πυξίδα (μπούσουλας) vs πλανητάριο (αστράριο ή σφαίρα)

τηγανόσχημο κυκλαδικό σκεύος

από την νήσον Συρίην/Σύρο,

με αιδοιόσχημον αλληγορία της θαλάσσης (η οποία προσδιορίζεται με αλληλένδετους στροβίλους),

και με αναπαράσταση κωπήλατου ποντοπόρου σκάφους, που φέρει ομοίωμα ιχθύος στην πλώρη του

Αν εξαιρεθεί η σχετική εικασία που αφορά την χρήση των τηγανόσχημων κεραμικών (2800-2300 π.Χ) από τους Τελχίνες, τον λαό που ανέπτυξε τον Κυκλαδικό Πολιτισμό, μπορεί να ειπωθεί με ασφάλεια ότι η πυξίδα, η τόσο απλή -και συνάμα τόσο χρήσιμη για Μετακινήσεις & για την Ναυτιλία- επινόηση, πρωτο-εφευρέθηκε στην Κίνα, ίσως κατά την διάρκεια της δυναστείας Χαν, ίσως ακόμα παλαιότερα.

Την ίδια εποχή με την δυναστεία Χαν (206 πΧ - 9 μΧ, 25 - 220 μ.Χ), στον Ελληνιστικό Κόσμο εφευρίσκονταν πολυπλοκότερα αν και σαφώς λιγότερο πρακτικά συστήματα υποβοήθησης του γεωγραφικού προσανατολισμού και της Ναυτιλίας, όπως ο αστρολάβος, ο σφαιρικός αστρολάβος, ο τετράντας, ακόμα και φορητές εκδοχές περίπλοκων μηχανισμών όπως αυτών, υπολείμματα των οποίων έχουν βρεθεί στα Αντικύθηρα (του 125 π.Χ.), και την Ολβία της Σαρδηνίας (του 170-140 π.Χ). Βέβαια, πάντα υπήρχαν επαφές ανάμεσα στα έθνη της Οικουμένης (= ο γνωστός Κατοικημένος Κόσμος, ο Παλαιός Κόσμος), από Κίνα, μέχρι Ισπανία, αν και δεν υπήρξε πάντα τακτική επικοινωνία.

χάρτης που καταγράφει την εξάπλωση της χρήσης της βακτριανής καμήλας,

μέχρι Ατλαντικό και μέχρι Ειρηνικό Ωκεανό, από την εξημέρωσή της από τον τοπικό Άρειο Πολιτισμό,

σε Βακτρία, Μαργιανή, Σογδιανή και Φεργάνα γύρω στο 2000 π.Χ

(περιοχή γνωστή και ως πολιτισμός π. Ώξου, 2300-1700 π.Χ),

έως την εποχή της πρώτης ευρείας εξάπλωσής της, 1900-1200 π.Χ!

Σημαντική είναι και η ανακάλυψη της λέξης «ΙΣΠΑΝΙΑ», ανάμεσα στις επιγραφές της συσκευής των Αντικυθήρων, η πρώτη γραπτή χρήση της λέξεως στην ελληνική. Για την ονομασία της Ιβηρικής Χερσονήσου, οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν την λέξη «ΙΒΗΡΙΑ», ή «ΕΣΠΕΡΙΑ», επειδή βρίσκεται δυτικά του Αιγαίου και της Ιταλίας, προς την διεύθυνση που δύει ο Ήλιος, την εσπέρα. Μέχρι τώρα η λέξη «ΙΣΠΑΝΙΑ» είχε συνδεθεί με τη λατινική γλώσσα, ως συνήθης ρωμαϊκός όρος.

Tο νεώτερο πόρισμα για τον καταπληκτικό “μηχανισμό των Αντικυθήρων”, αποφαίνεται ότι αυτό το γραναζωτό διαμάντι αποτελεί συμπαγή (compact), φορητή έκδοση αστραρίου ή πλανηταρίου, ενδεχομένως κορινθιακής κατασκευής, ένα πλανητάριο πολυτάλαντο, που εξομοίωνε την κίνηση των 5 πλησιέστερων πλανητών («Στίλβων»/Ερμής, «Φώσφορος»/Αφροδίτη, «Άρης Πυρόηις», «Φαέθων»/Ζευς, «Φαίνων»/Κρόνος), και του Ηλίου, προσέγγιζε γεωγραφική θέση (λαμβάνοντας συγκεκριμένα δεδομένα, έδιδε γεωγραφικό πλάτος, ως χειροκίνητο GPS), ενώ προέβλεπε και εκλείψεις, τόσο της Σελήνης, όσο και του Ηλίου!

Ως σύλληψη και εφαρμογή, ο μηχανισμός ενσωματώνει τεχνογνωσία αιώνων, συσσωρευμένη εμπειρία από κέντρα μάθησης όπως η Κόρινθος (με παράδοση στην καινοτομία από τον ..8ο αι π.Χ.), η Ρόδος (σχολή του Ποσειδωνίου, για τον οποίο μάλιστα γράφει με θαυμασμό Ρωμαίος φίλος του, ο Κικέρων: «Πρόσφατα κατασκεύασε ο φίλος μας Ποσειδώνιος συσκευή, η οποία σε κάθε περιστροφή αναπαράγει τις ίδιες κινήσεις του Ήλιου, της Σελήνας, και των πέντε πλανητών»!), η Αλεξάνδρεια (με το Μουσείον: το τρανό πανεπιστήμιο της Αιγύπτου, με διανοητές όπως ο Ερατοσθένης, ο Αρίσταρχος και ο Ίππαρχος, αλλά και με τεχνικούς επιδέξιους!), όπως και οι Συρακούσες (Αρχιμήδους ομήγυρις). Αυτό το επιβεβαιώνει και ο Κικέρων, που αναφέρει ότι κατά την άλωση των Συρακουσών το 212 π.Χ, από το σπίτι του Αρχιμήδη πάρθηκαν ως λάφυρα δύο “σφαίρες”, προφανώς πλανητάρια με παρόμοιες δυνατότητες, που αν και σαφώς ογκωδέστερα, τουλάχιστον το ένα εκ των οποίων παρέμενε λειτουργικό και στην εποχή του. Και ο Πάππος ο Αλεξανδρεύς αναφέρει ότι ο Αρχιμήδης είχε γράψει μέχρι και βιβλίο σχετικό, το "Περί κατασκευής Σφαιρών". Έχει διατυπωθεί και η θεωρία ότι ο μηχανισμός των Αντικυθήρων δεν είναι του 100 π.Χ, αλλά του 202 π.Χ.

αναπαράσταση του βασικού κτιρίου της Βιβλιοθήκης του Μουσείου,

βάσει ενδείξεων, όπως π.χ. η μεταγενέστερη βιβλιοθήκη του Κέλσου στην Έφεσο

Παρόμοια επιστημονική επιδίωξη παρατηρείται και στις πόλεις των Σελευκιδών, όπου στην έρευνα των σοφών, ενσωματώνεται η γνώση των Χαλδαίων αστρολόγων και Περσών μάγων. Έτσι ιδρύεται σχολή Αστρονομίας στη Σελεύκεια την Μεγάλη, επί του π. Τίγρη, όπου θα διακριθεί ο Σέλευκος, οπαδός της ηλιοκεντρικής θεώρησης του Αρίσταρχου, που επιπλέον προτείνει τον συσχετισμό του φαινομένου άμπωτη & παλίρροια, με την κίνηση της Σελήνης.

Τελευταίο γνωστό δείγμα γραναζωτού μαραφετιού πριν από την εκ νέου ανάπτυξη αυτής της τεχνολογίας, με την κατασκευή ωρολογίων και άλλων μηχανισμών σε μαυριτανική Ισπανία και χριστιανική Ευρώπη από το 13ο αι μ.Χ. και μετά (στην Κίνα των θαυμαστών Σογκ, από τον 11ο αι μ.Χ. και μετά..), είναι ένα ηλιακό ρολόι/καλεντάρι του 520 μ.Χ, ρωμέικης κατασκευής. Λέγεται πάντως ότι η γραναζωτή τεχνολογία είναι που ενέπνευσε την θεωρία των επικύκλων, που ταλαιπώρησε στους Νεώτερους Χρόνους την Αστρονομία.

αναπαράσταση του ύστατου καλενταρίου ~ 520 μ.Χ

όργανον διττό: ηλιακό ωρολόγιον για χρήση σε οιονδήποτε γεωγραφικό πλάτος, και γραναζωτός υπολογιστής:

i. σεληνιακής φάσης, ii. ημέρας του μήνα, και iii. των θέσεων του Ηλίου και της Σελήνης στον Ζωδιακό Κύκλο

Όμως, αφού Έλληνες -και άλλοι Ρωμαίοι- εξακολουθούν να μεταβαίνουν δια θαλάσσης στην Ινδία μέχρι τις αρχές του 7ου αι, είναι πιθανή η χρήση υπολογιστικών μηχανημάτων εντοπισμού γεωγραφικής θέσης, μέχρι και τότε. Ίσως η απώλεια της τεχνογνωσίας αυτής να είναι που συνέβαλλε στην δημιουργία τοπικών πολεμικών στόλων στα τέλη του 7ου αι, με αρχές 8ου αι.

μπρούτζινο/ορειχάλκινο άγαλμα που βρέθηκε στο ίδιο ναυάγιο του 80-70 π.Χ, από την νήσο Αντικύθηρα:

Απαθανατίζεται ο Τρώας πρίγκιπας/βοσκόπουλο Πάρις/Αλέξανδρος να προσφέρει το "μήλον της Έριδος" στην Αστάρτη/Αφροδίτη,

επιλέγοντάς την ως καλλίστη, ύστερα από άγρια φαγωμάρα της με την Παλλάδα Αθηνά/Ανάτ και την Γοργύρα/Ήρα,

με αφορμή το αναθεματισμένο μήλο που έριξε στα πόδια τους η προσωποποίηση των τσακωμών Έριδα,

επειδή δεν προσκαλέστηκε στο γάμο της θεάς Θέτιδος και του θνητού άνακτα της Φθίας & Ελλάδος, Πηλέα,

σε αντίθεση με όλους τους άλλους θεούς! Ως αμοιβή για την επιλογή του, ο Πάρης θα λάβει από την Αφροδίτη

την καλλίστη (ευμορφοτέρα --> ομορφότερη) των θνητών, την Ωραία Ελένη,

δημιουργώντας έτσι την αφορμή του Τρωικού Πολέμου!!

η Κίνα διαχρονικώς

Όμως, εντελώς αντίστοιχα, “παράλληλα” που θα έλεγε και ο Πλούταρχος, με την παρακμή των Επιστημών στην περιοχή της Μεσογείου, που βύθισε στη λήθη γνώσεις που αναπληρώθηκαν αιώνες αργότερα (π.χ. Μαθηματικός Λογισμός & Ανάλυση, που αναβίωσαν μόλις κατά το 17ο αι), έτσι και στην Άπω Ανατολή η πρόοδος της Γνώσης παρακωλύθηκε κατά τον πρώιμο Μεσαίωνα από εξωτερικούς επιδρομείς, πολέμους, επιδημίες, την κατεστημένη αριστοκρατία και τη θρησκευτική μισαλλοδοξία. Οι Κινέζοι απέκρουσαν βαρβάρους όπως οι γενισεανοί Χσιογκ-Νου/Ούννοι και οι μογγολικοί Ρουράν Άβαροι, αλλά συγχρωτίστηκαν με άλλους, όπως οι Τούρκοι, οι Χιτάνοι (Κιτάι), οι Ταγκούτοι και οι Θιβετανοί. Ειδικά οι Τούρκοι συνεισέφεραν στην Κίνα των Τουόμπα Βέι, των Ύστερων Χαν, των Σούι και των Ταγκ, και στην επεκτατική πολιτική αυτών των δυναστειών. Όμως ο συγχρωτισμός των Κινέζων με βαρβαρικά έθνη-καταλύτες σε συνδυασμό με την δεσποτική απολυταρχία των αυτοκρατόρων τους, καθιστούν ελλιπή την ανάπτυξη της Επιστήμης στην χώρα.

οι [Δυτικοί ή Πρώιμοι] Χαν, γύρω στο 87 πΧ

Ο πρώτος που φέρεται να χρησιμοποιεί πυξίδα στην Δυτική Ευρώπη, όπου και θα τελειοποιηθεί τελικά από τους Αμαλφηνούς, αποκτώντας και ξηρή μορφή, είναι ο Έλληνας αμιράλης του ρηγάτου τσι Σιτσίλιας (ναύαρχος στο νορμαννικό βασίλειον της Σικελίας), Μαργαρίτος Βρεντεσίνος.

1185, έτος κατά το οποίο διαπρέπει ο Μαργαρίτος

1295, έτος κατά το οποίο οι Αμαλφηνοί τελειοποιούν την πυξίδα

πίσω στην αρχική σελίδα