο οι Αμαλφηνοί τελειοποιούν την πυξίδα