πυρ, σαΐφ και θάλασσα

δρομών

Το αρχαίο μέσον επίθεσης ενός πολεμικού πλοίου, το «έμβολον» έχει εγκαταλειφθεί ήδη

από τον 4ο αι μ.Χ, χάριν τηλεβόλων μέσων επίθεσης, π.χ. καταπέλτες, τόξα, όπως και σιφώνες υγρού πυρός διαφόρων μεγεθών.

σχέδιο και μακέτα δρομώνος πλοίου (Ναυτικό Μουσείο Κρήτης, Χανιά)

Ο Κωνσταντίνος Ζ' Πορφυρογέννητος καταγράφει για τον γιο του (και διάδοχο, Ρωμανό [Β']), επακριβώς τις πηγές προμήθειας της άφθας, ήτοι του βασικού συστατικού του υγρού πυρός. Ασχέτως από την σύγχρονη χρήση του όρου, ως νάφθα νοείται το σημερινό αργό πετρέλαιο:

i. έξω από τα Ταμάταρχα (Ματράχα ή Ματάρχα, η μητρόπολη των [μη-Ρωμαίων Ελλήνων] Βοσπορανών στο Κουμπάν, η αρχ. Ερμώνασσα, ρωσιστί Τμουταρακάν, ως ρωσική ηγεμονία από τα τέλη του 10ου αι και μετά), πολλές πηγές.

ii. Ζιχία ή Ζηχία ή Ζηκχία, (η αρχ. Ζυγία, η κατοπινή δυτική Κιρκασσία ή Τσερκεζία)

• • στην περιοχή Πάγη, εντός της Παπαγίας χώρας, ανάμεσα στην Ζηκχία και την Κασαχία (Κασογκία), εννέα πηγές

  • στην περιοχή Πάπαγι,

    • στο χωριό Σαλαξί (= κονιορτός)

    • στο χωριό Χαμούχ

iii. Δερζηνή

• • στο χωριό Σαπίκιον

  • στο χωριό Επισκοπείον

iv. θέμα Τζιλιαπερτ

• • στο χωριό Σρεχιαβαράξ

«Ἐκ δὲ τῆς Μαιώτιδος λίμνης ἐξέρχεται στόμιον τὸ Βουρλὶκ ἐπονομαζόμενον, καὶ πρὸς τὴν τοῦ Πόντου θάλασσαν καταρρεῖ, ἐν ᾧ ἐστιν ἡ Βόσπορος, ἀντικρὺ δὲ τῆς Βοσπόρου τὸ Ταμάταρχα λεγόμενον κάστρον ἐστίν (η αρχ. Ερμώνασσα). Τὸ δὲ διάστημα τοῦ περάματος τοῦ τοιούτου στομίου ἐστὶν μίλια ιηʹ. Ἐν δὲ τῷ μέσον τῶν αὐτῶν ιηʹ μιλίων ἐστὶ νησίον μέγα χαμηλόν, τὸ λεγόμενον Ἀτέχ. Ἀπὸ τὸ Ταμάταρχά ἐστι ποταμὸς ἀπὸ μιλίων ιηʹ ἢ καὶ κʹ, λεγόμενος Οὐκρούχ, ὁ διαχωρίζων τὴν Ζιχίαν καὶ τὸ Ταμάταρχα, ἀπὸ δὲ τοῦ Οὐκροὺχ μέχρι τοῦ Νικόψεως ποταμοῦ, ἐν ᾧ καὶ κάστρον ἐστὶν ὁμώνυμον τῷ ποταμῷ, ἔστιν ἡ χώρα τῆς Ζιχίας· τὸ δὲ διάστημά ἐστιν μίλια τʹ. Ἄνωθεν δὲ τῆς Ζιχίας ἐστὶν ἡ χώρα ἡ λεγομένη Παπαγία (η σημ. Καρατσάεβο-Τσερκεσσία), καὶ ἄνωθεν τῆς Παπαγίας χώρας ἐστὶν ἡ χώρα ἡ λεγομένη Κασαχία (η κατοπινή Καμπάρντα, και Καμπαρντίνο-Μπαλκαρία), ἄνωθεν δὲ τῆς Κασαχίας ὄρη τὰ Καυκάσιά εἰσιν, καὶ τῶν ὀρέων ἄνωθέν ἐστιν ἡ χώρα τῆς Ἀλανίας (η σημ. Οσσετία)…»

~ σχετικό απόσπασμα απ'το DAI,

Κωνσταντίνος Ζ' Πορφυρογέννητος

σύγχρονη αναπαράσταση της λευκόχρυσης μονάδας των Αθανάτων

Ποταμίσιες περίπολοι του βασιλικού πλωίμου της Μαύρης Θάλασσας φρουρούν ανελλιπώς και τον π. Ίστρο ή Δάνουβι (Δούναβης), ανεφοδιάζοντας τοπικά φυλάκια και οχυρά, παρόλο που η άμυνα της Χερσονήσου παραπαίει λόγω της προέλασης των Αβαροσλαύων. Ο αυτοκρατορικός στόλος συμβάλλει και στην ανάκτηση της Κιλικίας, ενώ εξασφαλίζει και τον σχηματισμό παράδοξων καθεστώτων συγκυριαρχίας με εχθρικές κατ'άλλα δυνάμεις, όπως π.χ. με το "σιδηρούν ρηγάτο" της Λομβαρδίας επί της μακρινής μεγαλονήσου Κορσικής, αλλά και με το Χαλιφάτο επί της πλούσιας μεγαλονήσου Κύπρου. Κατά περίσταση, ο αυτοκρατορικός στόλος κυριεύει και συριακές πόλεις όπως η Ασκαλών, η Άκρα, η Δώρος (Ντορ) και η παράλια Καισάρεια (η Caesareia Maritima, το καμάρι του ιδρυτή της, του περιβόητου Ιδουμαίου βασιλιά των Ιουδαίων, Ηρώδη του Μέγα).

Μέσω αυτών των επαφών με τον Λεβάντε (= Εγγύς Ανατολή, η μυθική "Αερία") κατά την διάρκεια της ταραγμένης περιόδου, 7ος - 8ος αι, σημειώνεται μαζική υποδοχή αραμοφώνων προσφύγων στην εναπομείνασα Ρωμανία, π.χ από Παλαιστίνη (Πρίμα, Σεκούνδα, και Τέρτια ή Σαλουτάρις), Εὑφρατησία (Κυρρηστική + Κομμαγηνή), Συρία Πρίμα (Τετράπολις + Χαλκιδική), Συρία Σαλουτάρις (η σημερινή επαρχία της Χάμμα. Έδρα, η αρχ. Επιφάνεια, η κατοπινή Ημαθούς ή Εμαθούς, η σημ. Χάμα), Λίβανο και την ενδοχώρα του (Φοινίκη και Κοίλη Συρία), Μεσοποταμία (Αδιαβηνή + Μυγδονία), και Οσροηνή (+ Σοφηνή), και γενικότερα από την ευρύτερη Συρία. Αυτοί οι Σύριοι πρόσφυγες καταλήγουν στο Αιγαίο και το Ιόνιον Πέλαγος, όπου λειτουργούν ως πηγή εργατικού δυναμικού, πολεμιστών, αλλά και κωπηλατών, για το ανανεωμένο πολεμικό ναυτικό της αυτοκρατορίας.

Η Ρωμιοσύνη ωφελείται από αυτό το μπόλιασμα, χαρακτηριστικό -όσο και μαζικό- παράδειγμα του οποίου αποτελεί η προσέλευση των μαχητικών Μαρδαϊτών στο Αιγαίο και το Ιόνιο, ύστερα από κατ'άλλα ευνοϊκή συνθήκη του ιμπεράτορα Ιουστινιανού Β' του Ρινοτμήτου με τον Μουσουλμάνο ομόλογό του. Ο χαλίφης εξαγόρασε τότε την αποχώρηση των λίαν ανεπιθύμητων Μαρδαϊτών, από τα βουνά της Κομμαγηνής και της λοιπής Βορείου Συρίας, εντός του χαλιφάτου πια, γιατί δρούσαν ατίθασα ως προς τους Άραβες, και ασεβώς ως προς την δογματική τους Υποταγή/Ισλάμ.

Ανεξαρτήτως από την ακριβή προέλευση των Μαρδαϊτών, η οποία παραμένει ασαφής, αφού δημιουργήθηκαν ως αμάλγαμα ενόπλων καταδρομέων από διάφορες συριακές χώρες (από Κυρρηστική, μέχρι Αβιληνή), αποτραβηγμένων σε δυσπρόσιτα δερβένια, όπου και υπερασπίζονται από εκεί την Ρωμιοσύνη, αναμφισβήτητη είναι η εθνικότητα των απογόνων τους: Άπαντες βρίσκονται ανάμεσά μας, εντός των Ελλήνων των νήσων και των παραλίων, από Καστελόριζο μέχρι Κέρκυρα!

Το χριστιανικό ιερατείο πρωτοστατεί στην αντίσταση κατά των Αράβων –Οπότε, από στοργή ο λαός μετατρέπει το “ιερέας” σε “παπάς” (= μπαμπάς στα ελληνικά της περιόδου 4ος - 7ος αι μ.Χ). Την ίδια εποχή, όμως, Καθολικοί (“Ορθόδοξοι”) Χριστιανοί Σύριοι (με πιο μαζική την ομάδα των Μαρδαϊτών προσφύγων, από την Βόρειο Συρία) κατακλύζουν τις χώρες και τα νησιά των Ελλαδικών. Έτσι, από την αλληλεπίδραση της ελληνικής γλώσσας με την αραμαϊκή (ή συριακή, που ανήκει στην Σημιτική Ομογλωσσία), δημιουργείται η υβριδική λέξη “μπαμπάς”, εκ του ελληνικού “παπάς” και του αραμαϊκού “αμπα” (εξού και τα “αββάς” και “αββαείο”, ή απλά “αβάς” και “αβαείο”). Δηλαδή κατά την διάρκεια αυτού του αιώνα, ο "ιερέας" γίνεται “παπάς”, και ο “παπάς” γίνεται “μπαμπάς”!

Ανάμεσα στις συνεισφορές των προσφύγων από το Λεβάντε (κάποιοι από τους οποίους θ'αναδειχθούν μελλοντικά, π.χ. οι Γαβαλάδες, οι Γαβράδες, οι Μουσούροι, οι Πανούσσηδες, ο Γασσανίδης γενικός λογοθέτης Νικηφόρος που θα εκθρονίσει την αυτοκρατόρισσα Ειρήνη την Αθηναία το 802, όπως και ο Ιωάννης Έχιμος, από το Φωσσάτο της Παλαιστίνης, που θα διακριθεί ως διοικητής Ατταλείας, και αργότερα ως εκ προσώπου [του θέματος] Κιβυρραιωτών), ξεχωρίζει η εφευρετικότητά τους, ειδικά όσον αφορά βελτιώσεις της πολεμικής τεχνολογίας, που καθιστούν ευκολότερη την αμυντική προσπάθεια των εναπομεινάντων "Ρωμαίων". Αναμφίβολα δώρα της αραβοπατημένης Συρίας προς την παραπαίουσα Ρωμανία, αποτελούν το υγρόν ή ελληνικόν ή ρωμαϊκόν ή πολεμικόν ή θαλάσσιον πυρ, που θα χαρίσει την υπεροχή στον αυτοκρατορικο στόλο, αλλά και το ξίφος (--> σαΐφ, αραμαϊστί & αραβιστί) το "εκ της Δαμασκού", χαρακτηριστικό τόσο για το σχήμα του, όσο και για τον τρόπο κατασκευής του κράματός του. Το επιδέξια κατασκευασθέν "δαμασκηνό σπαθί" θα καταστεί το κυριότερο όπλο των ακριτών, οι οποίοι θα υπερασπιστούν την Ρωμανία και θ'αναβιώσουν εν καιρώ το μεγαλείο της (9ος-11ος αι).

ύστερο δαμασκηνό σπαθί

Στους επόμενους χρόνους, το Αιγαίο Πέλαγος, με τα νησιά του, τις χερσονήσους του και τους γαλανούς δρούγγους του, θα ονομαστεί Αρχιπέλαγος. Κυρίως αποτελείται από:

• τις Δωδεκανήσους (με την αρχαϊκή και σημ. ονομασία: Κυκλάδες),

• τις Δαιμονονήσους (σημ. Σκύρος & Βόρειες Σποράδες: το τελευταίο προπύργιο των Εθνικών Ελλήνων από τα τέλη του 10ου μ.Χ και στο εξής, ύστερα από την ιεραποστολική δράση του όσιου Νίκωνα του "Μετανοείτε" σε Εύβοια, Λακωνία και Κρήτη, αλλά ύστερα και από την ίδρυση οργανωμένης μοναστικής κοινότητας -της Μεγίστης Λαύρας- από τον Άγιο Αθανάσιο, στο ιερό για τους παγανιστές Άθω, προσωπικοί φίλοι -και οι δυο- του Νικηφόρου Φωκά),

• τις Σποράδες (σημ. Δωδεκάνησα)

• τις προσκείμενες προς την Ανατολία, νήσους (Μαζί με Θράκη & Αιμιμόντο, η δυτική Ανατολία αποτελεί την ραχοκοκκαλιά του μεσαιωνικού Ελληνισμού).

Πάντως, αν και η χρήση του υγρού πυρός περιορίζεται στο Πορφυρό Πλώιμον, είτε στην υπηρεσία του αυτοκράτορα, είτε ως κουρσάροι (<-- Κορσοί <-- Κορσειές Νήσοι <-- Κορασιαι Νήσοι), οι Ρωμιοί ναυτικοί διαπρέπουν στις θάλασσες της Μεσογείου. Ακόμα και η ισλαμική πια Συρία καθίσταται ρωμαίικο προτεκτοράτο (οι δυτικοί Χαμδανίδες 962-1015/16, και οι Μιρδασίδες 1031-57, μέχρι την επικράτηση στην περιοχή των εξίσου Σιιτών Φατιμιδών), ύστερα από εκστρατεία του Νικηφόρου Φωκά εναντίον του καυχησιάρη Χαμδανίδη αμιρά Σαΐφ αλ-Νταύλα.

γαλέα / γαλέρα / galley, 11_ος - 15_ος αι

κατάφρακτοι

πίσω στην Ρωμανία