1300

Οι Ρωμιοί βαcιλείς αυτοκράτορες του Πόντου, οι Μεγάλοι Κομνηνοί, διατηρούν πάντα καλές σχέσεις με την i. Γεωργία, ii. την Γοτθία (όπου ως Γοτθίαν εννοείται αναχρονιστικώς το αυθεντάτο (προσεχώς και δεσποτάτο) στην νοτιοανατολική άκρη της Περατείας (σημ. Κριμέα) όπου συμβιώνουν οι Ρωμιοί ιθαγενείς Χερσωνίτες με Αγγλοσάξωνες πρόσφυγες, υπό την διακυβέρνηση του ποντιακού οίκου των Γαβράδων (1332-1475), με έδρα την Θεοδωρού ή Δόρυν), και iii. την Ρωμανία, αν και συγχρόνως φροντίζουν ν' αψηφούν τις απαιτήσεις και την επιθετικότητα της παγίας συμμάχου της Ρωμανίας, δηλαδή της ιδιαζόντως ανταγωνιστικής Γένουας. Φροντίζοντας για την επιβίωση του κράτους τους, οι Μεγαλοκομνηνοί συνάπτουν διαρκώς επιγαμίες και συμμαχίες ακόμα και με Μουσουλμάνους ηγεμόνες, π.χ σε Κάραμαν, Σινώπη & Κασταμονή (οίκος Τζαντάρ), Ατροπατηνή (Αζερμπαϊτζάν), Σαμάτσχη (Μεσχετία, η αρχ. Μοσχία) και Ταταρία. Ενδεχομένως σε αυτές τις επιγαμίες να οφείλεται η βιαιότητα που χαρακτηρίζει τις ενδοδυναστικές έριδες στην Τραπεζούντα, αν και δυστυχώς οι πρωταγωνιστές των αιματηρών παλατιών, δεν παρουσιάζουν τις ίδιες επιδόσεις και στα πεδία των μαχών. 

~ Μεγαλοκομνηνοί (1198-1461) ~

• 1204: Αλέξιος ως βαcιλεύς αυτοκράτωρ στην Τραπεζούντα, και ο αδελφός του, Δαυίδ, ως δεσπότης Ηράκλειας Πόντου και Παφλαγονίας

• 1214: Αλέξιος [μόνος, ύστερα από την κατάκτηση της Παφλαγονίας από τον Θεόδωρο Λάσκαρη]  

• 1222: Ανδρόνικος Γίδος (Γίδων από Guido, Λατίνος γαμπρός του Αλεξίου, και επιφανής βαcιλεύς αυτοκράτωρ)

• 1235: Ιωάννης Αξούχος (γιος του Αλεξίου Κομνηνού και της Θεοδώρας Αξουχίνας, ανηψιός του Γίδωνος)

• 1238: Μανουήλ (διαδέχεται απρόσμενα τον αδελφό του, Ιωάννη, όταν αυτός σκοτώνεται στο έφιππο πόλο, το δημοφιλέστατο τζυγάνιον ή τζυκάνιον. Ο κυρ Μανεούλ (όπως αποκαλείται στην καρτβελική ή γεωργιανική) θα θριαμβεύσει κερδίζοντας υστεροφημία ως "στρατηγικώτατος" και "ευτυχέστατος" ηγεμών, αν και ουχί ως αυτοκράτωρ.. Θα νυμφευτεί την Τραπεζούντια αρχόντισσα Άννα Ξυλαλόη, την Ιβήρισσα πριγκήπισσα Ρουσουντάν, και την επίσης Πόντια αρχόντισσα, Ειρήνη Συρίκαινα. Εκτός από τους ήδη υπήκοους Χερσωνίτες, προσαρτά στην Περατεία του και τους Βοσπορίτες, αυτούς που μέχρι πρόσφατα, το 1223 ήσαν οργανωμένοι ως η ρωσική ηγεμονία του Τμουταρακάν, αλλά που τώρα διαβιούν στις παρυφές της μογγολικής παντοδυναμίας)

• 1263: Ανδρόνικος Β' (γιος του Μανουήλ)

• 1266: Γεώργιος (γιος του Μανουήλ: Στους χρόνους του η τοπική αριστοκρατία βλέπει με εχθρότητα τις εγκάρδιες επαφές που αναπτύσσονται μεταξύ των αρχών της Τραπεζούντας και των αρχών της Κωνσταντινούπολης, όπως π.χ. η προσπάθεια για επιγαμία ανάμεσα στους δύο αυτοκρατορικούς οίκους: Παλαιολόγοι και Μεγάλοι Κομνηνοί. Η κρίση οξύνθηκε ιδιαίτερα και λόγω της θρησκευτικής πολιτικής του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου, ο οποίος πασχίζει ένθερμα για την Ένωση της Ελληνορθοδόξου Εκκλησίας με την Ρωμαιοκαθολική. Την ίδια εποχή εντείνεται η παρουσία τουρκμενικών φυλών, που δρουν υπό το πρόσταγμα των Μογγόλων του Ιλ Χανάτου. Κατά την διάρκεια εκστρατείας του εναντίον των Τουρκομάνων το 1280 στο Ταυρέζιο όρος, στα νότια της Χαλδίας, ο Γεώργιος προδίδεται από τους τοπικούς άρχοντες, οπότε αιχμαλωτίζεται από τους εχθρούς.)

• 1280: Ιωάννης Β' (γιος του Μανουήλ: Νυμφεύεται την κόρη του Μιχαήλ Η', Ευδοκία Παλαιολογίνα, κόρη του Μιχαήλ Η΄ της Ρωμανίας, με αντάλλαγμα την παραίτησή του από οιονδήποτε διεκδίκηση για την πορφύρα του πεθερού του. Μέχρι την πραγματοποίηση αυτής της επιγαμίας, οι ανθενωτικοί κύκλοι της Ρωμιοσύνης έβλεπαν τον εκάστοτε αυτοκράτορα της Τραπεζούντας, ως δικαιωματικό κληρονόμο της δυναστείας των Κομνηνών, αλλά και ως προστάτη της Ορθής Πίστεως. Έτσι, επιδιώκοντας πάντα την περαιτέρω εδραίωσή του, ο σφετεριστής αυτοκράτορας Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος, μετά χαράς προσέφερε στον Ιωάννη Β' Μεγαλοκομνηνό την κόρη του, Ευδοκία. Όσον αφορά το αντιπαλαιολόγειο αίσθημα που επικρατεί στους ευγενείς της Τραπεζούντας, είναι χαρακτηριστικό ότι η πρεσβεία του Μιχαήλ Η' ως στόχο είχε να πείσει όχι μόνο τον Ιωάννη, αλλά και τους υπολοίπους αξιωματούχους του βασιλείου του. Τελικά οι Δυνατοί της Τραπεζούντας αρνήθηκαν μετά βδελυγμίας την πρόταση αυτή. Φαίνεται πάντως ότι η δυναστεία και η σταμπολίτικης προέλευσης άρχουσα τάξη της Τραπεζούντας συνέχισε να προσεγγίζει τους Παλαιολόγους και την Κωνσταντινούπολη. Στη συνέχεια, ένας Πόντιος ευγενής, που οι πηγές τον ονομάζουν Παπαδόπουλο, επαναστατεί και αιχμαλωτίζει τον Ιωάννη Β'. Ύστερα από την απελευθέρωσή του, ο Ιωάννης Β' δέχτηκε την πρόταση επιγαμίας του Μιχαήλ Η’, και το 1282 πήγε στην Κωνσταντινούπολη. Κατά την επίσκεψή του και ύστερα από διαπραγματεύσεις, η βυζαντινή αριστοκρατία τον έπεισε να εγκαταλείψει τον τίτλο «αυτοκράτωρ Ρωμαίων». Η αριστοκρατία της Τραπεζούντας είναι ανάστατη. Η ετεροθαλής αδελφή του Ιωάννη Β', Θεοδώρα, καταφεύγει στην Γεωργία, όπου επιχειρεί να πείσει τον βασιλιά της, Δημήτριο Δ' να καταλάβει την Τραπεζούντα. Εν τω μεταξύ, και ο αρκετά δημοφιλής Γεώργιος Μεγαλοκομνηνός, ο πρώην αυτοκράτορας, διεκδικεί πεισματωδώς το θρόνο, μόλις ελευθερωθεί από τους Τουρκμάνους. Ο Ιωάννης Β' καταφέρνει να καταστείλει τις αντιδράσεις και να διατηρήσει τον θρόνο του. Όμως, οι έριδες έδωσαν την ευκαιρία στους Τουρκομάνους να καταλάβουν και να λεηλατήσουν την περιοχή Χαλυβία, ορεινός τομέας της Χαλδίας, φημισμένος για τα πλούσια μεταλλεία της, νοτίως της Τραπεζούντας)

• 1297: Αλέξιος Β' (γιος του Ιωάννου Β' Μεγαλοκομνηνού και της Ευδοκίας Παλαιολογίνας: Εκστρατεύει εναντίον των Τουρκμάνων, που κατέχουν την Χαλυβία χώρα, και την Κερασούντα (αρχ. Αμισός). Αυτοί οι Τουρκμένοι αποτελούν αδέσποτες ορδές που ακολούθησαν τους Μογγόλους στην κατάκτηση του σουλτανάτου της Ρουμ το 1243, και συνήθως είναι σαρωτικοί στα πεδία των μαχών, αν και τώρα τους νικάει ο Αλέξιος Β', ενώ αιχμαλωτίζει και τον αρχηγό τους. Στη συνέχεια, ο Αλέξιος Β' λαμβάνει ουσιαστικά μέτρα για την άμυνα της Χαλδίας, κτίζοντας κάστρο σε στρατηγικό παραλιακό σημείο, ενώ ενισχύει και τα τείχη της πρωτεύουσάς του, Τραπεζούντας. Όμως, παραδόξως έρχεται σε ανοικτή ρήξη με την Υπέροχη Δημοκρατία του Αγίου Γεωργίου της Γένοβας, θεσμικούς συμμάχους αμφοτέρων των ελληνικών κρατών, και της Κωνσταντινουπόλεως και της Τραπεζούντος. Βέβαια, οι Γενοβέζοι έχουν πια αποθρασυνθεί εις βάρος των συμφερόντων, αλλά και αυτής ακόμα της εδαφικής ακεραιότητας του ποντιακού βασιλείου. Στα πλαίσια της αντιγενουατικής του πολιτικής, ο Αλέξιος Β' τακιμιάζει με τον Τούρκο εμίρη της Παφλαγονίας, Ντεμίρ Γιαμάν Τζαντάρ, σε κοινή επιχείρηση εναντίον των γενοβέζικων εγκαταστάσεων στην Περατεία, την σημ. Κριμέα. Όμως, η ναυτική υπεροχή των Γενουατών υποχρεώνει τον Αλέξιο Β', να εγκαταλείψει το εγχείρημα, συνάπτοντας συνθήκες με την Υπέροχη Δημοκρατία του Αγίου Γεωργίου της Γένουας, το 1314 και το 1316. Δυστυχώς όμως, ο Αλέξιος Β' έχει ήδη συναινέσει στο ίδιο σφάλμα που γιγάντωσε την ισχύ της Βενετίας κατά την διάρκεια του 11ου και του 12ου αι: έδωσε προνόμια στους εχθρούς των Γενουέζων, ήτοι στους παμπόνηρους Βενετσιάνους πραγματάδες. Ακόμα χειρότερα το 1327, η Τραπεζούντα καταλαμβάνεται από καταδρομική ενέργεια της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας του Σαν Μάρκου της Βενέτσιας, γεγονός που γίνεται αφορμή για την αποδέσμευση του δεσποτάτου της Θεοδωρούς, των Γαβράδων, από την υπαγωγή του στην Τραπεζούντα των Μεγάλων Κομνηνών, αντ'αυτής αναγνωρίζοντας την κυριαρχία της Κωνσταντινουπόλεως των Παλαιολόγων. Πάντως οι Θεοδωρανοί Πόντιοι δράττονται της γενικής αναστάτωσης, και ανακαταλαμβάνουν κάποιες από τις θέσεις των Γενουέζων στην Περατεία/Κριμέα)

• 1330: Ανδρόνικος Γ' (ο μεγαλύτερος γιος του Αλέξιου Β': Μόλις αναγορεύτηκε ηγεμόνας, ο Ανδρόνικος Γ' διέταξε προληπτική αδελφοκτονία, σχεδόν έναν αιώνα πριν από την θέσπιση της οθωμανικής Αδελφοκτονίας. Έτσι εκτελούνται οι αδελφοί του, Γεώργιος και Μιχαήλ, αν και ο Βασίλειος καταφέρνει να διαφύγει στην Κωνσταντινούπολη. Ο Ανδρόνικος Γ' πεθαίνει ύστερα από 20 μήνες αιματηρής βασιλείας, και τον διαδέχεται ο νόθος γιος του, Μανουήλ Β')

• 1332: Μανουήλ Β' (Ο Τούρκος πολέμαρχος Μπαϊράμ Μπέης, κατεβαίνει από την Χαλυβία, και πολιορκεί την Τραπεζούντα. Ενώ το βασίλειο αναστατώνεται για άλλη μια φορά, ο Μανουήλ Β' καθαιρείται ύστερα από μόλις οκτώ μηνών βασιλεία, ενώ οι υποστηρικτές του στην αυλή της Τραπεζούντας, εκτελούνται. Το 1333 θα πραγματοποιηθεί εξέγερση με σκοπό της επιστροφή του Μανουήλ Β' στον θρόνο. Η εξέγερση, της οποίας ηγείται κάποιος μέγας δούκας Ιωάννης, αποδεικνύεται ατυχής, με τον Μανουήλ Β' να φονεύεται, κατόπιν διαταγής του βασιλέως Βασιλείου.)

• 1332: Βασίλειος (Ο Βασίλειος λαμβάνει αποφασιστικά μέτρα εναντίον των Δυνατών, που αντιτίθενται σταθερά, τόσο στον απολυταρχισμό του, όσο και στην αφοσίωσή του στους μέντορές του, την δυναστεία των Παλαιολόγων. Ο Βασίλειος δεν διστάζει να επιδείξει πυγμή, διατάσσοντας την εκτέλεση του «μεγάλου δουκός» Λέκη Τζαντιτζάνου, του γιου του, και άλλων ευγενών. Το 1336, όταν συμβαίνει έκλειψη Ηλίου, ο λαός ταράζεται τόσο από το φανερά θεϊκό σημάδι, που εκδηλώνει έμπρακτα και οχλικά την απέχθειά του προς τον τσάτσο των ενωτικών Παλαιολόγων, ξεκινώντας να λιθοβολεί μαζικά το παλάτι! Σε αυτό το ξέσπασμα ίσως και να συνέβαλλε και η σχετικά άστατη ζωή του Βασιλείου, που διατηρεί παράλληλο γάμο, κάτι ιδιαζόντως αποκρουστικό για την Εκκλησία. Ο Βασίλειος πεθαίνει στις 6 Απριλίου 1340, πιθανότατα δηλητηριασμένος από την νόμιμη σύζυγό του, Ειρήνη Παλαιολογίνα, η οποία και ενδύεται την πορφύρα.)

• 1340: Ειρήνη Παλαιολογίνα (Μαύρη Χήρα του Βασιλείου: Φρόντισε αμέσως να εκδιώξει την ερωμένη του εκλιπόντος συζύγου της, Ειρήνη την Τραπεζούντια, μαζί με τα παιδιά της από τον ίδιο. Επίσης ζήτησε από τον πατέρα της, Ιωάννη Ε' Παλαιολόγο, να της στείλει νέο σύζυγο, ο οποίος και θ'αναλάμβανε και την διακυβέρνηση της αυτοκρατορίας της. Εν τούτοις όντας απομονωμένη από την Κωνσταντινούπολη, η Ειρήνη επιχειρεί να εδραιώσει την εξουσία της στον Πόντο, με την υποστήριξη τοπικών επιφανών τάσεων, όπως οι Αμυτζανταράντιοι. Όμως, η αντίδραση των αντιπάλων της είναι καταιγιστική. Συγκεκριμένα, καταλαμβάνουν το συγκρότημα του καθεδρικού ναού της Τραπεζούντος, ήτοι του Αγίου Ευγενίου. Επικεφαλής των πιστών στην αυτοκράτειρα δυνάμεων, ο μέγας δουξ Ιωάννης ο ευνούχος, επιτίθεται εναντίον του εκκλησιαστικού συγκροτήματος, με αποτέλεσμα να το καταστρέψει και να σκοτώσει άπαντες τους αντιπάλους της σιδηράς αυτοκρατόρισσας. Αν και η συγκεκριμένη οχλική εξέγερση πνίγηκε στο αίμα, οι αντιδράσεις κατά της Παλαιολογίνας δεν παύουν. Η κόρη του Αλεξίου Β', Άννα, εγκαταλείπει τον μοναχικό βίο, και καταφεύγει στα ορεινά εδάφη του βασιλείου, όπου και ιδρύει εστία αντι-παλαιολόγειας αντιστάσεως. Η κλιμάκωση της εμφυλίου έριδος στον Πόντο, δίνει την ευκαιρία στους Μαυροπροβατάδες/Καρακογιουνλού Τουρκμάνους της Άμιδας (σημ. Ντιγιαρμπακίρ) να επιτεθούν δύο φορές εναντίον της Τραπεζούντας. Στην πρώτη πολιορκία, οι Πόντιοι απωθούν την επίθεση. Όμως στην δεύτερη οι απώλειες μεταξύ των αμάχων είναι τρομακτικές, ενώ καίγεται και το μεγαλύτερο μέρος της πόλης, αν και τελικά η Τραπεζούς δεν υποκύπτει, παρ' όλη την καταστροφή που υπέστη. Η δυσαρέσκεια των Ποντίων, η καταστροφή της μητρόπολης της Χαλδίας και η αντίσταση της Άννας, αναγκάζουν την Παλαιολογίνα να εγκαταλείψει την εξουσία στις 17 Ιουλίου 1341, επιστρέφοντας άδοξα στην Κωνσταντινούπολη.)

• 1341: 'Αννα η Αναχουτλού (Αδελφή του εκλιπόντος Βασιλείου, η Αναχουτλού εγκαταλείπει την μοναστική ιδιότητα, για να ηγηθεί της μαχόμενης αντιπολίτευσης εναντίον της μισητής βασιλίccης Ειρήνης Παλαιολογίνας. Με την βοήθεια ορισμένων Τραπεζουντίων αρχόντων που αποτελούν το κόμμα των Συγκλητικών, μα και με την βοήθεια Λαζών και Γεωργιανών πολέμαρχων, η Άννα επικρατεί και ενδύεται την πορφύρα. Λίγες μέρες αργότερα αφικνείται στην Τραπεζούντα με τρεις γαλέρες και ο θείος της Άννης, Μιχαήλ Μέγας Κομνηνός, μαζί με  τους ηγέτες της κλίκας των Σχολάριων, Νικήτα Σχολάριο και Γρηγόριο Μειτζομάτη. Ο Μιχαήλ είχε πειστεί να καταφτάσει από την Κωνσταντινούπολη για να παντρευτεί την Ειρήνη Παλαιολογίνα και να συμβασιλεύσει μαζί της, όπως η ίδια είχε ζητήσει πριν από την ανατροπή της. Εν τούτοις, οι Λαζοί οπαδοί της Άννας τον συλλαμβάνουν σχεδόν αμέσως, στέλνοντάς τον στην Οινόη υπό την επιτήρηση του μεγάλου δουκός Ιωάννου του Ευνούχου, ενώ ταυτόχρονα στέλνουν την εκθρονιθείσα Παλαιολογίνα πίσω από 'κει που'ρθε, στην Κωνσταντινούπολη. Τα πληρώματα των τριών πλοίων φονεύονται, και τα πλοία λεηλατώνται, μα Νικήτας Σχολάριος και Γρηγόριος Μειζομάτης, καταφέρνουν και διαφεύγουν. Έναν χρόνο αργότερα, επιστρέφουν από την Κωνσταντινούπολη με ενισχύσεις, οι Νικήτας και Γρηγόριος, φέρνοντας αυτήν την φορά μαζί τους τον γιο του Βασιλείου, Ιωάννη (Γ'). Βαδίζουν εναντίον της Αναχουτλούς με την βοήθεια και των Γενοβέζων, και την ανατρέπουν. Με διαταγή του Ιωάννου Γ', η Άννα θανατώνεται με στραγγαλισμό.)

• 1341: Μιχαήλ (γιος του Ιωάννου Β' Μεγαλοκομνηνού και της Ευδοκίας Παλαιολογίνας: Υπήρξε βαcιλεύς Ανατολής, Ιβήρων και Περατείας, μόλις για μία μέρα στις 30 Ιουνίου το 1341, και από τις 3 Μαϊου 1344 ως τις 13 Δεκεμβρίου 1349.)

• 1342: Ιωάννης Γ' (Γιος του Μιχαήλ: Αποδεικνύεται αδύναμος και διστακτικός στους χειρισμούς εσωτερικών και εξωτερικών θεμάτων, αφού αναλώνεται κυρίως με διασκεδάσεις και πολυτέλειες. Δεν ενδιαφέρεται ούτε καν να αποφυλακίσει τον πατέρα του, Μιχαήλ, που εξακολουθεί να παραμένει αιχμάλωτος! Οπότε, όταν τελικά ελευθερώνεται με την βοήθεια του αξιωματούχου Νικήτα, ο Μιχαήλ κατάφερε και εκθρονίζει τον γιο του. Στις 3 Μαΐου 1344 ο Ιωάννης Γ' εξορίζεται στο Μοναστήρι του Αγίου Σάββα, ενώ ο πατέρας του έγινε ξανά αυτοκράτορας. Ο έκπτωτος Ιωάννης μεταφέρεται στην Κωνσταντινούπολη, και αμέσως μετά στην Αδριανούπολη το 1345. Το 1357 προσπαθεί να επιστρέψει στην Τραπεζούντα, όμως πεθαίνει στην Σινώπη το 1362.)

• 1349: Αλέξιος Γ' (Γεννημένος Ιωάννης, γιος του αυτοκράτορα Βασιλείου, από την ερωμένη του, Ειρήνη Τραπεζούντα. Ενδύεται την πορφύρα δεκαεννέα έτη ύστερα από τον θάνατο του πατέρα του, με την βοήθεια της παράταξης των Σχολάριων, μ' επικεφαλής τον Νικήτα Σχολάριο. Ο Αλέξιος Γ' νυμφεύεται την Θεοδώρα Καντακουζηνή, θυγάτερα του Ιωάννου Στ' της Ρωμανίας. Οι Γενουάτες και οι Βενετοί, μεταφέρουν ξεδιάντροπα τον μεταξύ τους πόλεμο και στην Τραπεζούντα (1350-55). Ο βενετσιάνικος στόλος επιτίθεται στον γενοβέζικο μέσα στο λιμάνι της πόλης! Η σύγκρουση αυτή αποδεικνύεται καταστροφική για την οικονομία της Αυτοκρατορίας. Το 1364, για να ισορροπήσει το διακρατικό κύρος της χώρας του, ο Αλέξιος Γ' παραχωρεί με χρυσόβουλο στους Βενετούς προνόμια αντίστοιχα με αυτά που έχουν από χρόνια οι Γενουάτες. Με τους Τουρκομάνους αμιράδες της περιοχής εφαρμόζεται πολιτική προσέγγισης και προσεταιρισμού, μέσω επιγαμιών Τραπεζουντίων πριγκηπισσών με τους διάφορους εμίρηδες της περιοχής. Π.χ παντρεύει την αδελφή του, Μαρία, με τον φύλαρχο των Ασπροπροβατάδων/Ακγιονλού. Τελικά αυτή η προσέγγιση δεν φέρνει τα επιθυμητά αποτελέσματα, ενώ δεν λείπουν οι μικροσυμπλοκές. Πάντως, ο Αλέξιος Γ' ανανεώνει και την συμμαχία του με την γειτονική Γεωργία μέσω διαφόρων επιγαμιών και ιδιαίτερα με τον γάμο του γιου του, Μανουήλ Γ' με την Γεωργιανή πριγκίπισσα Ευδοκία. Όταν ο Μογγόλος κατακτητής Ταμερλάνος καταλαμβάνει βίαια την Γεωργία, ο Αλέξιος βρίσκεται ήδη στην δύση της ζωής του.)

η κτητορική παράσταση του ιερού ναού της Παναγίας Θεοσκεπάστου, στην Τραπεζούντα, 

η οποία απεικόνιζε τον πιστό τω Θεώ βαcιλέα αυτοκράτορα πάσης Ανατολής, Αλέξιο Γ' Μέγα Κομνηνό (1349-1390), 

την -από το 1351- σύζυγό του, Θεοδώρα Καντακουζηνή, όπως και την μητέρα του, Ειρήνη Τραπεζουντία, η οποία και κρατά 

ομοίωμα του ναού. Πρόκειται για τυπική κτητορική παράσταση, σύμφωνα με την οποία η Ειρήνη είναι η κτητόρισσα του ναού. 

Τα πρόσωπα συνόδευαν επιγραφές στις οποίες γινόταν αναφορά των ονομάτων και των τίτλων. Ο τίτλος του αυτοκρατορικού ζεύγους 

συμπίπτει: πρόκειται για τον αυτοκράτορα και την αυτοκρατόρησα (sic) «πάσης Ανατολής». Η Ειρήνη αναφέρεται ως η βασιλομήτωρ.

• 1390: Μανουήλ Γ' (1390-1417. Γιος του Αλεξίου Γ': Ορίζεται ως διάδοχος του θρόνου από τον πατέρα του, το 1377, μετά από τον θάνατο του μεγαλύτερου αδελφού του, Βασιλείου. Τον ίδιο χρόνο παντρεύεται την κόρη του βασιλιά της Γεωργίας Δαυίδ Θ', Ευδοκία (χήρα του ετεροθαλούς αδελφού του, Ανδρονίκου). Ενώ κατά την διάρκεια του 1393, ο Οθωμανός σουλτάνος Μπαγιαζίτ ασχολείται με την καθυπόταξη του ισλαμικού τομέα της Ανατολίας, ο αυτοκράτωρ του Πόντου, Μανουήλ Γ' Μεγαλοκομνηνός, ως "βαcιλεύς Ανατολής, Ιβήρων, και Περατείας" που είναι, καταπιάνεται με την ανανέωση της εξουσίας του στην Περατεία, όπου και εκθρονίζει τον δεσπότη της Γοτθίας (όπου το Γοτθία αποτελεί αναχρονιστική ονομασία του δεσποτάτου στην νοτιοανατολική Κριμέα, όπου συμβιώνουν οι Χερσωνίτες Ρωμιοί ιθαγενείς με Αγγλοσάξωνες πρόσφυγες, υπό την διακυβέρνηση του ποντιακού οίκου των Γαβράδων (1332-1475), με έδρα την Θεοδωρού ή Δώρον), Στέφανο Γαβρά. Ο έκπτωτος δεσπότης προσφεύγει στην Μόσχα, ως Στεπάν Βασίλυεβιτς Γοβρά, μαζί με τον μεγαλύτερο γιο του, Γρηγόριο, όπου και εντάσσονται στους βογιάρους της Μοσχοβίας. Απόγονοι τους θα σχηματίσουν τους αριστοκρατικούς οίκους των Χόβριν/Khovrin και των Γόλοβιν/Golovin. Αντ'αυτού, ο Μανουήλ Γ' εγκαθιστά ως δεσπότη στην Γοτθία, τον μικρό -και ίσως ανήλικο- γιο του Στεφάνου, τον Αλέξιο Γαβρά που θα διοικήσει το δεσποτάτο μέχρι τα μέσα του 15ου αι, με τους Γενοβέζους να τον "πολιορκούν" διαρκώς με δώρα, χρηματικά και μη, για να τον αποσπάσουν από την ηγεμονική κηδεμονία της Τραπεζούντος. Είναι που αυτήν την εποχή, ο Μανουήλ Γ' τα σπάει με την Υπέροχη Δημοκρατία του Αγίου Γεωργίου της Γένουας, ύστερα από δεκαετίες οικονομικού πολέμου. Η δεύτερη σύζυγός του Μανουήλ Γ΄, η Άννα Φιλανθρωπηνή (κλάδος των Δουκών οι Δουκάδες), τον παντρεύεται το 1395. Όμως, ο Μογγόλος κατακτητής Ταμερλάνος έχει μόλις κατακτήσει την Γεωργία. Ενώ και το 1402 , στην μάχη της Άγκυρας, ο Ταμερλάνος συντρίβει τις οθωμανικές δυνάμεις του σουλτάνου Μπαγιαζίτ, ήττα που θα καθυστερήσει για αρκετές δεκαετίες την οθωμανική επέκταση. Οπότε ο Μανουήλ Γ' κλείνει Ειρήνη με τον Ταμερλάνο, γενόμενος φόρου υποτελής του. Όπως και ο πατέρας του, ο Μανουήλ Γ' θα κάνει δωρεές σε θρησκευτικά ιδρύματα και μοναστήρια, και ιδιαίτερα στην Μονή Σουμελά.)

• 1417: Αλέξιος Δ' (1417-29)

• 1446: Ιωάννης Δ' (1429-59)

• 1458: Δαυίδ Β' και Αλέξιος Ε' (1459-61) 

• 1461: Άλωση Τραπεζούντος 

Οι Πόντιοι έχουν ήδη αποκτήσει σχέσεις αγαθής γειτονίας με τους Τουρκο-Μογγόλους της Ταταρικής Ορδής, η οποία θα συναποτελέσει την τρανή Χρυσή Ορδή μετά από το 1380. Επίσης, στα επόμενα χρόνια αναπτύσσονται σχέσεις και με τα εμιράτα της Λιμνιάς και της Χαλυβίας, μέχρι πρότινος ανταγωνιστικά ισλαμικά κράτη στον Πόντο, αν και μεγαλύτερη διπλωματική επιτυχία αποτελεί η προσέγγιση της δυναστείας των Ακ Κογιουνλού (Λευκοπροβατάδες), ενός ισχυρού τουρκικού κράτους στην Αρμενία, με κύριες πόλεις το Άνι και το Γερεβάν. Συγκεκριμένα θα λάβουν χώρα τουλάχιστον τρεις επιγαμίες, με τελευταία αυτήν της όμορφης Θεοδώρας Μεγαλο- Κομνηνής, κόρης του Ιωάννου Δ΄, και ανηψιάς του Σκαντάριου (=Αλέξανδρος), αλλά και του τελευταίου αυτοκράτορα, του Δαυίδ Β', η οποία παντρεύεται τον Ουζούν Χασάν, υπό τον όρο να παραμείνει Χριστιανή.

το φλάμπουρον των Κομνηνών, 

με τα χρώματα της αυτοκρατορικής cημαίας/cημείου του Ηρακλείου

η εκδοχή των Μεγαλοκομνηνών 

Ποντοηρακλείας και Τραπεζούντος, 13ος-15ος αι

Πάντως, σε αυτήν την εποχή κλιμακώνονται οι συνθήκες που γενικά συντελούν στην δημιουργία τουρκόφωνων Ρωμιών, όπως οι Γκαγκαούζοι στο δεσποτάτο της Καρβούνας ή Καβούρνας (κατοπινή Ντοβρουτζά), αλλά και οι Ουρουμλάρ (= Ρωμιοί), σε Χαλδία (κυρίως Πόντος), σε Κλίματα (Κριμαία), αλλά και στα πέριξ (στην σημ. Ουκρανία). Στην αρχική τουρκική γλώσσα δεν μπορούσε να προφερθεί ο αρκτικός ήχος ρω-, που μετατρέπεται αναγκαστικά μέσω της φωνηεντικής αρμονίας, που χαρακτηρίζει την σφριγηλή Αλταϊκή Γλωσσική Ομάδα, σε Ορο- ή Ουρου-. 

Και οι δύο ομάδες Ουρούμ/Ουρουμλάρ που επιβιώνουν μέχρι τον 21ο αι, δηλαδή οι Γραικο-Τάταροι στην ουκρανική επαρχία Ντονέτσκ, και οι Τσαλκαλιδείς στην γεωργιανή περιοχή Τσάλκα, προέρχονται από την προσέγγιση και τον συγχρωτισμό Ελλήνων αρχόντων σε περιοχές του Εύξεινου Πόντου με φιλικούς Τούρκους μπέηδες. Την χρονιά αυτή, λόγου χάριν, ο Αλέξιος Β΄ Μέγας Κομνηνός νυμφεύεται την Τζιατζάκ, κόρη του Μπεχα Τζακελί Αταμπεγ, του μέγα επιμελητού του βασιλιά της Γεωργίας, και μπεγ της Σαμάτζχης, τουρκοκρατούμενης γεωργιανής χώρας, η Μοσχία ή Μεσχετία της Αρχαιότητας (η χώρα των Μάσχων = Σα Ματσχα --> Σαμάτσχη).

Στον χάρτη αυτόν του 1320, δεν φαίνεται πλήρως η κραταιά υπόσταση εθνών όπως οι Ούγγροι/Μαγυάροι και οι Κιμπτσάκοι/Κουμάνοι.

Ενδεχομένως, οι μαυρόχρωμες σημαίες να ήταν χαρακτηριστικές για συγκεκριμένο "βασιλικόν πλώιμον", έναν πρώμο στόλο της Μαύρης Θάλασσας, ήδη από προγενέστερες εποχές, όταν στις θάλασσες κυριαρχούσε ενιαία η Αυτοκρατορία της Ρωμανίας. Παρόμοιο σύστημα ναυτικών διακριτικών, θα ισχύσει αιώνες αργότερα, και στο Βασιλικό Ναυτικό της Βρετανικής Αυτοκρατορίας με τις κόκκινες, μπλε, λευκές παντιέρες (naval ensigns).

Όμως, την ίδια εποχή που οι Οσμανλίδες/Οθωμανοί θα κατακτούν ολόκληρη την χώρα των Ρωμιών, περιλαμβανομένης, τελικά και της Τραπεζούντας το 1461, οι Ακ Κογιουνλού θα είναι πολύ απασχολημένοι για να βοηθήσουν, εξαιτίας της αντιπαράθεσής τους με τους Καρά Κογιουνλού/Μαυροπροβατάδες, ενός μεγάλου τουρκικού κράτους με πυρήνα το Κουρδιστάν και με έδρα την Ταυρίδα της Ατροπατηνής. 

Τελικά βέβαια, είναι ο Ουζούν Χασάν των Ακ Κογιουνλού (Ψηλός Χασάν των Ασπροπροβατάδων), ο οποίος διεκδικεί την πρωτοκαθεδρία επί ολόκληρης της ομοεθνίας των Ογούζων Τούρκων, θα θριαμβεύσει συντρίβοντας τους Καρά Κογιουνλού και προσαρτώντας τα εκτεταμένα εδάφη τους στην Εγγύς Ανατολή. Όμως δεν θα προλάβει ν'αντιμετωπίσει τον άλλο εχθρό του, τον Μεχμέτ Β΄ Φατίχ των Οσμανλάρ, αφού θα έχουν ήδη περάσει 8 χρόνια από την άλωση της Τραπεζούντας. Επιπλέον οι Ακ Κογιουνλού θα ηττηθούν το 1473 από οθωμανικό ασκέρι με επικεφαλής τον ελληνικής καταγωγής αρχιστρατήγο Ομάρη Τουραχάνογλου (ουτς-μπεγί Ομέρ Τουραχάνογλου), και θα παρακμάσουν ραγδαία, για να καταστραφούν άδοξα το 1508 από τους Σαφαβίδες, φιλοϊρανικό τουρκικό οίκο της Ατροπατηνής (...και συγγενικό με τους Ακ Κογιουνλού, τους Μεγαλοκομνηνούς, και τους Παλαιολόγους! Ιστορικό ανάλογο της μετάβασης από τους Ακ Κογιονλού στους Σαφαβίδες, αποτελεί η μετάβαση από την Μηδική Δυναστεία στους Αχαιμενίδες, περί το 550 π.Χ), που θ'αναστήσει το περσικό μεγαλείο και θα ηγηθεί των Δωδεκατιστών Σιιτών, αν και θα ταπεινωθεί σύντομα από τον Παργαλί Ιμπραήμ, Ρωμιό μεγάλο βεζύρη (μπουγιούκ βιζίρ, εκ του αραβικού ουαζίρ), αδελφικό φίλο και κουνιάδο του Σουλεϊμάν Β΄ Κανουνί (ήτοι «Σολομών ο Δίκαιος», ο Νομοθέτης σουλτάνος, εκ του μεσαιωνικού ελληνικού όρου «Κανών», που σήμαινε «Νόμος» = Κανών => Κανούν), του Οθωμανού σουλτάνου και χαλίφη των Σουνιτών Μουσουλμάνων (1520-66), σε μιαν εποχή που πάντως υπήρξε πρόσφορη για τον ενδεχόμενο εξελληνισμό του οθωμανικού κράτους.

Στην Βουλγαρία, ανατρέπεται ο Τάταρος τσάρος αυτοκράτωρ Τσάκα Χαν, από τον επίσης αλταϊκής καταγωγής, πρίγκηπα Φίοντορ (Θεόδωρος) Σβέτοσλαβ, που θα γίνει και ο επόμενος τσάρος αυτοκράτωρ (1300-21), με την ανοχή, βέβαια, και αρωγή του Τοκτα Χαν της Μπλε Ορδής. 

Με την βοήθεια της αυλής του Ανδρονίκου Β' Παλαιολόγου, ένεκα που έχει νυμφευτεί την εγγονή του Ανδρονίκου Β', Θεοδώρα Παλαιολογίνα, κόρη του συναυτοκράτορα Μιχαήλ Θ΄, ο Τοντόρ Σβέτοσλαβ, γιος του Γκεόργκι Τερτερ (ήτοι Γεώργιος Τάρταρος, από Τάταρος), και ανηψιός του δεσπότου της Κραν, Άλντιμιρ, εξουδετερώνει τον Τσακα, τον Μογγόλο πολέμαρχο που εξουσιάζει την χώρα, και ανακηρύσσεται ο ίδιος τσάρος αυτοκράτωρ Βλάχων και Βουλγάρων, στην πρωτεύουσα Τάρνοβο/Τύρνοβο. Στη συνέχεια, η πεθερά του θείου Άλντιμιρ, η νόμιμος τσαρίνα/τσάριτσα αυτοκρατόρισσα, Σμίλτσαινα Παλαιολογίνα και το ανήλικο τέκνον της, Ιβάν/Ιωάν/Ιωάννης Γ', αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την χώρα, βρίσκοντας καταφύγιο στην φιλόξενο -αν και αεί δολοπλόκον- αυλή του Ανδρονίκου Β'. 

Ο Τσάκα ήταν γνήσιος Μογγόλος, γιος της Αλακα και του Νογκαϊ Χαν, ισχυρού αξιωματούχου της Λευκής και της Μπλε Ορδής, και διοικητή της εμπροσθοφυλακής των Μογγόλων στην δυτική μεθόριο της Ευρώπης. Όταν ο πατέρας του θα ηττηθεί από τον ανταγωνιστή του, Τοκτα Χαν της Λευκής Ορδής, ο Τσακα θα καταφύγει με στρατιά ιπποτοξοτών στην ούτως ή άλλως υποτελή Βουλγαρία, όπου και επιβάλλεται ως τσάρος (1299-1300), νυμφευόμενος και την Ελένα, κόρη του Γεωργίου Α' Ταρτάρου. Όμως, στη συνέχεια ο Τοκτα Χαν θα εισβάλλει και στην Βουλγαρία για να καταδιώξει τον γιο του αντιπάλου του. Τότε, ο Τσακα θα ηττηθεί και θα εκτελεστεί, αφού πρώτα ντόπιοι συνεργάτες του θ'αυτομολήσουν προς τον ισχυρό Τοκτα. 

Ένας από αυτούς είναι και ο Τοντόρ/Θεόδωρος Σβετοσλάβος, γιος του Γεωργίου Τέρτερ, που με την ανοχή του Τοκτα Χαν θα γίνει και ο επόμενος τσάρος αυτοκράτωρ (1300-21). Τα υπολείμματα της ορδής του Τσάκα θ'αμυνθούν μάταια για μερικούς μήνες ακόμα, αναγνωρίζοντας ως αρχηγό, τον νεαρό γιο του Τσάκα, τον Καρά Κιουτσούκ Χαν (= Μαυρούλης Άρχων). Στη συνέχεια, και αφού πρώτα εξασφαλίσει τον μόνιμο παραγκωνισμό της Σμίλτσενας μέσω δολοπλοκιών εντός της αυτοκρατορικής αυλής στην Κωνσνταντινούπολη, ο τσάρ Τοντόρ Σβέτοσλαβ θα στραφεί εναντίον του ευεργέτου του, βασιλέως αυτοκράτορος Ανδρονίκου Β', ψευδώς υποδεικνύοντάς τον στους υπηκόους του ως τον υπεύθυνο για τις απανωτές μογγολικές επιδρομές. Επί της ουσίας όμως, ο τσάρος επιδιώκει ν'αποσπάσει τις ελληνικές πόλεις της ακτής και το ανατολικό ήμισι της Ζαγορίας. 

Όμως το παραμύθι δεν έχει αίσιο τέλος, και για τον οίκο Τερτερ. Με τον θάνατο του Θεοδώρου το 1322, ο γιος & διάδοχος, Γεώργιος Β΄Τέρτερ, θα παραμεριστεί από τον Κουμάνο σφετεριστή Μιχαήλ Σισμάν (Μιχαήλ Ασέν Γ'), ο οποίος και θα εξασφαλίσει τον θρόνο για τον γιο που θα κάνει ο ίδιος με την Θεοδώρα Παλαιολογίνα, τον Ιβάν Δ΄ Στέφανο. 

Εν τούτοις, ο Ιβάν Δ΄ Στέφανος των Σισμάν θα έχει την μοίρα του Γεωργίου Β΄των Τέρτερ, αφού θα παραμεριστεί από τον ξάδερφό του, Ιβάν Ε΄Αλέξανδρο, που θα κυβερνήσει κανονικά και θ’αφήσει τον θρόνο στους γιους του, Ιβάν Στ΄ Σισμάν και Ιβάν Ζ΄ Στράτσιμιρ, οι οποίοι θα μάχονται αλλήλους, τον ίδιο καιρό που οι Οθωμανοί θα προελαύνουν στην χώρα τους. Ο άρχοντας του Βιδινίου και τελευταίος τσάρος, ο Ιβάν Ζ΄ Στράτσιμιρ, θα σκοτωθεί στην μάχη της Νικοπόλεως το 1396, κατά την σταυροφορία που θα οργανώσει ο δυναμικός Τσεχο-Γερμανός βασιλεύς της Ουγγαρίας, Σιγισμούνδος των Λούξεμπουργκ (1387-1437), αδελφός του αυτοκράτορα της Δύσης, Βενσεσλάβου ή Βάκλαβ (1378-1400), και κατοπινός αυτοκράτωρ (1410-37) & βασιλεύς Βοημίας (1419-37), προσπαθώντας μάταια ν’αναχαιτίσει την προέλαση του ελληνικής καταγωγής oθωμανού σουλτάνου Γιλντιρίμ (= Κεραυνός) Μπαγιαζίτ, ο οποίος τότε θα πολιορκεί με επιμονή την βασιλεύουσα Σταμπόλη (1394-1402).

13ος αι

1299

1301

14ος αι

πίσω στην αρχική σελίδα