16ος αι

Με τον γάμο του Φερδινάνδου της Αραγόνος, με την Ισαβέλλα της Καστίλλης και της Λεόν το 1469, ενώνονται σταδιακώς τα ρηγάτα τους ως Εσπάνια/Ισπανία, ήτοι η ισχυρή Καστίγια & Λεών, και η -δραστήρια ανά τη Μεσόγειο- Αραγόνα. 

Ενώ η Εσπάνια εξελίσσεται σε παγκόσμια υπερδύναμη, ιδίως ύστερα από την ανακάλυψη της Αμερικής (1492) και έως τον προσεταιρισμό του βασιλείου από τους Αψβούργους (1506->1516), ο Ισπανικός στρατός μεταρρυθμίζεται από τον Γκονζάλο Φερνάντεζ υ Κόρντοβα, γνωστό ως «el Gran Capitán», ο οποίος δημιουργεί την colunella, μικτή μονάδα έξι χιλιάδων πεζών, χάριν στην οποία αποκρούει το κονταράτο πεζικό και το ιπποτικό ιππικό των Φρατσέζων στον Α' Ιταλικό Πόλεμο (1494-98). Την κολουνέλα, ο Κόρντοβα την βελτιώνει σταδιακά ως την μικρότερη και πιο ευέλικτη τέρτσιο ( = τριάρα), στρατιωτική φάλαγγα που συνδυάζει εκρηκτικό πυρήνα από αρκεβουζιάρηδες / μουσκετοφόρους, ο οποίος προστατεύεται περιφερειακώς από επιθέσεις ιππικού, με κονταράτους. 

Η τέρτσιο αποτελείται από συνολική ονομαστική δύναμη τριών χιλιάδων ανδρών, αν και συνήθως επιχειρησιακώς χρησιμοποιείται με υποτριπλάσια σύσταση. Αποτελεί τον σχηματισμό που στα επόμενα διακόσια χρόνια θ'αποδείξει ότι σκοτώνει βασιλείς και λαούς, στα πεδία μαχών από Ευρώπη, μέχρι Αμερική. Γιατί και οι κονκισταδόρες του Νέου Κόσμου με τέτοιο σχηματισμό θα μάχονται. 

Φθονώντας την δόξα και τα πλούτη που συσσωρεύει η Πορτογαλία από την Γουινέα και -την ανατολική διαδρομή προς- τις Ινδίες, ξεκινά και η Εσπάνια δυνατό εξερευνητικό πρόγραμμα, αρχικά για την εξεύρεση υποτιθέμενης δυτικής διαδρομής προς τις Ινδίες, και στη συνέχεια για την τάχιστη εκμετάλλευση του Νέου Κόσμου. Αυτός ο Νέος Κόσμος[«Δυτικές Ινδίες» και «Αμερική»] και η απίστευτη δυναμική του φανερώνεται στην αυτοδίκαιη Χριστιανοσύνη, ύστερα από την ανακάλυψή του από τον διάσημο Γενουέζο/Γενοβέζο θαλασσοπόρο Κολόμβο, για λογαριασμό της φιλόδοξης -αν και όχι και τόσο γενναιόδωρης- Εσπάνιας. Γιατί και η Ιγγλιτέρρα (Αγγλία) με την Φράντσα (Φραγκία ή Γαλλία) επίσης θα ξεκινήσουν τολμηρές εξερευνήσεις, αρχικά βασιζόμενες και αυτές στην συνδρομή και Ιταλών θαλασσοπόρων, όπως π.χ. ο Καμπότο για την Ιγγλινία, και ο Βερατσάνο για την Φράνσια.

Όμως, το προβάδισμα στο χτίσιμο αποικιακών (και δουλοκρατικών) σφαιρών επιρροής, το αποκτούν οι σκληροτράχηλοι Σπανιόλοι/Ισπανοί, με τους περιβόητους πολεμιστές τους, τους κονκισταδόρες, που με σοκαριστική βαναυσότητα διεκδικούν για την πάρτη τους τις Δυτικές Ινδίες, αλλά και ολόκληρη την Αμερική (η «Δυτική Ήπειρος που περικλείει τον Ωκεανό», του Πλούταρχου), τσακίζοντας π.χ:

Η Οικονομία της Ευρώπης τονώνεται με τα πλούτη του Νέου Κόσμου. Αγαθά όπως χρυσός, ασήμι, και οι καρποί της εργασίας των ιθαγενών, περνούν στην Γηραιά Ήπειρο, όπου διευρύνεται και αναπτύσσεται το τραπεζικό σύστημα μεταξύ των εθνών, με έντονη την χρηματοδότηση των λοιπών δραστηριοτήτων της ηπείρου, υπό τον συντονισμό από παλαιούς εμπορικούς οίκους όπως π.χ οι βαυαρέζοι Φούγγερ (Fugger, κατεξοχήν ευνοούμενοι των Αψβούργων), Βέλσερ (Welser), Βάρμπουργκ (Warburg), Μπάρινγκ (Baring), και Σρέντερ (Schröder), και οι φιορεντινέζοι Γκόντοι (Gondi) και Μέντιτσοι (οι Μεδίκοι της Φλωρεντίας), ηγεμόνες οι ίδιοι της πολιτείας τους.

Βέβαια, και οι και και δαιμόνιοι Πορτογάλοι πρωτοπορούν και ευημερούν, αφού αποτελούν τον πρώτο λαό που διεκδικεί παγκοσμίου εκτάσεως δίκτυο κτήσεων, ύστερα από τον περίπλου της Αφρικής (που είχαν πραγματοποιήσει και Φοίνικες θαλασσινοί, για λογαριασμό του φαραώ Νεκω B' της ΚΣτ' Δυναστείας, κατά την Αρχαιότητα), και την πλοήγηση του Ινδικού Ωκεανού σύμφωνα με τον Ιππάλειο τρόπο, κατόρθωμα που τους καθιστά εμπορικούς μεσάζοντες μεταξύ της Ευρώπης και των Ινδιών!  

πορτογαλέζικες αποικίες κι εμπορεία

Πάντως, κατά την διάρκεια της γεωπολιτικής της ακμής (1415-1580), και στα πλαίσια της ιμπεριαλιστικής της πολιτικής, τουλάχιστον η Πορτογαλία δεν θα υπάρξει ρατσιστική όσο πχ οι άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις των Νεώτερων Χρόνων, ενώ θα υπερασπισθεί την ακεραιότητα της χριστιανικής, αν και αποκομμένης από την υπόλοιπη Χριστιανοσύνη ήδη από τον 7ο αι μ.Χ., Αβησσυνίας (η χώρα Χαμπέσα, επίσης γνωστή και με το μυθικό, αλλά εξ ορισμού ανακριβές, όνομα Αιθιοπία). 

Αυτή η Αβησσυνία, που αποτελεί ένα από τα πιο οργανωμένα κράτη της Αφρικής, απειλείται συνεχώς από γειτονικά ισλαμικά κράτη, με ισχυρότερο πλέον αυτό της καθ'ημάς Τουρκίας, της οθωμανικής, αν και ο επεκτατισμός του Ισλάμ έχει ήδη γίνει αισθητός στην περιοχή των υψιπέδων της Αβυσσηνίας και της Νουβίας αρκετούς αιώνες νωρίτερα. Άραβες πολέμαρχοι και ντόπιοι νεοφώτιστοι του Ισλάμ, δραστηριοποιούνται εδώ και πολλές γενιές στην ευρύτερη περιοχή της Μακουρίας, της Αλοδίας και της Αξώμης, με κάποιους από αυτούς να προβαίνουν και σε επιγαμίες με τους Χριστιανούς ηγεμόνες. Έτσι, ενώ οι Οθωμανοί κατακτούν το Μισίρι (= Αίγυπτος) των Μαμελούκων το 1517, τα χριστιανικά βασίλεια της Μακουρίας και της Αλοδίας έχουν ήδη μεταλλαχτεί στο ισλαμικό σουλτανάτο Σενναρ από το 1504 (μέχρι την κατάκτησή του από τον δικό μας, τον Ιμπραήμ, το 1821).

συνύπαρξη Πορτογάλων και αλλοφύλων, ποικίλων επαγγελμάτων και τάξεων, σε Πορτογαλικό λιμάνι της δεκαετίας 1570, από απεικόνιση Ολλανδού ζωγράφου

Όμως, η Αβησσυνία δεν αποτελεί παρά τμήμα της ευρύτερης περιοχής του Ινδικού Ωκεανού, για την κυριαρχία της οποίας θ' αναμετρηθούν σφοδρά οι Πορτογάλοι με τους Οθωμανούς, γι' αρκετές δεκαετίες. Οι Πορτογάλοι ξεκινούν, ήδη από το 1505, την δημιουργία αλυσίδας κτήσεων από την μητρόπολή τους μέχρι τις Ινδίες (και την Ινδονησία, ενδεικτικά: Αγκόλα, Λουάντα, Ντελάγκοα, Σοφάλα, Μοζαμβίκη, Κίλβα, Ζανζιβάρη Νήσος (η αρχ. Ζιγγίβερη), Νήσος Πέμπα, Μομπάσα, Μαλίντι, Μογκαντίσου, Σοκότρα Νήσος, Άντεν, Μουσκάτ, Ορμούζ και πέριξ, Ντίου, Καμπαϋ, Σουρατ, Νταμαο, Μπασσεϊν, Βομβάη, Χαουλ, Γκόα, Βατκαλ, Μαγκαλόρη, Καννανόρη, Καλικούτ, Κοχίν, Κουιλόν, Κεϋλάνη Νήσος, Νεγκαπαταμ, Μασουλιπαταμ (η αρχ. ινδική Μασσαλία), Μαλάκκα (πόλη στην ομώνυμη χερσόνησο της Ινδοκίνας, την αρχ. Χρυσή Χερσόνησο), Νήσος Μπαλί, Νήσος Κελέβη (Μενάδο, Μακασσάρ), Νήσος Τιμόρ, Αμποΐνα (στις Μολούκκες Νήσους), Πεσκαδόρες Νήσοι, Φορμόζα Νήσος, Μακάο).

Η επιτυχία των οθωμανικών ασκεριών των 16ου και 17ου αι, έγγυται και στην βέλτιστη αξιοποίηση συμμαχικών δυνάμεων. Σε αυτόν τον αιώνα ανάγεται και η παραγωγή πυρίτιδας στην Δημητσάνα, προϊόν που αξιοποιείται από τον Καπουτάν Πασά. Ύστερα από την κατάληψη του Μοριά από τους Βενετούς το 1686-88, το μπαρούτι θα χρησιμοποιείται για τις ανάγκες της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας. Όταν αυτή η βενετσιάνικη Romagna θ'ανακαταληφθεί από τους Τούρκους, η Δημητσάνα και η πυρίτιδά της εντάσσονται στην δικαιοδοσία του Μορά Βαλεσί, αν και η πυρίτιδά της θα ξεπερνά σε χρήση την δικαιοδοσία του Οθωμανού διοικητή του Μοριά. Όλα αυτά μέχρι τον Ξεσηκωμό του 1821, όταν η Δημητσάνα θα στασιάσει και θα προσχωρήσει στις δυνάμεις των επαναστατών, και ενώ ο Μόρα Βαλεσί, Χουρσίτ Πασάς, θα επιχειρεί εναντίον του Αλή στα Γιάννενα.   

Καπτάν, ή καπουτάν, πασάς  (ήτοι ναύαρχος) του οθωμανικού στόλου στον Ινδικό με ορμητήριο στο Σουέζ, αναλαμβάνει για λίγο και ο περίφημος, αν και γηραιός πλέον, Πίρι Ρεΐς. Γιος του ενδεχομένης ρωμέικης καταγωγής Χατζή Μεχμέτ, ο Πίρι ακολούθησε τον θείο του, Κεμάλ Ρεΐς, σε μιαν καριέρα στην θάλασσα, όπου διακρίνεται ως ραΐσης (τουρκιστί, ρεΐς), δηλαδή καπετάνιος καραβιού, και ως χαρτογράφος. Στην Μεσόγειο συμμετείχε στις επιχειρήσεις για την κατάκτηση του σουλτανάτου των Μαμελούκων (Συρία, το 1516, και Μισίρι (=Αίγυπτος), το 1517), όπως και για την κατάληψη της Ρόδου και των λοιπών νοτίων Σποράδων Νήσων (1522). Ως ναύαρχος πλέον στον Ινδικό (1548-54), ο Πίρι θα κυριεύσει αρκετές πορτογαλικές κτήσεις: Άντεν (1548), Μουσκάτ (1551), Γκομπρούν, και νησιά Κις, Ορμούζ (1551), και Μπαχρέιν, όπως και την χερσόνησο του Κατάρ (1554).

Η παρακμή της Γραικοτουρκίας οφείλεται στην σταδιακή αποσάθρωση της κρατικής μηχανής των Οθωμανών, ενώ η παρακμή της Πορτογαλίας οφείλεται στην προσάρτηση της χώρας, στις προσωπικές κτήσεις του οίκου των Αψβούργων της Ισπανίας, το 1580.

Σύντομα, η υπερπόντια αυτοκρατορία της Πορτογαλίας, η πρώτη με παγκόσμια εξάπλωση, θα γίνει κομμάτια από καταδρομές δυνάμεων της Ολλάντας/Ολλανδίας, της Φράντσας/Γαλλίας, αλλά και του Ομάν, αραβικού αμιράτου, το οποίο και θα αυτο-ανακηρυχτεί σουλτανάτο, καλύπτοντας το κενό εξουσίας που αφήνουν στον Ινδικό Ωκεανό, οι Οθωμανοί και οι Πορτογάλοι, διεκδικώντας σταθερά την ζώνη της γλώσσας Σουαχίλι, από Γκουανταρ μέχρι Κίλβα, ελέγχοντας και το δουλεμπόριο, έως την έλευση της αγγλικής κυριαρχίας στην περιοχή, κατά τα τέλη του 19ου αι. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι η Δουλοκτητική Οικονομία του ισλαμικού τομέα του Ινδικού Ωκεανού προϋπήρξε της τουρκο-πορτογαλικής διαμάχης στην περιοχή, μα θα εξακολουθήσει να υπάρχει, και μάλιστα θα εξαπλωθεί ραγδαία και στην ενδοχώρα της Αφρικής Ηπείρου, κυρίως καλύπτοντας τις ολοένα και αυξανόμενες ανάγκες των φυτειών του Νέου Κόσμου.

η παγκοσμίου εξαπλώσεως αυτοκρατορία των Αψβούργων το 1580, με τα δρομολόγια των νηοπομπών τους,

αλλά και των οχλητικών καταδρομών εις βάρος αυτών των νηοπομπών, από Βρετανούς και Ολλανδούς 

Ουσιαστικά, οι πορτογαλέζικες κτήσεις ανά την Υφήλιον, εγκαταλείπονται στο έλεός τους ύστερα από την συγχώνευση Πορτογαλίας και Ισπανίας, κυρίως λόγω του φθόνου των Ισπανών, και της αδιαφορίας των Αψβούργων αφεντάδων τους (1580-1640). Παράδειγμα αποτελεί το καμάρι του πορτογαλικού στέμματος, η Μπραζίλ (Βραζιλία), η οποία επίσης παρολίγον ν'απωλεσθεί για τους Πορτογάλους, παρ' ότι απέκρουσαν με πείσμα τις επεκτατικές ενέργειες των Γάλλων (ως France Antarctique /Ανταρκτική Φραγκία, στο Henryville /Ανριβίλ, το κατοπινό Ρίο ντε Τζανέιρο, το 1555, και ως France Équinoxiale / Ισημερινή Φραγκία στο Maranhão /Μαρανάο, το 1558 και το 1612). Όμως, οι ακόμα πιο επίμονοι Ολλανδοί, θα οργανώσουν με επιτυχία μεγάλες εκτάσεις της Βραζιλίας ως "Νέα Ολλάνδα" (1610-54). Έτσι, κάποτε οι Πορτογάλοι θα συνειδητοποιήσουν την φαυλότητα των Αψβούργων, οι οποίοι τους χρησιμοποιούν εξαντλητικά στην διαρκή τους αντιπαράθεση εναντίον της Γαλλίας, της Ολλανδίας, αλλά τελικά και της Αγγλίας, η οποία μέχρι τώρα αποτελούσε παραδοσιακό σύμμαχο της Πορτογαλίας (από τον καιρό των Σταυροφοριών). Αγανακτισμένοι από την κενή προπαγάνδα περί ένωσης της Ευρώπης, και την αναχρονιστική ρητορεία περί ηγεσίας των λαών της Χριστιανοσύνης, οι Πορτογάλοι θα εξεγερθούν και θ' απελευθερωθούν από τους Αψβούργους (1640-67), σώζοντας στη συνέχεια όσες από τις κτήσεις τους μπορέσουν. Την κυριότητά τους επί της Βραζιλίας, όπως και την θεσμική εξασφάλιση της ακεραιότητάς της, οι Πορτογάλοι θα την ανακτήσουν εις βάρος των Ισπανών και Γάλλων μόλις το 1713,  με την συνθήκη της Ουτρέχτης.

Göke (Ουρανία), η ναυαρχίδα του Κεμάλ Ρεΐς, το 1495

Η πλήρης περιφρόνηση των Οθωμανών για τα ανθρώπινα δικαιώματα των υποταγμένων Χριστιανικών λαών, φαίνεται και στο Πολεμικό Ναυτικό τους. Δυτικοευρωπαϊκές πηγές αναφέρουν ότι τον οθωμανικό στόλο τον μυρίζαν από μίλια μακριά, λόγω της περιφρόνησης για την βασική υγιεινή των αλυσοδεμένων κωπηλατών τους. Μερικοί κουβάδες με θαλασσινό νερό για τον καθαρισμό των λυμάτων στον χώρο των κωπηλατών, θεωρούνταν περιττοί. Η τακτική αυτή, σε συνδυασμό με την γενικότερη κακομεταχείριση, θα ρημάξουν αργότερα τον πληθυσμό των νησιών και των παραλίων, λόγω της υψηλής θνησιμότητας των Χριστιανών ναυτών, την οποία και θ’αντιπαρέρχεται ο εκάστοτε αρχιναύαρχος των Οθωμανών (καπτάν πασάς) μέσω απανωτών στρατολογήσεων που θα διεξάγει βιαίως, για να επανδρώνει τα κάτεργά (κατιργα) του. Σε αυτήν την αδιαφορία για το έμψυχο δυναμικό της αυτοκρατορίας τους, εντοπίζεται και ένας βασικός λόγος για την παρακμή & πτώση των Οθωμανών.

Έρχεται στην μόδα η βράκα, που καθιερώνεται ως η κατεξοχήν αντρική ενδυμασία σε Μεσόγειο, Εγγύς Ανατολή και Δυτική Ευρώπη. Ύστερα από αιώνες χρήσης από κωπηλάτες ανά τη Μεσόγειο, σε γαλέες/γαλέρες/galleys, και δη σε πειθαρχικές γαλέρες, δηλαδή τα περιβόητα «κάτεργα», η βράκα αφήνει το περιθώριο, όπου ανήκουν "οι κατεργάρηδες και οι πάγκοι τους", και αρχίζει να φοριέται και στα σαλόνια και τα σεράγια, από γόνους των καλών οικογενειών. Εκτός από «βράκα», το νέο είδος περισκελίδων, στην Κρήτη αποκαλείται και «κάρτσα» (<--- «κάλτσα», στην δυτική Κρήτη), και «σ(χ)ιαλβάρι» (<--- «σαλβάρι», στην ανατολική Κρήτη).                                                                                                                                   

    o Άγγλος αριστοκράτης 

κυρ Ουάλτερ Ραλαϊφ με το γιο του

     Κρητικός                                            Ισπανός δούκας                                   αυτοπροσωπογραφία του Βερονέζε 

Ο Ραλαϊφ υπήρξε περιπετειώδης και ατίθασος, 

καταδρομέας εναντίον της Νέας Ισπανίας, εισήγαγε

και την χρήση του καπνού (tobacco) στην Αγγλία,

ενώ αποτέλεσε και εύελπι αποικιστή της Βιρτζίνιας:

Πιθανότερα απ'οτιδήποτε άλλο, οι Εγγλέζοι της Χαμένης του Αποικίας (1584-??), συγχωνεύονται με φυλή Αλγογκίνων ιθαγενών ονόματι Κροατοαν, ενώ παράλληλα αυτό το αγγλο-ινδιάνικο αμάλγαμα μεταναστεύει στην ενδοχώρα, χωρίς ποτέ να εντοπιστεί από τους μεταγενέστερους αποίκους: 

---i. της Βιργινίας (όπου και η Jamestown, η πρώτη αγγλική πόλη 

που θα στεριώσει στον Νέο Κόσμο([1607]1619 κι εξής), 

μέσα στην Τσενακομμακα, την ευημερούσα ινδιάνικη χώρα

 της θρυλικής δέσποινας Ποκαχόντας, κατόπιν συντονιστικών 

προσπαθειών από τον Τζον Σμιθ ικανό πολέμαρχο 

(αν και ταπεινής καταγωγής, έχοντας ήδη διακριθεί 

ως μισθοφόρος στην υπηρεσία του Ούγγρου πρίγκιπα 

της Τρανσυλβανίας, εναντίον των Τούρκων), 

φερόμενο και ως εραστή της εξωτικής 

αρχόντισσας Ποκαχόντας) 

---ii. και της Νέας Αγγλίας (όπου και το Πλύμουθ 

των Προσκυνητών (οι ευλαβείς Pilgrims, 1620 κι εξής), 

που καταφθάνουν από την Ολλανδία όπου διαβιούσαν 

ως θρησκευτικοί πρόσφυγες, αλλά που την άφησαν 

ώστε να μην χαθεί η αγγλική τους ταυτότητα.

~ Μεταρρύθμιση~

Κατόπιν πολυετών προσπαθειών να εισακουσθεί από Γερμανούς & Λατίνους ιεράρχες, στις 31 Οκτωβρίου του 1517, ο Γερμανός θεολόγος Μάρτινος Λούθηρος αναρτά αγανακτισμένος τις περίφημες 95 θέσεις του, στην θύρα του ναού των Αγίων Πάντων, στην γενέτειρά του, Βιττεμβέργη. Αρχικά ο Λούθηρος εξοργίζεται για την μετατροπή σε συγχωροχάρτια (χρηματικό αντίτιμο για άφεση αμαρτιών, μελλοντικών, a priori / εκ των προτέρων), των επιτιμίων που μέχρι τώρα πωλούνταν από την Εκκλησία ως αναμορφωτικές ποινές ύστερα από το μυστήριο της Εξομολογήσεως. Επίσης αντιδρά και σε κατά το δοκούν παραβιάσεις των κανόνων της Εκκλησίας, όπως π.χ η ανάθεση πολλαπλών επισκοπών στο ίδιο πρόσωπο, με τρανταχτή την περίπτωση του Άλμπρεχτ των Χοεντσόλερν, πρίγκιπα-επισκόπου σε Μαγεντία, σε Μαγδεβούργο, και σε Χάλμπερστατ.

Ο Μάρτινος Λούθηρος αποσπά την εύνοια αρκετών ευγενών, με ισχυρότερο τον εκλέκτορα της Σαξονίας, Φρειδερίκο Γ' τον Σοφό, των Βέττινων. Έτσι, παρά τον αφορισμό του από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία σε δίαιτα που συγκαλεί ο αυτοκράτωρ Κάρολος Κοΐντος των Αψβούργων στην Βορμς το 1521, ο Λούθηρος δεν αποτελεί εύκολο στόχο για το σκληρό κατεστημένο της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, όπως υπήρξαν π.χ. ο Άγγλος θεολόγος Τζον Ουίκλιφ τον 14ο αι, και ο Βοημός θεολόγος Γιαν Χους τον 15ο αι. Αντιθέτως, η πρωτοβουλία του Λουθήρου αποτελεί το φιτίλι πανευρωπαϊκής έκρηξης εναντίον της απολυταρχίας και της υστεροβουλίας της Παποκρατίας. Γιατί ιδίως ύστερα από την μετάφραση της Καινής Διαθήκης στην γερμανική της εποχής, ενέργεια με τεράστια επιτυχία αφού μέσα σε δυο μήνες πωλούνται 5.000 αντίτυπα, γρήγορα ξεσπά γενικό κύμα αμφισβήτησης όχι μόνο εναντίον των συγχωροχαρτιών, αλλά γενικότερα εναντίον της παπικής αυθεντίας, της επισκοπικής ιεραρχίας, της εγκυρότητας της εκκλησιαστικής παράδοσης, ακόμα και της εγκυρότητας των οικουμενικών συνόδων! Επίσης αμφισβητούνται και κοσμικά κεκτημένα, όπως το φεουδαλικό σύστημα, και άλλα κληρονομικά κεκτημένα!

Η υπόθεση των Προτεσταντών -ήτοι Διαμαρτυρομένων Χριστιανών- διευκολύνεται και από ακραίους ιδεαλιστές -για ριζοσπάστες ακτιβιστές, ή και για φονταμενταλιστές, θα λέγαμε σήμερα- που ξεσηκώνουν τα πλήθη με εσχατολάγνα κηρύγματα, περί θεοκρατικής διακυβέρνησης. Έτσι οι Γερμανικές Χώρες γίνονται ανάστατες -κι επιρρεπείς ακόμα και σε κοινωνική εντροπία- με την ιδέα της πλήρους Ελευθερίας και Ισονομίας ενώπιον του Θεού. Δεν είναι μόνο η παπική κυριαρχία που κινδυνεύει, αφού υφέρπει πλέον και το ενδεχόμενο της πλήρους αναρχίας, με ανταρσία στις τάξεις του Ιππικού στο Παλατινάτο (Pfalz, 1522-23), αλλά και με μαζική αγροτική εξέγερση που ξεσπά στην Σουαβία (Schwaben), και που εξαπλώνεται σαρωτικά μέχρι την Άνω Σαξονία, απ'άκρη σ'άκρη στην Γερμανία (1524-26), με την ανάπτυξη και των ατίθασων πολέμαρχων Landsknechts. 

Το κύμα της δυσφορίας ξαφνιάζει τον Λουθήρο και τρομοκρατεί τους ευγενείς πάτρωνές του. Γιατί όντας συνετός -ή απλά πανούργος- ο Λουθήρος εμφανίζεται πιο συγκαταβατικός προς το κοινωνικό κατεστημένο της εποχής, διακηρύσσοντας την αφοσίωσή του στους κοσμικούς άρχοντες που αποδέχονται να μετανοήσουν από την παπική πλάνη. Έτσι, υποστηρικτές των απόψεων του Μάρτιν Λούθερ, «Λουθηρανοί», θα βρεθούν μπόλικοι, σε Γερμανία, Σκανδιναβία και Βαλτική Θάλασσα, από ανακουφισμένους ηγεμόνες (όπως π.χ. ο λανδγράβος της Έσσης και ο εκλέκτορας της Σαξονίας), μέχρι πρόθυμους νοικοκυραίους. 

Παράλληλα, δημιουργούνται και ποικίλες άλλες ομάδες Προτεσταντών, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής, ή και τις απόψεις τοπικών πνευματικών ηγετών. Έτσι εμφανίζονται: 

• οι Βοημοί & Μοραβοί Αδελφοί στην Τσεχία -μέσω των Ταμποριτών και των Τσέχων Βαλδεσιανών- συνεχιστές των Χουσσιτών στην Βοημία και τις πέριξ χώρες, που ακολουθούν διδαχές του αδικοχαμένου Γιαν Χους, και που με την Α' Εκπαραθύρωση της Πράγας, προϋπήρξαν του Λουθήρου σε πράξεις θεαματικής συμβολικής εξέγερσης.

• οι Μεταρρυθμιστές / Ρεφορμιστές: Πρεσβεύουν την «Αναμορφωμένη Πίστη (Reformed Faith)», κυρίως υπό την επιρροή του Γιάννη Καλβίνου (Ζαν Καλβίν) με τελικό ορμητήριο την Γενεύη, αλλά και άλλων θεολόγων, όπως ο μαχητικός Χούλντραϊχ Ζβίγγλιος με ορμητήριο την Ζυρίχη, και ο οργανωτικός Ιώαννης Οικολαμπάδιος με ορμητήριο την Βασιλεία. Αμφότεροι αποτελούν μαθητές του επιφανούς Ολλανδού σοφού Εράσμου. Οι Ρεφορμιστές δραστηριοποιούνται:

  • σε Σκοτία και Αγγλία ως Πρεσβυτεριανοί

  • στην Γερμανία υπό την επιρροή του διαλλακτικού Μάρτιν Μπουτσερ (Martin Bucer ή Butzer), που προσπαθεί να ομονοήσει τους Διαμαρτυρομένους, των οποίων πάντως οι διαφωνίες πληθαίνουν και βαθαίνουν διαρκώς.  

  • σ` Ελβετία και Γαλλία, όπου γίνονται γνωστοί και ως Huguenots/Ουγενότοι. Θ'αποδειχτούν οι πιο δυναμικοί και πολυπράγμονες από τους Γάλλους και τους Οκκιτανούς.

  • σε Λιθουανία & Πολωνία, στην κραταιά Κοινοπολιτεία/Rzeczpospolita τους δηλαδή, γίνονται γνωστοί ως Sozinianer/Σοτσινιανοί, αλλά και ως οι Πολωνοί Αδελφοί. 

  • στην Σκοτία, μέσω του Τζον Νοξ, Σκοτσέζου μαθητή του Καλβίνου, εξαπλώνονται ως Καλβινιστές.

  • στις Κάτω Χώρες, όπου επίσης ονομάζονται Καλβινιστές, αν και οι Ολλανδοί Διαμαρτυρόμενοι μαστίζονται από ποικίλες διαφωνίες και σχίσματα, όπως λόγου χάριν μαρτυρά η ισχυρή παρουσία των Αρμινιανών που αντιτίθενται με μένος την «ορθοδοξία» της καλβινικής πλειονότητας των εκεί Μεταρρυθμιστών, όπως π.χ στο ζήτημα της ντετερμινιστικής θεώρησης της μοίρας μας ως προδιαγεγραμμένης, ήτοι ο υποτιθέμενος «Θεϊκός Προορισμός» που είχε θέσει ο Άγιος Αυγουστίνος της Ιππώνος, και που τώρα έχει αναδιατυπώσει και ο Καλβίνος.

Ο Γιόχαν Χόϋσγκεν (Johann Heussgen / Johan Hausschein / Johannes Oecolampadius / Ιωάννης Οικολαμπάδιος) καταφέρνει και προσεγγίζει τα υπολείμματα μιας παλαιότερης χριστιανικής σέκτας, των Βαλντεσιανών, που διαβιούν σ'Ελβετία (Confederatio Helvetica) και Σουαβία (Schwaben), πείθοντάς τους να προσχωρήσουν μαζικά στην Αναμορφωμένη Πίστη. Οι Βαλδεσιανοί ιδρύθηκαν από τον Pierre Vaudès (ή Pierre de Vaux) στην Λυών της Φραγκίας κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1170, ο οποίος και θα μεταφέρει την βάση του στο Πεδεμόντιο, στ'οροπέδιο του άνω ρου του ποταμού Πάδου, στην Βόρειον Ιταλία. 

Από την άλλη, ο Χούλντραϊχ Ζβίγγλιος/Ζβίγγλι εμποδίζει την προσέγγιση των Ρεφορμιστών με τους Λουθηρανούς. 

Ο πρίγκιπας της Έσσης (Χέσσεν/Hessen), Φίλιππος, συγκαλεί σύνοδο το 1529 στο Μαρβούργο, για την επίλυση παρεξηγήσεων μεταξύ των Διαμαρτυρομένων, π.χ μιαν διένεξη για την ιερότητα της Θείας Ευχαριστίας (Μετάληψις ή Θεία Κοινωνία). Ενώ o Λούθηρος διατηρεί την παραδοσιακή πεποίθηση ότι ο άρτος και ο οίνος μεταβάλλονται σε σώμα και αίμα του Χριστού, κατά παράδοξο και θαυματουργικό τρόπο αφού επίσης παραμένουν άρτος και οίνος, ο Ζβίγγλιος παραμένει ανένδοτος στην άρνηση της οιανδήποτε μεταβολής κατά την διάρκεια του μυστηρίου. Υποστηρίζοντας ότι ο Θεός εργάζεται μέσω της καρδιάς και όχι μέσω φυσικών αντικειμένων όπως το ψωμί, ο Ζβίγλιος παραθέτει χαρακτηριστικά το ευαγγέλιο του Ιωάν. 6:63 - "τὸ Πνεῦμά ἐστιν τὸ ζῳοποιοῦν, ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδέν· [τὰ ῥήματα ἃ ἐγὼ λαλῶ ὑμῖν, πνεῦμά ἐστι καὶ ζωή ἐστιν]", ενώ ο Λούθηρος αντιπαραβάλλει, μάλιστα γράφοντάς το πάνω σε πίνακα με κιμωλία: "τοῦτό ἐστι τὸ σῶμά μου", από Ματθ. 26:26 - "Ἐσθιόντων δὲ αὐτῶν λαβὼν ὁ Ἰησοῦς τὸν ἄρτον καὶ εὐλογήσας ἔκλασε καὶ ἐδίδου τοῖς μαθηταῖς καὶ εἶπε· Λάβετε φάγετε· τοῦτό ἐστι τὸ σῶμά μου". Οπότε οι διαβουλεύσεις σταματούν οριστικώς, ύστερα από μόλις δυο μέρες! Πάντως ο Ζβίγγλιος φροντίζει για τον εξοπλισμό και το αξιόμαχο των Ρεφορμιστών της Ελβετίας. Έτσι, παρά την χρήση Ελβετών ως παπική φρουρά, η Ελβετία καθίσταται αδιαμφισβήτητο οχυρό και ορμητήριο της Αναμορφωμένης Πίστης.

• οι Schwenkfelders (= Οροπεδίτες), «ομολογητές της Δόξας του Χριστού» με πίστη που ίπταται μεταξύ Ρεφορμιστών και Κογκρεγκασιοναλιστών, ομάδα που ίδρυσε ο Caspar Schwenckfeld von Ossig (1489-1561), μέλος της νεοπαγούς αριστοκρατίας της Σιλεσίας, που όμως θα έρθει από νωρίς σε προσωπική προστριβή με τον Μάρτινο Λούθηρο, γεγονός που θα εμποδίσει την αριθμητική ανάπτυξη των Σβενκφέλντερς στις Γερμανικές χώρες, οι οποίες εξελίσσονται πια σε λουθηρανική λαοθάλασσα. Ύστερα από πογκρόμ εις βάρος των Σβενκφέλντερς, αναχωρούν μαζικά για τας Αμερικάς, όπου εγκαθίστανται κυρίως στην Πενσυλβανία κατά την διάρκεια των επόμενων αιώνων.

• οι Αναβαπτιστές, φονταμενταλιστές με ζήλο ριζοσπαστικό, σε Βοημία, Ελβετία και τις Γερμανικές Χώρες. Συνήθως ανταγωνίζονται τους υπολοίπους Προτεστάντες (που αν και νεωτεριστές, παραμένουν συντηρητικοί). Μεταξύ άλλων, επιμένουν στον αναβαπτισμό των προσήλυτων τους, μην αναγνωρίζοντας έτσι ως Χριστιανούς, τους ομοδόξους των άλλων δογμάτων!

Ύστερα από απανωτές απόπειρες εγκαθίδρυσης ένοπλων χιλιαστικών κοινοτήτων, π.χ σε Wittenberg και Münster, τελικά οι Αναβαπτιστές αρχίζουν ν'αποδέχονται τα φιλειρηνικά κηρύγματα ηγετών όπως ο Μέννο Σίμονς, ο ιδρυτής των Μεννονιτών. Εξαπλώνονται ευρέως, και έτσι διαμορφώνονται ποικιλοτρόπως, με αρκετά διάσημους κλάδους, που θα διαπρέψουν και στον αποικισμό της Αμερικανικής Ηπείρου, όντας κυνηγημένοι από την Γηραιά Ήπειρο (ακόμα και από τους άλλους Διαμαρτυρομένους, που επίσης επιχειρούν να τους εξαλείψουν):

• • Μεννονίτες, πασιφιστές αλλά και ενάντιοι στην επιστημονική εξέλιξη, με αρχική εξάπλωση σε Κάτω Χώρες, Κάτω Λοθριγγία και Βεστφαλία (Βόρεια ή Κάτω Ρηνανία).   

«Οι αναγεννημένοι δεν πάνε στον πόλεμο, ούτε εμπλέκονται σε συγκρούσεις. Είναι τέκνα της ειρήνης, τα οποία έχουν μετατρέψει τα σπαθιά σε άροτρα και τα ακόντιά τους σε κλαδευτήρια, και από πόλεμο δεν ξέρουν [...] Εφόσον οφείλουμε να συμμορφωθούμε στην εικόνα του Χριστού, πώς μπορούμε να πολεμούμε τους εχθρούς μας με σπαθιά; Τα ακόντια και τα σπαθιά από σίδερο τα αφήνουμε σε αυτούς που, αλίμονο, θεωρούν το αίμα των ανθρώπων και το αίμα των γουρουνιών ως της ίδιας λίγο πολύ αξίας.» ~ Το θεμέλιο της χριστιανικής διδασκαλίας, 1539, Menno Simons ~

• • Χουττερίτες, εξτρεμιστές με πρωτο-σοσιαλιστικές τάσεις, με αρχική εξάπλωση σε Βαυαρία, Αυστρία, Φραγκονία, Νόρτγκαου και Θουριγγία, και ιδρυτή τον Ιάκωβο Χούττερ,

  • Zwickauer: ακόμα πιο εξτρεμιστική ομάδα, που ταλαιπώρησε και τους αστούς της Βιττεμβέργης, δίνοντας την κατάλληλη πρόφαση στον Φίλιππο Μελάγχθονα, ώστε να εισηγηθεί για την αποφυλάκιση του Μαρτίνου Λουθήρου το 1522.

  • Ελβετοί Αδελφοί (Άμις), με αρχική εξάπλωση σ'Ελβετία, Σουαβία (Αλαμαννία), Βαυαρία, και Άνω Λοθριγγία

«Το βάπτισμα θα πρέπει να προσφέρεται σε όλους εκείνους που διδάχθηκαν την μετάνοια και την ευθύτητα της ζωής και πιστεύουν αληθώς ότι τ'αμαρτήματά τους έχουν απομακρυνθεί χάριν στον Χριστό, καθώς και σε όλους εκείνους που βαδίζουν στην Ανάσταση του Ιησού Χριστού και επιθυμούν να ταφούν μαζί του, έτσι ώστε ν'αναστηθούν μαζί του, καθώς ακόμα και σ'εκείνους που το ζητούν από εμάς ενσυνείδητα και το απαιτούν για τους εαυτούς τους. Αυτό αποκλείει όλους τους νηπιοβαπτισμούς, το μεγαλύτερο και κύριο βδέλυγμα του πάπα» ~ Ομολογία του Σλάιτχαϊμ, ως δήλωση πίστεως των Ελβετών Αναβαπτιστών Αδελφών, 1527 ~

• οι Αγγλικανοί (Ecclesia Anglicana), η τοπική Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία της Βρετανίας, με αρχηγό τον ρήγα της Αγγλίας -αντί για τον πάπα Ρώμης- από το 1534 και μετά, με μεγάλη ένταση κυρίως στα ανώτερα κλιμάκια της αγγλικής κοινωνίας, με την κατά καιρούς μετατόπιση της βασιλικής εύνοιας να ξεσπά εις βάρος αξιωματούχων του αντιπάλου ηγεμόνα, είτε καθολικών όπως οι Τόμας Μορ και Τζον Φόρεστ, είτε αγγλικανών όπως οι Τόμας Κρόμγουελ και Τόμας Κράνμερ που εκτελούνται ποικιλοτρόπως.

• Εγγλέζοι Διαφωνούντες (17ος αι)

  • Κουακέροι

  • Βαπτιστές

• Επισκοπαλιανοί, η άνευ πάπα & βασιλέως εκδοχή, που αναπτύσσεται στις μετεπαναστατικές αγγλικές κοινότητες της Αμερικής, στις ΗΠΑ. 

Σε κάποιες περιοχές οι Προτεστάντες χαίρουν της προστασίας -ή και της υποστηρίξεως- των ηγεμόνων τους, ενώ αλλού υπερτερούν οικονομικά, ή και δημογραφικά. Σημασία έχει ότι σε όλες τις εσχατιές της Δυτικής Χριστιανοσύνης, Διαμαρτυρόμενοι -αν και πιστοί Χριστιανοί- απαιτούν την άμεση και ριζική Μεταρρύθμιση της Καθολικής Εκκλησίας, και η ιδέα αυτή εξαπλώνεται ραγδαία. Η βίαιη αντίδραση της κατεστημένης Εκκλησίας, αλλά και η στήριξη της Μεταρρύθμισης από ορισμένους ηγεμόνες και ρηγάδες, ωθούν τους Διαμαρτυρόμενους σε κανονικό Σχίσμα από τον Ρωμαιοκαθολικισμό, και στην πλήρη αυτοτέλεια. Οπότε, ενώ οι κοσμικοί άρχοντες -και οι Ζβιγγλιανοί- ακονίζουν τα μαχαίρια τους για την ένοπλη απόκρουση των υπερμάχων της Παπικής Εκκλησίας, Προτεστάντες πάστορες & θεολόγοι πασχίζουν να οργανώσουν τις πεποιθήσεις της Μεταρρύθμισης, και να επιλύσουν τις έριδες και τα ιδεολογικά προβλήματα που προκύπτουν. Σε αυτήν την προσπάθεια, κυρίως ξεχωρίζουν μεταξύ των Πρεσβυτεριανών ο Ελβετός Ζαν Καλβίνος της Λωζάννης, και μεταξύ των Λουθηρανών ο φίλος του Μαρτίνου Μπουτσερ, Φίλιπ Σβάρτσερτ. 

Αυτός ο Φίλιππος Σβάρτσερτ, παλαιός Γερμανός συνεργάτης του Μαρτίνου Λουθήρου, εργάζεται με συνέπεια τόσο για την ενότητα των πολυποίκιλων κινημάτων της Μεταρρυθμίσεως, όσο και για την ιδεολογική προσέγγιση των Προτεσταντών με τις Ανατολικές Εκκλησίες. Σε αυτό το πλαίσιο εξελληνίζει το επώνυμό του σε Μελάγχθων, διαλαλώντας την πεποίθησή του για την αναγκαιότητα επιστροφής στις ρίζες του Χριστιανισμού, από όλες τις απόψεις, προσεγγίζοντας την «τέλεια κοινωνία των πρώτων Χριστιανών». Διαπνέεται από συμβιβαστικό πνεύμα, και τον θλίβει που η Χριστιανοσύνη μαστίζεται από έριδες. Ανάμεσα στα κάπου 300 έργα του, για τις ιδέες των Λουθηρανών ξεχωρίζουν τα εξής:

• «Θεολογίας κοινοτοπίαι (1525)», όπου πραγματεύεται την Προς Ρωμαίους επιστολή του αποστόλου Παύλου 

• «Αυγουσταία Ομολογία (1530)», επικαιροποιημένη καταγραφή με την άδεια του Λουθήρου, όπου αναπτύσσονται οι ευαγγελικές απόψεις των Διαμαρτυρομένων, απλά και λιτά, και κυρίως δίχως να προκαλείται το αίσθημα των πιστών της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. 

• «Απολογία (1531)», από τα πιο εμπεριστατωμένα κείμενα της Μεταρρυθμίσεως, και βασικό σύμβολο πίστεως για τους Λουθηρανούς.

Άλλος τομέας στον οποίο διαπρέπει ο Φιλέλληνας Φίλιππος Μελάγχθων είναι η Παιδεία. Έχοντας σπουδάσει στην Λατινική Σχολή του Πφορτσχαϊμ, στην Φιλοσοφική Σχολή της Χαϊδελβέργης, και στο Πανεπιστήμιο του Τύμπιγκεν, ο Μελάγχθων έχει αποκτήσει άποψη και για την διδασκαλική διαδικασία, υποστηρίζοντας την αναγκαιότητα μιας ανθρωπιστικής μεταρρύθμισης στις σπουδές. Διαιρεί τα σχολεία σε τρεις τάξεις, οι οποίες δεν είναι ετήσια τμήματα, αλλά βαθμίδες απόδοσης, ανεξάρτητες από χρονικά διαστήματα. Η τρίτη τάξη αποτελείται από τους πιο ικανούς μαθητές. Επίσης, συνηγορεί υπέρ της Ρητορικής, ως σκοπού της διδασκαλίας, και αυτό επειδή η γλωσσική μόρφωση επιδρά πνευματικά και ηθικά στην όλη εξέλιξη του σπουδαστή. Βέβαια, δεν υποτιμά το σύνολο των πνευματικών δυνάμεων του διδασκομένου. Διαχωρίζει τις ανθρωπιστικές σπουδές σε Ανάγνωση, Άσκηση Ύφους, και Λατινική Ομιλία. Γενικά, ο Μελάγχθων θα επηρεάσει το εκπαιδευτικό σύστημα στα κράτη της Γερμανίας, συντελώντας στην ίδρυση προπαρασκευαστικών σχολείων και στην αναδιοργάνωση των πανεπιστημίων. Για την συμβολή του στην Εκπαίδευση, ο Μελάγχθων θα ονομαστεί και «δάσκαλος της Γερμανίας»:

«Οδηγίαι προς τους επισκέπτας», βιβλίο που θα γίνει σημαντικό βοήθημα των Γερμανών εκπαιδευτικών στους Νεώτερους Χρόνους    

Δυστυχώς η νεωτερική σκέψη του Φιλίππου Μελάγχθονος, ακόμα και το συναινετικό του πνεύμα ως προς την Ορθοδοξία, παραδόξως θα προκαλέσει σχίσμα:

• Φλακιανοί ή Γνησιο-Λουθηρανοί

vs

• Φιλιππιστές

Μάλιστα ένας Γραικός φίλος των Γερμανών σοφών Φιλίππου Μελάγχθονα και Γιόχαν Σόμμερ, διορίζεται «δεσπότης βόδας/despot voda» Μολδαβίας (1561-63), και αποτελεί τον πρώτο Έλληνα υπερδανούβιο (υπερδουνάβιος) πρίγκηπα. Είναι ο ροδίτικης, κρητικής, ή σαμιώτικης προέλευσης Μαλτέζος Iacobus Basilicò/Ιάκωβος Βασιλικός Ηρακλείδης, περίφημος και ως ο πρώτος ανοικτά Προτεστάντης ηγεμόνας στην Ανατολική Ευρώπη. Ύστερα από καριέρα μισθοφόρου/Landsknecht στην Κεντρική Ευρώπη, και κυρίως στον Άνω Σαξονικό Κύκλο και τις Βαλτικές Χώρες, κ' έχοντας αποσπάσει την εύνοια του Αψβούργου αυτοκράτορα Φερδινάνδου (1556-1564), που τον προτιμά από την αυξανόμενη επιρροή του οίκου Ζαπόλυα σε Τρανσυλβανία και Ανατολική Ουγγαρία, αλλά και με την βοήθεια του Οθωμανού αξιωματούχου και Σεφαραδίτη Εβραίου φίλου του (Γιόσεφ Νάζι, ο μελλοντικός, μα και τελευταίος κυβερνών δούκας του Αρχιπελάγους, και κόμης της Άνδρου, 1566-79), του Ιωσήφ του Ευγενούς που θα πείσει τον σουλτάνο Σουλεϊμάν Β' Νομοθέτη ν'αναγνωρίσει τον Ηρακλείδη ως υποτελή του τοπικό ηγεμόνα στην περιοχή, ο κοσμοπολίτης Ηρακλείδης εισβάλλει από την επικράτεια του Φερδινάνδου (σημ. Σλοβακία), κ'επιβάλλεται στην υποτελή στους Οθωμανούς Μολδαύα, εκθρονίζοντας τον Αλέξανδρο Λαπουσνεανου, που έχει τσακωθεί με την τοπική εκκλησία και αριστοκρατία. Αλλά και ο Ηρακλείδης θα εκθρονιστεί και θα εκτελεστεί από ντόπιο σφετεριστή, έχοντας αποδυναμωθεί όταν θα τσακωθεί με τους Ζαπορόζιους Κοζάκους μισθοφόρους του. 

Εν τω μεταξύ όμως, εξαπολύεται η αντεπίθεση φιλίας των καθολικών (σύνοδος Τριδέντου, Τρίεντ, 1545-63), ήτοι η Αντιμεταρρύθμιση, με τους ημετέρους ιεράρχες της Ορθοδοξίας να διχάζονται ως προς το ποιαν εκκλησία οφείλουν να προσεγγίσουν, τους Καθολικούς ή τους Διαμαρτυρομένους. Κάπως έτσι εξηγείται και η οξεία διένεξη μεταξύ του Κρητικού επισκόπου Κυθήρων Μαξίμου Μαργουνίου και του μητροπολίτου Φιλαδελφείας [εξάρχου Βενετίας] Γαβριήλ Σεβήρου, η οποία ξεσπά με αφορμή την θέση του Μαξίμου, πως είναι εφικτή η περισπούδαστος Ένωση της Ορθοδόξου Εκκλησίας με την Ρωμαιοκαθολική, αρκεί να εφαρμοστεί «ἡ τοῦ δόγματος θεραπεία», με τα δυο μέρη να συμβιβάζονται σε αμοιβαίως επωφελή άμβλυνση της δογματικής διαφοράς (δηλαδή να υποχωρήσει η ελληνική πλευρά!), π.χ στο ζήτημα της εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος, όπως περιγράφεται στο Σύμβολον της Πίστεως (το αν το "Φιλιόκβε" αποτελεί πλεονασμός ή και αίρεση), με τον Γαβριήλ να επιτιμά τον Μάξιμο για Λατινοφρονία. Τελικά το θέμα λήγει, έπειτα από παρέμβαση του οικ. πατριάρχου Ιερεμίου Β' του Τρανού και την σύγκλιση σχετικής συνόδου. Μετά από την αποστολή στο Πατριαρχείο της απολογίας του Μαξίμου Μαργουνίου, η σύνοδος που συνήλθε τον Οκτώβριο του 1592 στην Κωνσταντινούπολη για την εκδίκαση της υπόθεσής του, αθωώνει τον Μάξιμο, προτρέποντας συγχρόνως και τον Γαβριήλ Σεβήρο σε συμφιλίωση και ειρηνική συνδιαλλαγή, η οποία πραγματοποιείται στα μέσα του 1593.

Στη συνέχεια θα ενταθεί ο διάλογος Διαμαρτυρομένων θεολόγων με Ορθοδόξους ιεράρχες -αν και ατελέσφορα. Κατά την διάρκεια του 17ου αι, και κατόπιν επιμονής των επίσης Κρητικών ιεραρχών, πάπα & πατριάρχου Αλεξανδρείας Μελετίου Πηγά (1590-1601), και του ανεψιού του, του πάπα & πατριάρχου Αλεξανδρείας (1601-1620) και οικ. πατριάρχου Νέας Ρώμης & Κωνσταντινουπόλεως Κυρίλλου Γ' Λούκαρι ([1612], 1620-23, 1623-33, 1633-34, 1634-35, 1637-38), επιχειρείται μάταια η ανανέωση και η ενδυνάμωση της Ορθοδόξου Εκκλησίας, λαμβάνοντας υπόψιν το προηγούμενο της Λουθηρανικής, της Πρεσβυτεριανής και της Αγγλικανικής Εκκλησίας. Είναι που θείος και ανηψιός είναι πλήρως ενήμεροι για την πάγια επιβουλή της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, π.χ με την ύπουλη εξάπλωση της Ουνίας σε Πολωνία, Ρουθηνία (κατοπινή Ουκρανία), και λοιπή Ανατολική Ευρώπη.

Μακροπρόθεσμα, όχι μόνο δεν θα επέλθει ποτέ ένωση των Ορθοδόξων με τους Προτεστάντες, αλλά και τα σχίσματα πολλαπλασιάζονται, ένθεν και ένθεν. Βασικότερες νέες ομάδες εντός των Προτεσταντών, από τον 18ο αι μέχρι τις μέρες μας είναι οι:

• Σοκινιανοί/Ουνιταριανοί: αρνητές της Αγίας Τριάδος, λόγω πίστης στην αυθεντία της Βίβλου.

  • Ντεϊστές: ελίτ διανοουμένων του 18ου αι, στα πλαίσια του Διαφωτισμού, που επίσης καθίστανται αρνητές της Αγίας Τριάδος, αλλά μέσω φιλοσοφικού στοχασμού.

• Ευαγγελικοί (εκ του κινήματος του Πιετισμού/Ευσεβισμού, εντός των Λουθηρανών), ποικίλες ρηξικέλευθες ή και αναρχικές ομάδες, κυρίως σε Αγγλία (Διαφωνούντες, π.χ Σαββαταριανοί, [νεο]Αδαμίτες, [ανα]Βαπτιστές, Φιλαδελφιανοί) και Κάτω Χώρες (Αρμινιανοί: συντηρητικοί, σωτηριολογικοί ανταγωνιστές των Καλβινιστών), 

• Μεθοδιστές (εκ της Αγγλικανικής Εκκλησίας, υπό την επιρροή των Πρεσβυτεριανών: τόσο των mainstream Καλβινιστών, όσο και των Αρμινιανών), 

• Επισκοπαλιανοί (διάδοχο σχήμα της Αγγλικανικής Εκκλησίας στην Αμερική), 

• Κογκρεγκασιοναλιστές (Congregationalists, φονταμενταλιστές αναμορφωτές, όπως οι Κουακέροι/Quakers, και οι Πουριτανοί/Puritans),

• Πεντηκοστιανοί (εσχατολάγνοι προχιλιαστές),

• Χιλιαστές (Μάρτυρες του Ιεχωβά) και Αντβεντιστές (Έλευση των Αγίων των Ύστερων Ημερών), αμφότερες ομάδες εσχατολάγνες

Αλλά και εντός των Ορθοδόξων θα εμφανιστούν νέες αποκλίσεις στους νεώτερους χρόνους (16ος - 20ος αι):

• οι Μολοκάνοι (διαμαρτυρόμενοι εντός της Ρωσικής Εκκλησίας, νεστοριανής προέλευσης), 

• οι Ντουχομπόροι (συσπειρώνουν ποικίλες διαμαρτυρόμενες ή και αναρχικές ομάδες, όπως οι: Χριστόφιλοι και οι Εικονομάχοι/Ικονομπόρτσοι),

• οι Παλαιόπιστοι (από το 1666-67 κι εξής, ως αντίδραση στις μεταρρυθμίσεις του μορδβινικής καταγωγής πατριάρχου Μόσχας Νίκωνος, γεννημένου Νικήτα Μίνιν. Κλάδος τους οι Πομόρσκοι), 

• Ιουδαΐζοντες Χριστιανοί των Ρωσιών ~ Λέγεται ότι εντός της λαοθάλασσας των Ορθοδόξων Χριστιανών Σλάβων των Ρωσιών, αφομοιώθηκαν ποικίλες ομάδες Ιουδαίων και Ιουδαϊζόντων του χαγανάτου της Χαζαρίας, και έτσι εξηγείται η πάγια ιουδαϊκή απόκλιση ως ιδιαιτερότητα της Ορθοδοξίας στις Ρωσίες, από τους χρόνους του πρώτου τσάρου, του Ιβάν Γ', μέχρι τους χρόνους και του τελευταίου, του Νικολάου Β'. 

  • Ζιντοφστβουγιουστσιγε

  • Σουμπότνικς / Σαββατιανοί

• οι Παλαιοημερολογίτες της Ελλάδος του 20ου αι (Γνήσιοι Χριστιανοί Ορθόδοξοι), και άλλοι. 

Πάντως, ακολουθώντας το πρότυπο του Μελάγχθονα, εξελληνισμό επωνύμου θα κάνουν και άλλοι φιλέλληνες Προτεστάντες θεολόγοι, όπως ο Ιωακείμ Νέουμαν (1650-80), πάστορας & θεολόγος των Γερμανών Καλβινιστών, διάσημος και ως ένας από τους κυριότερους υμνογράφους των Νεώτερων Χρόνων. Ο Νέουμαν θα μετατρέψει το όνομά του σε Νέαντερ, εκ του Νέανδρος, εξού και η περιοχή που θα λατρέψει να επισκέπτεται ο πάστορας -που επιπλέον θα είναι και φυσιολάτρης-  θα ονομαστεί αρχικά Neandershöhle, και αργότερα Neanderthal. Στο Νεάντερταλ θα βρεθούν τα πρώτα λείψανα του πρώιμου είδους ανθρώπου, που θα ταξινομηθεί επιστημονικά ως Homo Neanderthalensis = Άνθρωπος Νεαντερταλικός (ήτοι Άνθρωπος της Κοιλάδας του Νεάνδρου)!

~ απαρχές Σοσιαλισμού ~

Εμπνεόμενος από την Πολιτεία του Πλάτωνα, αν και με [πρωτο-] σοσιαλιστική, αντί για [πρωτο-] φασιστική, οπτική γωνία, ο Άγγλος λόρδος καγκελάριος (= πρωθυπουργός) Θωμάς Μούρος (lord chancellor Thomas More, 1478-1535) οραματίζεται το δικό του ιδανικό πολίτευμα, γράφοντας την περίφημη Ουτοπία του (Eutopia, επίσης Utopia, 1516). Η σοσιαλειδής Ουτοπία, θα επηρεάσει την παγκόσμια διανόηση, με πρώτον τον πεφωτισμένο Ισπανό επίσκοπο Βάσκο δε Κιρόχα, που θα επιχειρήσει να εφαρμόσει τις ιδέες του Μουρ, ήδη από το 1536, στην επικράτεια της επισκοπής του στο Μιτσοακάν της Νέας Ισπανίας (σημ. Μεξικό), στηρίζοντας τους μέχρι τότε κατατρεγμένους ιθαγενείς της περιοχής. 

Στα πλαίσια του Ουμανισμού, και αρκετά χρόνια πριν ξεκινήσει  ο Διαφωτισμός, ο Τόμας Μουρ προάγει έναν πρώιμο Σοσιαλισμό, και στα βήματά του θα τον ακολουθήσει ο Ιταλός Θωμάς (Τζιοβάνι Ντομένικο) Καμπανέλλα με την ακόμα πιο ριζοσπαστική Ηλιοπολιτεία του (1602), όπως και ο Άγγλος Γιακουμής Χάρριγκτον (James Harrington, 1611-77) με την Ωκεάνα του (1656). Άλλωστε, κατά την διάρκεια του Αγγλικού Εμφυλίου Πολέμου (1642-60), στις αγγλικές αποικίες του Νέου Κόσμου, ήδη θα πειραματίζονται με την Δημοκρατία, από τους "Ελεύθερους Τυχοδιώκτες", που το 1647 θα ιδρύσουν ανεξάρτητη κοινότητα θρησκευτικών προσφύγων από την Αγγλία και τις Βερμούδες Νήσους, στην Ελευθέρα (Ιλιουθέρα) στις Μπαχάμες Νήσους, μέχρι και την ίδρυση της Συλβανίας του Πενν (σημ. Pennsylvania), από το 1682 κι εξής.

Ωθούμενος από την κοινή λογική, αλλά και εμπνεόμενος από παραδείγματα εκ της Αρχαίας Ιστορίας, ο Γάλλος διανοητής Ετιέν ντε λα Μπουασί (Στέφανος της Βοιωτίας, 1530-63), φίλος του κατά τι διασημότερου Μισέλ ντε Μονταίν, καταλήγει σε αναρχική συλλογιστική, την οποία και καταγράφει στο δοκίμιο του, Λόγος περί Εθελοντικής Δουλείας. Μεγάλο μυστήριο της Πολιτικής αποτελεί η υπακοή των πολιτών στους κυβερνήτες τους. Γιατί ο λαός να συναινεί στο να λεηλατείται και να καταπιέζεται από διαχειριστές της κυβερνητικής Εξουσίας; Δεν είναι μόνο από φόβο! Είναι και η Ελπίδα που ευαγγελίζει ο σωτήρας/δικτάτορας, η υπόσχεση για "καλύτερες μέρες". Είναι και γιατί ο συνδυασμός σκλαβιάς και χλιδής, προτιμάται από το συνδυασμό Ελευθερίας και στερήσεων. 

Ο πρωτο- αναρχικός ντε λα Μπουασί εξηγεί ότι η συγκατάθεσή μας για την παραχώρηση της Ελευθερίας μας μπορεί και να είναι απαραίτητη. Αντιπροτείνει λοιπόν κάτι διαφορετικό, η συγκατάθεση αυτή να μπορεί ν'αναιρεθεί θεσμικά, ακόμα και με μη-βίαια μέσα...

Αναχρονιστική απεικόνιση του Θουκυδίδου επί το έργον, 

σε φράγκικο βιβλίο του 1501: Histoire de la guerre du Péloponnèse 

Η κουρτίνα είναι διακοσμημένη με κρίνα των Καπέτων και των Βαλουά.

Η τυπογραφία αποτελεί ακόμα νεωτερισμό για την Ευρώπη..

Η περίοδος της ανάδυσης των "εθνικών κρατών" στην Ευρώπη, συμπίπτει με την ανάπτυξη ισχυρών αυτοκρατοριών στην Ασία, μεγάλων και σταθερών κρατών, με στρατούς βασισμένους στην τεχνολογία της πυρίτιδας (δηλ. το μπαρούτι): 

i. ρωμέικη Τουρκία, 

ii. Περσία (Ιράν), που με αφετηρία το Αζερμπαϊτζάν, και με ραχοκοκκαλιά το τουρκικό κράτος των Ακ Κογιουνλού, χτίζεται σε νέα βάση, από τον Ισμαήλ Σαχ (1501-24) των Σαφαβιδών, γιο του Χαϊντάρ και της Μάρθας/Χαλιμά, κόρης του Ουζούν Χασάν Ακ Κογιουνλού 

(= Ψηλός Χασάν των Ασπροπροβατάδων), κι εγγονής του Ιωάννου Δ' Μεγαλοκομνηνού. Ιστορικό ανάλογο της μετάβασης από τους Ακ Κογιονλού στους Σαφαβίδες, αποτελεί η μετάβαση από την Μηδική Δυναστεία στους Αχαιμενίδες, περί το 550 π.Χ.

iii. ισλαμική Ινδία των Μουγκάλ, όπου θα κορυφωθεί ο Ιρανικός Πολιτισμός, με την ανέγερση του μαυσωλείου Ταζ Μαχάλ, στην Άγρα,

iv. Τζουγκαρία (συσπείρωση από μογγολικές φυλές, όπως οι Οϊράτες και οι Ναϊμάνοι, που ξεχύνονται στην Κεντρική Ασία, π.χ απορροφώντας και την Τζαγκατάι Ταταρία ή Μουγκουλιστάν), 

v. Κίνα (εκ νέου υπό ιθαγενή δυναστεία, τους Μιγκ), 

vi. Νιππόν - Ιαπωνία (σογκουνάτο, θεοκρατική αυτοκρατορία με στρατοκρατική διαδοχή στην Εκτελεστική Εξουσία, από το 1192 έως το 1867),

vii. όπως και Μοσχοβία (λίαν συντόμως Ρωσίες πάσαι). 

Κοινός παρανομαστής αυτών των ηγεμονικών κρατών ήταν, είναι και θα είναι, βέβαια, η αρχή "ο κλέψας του κλέψαντος": 

Στο σεράι του Τοπ Καπί υπάρχουν θησαυροί από το Ιράν, είτε ως λάφυρα πολέμου από τους Σαφαβίδες (1502-1736), είτε ως διπλωματικά δώρα από τους Αφσαρίδες (1736-96). Εκεί βρίσκεται π.χ. ο θρόνος του παγωνιού που θα αποσπάσει ο εξιρανισμένος Τούρκος ιδρυτής των Αφσαριδών, και σάχης της Περσίας, Ναδίρ Σαχ (1736-47), από τον επίσης ιρανίζοντα τουρκομογγολικό οίκο Μουγκάλ της ευημερούσας Ινδίας. Στο Τοπ Καπί βρίσκεται επίσης ο αδάμας του Κουταλά, άγνωστης προέλευσης, όπως και περίτεχνο φανταχτερό στιλέτο, οθωμανικό, κοσμημένο με βαρύτιμα πετράδια, όπως π.χ. σμαράγδια από την Νέα Ισπανία, προορισμένο για δώρο του Οθωμανού σουλτάνου Μαχμούτ του Νικηφόρου/Γαζή [Καμπούρη/Καμπούρ, 1730-54] προς τον Ναδίρ Σαχ, που όμως δεν απεστάλη ποτέ, λόγω του θανάτου του σάχη το 1747. 

Επέρχεται το αποκορύφωμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, της επονομαζόμενης από τους δυτικοευρωπαίους και Γραικοτουρκίας, για να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα τουρκικά κράτη, που δεν είναι και λίγα πλέον στην Ασία. Το πιο υποσχόμενο για τους Χριστιανούς Ρωμιούς είναι αυτό του οίκου Ακ Κογιουνλού, του συζύγου της Θεοδώρας ΜεγαλοΚομνηνής, Ουζούν Χασάν (= Χασάν ο Ψηλός). Όμως οι Ακ Κογιουνλού (= Λευκο-προβατάδες) θα ηττηθούν το 1473 από οθωμανικό ασκέρι με επικεφαλής τον [μακρινής ελληνικής καταγωγής] αρχιστρατήγο Ομάρη Τουραχάνογλου (ουτς-μπεγί Ομέρ Τουραχάνογλου), και θα παρακμάσουν ραγδαία, για να καταστραφούν άδοξα το 1508 από τους Σαφαβίδες, φιλοϊρανικό τουρκικό οίκο της Ατροπατηνής (...και συγγενικό με τους Ακ Κογιουνλού, τους Μεγαλοκομνηνούς, και τους Παλαιολόγους!), που θ'αναστήσει το περσικό μεγαλείο και θα ηγηθεί των Δωδεκατιστών Σιιτών, αν και θα ταπεινωθεί σύντομα από τον Παργαλί Ιμπραήμ τον Μεγαλοπρεπή, Ρωμιό μεγάλο βεζύρη, αδελφικό φίλο του Σουλεϊμάν Β΄ Κανουνί (ήτοι «Σολομών ο Δίκαιος», ο Νομοθέτης σουλτάνος, εκ του μεσαιωνικού ελληνικού όρου «Κανών», που σήμαινε «Νόμος/Νομοθεσία/Δίκαιον» = Κανών ➡️ Κανούν), του Οθωμανού σουλτάνου και χαλίφη των Σουνιτών Μουσουλμάνων (1520-66), σε μιαν εποχή που υπήρξε πρόσφορη για τον ενδεχόμενο εξελληνισμό του οθωμανικού κράτους. Παιδί φτωχών ψαράδων από την Πάργα, που θ'αρπαχτεί σ'επιδρομή, και θα καταλήξει τσογλάνι του Ντεβσιρμέ, αργότερα, όταν θα'χει πετύχει αξιώματα, ως φίλος του σεχζαντέ και σουλτάνου, όπως πχ μπεηλέρμπεης της Ρούμελης κ έτσι, ο Ιμπραήμ θα παντρευτεί την Χαφσινέ, εγγονή του Οθωμανού στρατηγού που τον πρωτο-αιχμαλώτισε, και συγκεκριμένα του [μακρινής ελληνικής καταγωγής] Μιχάλογλου Ισκεντέρ Πασά. Ο Ιμπραΐμ Πάργαλης θ'αναζητήσει, θα εντοπίσει, και θα φέρει στην Σταμπόλη τους γονείς του, όπου θ'αλλαξοπιστήσουν επίσης, μάλιστα με τον πατέρα του, Ιωσήφ/Γιουσούφ, ν'αναλαμβάνει αξιωματούχος στην Ήπειρο. Και ίσως έτσι να εξηγείται η σχετικά ήπια διακυβέρνηση των Οθωμανών σε Ήπειρο και Καρελία (Καρλ-Ιλί= Αιτωλία, οι σημ. Αιτωλοακαρνανία και Ευρυτανία), πριν από την εξέγερση του Διονυσίου του Φιλοσόφου. 

Ο Ρωμιός μεγάλος βεζύρης Παργαλί Ιμπραήμ Πασάς πρωτοστάτησε και στις χερσαίες εκστρατείες εναντίον της Δυτικής Χριστιανοσύνης, οι οποίες σμπαράλιασαν την Αυστρία, αφού πρώτα στερέωσαν την τουρκική κυριαρχία επί της κραταιάς Ουγγαρίας, αν και η [1η] πολιορκία της Βιέννης το 1529, δηλαδή της έδρας των Αψβούργων της Ανατολής, αποδείχτηκε ατυχής για τους Τούρκους, αφού εξαπολύθηκε άκαιρα, Αύγουστο μήνα, σε χρονιά με πρώιμα χιόνια. Πάντως οι Αψβούργοι αφεντάδες της Αυστρίας, αναγκάστηκαν τότε να καταβάλλουν ετήσια χορηγία, ως αποζημίωση για την αποχώρηση των οθωμανικών ασκεριών από την περιοχή (..φόρος υποτέλειας από την οπτική γωνία του σουλτάνου Σουλεϊμάν Κανουνί!).

Ο Πάργαλης είναι και ο εμπνευστής & διεκπεραιωτής της ανίερης συμμαχίας της ισλαμικής Τουρκίας με την ρωμαιοκαθολική Γαλλία, που θα κλονίσει, αν και δεν θα εξαλείψει την παντοδυναμία των Αψβούργων. Γνωρίζοντας την γαλλική γλώσσα [πέραν από ελληνικά, βαγενίτικα, αλβανικά, και τούρκικα], κατά την διάρκεια της ζωής του, ο Ιμπραήμ υπήρξε γνωστός και με το παρατσούκλι «Φρενκ»/Φράγκος, ήτοι Γάλλος ή Δυτικός. 

1500

Βαλουά-Αγκουλέμ

Αλμπρέτ

Αψβούργοι

1600

Ο ρήγας της Φραγκίας, Φρανσουά των Βαλουά-Αγκουλέμ (1515-47, ρουά ντε Φράνς, François au Grand Nez, ήτοι Φραγκίσκος ο Μεγαλομύτης), αναγκάζεται να τακιμιάσει με Πάργαλι και Σουλεϊμάν Β΄ Κανουνί, για ν’αντιμετωπίσει τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές δυνάμεις, των οποίων ηγείται ο ευσεβής, αλλά και αυτοδίκαιος, Κάρολος Κοΐντος των Αψβούργων. Οι Αψβούργοι αποτελούν στυγνούς υπερασπιστές του ρωμαιοκαθολικού δόγματος στην Ευρώπη, εν όψει και της μεταρρυθμιστικής αφύπνισης των Διαμαρτυρομένων/Προτεσταντών.

Ανάμεσα στην πολυτελή συλλογή οπλισμού του αυτοκράτορα της Ρωμαιοκαθολικής Χριστιανοσύνης, 

Καρόλου Κοΐντου ([1516]1519-56, Karl V) των Αψβούργων, βρίσκονται και περικεφαλαίες 

που θυμίζουν βυζαντινές και μεταβυζαντινές εικόνες, αν και μάλλον 

βασίζονται σε ιταλικά πρότυπα του 15ου αι!  

Ο πληθωρικός σε όλα του και αδιάντροπος --αν και λαμπρός φιλέλληνας μεταξύ άλλων-- , Φραγκίσκος, όπως και η αδερφή του άλλωστε, η ρήγισσα της [Κάτω] Ναβάρρας, Μαργαρίτα (1526-49), φημίζονται και για την ενθάρρυνση της κουλτούρας στην Γαλλία, αν και γενικά αυτήν την εποχή η Αναγέννηση εξελίσσεται σε ουμανιστικό Κλασικισμό, ιδιαιτέρως ελκυστικό για την καθεστηκυία τάξη.   

Το τέλος του Ρωμιού πασά Παργαλί Ιμπραήμ έρχεται άδοξα (1536🔪), όταν χαρούμενος και υπερήφανος για την συντριβή των Σαφαβιδών και την προσάρτηση αχανών περιοχών στην Περσία (1534-35), περιλαμβανομένης και της πρωτεύουσας Ταυρίδας, υιοθετεί τον τίτλο του θρυλικού Μεγαλέξανδρου, ως σερασκέρ σουλτάν (=στρατηγός αυτοκράτωρ). Όμως, η υποτιθέμενη έπαρση του Ρωμιού Ιμπραήμ είναι μόνο η αφορμή που συντελεί στην εκτέλεσή του από τον πολυχρονεμένο πατισαχ -και υποτίθεται Δίκαιο- σουλτάνο Σουλεϊμάν, λόγω της επιρροής της φιλόδοξης Ουκρανής συζύγου του, Χιουρρέμ/Ροξελάνας. Πάντως, για την εκτέλεση του Πάργαλη, αναφέρεται και το ότι συνέβη όταν ο Σουλτάνος ανακάλυψε την ερωτική σχέση του Ιμπραήμ με τον Λουδοβίκο Γκρίτι, Βενετσιάνο πραματευτή (= έμπορος), πρεσβευτή και σύνδεσμο του σεραγιού με πολλές ευρωπαϊκές αυλές. Ο Σουλεϊμάν, μετανιωμένος, θα εκφράσει τον πόνο του για τον χαμό του Ιμπραήμ σε ποιήματά του, τα οποία θα υπογράφει με το ψευδώνυμο Mουχιμπί, το οποίο μεταφράζεται περίπου ως "αγαπημένος", αλλά και "εραστής", ή "ερρωμένος", αν και με το ίδιο ψευδώνυμο ο Σουλεϊμάν απευθύνεται και στην Χιουρρέμ. 

Φαίνεται όμως ότι ο Σουλεϊμάν Κανουνί είχε ήδη εκτελέσει έναν από τους επτά γιους που είχε γεννήσει με άλλες γυναίκες. Δεκαεπτά έτη αργότερα, όταν μεγάλος βεζύρης θα είναι ο Ρουστέμ πασάς, ευνοούμενος γαμπρός της Χιουρρέμ, ο ερωτοχτυπημένος Σουλεϊμάν θα εκτελέσει ακόμα ένα γιο του, από άλλο γάμο. Είναι ο σεχζαντέ Μουσταφά (1553🏹), η καθολικά επιθυμητή επιλογή για διάδοχος του Σουλεϊμάν, όντας χαρισματικός και ήδη νικηφόρος στρατηγός. Από μικρός, υπήρξε αγαπητός σε πολλούς, όπως και στον εκλιπόντα Πάργαλι Ιμπραήμ, ο οποίος τον προωθούσε ως μοναδικό διάδοχο στον σουλτάνο-κολλητό του, μεταξύ άλλων και ως έξοχη ευκαιρία για την άρση του βάρβαρου εθίμου της αδελφοκτονίας. 

Άλλος επιφανής Μουσουλμάνος Ρωμιός της εποχής του Σουλεϊμάν Κανουνί είναι ο γενίτσαρης/αρχιτέκτονας Κοτζιά Μεϊμάρ Σινάν αγάς, που καταγόμενος από χριστιανική οικογένεια κτιστάδων από την Καππαδοκία (το αρχικό του όνομα ήταν Ιωσήφ, και είναι γιος Ρωμιού μάστορα πέτρας και ξύλου, από την Καισάρεια, του Χρήστου), γεμίζει την ρωμέικη Τουρκία με αρχιτεκτονικά κοσμήματα: τζαμιά, αγορές, σεράγια (παλάτια), τεκκέδες, μεντρεσέδες, ιμαρέτια, κρήνες, λουτρά, υδραγωγεία, πανδοχεία (καραβάν-σεράγια), γέφυρες, όπως και μαθητές του. Αγαπημένη του ασχολία, πάντως, είναι η δημιουργική αντιγραφή του ναού της Αγιά Σοφιάς. Λέγεται ότι κατά τα γεράματά του, ο Σινάν θ'αναφωνήσει υπερήφανος για το Σελιμείον Τζαμί του στην Εντιρνέ (<-- Αδριανούπολη): "Νενίκηκά σε Ιουστινιανέ!". 

Κάποια στιγμή το πατρικό σκάφος -ένα ζεϊμπέκι- βυθίζεται, ο Ηλίας σκοτώνεται, ενώ ο Ορούτς φυλακίζεται από τους Ιωαννίτες στο Μποντρούμ (= φυλάκα, εκ της τουρκικής απόδοσης της λέξης "υπόδρομον", το Πετρώνιο/Petronium των Χοσπιταλιέρων, η αρχαία Αλικαρνασσός (= αλς + καρνασσός, δηλαδή το "κέρατο" -ήτοι η γλώσσα γης- στην ακροθαλασσιά), η αχαϊκή Ζεφυρία), για να ελευθερωθεί όμως σύντομα ύστερα από ενέργειες του Χιζίρ. Στη συνέχεια, με την ικανότητά του, αλλά και με τις υψηλές του γνωριμίες (i. Oθωμανός πρίγκηπας, σεχζαντέ Κορκούντ και ii. ο Χαφσίδης σουλτάνος της Τύνιδας, Αμπού Αμπντουλλάχ Μοχάμμεντ), ο Ορούτς γίνεται καταξιωμένος ραΐσης (= καπετάνιος, πλοίαρχος) στην Τυνησία, ως ο Μπαμπα Ορούτς Ρεΐς, όνομα που παρεφθάρη στην Δύση ως Μπαρμπαρόσσα (= Κοκκινογένης), και μεταφέρθηκε και στο Χιζίρ και τον Ισσάκ που αντάμωσαν τον πετυχημένο αδελφό τους, στο Τούνεζι (αρχ. Τύνις). Ούτως ή άλλως ήταν όλοι τους κοκκινομάλληδες. Ανενδοίαστοι κουρσάροι, όσο και γνώστες της ελληνικής γλώσσας, οι αδελφοί υιοθετούν περήφανα τον ιταλικό προσδιορισμό «Barbarossa», ως «Μπαρμπαρος», το οποίο συνηχεί με το «βάρβαρος»...

σαμπέκον Χοσπιταλιέρων

δεν απεικονίζεται το πισωγύρισμα του οθωμανικού εμιράτου το 1402-30,  ούτε και η αρχική έκταση του χανάτου της Κριμαίας 

(ιδρυθέν το 1441, οθωμανικό προτεκτοράτο από το 1475, που όμως προσαρτά και το τελευταίο υπόλειμμα της Χρυσής Ορδής το 1502,

αν και συρρικνώνεται αισθητά από το 1600 και μετά, όταν ο Τάταρος χάνος αποδέχεται την υπεροχή του τσάρου στις ρωσικές πεδιάδες)

Οι επήλυδες αδελφοί ταπεινώνουν επανειλημμένως την Δυτική Χριστιανοσύνη, όμως η αυξανόμενη αυτοπεποίθηση του οίκου των Αψβούργων για ιερό πόλεμο, αναγκάζουν τον Ορούτς, σουλτάνο πια σε Μπαρμπαριά και Τούνεζι (δηλ. Αλγερία & Τυνησία), ν'αποδεχτεί την βοήθεια, αλλά και την κυριαρχία του Οθωμανού σουλτάνου. Ως Ορούτς Μπαρμπαρός Πασά, πλέον, γίνεται διάσημος σε όλο τον Ισλαμικό Κόσμο για τα κατορθώματά του, αλλά και για την ευρηματικότητά του, όπως π.χ με την πατέντα των ιστιοφόρων κανονιών που αυξάνει την ευελιξία του πυροβολικού του στις ερήμους της Αφρικής. Όμως πεθαίνει μαζί με τον Ισσάκ, κατά την άλωση της αλγερινής πόλης Τλέμκεν. Έτσι τον διαδέχεται, ο αδελφός που έχει επιβιώσει, ο Χιζίρ, που αναδεικνύεται σε «καπτάν ι Ντέρια (αρχιναύαρχος του οθωμανικού στόλου)», ως Χαϋρεντίν Μπαρμπαρος Καπτάν Πασά. Επίσης αναγνωρίζεται ως μπεϊλέρμπεης της Αφρικής (συμφώνως με τον παλιό σικελικό τίτλο: ammiratus ammiratorum, αμιράς αμιράδων, άρχων αρχόντων), ενώ του αποδίδεται και η διοίκηση των Νήσων της Άσπρης Θάλασσας (Αιγαίο Πέλαγος), η οποία ως εγιαλέτι επεκτείνεται περιλαμβάνοντας και παράλια της Αφρικής (σε Τρίπολη και Τούνεζι). Οι αδελφοί Μπαρμπαρόσσα είναι που διαδίδουν τα σαμπέκια στην Αλγερία, όπου θα διαμορφωθεί και τοπική εκδοχή τους:

Με την νέα του ιδιότητα, ο Χιζίρ λεηλατεί ανελέητα τις κτήσεις των Βενετών στην περιοχή (Αίγινα, Αλβανικά φρούρια, Άνδρος, Ίος, Κάρπαθος, Κάσος, Κέρκυρα, Κίσαμος, Κύθηρα, Λευκάδα, Μονεμβασια, Νάξος, Πρέβεζα, Σέριφος, Σκιάθος, Σκύρος, Σύρος και Τήνος). 'Ετσι, η Βενετία αναγκάζεται π.χ. να παραδώσει την Μαλβαζια (Μονεμβασια) και την Νάπολη ντι Ρωμάνια (Ναύπλιο), τις δυο τελευταίες κτήσεις της στον Μοριά (1540). Το κάποτε κραταιό δουκάτο του Αρχιπελάγους (Νάξος), του ιταλικής καταγωγής οίκου των Κρίσπων, καθίσταται οθωμανικό προτεκτοράτο, στα πρότυπα της Βλαχίας, της Μολδαβίας και της Τρανσυλβανίας (ως «ρηγάτο της Ουγγαρίας (1538-1683)», ανταγωνιστικό ως προς την «βασιλική Ουγγαρία (1538-1867)» που έχουν στήσει και οι Αψβούργοι), συνήθως διοικούμενο είτε από Χριστιανούς άρχοντες, είτε από τον εκάστοτε καπτάν πασά του αυτοκρατορικού στόλου. 

γαλεόττα ή γαλιότα: 

24 μέτρων σκαρί, μίνι εκδοχή γαλέας, δημοφιλές για καταδρομικές ενέργειες και για αντιμετώπιση των οθωμανικών σαμπέκων, σε χρήση από τους Βενετσιάνους και από άλλες χριστιανικές δυνάμεις της Μεσογείου

Παράλληλα, ο Χιζίρ συνεχίζει το έργο του αδελφού του, φυγαδεύοντας Σεφαραδίτες (Σεφαρντίμ <= Σεφαράντ = Ισπανία, εβραϊστί - όντας ισπανόφωνοι Εβραίοι) και Μορίσκους (<-- μικροί Μώροι <-- Μαύροι, εκχριστιανισμένοι -ή μη- κάτοικοι Πορτογαλίας & Ισπανίας, ανεξαρτήτως καταγωγής: Μαυριτανοί/Βέρβεροι, Άραβες, Καταλανοί, Καστιγιάνοι) πρόσφυγες από την Ιβηρική, ενισχύοντας το έμψυχο δυναμικό των πιστών υπηκόων της Γραικοτουρκίας. Υπολογίζεται ότι ο Χιζίρ Μπαρμπαρός μεταφέρει σε οθωμανικά εδάφη περίπου 70.000 πρόσφυγες, μέσω επτά δρομολογίων του στόλου του. Οι Μορίσκοι βρίσκονται σε συνεχή αναταραχή, παγίως υποδαυλιζόμενοι τόσο από τους Οθωμανούς, όσο και από τους Φράγκους συμμάχους τους. Ενθαρρυμένοι, αλλά όχι επαρκώς ενισχυμένοι από τους Τούρκους και τους Γάλλους, οι Μορίσκοι της Βαλένσιας, της Αραγόνας γενικότερα, θα εξεγερθούν μάταια, και κατά το διάστημα 1568-71. 

Με την αρωγή και τις υποδομές του σουλτάνου Σουλεϊμάν Β΄ Κανουνί, ο Χιζίρ θα ξεπεράσει τα κατορθώματα και την φήμη του Ορούτς, εκμηδενίζοντας συνεχώς τις χριστιανικές αρμάδες. Μέχρι σήμερα θεωρείται ως ο ικανότερος, ο φοβερότερος Μουσουλμάνος ναύαρχος όλων των εποχών. Στο μπεϊλίκι του Αλγεριού/Μπαρμπαριάς, θα τον διαδεχτεί ο γιος του, Χασάν, ενώ στο οθωμανικό πόστο του, ως καπουτάν πασάς & μπεϊλέρμπεης της Άσπρης Θάλασσας (= Αιγαίο Πέλαγος, συν κάποια νησιά στην Τυνησία), θα τον διαδεχτεί ο σύντροφός του, ο -εξίσου Ρωμιός- Τουργούτ Ρεΐς, γνωστός στην Δύση και ως Ντραγούτ. 

Την ίδια εποχή διακρίνεται και ο Κούρτογλου Χιζίρ Ρεΐς, εγγονός ενός συντρόφου των αδελφών Μπαρμπαρόσσα, του άρχοντα Κουρτ από τα βάθη της Ανατολίας. Ο νεαρός Κούρτογλου Χιζίρ ηγείται ναυτικής μοίρας από 15 ελαφρά ιστιοφόρα, που θα σταλεί στην Ινδονησία, όπου και θα ενισχύσει το μακρινότερο προστατευόμενο (προτεκτοράτο) της ρωμέικης Τουρκίας, το σουλτανάτο του Ατσέχ. 

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ευημερεί, μέσα από μια δυναμικότητα που βασίζεται τόσο στην ηγεμονική αντιμετώπιση του Κόσμου (είτε μέσω κατάκτησης & λεηλασίας νέων χωρών, είτε μέσω προστασίας λαών όπως οι Μορίσκοι, οι Τάταροι και οι [Ινδονήσιοι] Σουματρηνοί), όσο και στην πάγια αδικία των Μουσουλμάνων, εις βάρος των Χριστιανών υπηκόων. Όμως, εκτός από τα ανθρώπινα κτήνη που θρέφονται από πλιάτσικο & πόλεμο, η μιλιταριστική Pax Ottomanica ευνοεί και ανθρώπους που διέπονται από ευφυΐα και το αίσθημα περιπέτειας, αρκεί να τάσσονται με το Ισλάμ, και να κατατάσσονται στον στρατό. Δυτικές πηγές καταγράφουν την περίπτωση του ευστρόφου Ματρακτσή Νασούχ μπιν Καραγκιόζ (= γιος του Μαυρομάτη), Βόσνιου γενίτσαρου που συμμετέχει στις φραγκο-τουρκικές κοινές επιχειρήσεις με ορμητήριο την Τουλώνα στην Γαλλία. Ο Νασούχ αναφέρεται ως πολυπράγμονας με ξιφουλκικές, αλλά και με μαθηματικές, ιστορικές, γεωγραφικές, χαρτογραφικές και μικρογραφικές γνώσεις.  

Τζεκίνι (χρυσό Δουκάτο υψηλής ποιότητας) των Τζουστινιάνων της Χίου, μιμούμενο αντίστοιχο νόμισμα των ανταγωνιστών, και συγκεκριμένα το Δουκάλι του δόγη της Βενετίας, Αντωνίου Βενιέρ (1382-1400)

To 1566 ο τουρκικός στόλος κατακτά την πλούσια νήσο Χίο, το τελευταίο προπύργιο των Γενουέζων (Γενοβέζοι) στην Ανατολική Μεσόγειο. Η χρεοκοπημένη Δημοκρατία της Γένουας (Γένοβα), είχε ήδη εγκαταλείψει προ πολλού το νησί-καμάρι της, στον έλεγχο μιας ιδιωτικής εταιρίας, της Μαόνας Χίου & Φωκαίας (1346-1566), η οποία ανήκε σε ομάδα 12 γενοβέζικων οικογενειών. Για κάτι περισσότερο από δύο αιώνες, αυτή η καπιταλιστική ολιγαρχία ισορρόπησε επιδέξια ανάμεσα: 

          i. στην επίτευξη μέγιστου κέρδους για την εταιρία της, 

          ii. την επιδίωξη αφοσίωσης εκ μέρους των ιθαγενών Ρωμιών, και 

          iii. την συγκράτηση της επιθετικότητας των γαζήδων εμίρηδων, αρχικά, και των Οθωμανών σουλτάνων, αργότερα. 

Μέχρι και στην περιστασιακή απόδοση φόρου προς το σουλτανάτο, κατέφυγαν οι Γενουέζοι άρχοντες της Χίου, για να συνεχίσουν να δραστηριοποιούνται στην περιοχή, ενώ κατά τον ίδιο καιρό, οι φαμίλιες τους αναμειγνύονται δεόντως με ιθαγενείς αρχοντορωμαίικους οίκους. Όμως, η παρουσία της Μαόνας στην Χίο, τερματίζεται όταν η Υψηλή Πύλη (= Μπαμπ ι Αλί, ήτοι η κυβέρνηση του Οθωμανού σουλτάνου) αποφασίζει ότι η λατινοκρατούμενη Χίος αποτελεί δυνητική βάση καταδρομικών ενεργειών κατά της ρωμέικης Τουρκίας. Πάντως, η τουρκική κυριαρχία επί της Χίου θα παραμείνει διακριτική, όπου ως Σακίζ σαντζάκ, θα τελεί υπό προνομιακό καθεστώς φορολογικού παραδείσου (μέχρι την Γενοκτονία του 1822, εννοείται), ώστε να μη διαταραχθεί η ανθηρή οικονομία του νησιού. Ιστορικό ανάλογο αποτελεί η προσαρμοστική διαδικασία προσάρτησης των κεφαλαιοκρατικών Χογκ Κογκ (1997) και Μακάο (1999), από την Λαοκρατική Κίνα (PRC), πολιτική που αποδείχτηκε τόσο οικονομικά ωφέλιμη, ώστε υιοθετήθηκε στη συνέχεια και για άλλα μέρη εντός της Λαοκρατικής Κίνας. 

Την ίδια εποχή, αποφασίζεται και ο επαναποικισμός της νήσου Σάμου, κατακτημένης από τους Τούρκους από το 1530, αλλά επίσημα ακατοίκητης από τα μέσα του 15ου αι, όταν ξεκίνησε η περίοδος της Αφάνειας για τα νησιά της περιοχής (κυρίως στην Σάμο και την Ικαρία). Ήταν τότε που η γενοβέζικη Μαόνα είχε μεταφέρει Ρωμιούς από αρκετά νησιά του Αιγαίου, περιλαμβανομένου και του συνόλου των κατοίκων της Σάμου, για την ενίσχυση της άμυνας στην ευημερούσα Χίο. Περίπου κατά το 1570, η Σάμος (τουρκιστί Σισάμ) επαναποικίζεται από τον καπτάν πασά Κιλίτζ Αλή, που φέρνει Ρωμιούς εποίκους από διάφορα μέρη της Ρούμελης (Ρουμ Ιλί, ήτοι η «Χώρα των Ρωμιών»), είτε από κοντινά, όπως η Λέσβος (εξού και το χωριό Μυτιληνιοί), είτε από μακρινότερα, όπως η ηπειρωτική Ελλάδα (Μεγαλοβλαχία και Ήπειρος, εξού και η σύγχρονη ελλαδίτικη προφορά των Σαμιωτών). Στην Σάμο εγκαθίσταται και ο Ρωμιός πιλότος της ναυαρχίδας του Κιλίτζ Αλή, ο Νικόλας Σαρακίνης, που χτίζει τ' ομώνυμο πυργόσπιτο στην περιοχή του μεταγενέστερου Πυθαγορείου, κοντά στο Ηραίο, εντός των απέραντων κτημάτων που του έχει παραχωρήσει ο γενναιόδωρος Τουρκορωμιός Κιλίτζ Αλής. 

Ωστόσο, σε αντίθεση με την Χίο, η Σάμος θα χάσει γρήγορα το αρχικά προνομιακό καθεστώς Τουρκοκρατίας, που επίσης εξασφάλιζε ευημερία μέσω χαλαρής διακυβέρνησης και ήπιας φορολόγησης. Πάντως, οι Χριστιανοί Ρωμιοί γενικά ευημερούν ακόμα, σε όλες τους τις χώρες, λόγω της υφισταμένης ανεκτικότητας της δυναστείας των Οσμανλάρ, για τους εταίρους τους στην Αυτοκρατορία, αν και αυτό το στάτους αναιρείται αργά, αλλά σταθερά.  

Οι Μουσουλμάνοι Έλληνες, οι Τουρκορωμιοί, συνήθως χάνουν την εθνική τους συνείδηση, λόγω της κατακραυγής των Χριστιανών Ελλήνων, ίσως, βέβαια και λόγω της διαδικασίας προσεταιρισμού των εικοσάχρονων χριστιανόπουλων (ο περιβόητος Ντεβσιρμές που στρατολογεί γενίτσαρους, το παιδομάζωμα) μέσω της φοίτησής τους στην σχολή Εντερούν (Enderun Kolej⬅️Κολέγιο Ανδρών, Ανδρώνας), του κοινωνικού γοήτρου των ισλαμικών κοινοτήτων, αλλά και της γοητείας που ασκεί η σφριγηλή τουρκική γλώσσα. Κατάλοιπα διγλωσσίας στην νεοελληνική λαλιά, από την περίοδο συνύπαρξης ελληνόφωνων και τουρκόφωνων στην ίδια αυτοκρατορία, αποτελούν οι φράσεις «χαΐρι και προκοπή (= προκοπή και προκοπή)», «έλεος, αμάν», και «κοτζάμ άντρας (= άντρα μου άντρας)».

Αξίζει να σημειωθεί ότι μιαν πολιτιστική παρουσία, εξίσου σημαντική με την ελληνική, η ιρανική ομοεθνία άντεξε καλύτερα στην απειλή της αραβικής & τουρκικής επέκτασης και αφομοίωσης. Εντός των πλαισίων της Ισλαμικής Οικουμένης (μπιλάντ αλ Ισλάμ), σύντομα δημιουργείται αυτόφωτο τουρκο- ιρανικό πολιτιστικό αμάλγαμα, με την ανάπτυξη και της κοσμικής αφήγησης των Σου'ουμπιγια/Εθνικών για το Ισλάμ, που θεμελιωδώς πρόκειται για ένσταση προς την αραβική παντοδυναμία επί του Ισλάμ, που ξεκίνησε στο Ιράν αυτονόητα, ήδη από τον 8ο αι μ.Χ, είτε επειδή οι Πέρσες διατηρούσαν την αντίληψη της πολιτιστικής τους ανωτερότητας, είτε ίσως και ως μακρινή παρακαταθήκη των «Εθνικών» του Ελληνισμού. 

Έχοντας γενικώς αποδεχτεί την ορθότητα του Ισλάμ, οι Ιρανοί παράλληλα επιδιώκουν, και πραγματοποιούν, απανωτές αναβιώσεις του πολιτισμού τους, σε: 

1)   Κεντρική Ασία: 

i) Σαμανίδες (819-1005) και 

ii) Χοράσμιοι Σάχηδες (1097-1231),

2)   Περσία: 

i) Σαφφαρίδες, 

ii) Αλίδες στην Ταπουρία (Ταμπαριστάν), 

iii) ο δυναμικός τουρκικός (ή εκτουρκισθείς ιρανικός, αλλά και μερικώς ...ρωμέικης προέλευσης, μέσω επιγαμιών με Παλαιολόγους και Μεγαλοκομνηνούς) οίκος των Σαφαβιδών, που ξεκινώντας από το Νταγκεστάν και το Αζερμπαϊτζάν, που οργανώνοντας στρατιωτική ισχύ, π.χ με τις διοικήσεις των Κιζύλ Μπασί, ανασταίνει το μεγαλείο του Ιράν κατά το διάστημα 1501-1765, αντιμετωπίζοντας ως επάξιον «αντίπαλον δέος» την καθ'ημάς Τουρκία, αλλά και λεηλατώντας επανειλημμένως την ευημερούσα Ινδία, του επίσης ιρανίζοντος τουρκικού οίκου Μουγκάλ, 

iv) Ζαντ Σάχες (1751-94), 

v) Χάζαροι Σάχες (1794-1925) και 

vi) Παχλαβοί ή Πάρθοι Σάχες (1925-79), 

3)   [σημερινό] Αφγανιστάν: 

i) Γαζναβίδες (997-1186, ιρανίζουσα τουρκική δυναστεία, που ξεκίνησε από γουλάμ/γιλμάν γραμμή παλληκαριών, εκθρονίζοντας την ιρανική δυναστεία των Σαμανιδών), 

ii) Αφσαρίδες (1732-1803) και 

iii) Χαζάρα.

Η τουρκική επιρροή επί του Ιρανικού Κόσμου επισφραγίζεται καθοριστικά με την συμβολή της δυναστείας των Σαφαβιδών, που συντήσσει τους Ιρανούς με έθνη όπως οι Αζέροι και οι Κασκάι. Επίσης η στρατιωτική ισχύς των Σαφαβιδών δομείται με τον προσεταιρισμό ιλών από Τουρκομάνους ιπποτοξότες με προέλευση κυρίως από την Ατροπατηνή (Αζερμπαϊτζάν), από την Ασσυρία (Κουρδιστάν) και από την Ανατολία (Μικράν Ασία), που επανδρώνουν μονάδες από Κιζύλ Μπασί (= Κοκκινοκέφαλοι, από τις ερυθρές κορωνίδες πάνω από τα λευκά τους σαρίκια). Οι συνήθως τουρκόφωνοι Σιιίτες Κιζύλ Μπασί αποδεικνύονται στυλοβάτες της νέας Περσίας, συμβάλλοντας στην απόκρουση άλλων ηγεμονικών δυνάμεων, όπως οι Ακ Κογιονλού, οι Οθωμανοί, οι Τιμουρίδες (απόγονοι του Ταμερλάνου), οι Σαϋμπανίδες κ.ά.  

Ως επί το πλείστον, οι κοκκινοκέφαλοι Κιζύλ Μπασί είναι Ογούζοι Δωδεκατιστές Σιίτες πολεμιστές, καταγόμενοι από την Ανατολία, την Ατροπατηνή και το Κουρδιστάν.

διοικήσεις των Κιζύλ Μπασί:

• Ρουμλού (= Ρωμέικη, όπου αρ-Ρουμ η ονομασία της περί την Κόνυα/Ικόνιο, Ανατολία: Δηλαδή το επίκεντρο του αρχικού σουλτανάτου.)

• Σαμλού (= Συριακή, αφού αλ-Σαμ είναι η αραβική ονομασία της [ευρύτερης] Συρίας)   

• Ουσταντζλού 

• Ντουλκαντίρ (Δου'λ-Κανταρ, επί της οροσειράς Ταύρος)

• Αφσαρ

• Κατζρ

• Τακκαλού

• Μπαχαρλού

• Καραμανλού (η περί την Καραμανία/Καππαδοκία)

• Βαρσάκ

• Μπαγιάτ

Τελικά τούρκεψε μόνο η Ατροπατηνή (Αζερμπαϊτζάν) και η μακρινή Κεντρική Ασία (το κατοπινό Τουρκεστάν, που άλλωστε γειτνίαζε με την κοιτίδα των Τούρκων, τα όρη Αλτάι, παρόλο που περιλάμβανε και δυναμικές ιρανικές χώρες όπως η Χορασμία, η Σογδιανή και το Χωρασάν).

Εν τούτοις, Αζερμπαϊτζάν και Τουρκεστάν συνέχισαν ν'ανήκουν στην σφαίρα επιρροής του Ιρανικού Πολιτισμού. Οι Πέρσες κατάφεραν να προσεταιριστούν δεκάδες τουρκικά έθνη (π.χ Κασκάι, Αζερμπαϊτζανοί, Τουρκμένοι, Ουζμπέκοι), αναλαμβάνοντας και την ηγεσία των Δωδεκατιστών Σιιτών Μουσουλμάνων. Η πλειοψηφία των σημερινών Σιιτών Μουσουλμάνων είναι Δωδεκατιστές, με κοινότητες σε Ιράν, Ιράκ, Λίβανο, Υεμένη και θύλακες στην βόρειο Αφρική, που πιστεύουν στην αφύπνιση και επιστροφή του 12ου ιμάμη, του σωτήρα Μουχάμμαντ αλ Μααντί (τον γέννησε στην Σαμάρρα το 869 μ.Χ η Ναρζίς, Ρωμιά πιστή προσκυνήτρια, κόρη κάποιου Βάρδα), σε αντιδιαστολή με τους Ισμαηλίτες ή Εβδομιστές, που αποτελούν την αίρεση που σχηματίστηκε λόγω διαφωνίας κατά την εκλογή του 7ου ιμάμη. 

Οι Εβδομιστές, που προήλθαν απ'αυτούς που στήριξαν τον Ισμαήλ για 7ο ιμάμη, δηλαδή για 7ο ηγέτη του σιιτικού Ισλάμ, φημίζονταν για την φανατικότητα και αγριότητά τους, ενώ διέπρεψαν κατά την διάρκεια του Μεσαίωνα όταν ανέπτυξαν μεγάλη πολιτική δύναμη, στην Αφρική με τους Φατιμίδες [αντί]χαλίφες (909-1171), και στην Ασία με τους Μπουγίδες εμίρηδες του Ιράκ (945-1055) και τους Ασσασίνους της Περσίας (1094-1256) και της Συρίας (1094-1273). Οι Φατιμίδες χαλίφες έβλαψαν ανεπανόρθωτα την ανθρωπότητα, όταν ενθάρρυναν την διάδοση της θεολογικής σχολής του Αζχαρισμού, ενός συντηρητικού και απόλυτα θεοκεντρικού ρεύματος που επικρατεί σήμερα ανάμεσα στους Σουνίτες, δηλαδή στην πλειονότητα των Μουσουλμάνων. 

Κεντρικό δόγμα της Σχολής αλ Αζχάρ είναι η απόρριψη της Αριστοτελικής Φιλοσοφίας που ακολουθούσαν εξίσου οι προοδευτικοί του Ισλάμ και του Χριστιανισμού κατά τον Μεσαίωνα. Επιπλέον, οι Φατιμίδες προκάλεσαν την εθνική αλλοίωση της βορείου Αφρικής, διώκοντας και κατά τόπους καταστρέφοντας τις πολιτιστικές ταυτότητες των λαών της Χαμιτικής Ομογλωσσίας, των ιθαγενών Αιγυπτίων (ως Κόπτες πια) περιλαμβανομένων. Γενικά, μαζί με τους Τούρκους Σουνίτες προσήλυτους, οι Ισμαηλίτες υποβάθμισαν την κουλτούρα του Ισλαμικού Κόσμου και έφθειραν την αρμονική σχέση που διατηρούσαν οι Μουσουλμάνοι με τους κατακτημένους πιστούς «των άλλων θρησκειών της Βίβλου (Χριστιανοί, Ισραηλίτες, Ζωροαστριστές και Μανιχαϊστές)». Ευτυχώς για την Ανθρωπότητα, οι Ισμαηλίτες (ή Εβδομιστές) Σιίτες σήμερα έχουν ηρεμήσει, αλλά και εξασθενήσει, αφού περιορίζονται πλέον στο ποίμνιο του μετριοπαθούς Αγά Χαν Δ΄, στο Πακιστάν και την Ινδία. 

Ύστερα από διαβουλεύσεις με τους Αψβούργους αδελφούς, Κάρολο Κοΐντο και Φερδινάνδο της Αυστρίας, και διαβλέποντας την κρισιμότητα της κατάστασης εντός της Γερμανικής Αυτοκρατορίας, ο πάπας Ρώμης Παύλος Γ' (1534-49), του λομβαρδικού οίκου Φαρνέζε, καταφέρνει να διοργανώσει «οικουμενική» εκκλησιαστική σύνοδο στο Τρέντο/Τρίεντ (1545-63). Η σύνοδος αποφασίζει, και εξαπολύει την Αντιμεταρρύθμιση / Counter Reformation, μιαν πολυσκελή ανανέωση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, με ανακατανομή της αρχιερατικής δομής, με πνευματική αναγέννηση, που περιλαμβάνει και ενσωμάτωση -μέχρι τώρα ανεπισήμων- τοπικών πνευματικών κινημάτων, και βεβαίως με συντονισμό της θεωρητικής με την ένοπλη αντιμετώπιση της απειλής των Διαμαρτυρομένων/Προτεσταντών. 

Κάπως έτσι, ανακόπτεται η παλίρροια της Μεταρρύθμισης. Είτε με το καλό, είτε με το στανιό, στα επόμενα έτη θα ανακτηθούν υπέρ της Καθολικής Πίστης, χώρες ολόκληρες, όπως η Φραγκία, η Βαυαρία, η Αυστρία, η Βοημία, η Μοραβία, και η Πολωνία. Η επιτυχία των Παπικών, θα εξαρτηθεί: 

i. από την ποικιλομορφία και τις έριδες των Προτεσταντών, 

ii. από την δυσαρέσκεια του κόσμου (κατά τόπους προερχόμενη, είτε από ακρότητες φανατικών εσχατολάγνων Προτεσταντών οραματιστών, είτε από υπερβολική διαλλακτικότητα άλλων Προτεσταντών ηγετών, μιαν μετριοπάθεια ερμηνευόμενη και ως αλισβερίσι με την κατεστημένη τάξη), αλλά και 

iii. από την αποφασιστικότητα των Αψβούργων, η στυγνότητα των οποίων θα οδηγήσει και στην Β' Εκπαραθύρωση της Πράγας, την θεαματική αφορμή του πανευρωπαϊκού, όσο και ιδιαζόντως ειδεχθούς, Τριακονταετούς Πόλεμου (1618-48). 

Ύστερα από την παραίτηση του αυτοκράτορα Καρόλου του Κοΐντου (1555) όμως, η δυναστεία των Αψβούργων διαιρείται σε κλάδο της Αυστρίας και σε κλάδο της Ισπανίας. Με συσσωρευμένα πλούτη, και κτήσεις σκορπισμένες ανά την Υφήλιο, η κραταιά Ισπανία επιχειρεί να επιβληθεί στην Δυτική Χριστιανοσύνη, αλλά δεν καταφέρνει και πολλά: Διπλωματική διείσδυση στην Βρετανία και επιδίωξη νέας ρωμαιοκαθολικής επιγαμίας με τον εκεί αιρετικό βασιλικό οίκο Τυδώρ, αποτυγχάνει άδοξα, ενώ τώρα οι Εγγλέζοι κουρσάροι, ξεσαλώνουν εις βάρος των ναυτικών οδών των Αψβούργων σε παγκόσμια κλίμακα. 

Σύντομα, η ικανότητα της παρ'ολίγον νύφης των Αψβούργων, της δραστήριας βασίλισσας της Αγγλίας, Ελίζαμπεθ, η οργανωτικότητα των Άγγλων, όπως και η συμβολή των υποταγμένων εθνών σε Κορνουάλη, Ουαλία, Έιρε, και Σκοτία, θα καταστήσουν την Αγγλία ξανά μεγάλη δύναμη στην Ευρώπη. Στη συνέχεια ματαιώνεται και εισβολή στην ανυπότακτη Αγγλία, ύστερα από την καταστροφή της «Αήττητης Αρμάδας» το 1588.

1588: το αγγλικό ναυτικό κατατροπώνει την "Αήττητη Αρμάδα (the Invincible Armada)". 

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ύπαρξη διακριτικών σημαιών, λωριδάτων σύμφωνα με μεσογειακά πρότυπα, 

πηγή έμπνευσης τόσο για την Αστερόεσσα (Stars & Stripes), όσο και για την Γαλανόλευκη.

Η παντοδυναμία των Αψβούργων, και της Ισπανίας, θα κλονιστεί και από επίμονη εξέγερση των Ολλανδών. Ύστερα από δεκαετίες ένοπλης αντίστασης (1568-1609), Ολλανδοί μαχητές για την ελευθερία θα πετύχουν τελικά την ανεξαρτησία δεκαεπτά επαρχιών τους, μεταξύ των οποίων και φρισικά εδάφη, δημιουργώντας νέο, δυναμικό και προτεσταντικό Εθνικό Κράτος, γνωστό ως η Δημοκρατία των Επτά Ηνωμένων Κάτω Χωρών.

Κατά την διάρκεια του Μεσαίωνα, οι Φρίσιοι συνορεύαν με την χώρα των Ολλανδών, αλλά και με την χώρα των Κάτω Γερμανών, την Κάτω Σαξονία, η οποία περιλαμβάνει και την κοιτίδα των Αρχαίων Άγγλων, κείμενη στο σημερινό κρατίδιο Σλέσβικ & Χόλσταϊν, στο βορειότερο άκρο της Γερμανίας. Η σύγχρονη φρισική λαλιά βρίσκεται εγγύτερα στην σημερινή αγγλική γλώσσα, απ'ότι η γερμανική, ή η ολλανδική!

Σε αυτόν τον αιώνα, η Βενετία παρακμάζει αργά αλλά σταθερά, λόγω του ότι γενικά τα ιταλικά κράτη δεν συμμετέχουν επίσημα στην ανηλεή κατάκτηση κι εκμετάλλευση των υπερπόντιων Νέων Κόσμων, στις Ινδίες και την Αμερική, παρόλο που Ιταλοί συμμετείχαν καθοριστικά στην ανακάλυψή τους, όπως και Ρωμιοί άλλωστε, που προωθούνται εκτός Μεσογείου μέσω των ιταλικών κρατών, π.χ: 

i) ο Κορνάρος Γκριέχο και ο Φρανσίσκος Άλμπο, Γραικοί στα πληρώματα των πλοίων του Πορτογάλου θαλασσοπόρου Μαγγελάνου το 1519, όταν πραγματοποιείται για πρώτη φορά περίπλους της Υφηλίου. 

ii) ο δον Τεόντορο, ένας Θεόδωρος, που συμμετέχει σε ισπανική εξερευνητική επιχείρηση του Παμφίλιου ντε Ναρβάεζ (Panfilio de Narváez) στην Φλόριντα (λα τέρρα Φλοριδά), και που λογίζεται στις απώλειες της αποστολής (1528+). 

iii) ο Πέδρο ντε Κάντια, ο αποτελεσματικότατος πυροβολητής του Ισπανού κονκισταδόρα Φρανθίσκο Πιζάρο, που συμμετέχει καθοριστικά στην κατάκτηση της Αυτοκρατορίας των Ίνκας (1532), πλουτίζει από τα λάφυρα των Κετσούα. Ακολούθως επιδιώκει μάταια να εντοπίσει και να λεηλατήσει και το θρυλικό βασίλειο Αμπάγια, στην ζούγκλα πέραν από τις Άνδεις, με πρωτεύουσα την Παϊτιτι και υποτιθέμενο ηγεμόνα, μιαν πρώιμη εκδοχή του χρυσόλουστου ελ Δοράδο. Ο Πέδρο φονεύεται άδοξα το 1542, κατά την σύρραξη της κλίκας των Πιζάρο, με την κλίκα των άσπονδων ανταγωνιστών τους, τους Αλμάγρο. Στην αρχική κατοχή του Περού και της Βολιβίας, παρευρίσκονται και τουλάχιστον άλλοι δεκαέξι Γραικοί κονκισταδόρες, όπως π.χ. ο Χόρχε/Γιώργος Γκριέχο, πιστός σύντροφος του Πέδρο, που όμως θα επιβιώσει της εμφυλίου σύρραξης, και το 1545 θα επιστρέψει ησύχως στην Εσπάνια/Ισπανία, όπου θα εγκατασταθεί στην Τριανα, της Σεβίγιας/Σεβίλλης. 

iv) ο Στέφανος Ρόντας ή Ροδίτης, ο οποίος το 1536 συμμετέχει στην αρχική [ατυχή] ίδρυση του Μπουένος Άιρες από τον Πέδρο ντε Μεντόζα,

v) ο Γρηγόρης Καντιώτης, που ακολουθά τον κυβερνήτη του Ρίο ντε λα Πλάτα, τον ικανότατο Αλβάρ Νούνιες Καβέσα ντε Βάκα, στις ύστερες εξερευνήσεις του στην ενδοχώρα της Νότιας Αμερικής (1540-44). Μαζί τους αναφέρονται και οι Μιχάλης Καντιώτης, Στέφανος Σταματίου ή Καντιώτης, Μιχαλάκης Γκριέχο, και Πόλο Γκριέχο, 

vi) o Χουάν Γκριέχο, ο θαλασσινός και κονκισταδόρας που πρόκοψε στην εξωτική νήσο Μαργαρίτα στην μεταγενέστερη Βενεζουέλα, τρανό κέντρο διαμετακόμισης ιθαγενών δούλων προς την πρωτεύουσα των ισπανικών κτήσεων στον Νέο Κόσμο, τον Άγιο Δομήνικο στην νήσο Ισπανιόλα, 

vii) ο Γιάννης Δημητρίου (πρόγονος του προέδρου της Αργεντινής το 1862, Μπαρτολομέ Μίτρε) ο οποίος το 1573 παραβρίσκεται στην ίδρυση της Κόρδοβας από τον Χερόνιμο Λουίς ντε Καβρέρα, 

viii) ο Κεφαλλονίτης θαλασσοπόρος Χουάν ντε Φούκα, γεννημένος Γιάννης Φωκάς. O Χουάν ντε Φούκα, γεννημένος Γιάννης Φωκάς, το 1592 εξερευνά την περιοχή της Κασκαδίας για λογαριασμό του ρηγάτου της Εσπάνιας. Προφανώς στα φλάμπουρα/παντιέρες της αποστολής περιλαμβάνεται και ο Δικέφαλος των Αψβούργων, προκαλώντας βαθιά εντύπωση στους ήδη φιλότεχνους ιθαγενείς λαούς της περιοχής, οι οποίοι σκαρφίζονται έτσι τον Δικέφαλο Κόρακα, εμπνεόμενοι από το αγαπημένο τους τοτέμ, τον πανέξυπνο κόρακα!   

Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι από το (Γραικός -->) Γκριέχο προέρχεται το Γκρίγκο, ο υποτιμητικός προδιορισμός των Βορειοαμερικανών, όπως χρησιμοποιείται σήμερα από τους Μεξικανούς και λοιπούς Λατιναμερικάνους. 

Οι Βενετοί φέρονται στους Γραικούς υπηκόους τους σαν σε κατώτερης διαλογής πολίτες και ανθρώπους. Αυτή η αλαζονία υπονομεύει όποια προσπάθεια προσέγγισης εκδηλώνεται, κι απ'οποιαδήποτε μεριά. Π.χ στην Κρήτη, οι αρχοντορωμαίοι προσπαθούν εδώ και δεκαετίες να προασπίσουν τα δικαιώματά τους, έχοντας ως πρότυπο την θεσμοθέτηση των προνομίων των Καλλέργηδων. 

Μιαν άλλη παράμετρος που δυναμιτίζει τις σχέσεις Βενετσιάνων και Κρητικών, είναι οι μικτοί γάμοι. Συγκεκριμένα πολλές Ρωμαιοκαθολικές Ιταλίδες άποικοι νυμφεύονταιΟρθοδόξους ιθαγενείς, με αποτέλεσμα την δημιουργία Ελληνορθοδόξων με ιταλική καταγωγή, σε αντίθεση με τις ιταλικές κοινότητες άλλων νησιών, που παραμένουν ρωμαιοκαθολικές, παρά τον εξελληνισμό τους! Πάντως αυτή η ιδιαιτερότητα της Μεγαλονήσου, εξοργίζει τα μάλα την αλαζονική Ρώμη, μακροπρόθεσμα δε και τους κυρίαρχους της νήσου, Βενετούς. 

Έτσι, το 1527 ξεσπά η εξέγερση του [Λυσσο-] Γιώργη Καντανολέου (τοπικός οίκος αρχοντορωμαίων: Καντανολέων = λιοντάρι της Καντάνου) στο χωριό των Ριζών, Αλικιανός, η οποία θα πνιγεί στο αίμα από τις βενετσιάνικες αρχές των Χανίων. Το συμβάν που προκάλεσε την εξέγερση, ένας ματωμένος γάμος, έχει και ιστορικά ανάλογα:

        i. την Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου το βράδυ της 23ης προς 24ης Αυγούστου του 1572, κατά την διάρκεια της οποίας οι Καθολικοί θα κατασφάξουν τους Ουγενότους στο Παρίσι και αλλού στην Φραγκία/Γαλλία (οπωσδήποτε ουχί η μοναδική σφαγή λόγω θρησκευτικής μισαλλοδοξίας στην Γαλλία, της εξολόθρευσης των Αλβιγηνών τα έτη 1209-29, αλλά και των Βαλντεσιανών το 1545, η οποία μάλιστα συνέβη με εντολή του δήθεν ανοικτόμυαλου Φραγκίσκου), 

        ii. την σφαγή των Συχεμιτών (Όπως καταγράφεται στην Βίβλο, κατά τρόπον τινά παρόμοιον με την φόνευση των Αιγυπτιαδών από τις Δαναΐδες. Βέβαια στην πραγματικότητα, οι Χαναανίτες της πόλεως-κράτους της Συχέμ τα πηγαίναν φίνα με τους Ισραηλίτες, ενώ βαθμιαία προσχώρησαν οικειοθελώς και στην θρησκεία του Μωυσή. Η υποτιθέμενη εξολόθρευσή τους από τους φονταμενταλιστές γιους του Ιακώβ, καταγράφεται εντελώς ανακριβώς στην Βίβλο από κατοπινούς αδιάλλακτους παραχαράκτες, που έτσι όχι μόνο θελήσαν να σβήσουν την πραγματικότητα της μακραίωνης φιλίας και επιμιξίας των λαών Ισραήλ & Χαναάν, αλλά επιπλέον θελήσαν τόσο να κρύψουν την αμιγώς χαναανική προέλευση των Συχεμιτών της εποχής τους (εκεί όπου το παραμύθι της φυλετικής καθαρότητας τέμνει το παραμύθι της εθνικής αποκλειστικότητας...), όσο και να διαλαλήσουν τον κατ'αυτούς προβλεπόμενο τρόπο αντιμετώπισης οιουδήποτε κρούσματος συνεργασιών & επιγαμιών με Απίστους/Αλλοφύλους.), 

        iii. την μυθική Κενταυρομαχία, που επίσης υπήρξε μιαν άτιμη μονομερής σφαγή εις βάρος των πιστών της αίρεσης των Κενταύρων, κυρίως στην Λαπιθία (η ανακτορική χώρα που καταλάμβανε το μεγαλύτερο τμήμα από τον σημ. νομό Λαρίσσης, με επίνειο στα Τέμπη. Η Λαπιθία αποτέλεσε κοιτίδα & ορμητήριο για την αίρεση των Κενταύρων -και των Κενταυρίνων, πριν αυτοί εξολοθρευτούν μπαμπέσικα κατά την διάρκεια του δήθεν συμφιλιωτικού γάμου του άνακτος Πειρίθου με την κενταυρίνα Ιπποδάμεια, μιαν γενιά πριν από τον Τρωικό Πόλεμο.).

Πάντως, ενώ οι Ιταλικοί Πόλεμοι πλησιάζουν στο τέλος τους, η Βενετία αποκτά νέα βούληση για προσεταιρισμό της Ρωμιοσύνης, και για την αντιμετώπιση της Pax Ottomana. Έτσι το 1532 ενισχύει επανάσταση που ξεσπά σε Κορώνη και Πάτρα με αρχηγούς τους Νικόλαο Μαμωνά  Παλαιολόγο και Μιχαήλ Καλόφωνο, μεταξύ άλλων. Όμως η προθυμία της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου της Βενετίας, όπως και η μαχητικότητα των Χοσπιταλιέρων Ιπποτών, δεν αρκούν για την αντιμετώπιση της οθωμανικής απειλής, λόγω της ύπαρξης ανοικτής εχθρότητας από τον οίκο Βαλουά της Γαλλίας, αλλά και μιας λυκοφιλίας αυθεντικά υπονομευτικής από τον οίκο των Αψβούργων, όπως προδίδει π.χ. η αμφιλεγόμενη δράση των εκλεκτών τους ναυάρχων (ammiragli), τόσο του Αντρέα Ντόρια, όσο και του εξίσου προδοτικού Τζιαναντρέα Ντόρια. Προφανώς λόγω αυτών των «ειδικών» υπηρεσιών του προς τον οίκο των Αψβούργων, ο Αντρέας Ντόρια κατόρθωσε ν'αναβιώσει την Δημοκρατία του Αγίου Γεωργίου της Γένουας (1528), στην σκιά της Γαλλίας και της Ισπανίας. Τελικά, όταν σταματά ο λόγος ύπαρξης του κινήματος-αντιπερισπασμού στον Μοριά, οι Αψβούργοι ανακαλούν τον πειθήνιο Αντρέα Ντόρια, ο οποίος, όμως αποχωρεί από την Κορώνη, με πολυάριθμους Γραικούς & Αρβανίτες πρόσφυγες, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και αρκετοί εμπειροπόλεμοι «στρατιώτες», που θα χρησιμοποιηθούν ως μισθοφόροι στους Ιταλικούς Πολέμους, οι περίφημοι Κορωναίοι κοντοτιέροι. 

Με την ικανή ηγεσία του μεγάλου μαγίστρου Ζαν Παριζό ντε λα Βαλλέτ, ενός από τους επιζήσαντες της ατυχούς πολιορκίας της Ρόδου (1522), οι Ιππότες εξοπλίζουν το νέο ορμητήριό τους, την νήσο Μάλτα, με οχυρώσεις τύπου αστέρος, που μπορούν να αντέξουν σε βαριά τόπια τύπου Βασιλίσκος (η ονομασία εκ του μυθικού φλογοβόλου τέρατος) στην χρήση των οποίων αρέσκονται οι Οθωμανοί πασάδες, και στη συνέχεια αντιστέκονται με επιμονή στην πολιορκία πολυάριθμου & πάνοπλου οθωμανικού ασκεριού (1565). Ύστερα από μήνες λυσσαλέας πολιορκίας, κι ενώ οι απανωτές επιθέσεις & βομβαρδισμοί των Οθωμανών θα έχουν αφήσει μόλις 600 ημιθανείς υπερασπιστές, η Μάλτα θα σωθεί από την άφιξη 7.000 πολεμιστών που θα καταφτάσουν από την Σικελία, σταλθέντες έστω και καθυστερημένα από τον οίκο των Αψβούργων.

Το αποκορύφωμα των αντιδράσεων των Χριστιανών Ρωμιών εναντίον των Οθωμανών σημειώνεται μόλις κατά το 1571, επί τη ευκαιρία της αναμέτρησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με νέα Ιερά Συμμαχία της Δυτικής Χριστιανοσύνης (Αγία Έδρα, Βενετία, Τάγμα Χοσπιταλιέρων και Ισπανία), με αφορμή την κατάκτηση της βενετοκρατούμενης Κύπρου από το σαρωτικό ασκέρι του ανελέητου, όπως και ανέντιμου, Λάλα Μουσταφά Πασά, που εξαπολύει ο ανεκδιήγητος γιος της Χιουρρέμ Χατούν (Αναστασία, Νάστια, "Ροξελάνα" = Ροξολανή, με την έννοια της Ρουθηνής, ήτοι Ουκρανέζα), ο σουλτάνος Σελίμ Β΄ ο Σαρρή ή Μπεκρή (Ξανθός ή Μέθυσος, ένεκα που είναι και μισός ...Ουκρανός, ως γιος της Ροξελάνας). O μεγάλος βεζύρης που έχει κληρονομήσει ο Σελίμ Β΄ από τον άξιο πατέρα του, ο Σερβοβόσνιος Σοκολλού Μεχμέτ Πασάς, τάσσεται εξ αρχής εναντίον της κατάκτησης της Κύπρου. Αντιθέτως, πασχίζει μάταια να δεσμεύσει τους πόρους και το ανθρώπινο δυναμικό της ρωμέικης Τουρκίας για άλλα εγχειρήματα, όπως η ενίσχυση της εξέγερσης των Μορίσκος (υπολείμματα Μαυριτανών στην Γρανάδα, 1568-71), ή η διάνοιξη διώρυγας που να ενώνει την Μεσόγειο με την Ερυθρά Θάλασσα. Λέγεται, όμως, ότι ο απαράδεκτος Σελίμ Β΄ διατάζει την εισβολή στην Κύπρο, «για ν'απολαμβάνει χωρίς μεσάζοντες και τσιριμόνιες τα εκλεκτά κρασιά του νησιού». 

Έτσι ήδη από το 1568, οι βενετικές αρχές της Κύπρου καταγράφουν ανησυχητικές κινήσεις από την πλευρά των Οθωμανών, όπως βυθομετρήσεις των λιμανιών του νησιού, και υποδαύλιση των ιθαγενών σε εξέγερση. Άλλωστε όλοι οι Κύπριοι, ανεξαρτήτως τάξης ή εθνικότητας, είναι δυσαρεστημένοι από το διεφθαρμένο και αποπνικτικό καθεστώς Βενετοκρατίας που επικρατεί από το 1489. Η οθωμανική Τουρκία όντως εισβάλλει και κατακτά το νησί το 1570-71. Παρά την επιμονή της Βενετίας και του πάπα, η Δυτική Χριστιανοσύνη κινητοποιείται ανέλπιδα αργά, μόνο όταν διαδίδονται οι ανατριχιαστικές λεπτομέρειες από την υποδούλωση της Κύπρου. Πραγματικά δεινοπαθεί το πλούσιο νησί με τις τρεις λαμπρές πόλεις: 

i. την πολυτελή πρωτεύουσα Νικοσία (Λευκωσία), οχυρωμένη αστερωτά, σύμφωνα με την τελευταία λέξη της αμυντικής δομικής

ii. τον εύρωστο εμπορικό κόμβο της Σαλίνας (= αλυκές, η Λάρνακα, εκ της λάρνακας του Αγίου Λαζάρου, δηλαδή το αρχαίο Κίτιον (των Αχαιών) ή Κάρτχαντάστ (= Νεάπολις, των Φοινίκων)), και 

iii. την στρατιωτική έδρα της βενετσιάνικης κατοχής, την Φαμαγκούστα (Αμμόχωστος).

Παρ'όλη την προηγούμενη ολιγωρία του αμιράλη (δυτικός ναύαρχος) του ισπανικού κλάδου των Αψβούργων, του γενοβέζου Τζιαναντρέα Ντόρια, επέρχεται τελικά η πολυπόθητη κινητοποίηση εναντίον του οθωμανικού στόλου, όταν την αρχηγία της χριστιανικής αρμάδας αναλαμβάνει ο άξιος ντον Χουάν (= κυρ Ιωάννης) νόθος (και αμφίβολος) γόνος των Αψβούργων. Στη συνέχεια, ο στόλος του καπουτάν πασά (οθωμανός ναύαρχος) που σπεύδει για ν'αντιμετωπίσει τους Άπιστους εισβολείς, παθαίνει πανωλεθρία στην περιοχή των Εχινάδων Νήσων. 

ναυμαχία Lepanto /Ναυπάκτου

                     1.                                                       2.                                                        3.

οι διοικητές της χριστιανικής αρμάδας που τσακίζει τον οθωμανικό στόλο, και ελευθερώνει περίπου 12.000 κατεργάρηδες, υπόδουλους κωπηλάτες, αλυσοδεμένους στα κατιργα, ήτοι τις γαλέρες- κάτεργα, του καπτάν πασά Αλή:

1. O ντον Χουάν, επικεφαλής των δυνάμεων του οίκου των Αψβούργων της Ισπανίας, ήταν απλά υπέροχος: μοίρασε το μερίδιό του από τα λάφυρα υπέρ των λαβωμένων [Καθολικών] Χριστιανών, περιλαμβανομένων και των 30.000 Δουκάτων που του πρόσφερε από ευγνωμοσύνη ο δήμος της Μεσσίνας.

2. Σεβαστιάνο Βενιέρι, επικεφαλής των δυνάμεων της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας, μελλοντικός δόγης της Βενετίας

3. Μαρκαντόνιο Κολόννα, επικεφαλής των δυνάμεων της Αγίας Έδρας

η γαλέα/galera του Αλή Πασά/Alli Bascia, 1571

Με τον θρίαμβο αυτό της πολυεθνικής χριστιανικής αρμάδας στις Εχινάδες Νήσους (ναυμαχία Lepanto/Ναυπάκτου), ξεσπάει επανάσταση σε Μοριά, Ρούμελη, Μακεδονία, και Αιγαίο, που όμως θ'αφήσει την Ρωμιοσύνη εντελώς αποκαμωμένη. Τελικά οι Ρωμιοί υποφέρουν τα πάνδεινα, είτε υπηρετώντας το καθεστώς των Οθωμανών, είτε στηρίζοντας Δυτικούς προστάτες (π.χ Γένουα, Βενετία, Αγία Έδρα, Τάγμα Ιωαννιτών, οίκος Αψβούργων). 

Εν τούτοις, η ναυμαχία της Ναυπάκτου (battaglia di Lepanto) αποδεικνύει την αξία των γαλεασσών και των γαλιόνων, πλοίων βαριά φορτωμένων με πυροβόλα, ήτοι με σαφώς μεγαλύτερη δύναμη πυρός έναντι παλαιοτέρων κωπήλατων σκαριών, όπως οι γαλέες / galere, και ετέρων χαμηλών και ελαφρών σκαφών, όπως οι γαλιότες, που κυριαρχούν στις θάλασσες της Μεσογείου μέχρι τώρα. Έτσι, ακόμα και η στάσιμη πια Βενετία επενδύει και σε πολεμικά πλοία μεγαλύτερα από γαλέα/γαλέρα, όπως π.χ προδίδει και η ανέγερση του Μεγάλου Αρσεναλίου στα Χανιά το 1585-1600, νεώριο που μπορεί να υποστηρίξει την συντήρηση ενός σκάφους, ευμεγέθους όπως π.χ η γαλεάτσα, ή το γαλεόνι που αποτελεί αποκλειστικώς ιστιοφόρο σκαρί, που εφευρέθηκε στα ισπανικά ναυπηγεία ως συνδυασμός της μεσογειακής (Γενοβέζικης) καραβέλας (όπως τα τρία πλοία που οδήγησε στην Αμερική ο Χριστόφορος Κολόμβος / Cristophoro Colombo / Cristóbal Colón, το 1492) και της ατλαντικής (Πορτογαλικής) καράκας. Το γαλεόνι θα το εξελίξουν Σουηδοί, Άγγλοι, και Ολλανδοί ναυπηγοί σε "φρεγάτα" και "πλοίο-της-γραμμής".

Από την νίκη της Ναυπάκτου, επίσης διαφαίνεται το πόσο ευάλωτη θα ήταν η Γραικοτουρκία μπροστά σε μια πραγματικά Ηνωμένη Ευρώπη. Έτσι, αν μη τι άλλο, η ναυμαχία της Ναυπάκτου αποτελεί θρίαμβο προπαγάνδας για τον οίκο των Αψβούργων. Γι'αυτό και το ότι συμμετείχε σ'αυτό το γεγονός, χάνοντας μάλιστα και το αριστερό του χέρι κατά την μάχη («..προς δόξαν του Δικαίου!», όπως αναφέρει ο ίδιος), ο συγγραφέας του μυθιστορήματος «δον Κιχώτης», και αριστοτέχνης της Ισπανικής Γλώσσας, Μιγκέλ ντε Θερβάντες Σααβέδρα, το θεωρεί ως την πιο σπουδαία του προσωπική συνεισφορά, δίνοντας όμως έτσι έμπρακτα και ένα παράδειγμα για την έννοια δονκιχωτισμός.

Πράγματι, η Δυτική Χριστιανοσύνη δεν κερδίζει απολύτως τίποτα ουσιαστικό, ενώ και οι απώλειες του οθωμανικού στόλου θ'αποκατασταθούν σχεδόν σ'ένα έτος. Μέχρι και κατιργα (<= κάτεργα) τύπου "μάχων" θα ναυπηγηθούν, κατ' αντιγραφή των επιτυχημένων πλοίων τύπου "γαλεάσσα/galeazza" της Δύσης. Παράλληλα, η απογοητευμένη Βενετία θα υποχρεωθεί από την διπλωματία των Αψβούργων στην σύναψη συνθήκης με τους ειδεχθείς Οθωμανούς με δυσμενείς όρους. Έτσι, η Βενετία θα χρεωθεί στην κοινή γνώμη της Χριστιανοσύνης, καί την αθέτηση των όρων της Ιεράς Συμμαχίας, μέσω της επιδέξιας προπαγάνδας των πανούργων Αψβούργων, οι οποίοι, παρ όλο το "φαίνεσθε", είναι ιδιαιτέρως απρόθυμοι για περαιτέρω αντιπαράθεση με την οθωμανική πολεμική μηχανή. Αυτό θα φανεί και κατά την διάρκεια του Διαρκή Πολέμου (1593-1606), όταν η Αυστρία προΐσταται και συντονίζει μιας πληθώρας εθνών της Βαλκανικής και της Ιταλικής Χερσονήσου εναντίον της Γραικοτουρκίας, αλλά σαφώς και δεν εμπλέκεται ευθέως στις φονικές εχθροπραξίες.

Οπότε, η Χριστιανοσύνη δυσανασχετεί αποκλειστικώς με την Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας γι'άλλη μια φορά, δεδομένου ότι σύντομα θα βρεθεί και Βενετσιάνα (είτε Ισραηλο-Βενετή, είτε Γραικο-Βενετή) να διαχειρίζεται Εξουσίες απ΄τ'αυτοκρατορικά χαρέμια, η Νουρμπανου Βαλιδέ Σουλτάνα, σύζυγος του σουλτάνου Σελίμ Β', κηδεμόνας του γιου της, Μουράτ Γ', κατά το διάστημα 1574-83, με [λεσβιακόν τρόπον τινά] έτερον ήμισυ την Εβραία τζοβαέρισσα (=κοσμηματοπώλισσα) κυρά Εσθήρ Χανταλή, διατελέσασα κάποτε και γραμματέας της σουλτάνας Χιουρρέμ/Ροξελάνας. Αυξημένη επιρροή εντός του συστήματος εξουσιών της Υψηλής Πύλης, θ'απολαύσει και η εξίσου Βενετσιάνα νύφη της Νουρμπάνου, η Σαφγε Βαλιδέ Σουλτάνα, γεννημένη Σοφία Μπάφφο, σύζυγος του Μουράτ Γ' και κηδεμόνας του γιου της Μεχμέτ Γ' (1595-1603), με [λεσβιακόν τρόπον τινά] έτερον ήμισυ την Εβραία κυρά Εσπεράντζα Μαλχή, η οποία, όντας υπερήφανη για το πόστο της, θ'αλληλογραφήσει με την κατεξοχήν σιδηρά ηγέτιδα της εποχής, την βασίλισσα της Αγγλίας, Ελίζαμπεθ.  

Ρώσοι πολεμιστές της Μοσχοβίας

Τελικά, το 1502, το τελευταίο υπόλειμμα της Χρυσής Ορδής κατακτάται από το χανάτο της Κριμέας, το οποίο όμως ήδη αποτελεί πιστό σύμμαχο, και λίγο αργότερα πελάτη, της οθωμανικής Τουρκίας, δηλαδή της ρωμαίικης Τουρκίας.

Η παρακμή της Χρυσής Ορδής αφήνει στην στέπα αξιόμαχα κατάλοιπα των ασκεριών της. Είναι οι Κοζάκοι (Казак), τρομερές παραστρατιωτικές ομάδες συνήθως εφίππων πολεμιστών, επανδρωμένων από ιθαγενή έθνη (εμφάνιση των Κοζάκων του π. Ντον, μαχητές για λογαριασμό των χάνων στρατολογηθέντες από ιθαγενή έθνη: σλαβικά -> Ρουθηνοί/Ουκρανοί, αλανικά -> Ιασοι/Οσσέτες, αντυγάμπζια/κιρκάσσια -> Κασόγκοι / Καμπαρντίνοι!), αν και με ταταρικές διοικήσεις. Κύρια χαρακτηριστικά των Κοζάκων θα είναι η πολυεθνική τους σύνθεση, αλλά και οι βάναυσες αλταϊκές τακτικές τους. 

Αρχικά θα εμφανιστεί η ομάδα Κοζάκων του π. Ντον, η Βόυσκο Ντονσκόγε, στα μέσα του 14ου αι. Αυτοί θα εξελιχτούν σε Ορθόδοξους Χριστιανούς Ρώσους. Λίγο αργότερα, εμφανίζονται και οι Ζαπορόζιοι Κοζάκοι, οι Ζαπόρζτσοι Σιχ, που όμως θα εξελιχτούν σε ρουσυνόφωνους, δηλαδή σε Ουκρανούς/Ρουσηνούς/Ρουθηνούς. 

Εξ ορισμού, οι Κοζάκοι είναι ποικίλης προέλευσης, αφού ανάμεσά τους υπάρχουν π.χ. και Βουδιστές Μογγόλοι, οι Καλμούκοι, και Εβραίοι Τούρκοι, οι Καραΐτες. Όμως οι περισσότεροι από τους Κοζάκους είναι ήδη Ορθόδοξοι Χριστιανοί είτε Τάταροι, είτε Σλάβοι. Γι'αυτό παρ'όλο που ερίζουν για την κηδεμονία τους η ισλαμική Οθωμανική Τουρκία με την ρωμαιοκαθολική Πολωνο- Λιθουανική Ομοσπονδία, τελικά οι περισσότεροι Κοζάκοι θα επιλέξουν να συνταχθούν κάτω από την εξουσία των τσάρων αυτοκρατόρων πασών των Ρωσιών (Μοσχοβία). Με την βοήθεια των Κοζάκων, θα γίνει απείρως ευκολότερη η υποταγή των ταταρικών κρατών της Ευρασίας στην Ρωσική Αυτοκρατορία.

Κατά τους επόμενους αιώνες, και ενώ ο κατά καιρούς τσάρος θα βασίζει την φύλαξή του σε πιο υπάκουα και πρωτοποριακά στρατιωτικά σώματα, όπως οι τυφεκιοφόροι Στρέλτσοι, οι ζόρικοι Κοζάκοι θα συμβάλλουν αποφασιστικά στην σαρωτική εξάπλωση της Ρωσίας απ'άκρη σ'άκρη στην Ασία, και μέχρι και την Αλάσκα (από το Καζάν, Ταρταρία, το 1552, μέχρι το Κόντιακ, Αλάσκα, το 1784)! 

Στις δυνάμεις των Κοζάκων, θα ενταχθούν και οι Καλμούκοι, οι δυτικότεροι από τους απόγονους των κραταιών Οϊράτ (η δυτικοτέρα από τις μογγολικές φυλές, πριν από τις κατακτήσεις του Τζέγκις Χαν), αξιόμαχοι Λαμαϊστές Βουδιστές Μογγόλοι πρόσφυγες, που κατά καιρούς καταφεύγουν εντός της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, π.χ το 1618, το 1630, αλλά κυρίως το 1757, ύστερα από την οριστική συντριβή της δικής τους νομαδικής αυτοκρατορίας που διατηρούσαν με επίκεντρο στην Τζουγκαρία, από τους νικηφόρους στρατούς της Κίνας της αλαζονικής δυναστείας Μιγκ. Οι στρατιωτικές επιτυχίες της Κίνας εναντίον των βάρβαρων νομάδων, που θα της επιτρέψει και αυτής να εξαπλωθεί εκ νέου στην Ασία, οφείλονται στις μεταρρυθμίσεις του στρατηγού Τσ'ι Τσι-Κουάγκ, το 1568.

15ος αι

17ος αι

πίσω στην αρχική σελίδα