1282

Συμβαίνει ο Σικελικός Εσπερινός, επιτυχής εξέγερση των Σιτσιλιάνων εις βάρος της φραγκικής κατοχής της μεγαλονήσου τους. Οι Σικελοί ξεσηκώνονται και εξολοθρεύουν τον στρατό κατοχής του Φράγκου "ρήγα της Σιτσίλιας", Καρόλου του Ανδεγαυικού, ύστερα από ενδελεχή προετοιμασία, οργανωμένη απ'τον ρήγα της Αραγόνας, αν και χρηματοδοτημένη από τον βαcιλέα αυτοκράτορα της Ρωμανίας. Το σύνθημα για την εξέγερση, το ρεμπελιό, δίνεται στο Παλέρμο και άλλες πόλεις, με τις καμπανοκρουσίες για τον εσπερινό της Δευτέρας του Πάσχα. Τα γεγονότα του Σικελικού Εσπερινού δεν αποτελούν αυθόρμητη εκδήλωση των ιθαγενών του νησιού, αλλά έχουν υποδαυλιστεί από σύμπραξη του Μιχαήλ Η΄ της Ρωμανίας και του Πέτρου Γ' της Αραγόνας, ο οποίος και διεκδικεί το ρηγάτο της Σικελίας, σαν γαμπρός του Μανφρέδου. Σύνδεσμός τους είναι βέβαια ο Γιάννης της Προκίδας, ο οποίος έτσι κατορθώνει επιτέλους την διπλωματική εξουδετέρωση της συμμαχίας του Ορβιέτο, όπως ονομάστηκε η δυναμική σύμπραξη του Καρόλου του Ανδεγαυικού με τους Βενετσιάνους. Πάντως, αντιστρόφως ανάλογα με την χρηματική του συνεισφορά (60.000 Υπέρπυρα), και σε αντίθεση με τον σύμμαχό του, Πέτρο Γ΄, ο Μιχαήλ Η΄ δεν καταφέρνει ν'αδράξει αμεσότερα κέρδη, αφού σύντομα πεθαίνει, και τον διαδέχεται ο γιος του, ο άπειρος Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος.

Αποκλειστικά στην πολιτική του Μιχαήλ Η’ (1258-82), οφείλεται η καταστροφή των ακριτών, και η οριστική αποδυνάμωση της ελληνικής Ασίας. Ο ίδιος ευθύνεται και για τον οριστικό εκφυλισμό ενός αγαπημένου, όσο και ζωτικού, θεσμού των Κομνηνών, των Προνοιάριων στρατιωτικών. Αξιωματικοί του μαχίμου ανταμείβονται εφ’άπαξ για τις υπηρεσίες τους, λαμβάνοντας τμήματα κρατικής γης, τις επονομαζόμενες και πρόνοιες ή τιμάρια, που μπορεί να περιλαμβάνουν τεράστιες εκτάσεις, ακόμα και χωριά ολόκληρα, μαζί με το έμψυχο δυναμικό τους. Οι χωρικοί είναι χρεωμένοι στον Προνοιάριό τους, πληρώνοντάς του φόρους και λοιπές υποχρεώσεις, ακόμα και αν αυτός απολαμβάνει εξκουσία, δηλαδή φορολογικές απαλλαγές, ή ατέλεια, για τον Α ή Β λόγο. Σ’ανταπόδοση της εκχώρησης της επικαρπίας από το κράτος, ο Προνοιάριος είχε την υποχρέωση να παρουσιάζεται σε τυχόν ανάκλησή του με πλήρη ιππική εξάρτηση και συνοδεία αριθμού πολεμιστών, συνήθως πεζικάριων, ανάλογη του μεγέθους και της ποιότητας της εκχωρημένης γης, της πρόνοιας. Όμως επί Μιχαήλ Η’, η επικαρπία μετατρέπεται σε πλήρη κυριότητα, με την δυνατότητα κληροδοτικής μεταβίβασης, επιζήμια, αλλά όχι απροσδόκητα, καθιστώντας τις πρόνοιες σε άδικα & μη αποδοτικά φέουδα δυτικοευρωπαϊκού τύπου. Επιπλέον, ήδη οι περισσότεροι γαιοκτήμονες έχουν απαλλαγεί από το φόρο γαιοκτησίας, ενώ οι Προνοιάριοι πληρώνουν μόνο για ν’απαλλαγούν από την αναγκαστική στράτευση.

Η κατάσταση της Εθνικής Άμυνας επιδεινώνεται από την απελπισμένη πολιτική του επόμενου αυτοκράτορα, του Ανδρονίκου Β’ (1282-1328). Το ένα μέτρο είναι χειρότερο από το προηγούμενο:

· Αύξηση του αριθμού των προσληφθέντων αλλοεθνών μισθοφόρων.

· Επιβολή βαρύτερων φόρων στους πολίτες των αστικών κέντρων.

· Περιορισμός των αυτοκρατορικών ιππικών δυνάμεων σε 3.000 άντρες.

· Τοποθέτηση 2.000 καβαλάρηδων επί της ευρωπαϊκής Ρωμανίας, και παραμονή μόνο 1.000 στην επαπειλούμενη από τους Τούρκους ασιατική Ρωμανία.

· Περιορισμός του αυτοκρατορικού στόλου από δυναμικό 80 γαλεών, σε συμβολική μοίρα 20 γαλεών (1285). Ύστερα από την αποτυχία επαρκούς ναυτικής υποστήριξης από την Γένουα, ο Ανδρόνικος Β' θα επιχειρήσει ν' αναβιώσει τον αυτοκρατορικό ναυτικό, με φτωχά αποτελέσματα (πρόγραμμα ναυπήγησης 20 πολεμικών πλοίων το 1320). Πάντως, μέχρι το 1285, τα περισσότερα πλοία παροπλίζονται. Ως αποτέλεσμα, εκατοντάδες ναυτικοί εγκαταλείπουν το επάγγελμά τους, ή στρέφονται στην πειρατεία, ή, ακόμα χειρότερα, προσφεύγουν στην υπηρεσία των Τούρκων γαζήδων εμίρηδων, π.χ στο Καρασί, το Αϊντίν, το Σαρουχάν, το Μεντεσέ (1260) και το Τζαντάρ, που λαχταρούν ν’αποκτήσουν πολεμική υπεροχή και στην θάλασσα.