Kalium
Algemeen
- Normale intake = 40-120 mmol per dag
- Minimale excretie met urine = 10-15 mmol/L urine
- Verlies met faeces = 10 mmol per dag
- Bij inname kalium: directe transcellulaire shift (snel) gevolgd door renale excretie (langzaam, in uren)
- Absoluut kaliumtekort (indien geen sprake is van shift): Δ[K+] van 1 mmol/L = ca. 150-200 mmol
- Middels de transtubulaire kaliumgradiënt kan beoordeeld worden of de renale respons op hypo- of hyperkaliëmie adequaat is
- Voorbeelden kalium per voeding
- 1 opscheplepel gekookte broccoli (50 gram): 5 mmol
- 1 kleine banaan (100 gram): 9 mmol
- 1 middelgrote aardappel (70 gram): 6 mmol
- 1 handje ongezouten pinda’s (25 gram): 5 mmol
- 1 stukje biefstuk (gaar, 70 gram): 10 mmol
- 1 stuk zalm (bereid in magnetron, 100 gram): 12 mmol
- 1 glas halfvolle melk (150 milliliter): 6 mmol
- 1 snee volkorenbrood (35 gram): 2 mmol
- 20 mmol KCl iv geeft stijging ~0.25 mmol/L
Literatuur
- An Integrated View of Potassium Homeostasis (NEJM)
- Richtlijn Elektrolytstoornissen (NIV, 2012)
Hypokaliëmie
Hypokaliëmie
- Symptomen
- Neuromusculair: spierkramp, spierzwakte, paralyse, rhabdomyolyse, respiratoire insufficiëntie (zwakte ademhalingsspieren)
- ECG-afwijkingen en hartritmestoornissen (zie ook figuur aanvullend onderzoek): premature atriale of ventriculaire slagen, sinusbradycardie, paroxismale atriale of junctionele tachycardie, AV-blok, ventriculaire tachycardie, ventrikelfibrilleren, QT-tijd verlenging, ST-segmentdepressie
- Gastro-intestinaal: Misselijkheid, braken, buikkrampen, ileus
- Anamnese: Braken, diarree, medicatie (diuretica, penicilline), familie-anamnese, dropgebruik.
- Lichamelijk onderzoek: Spierzwakte, paralyse, bloeddruk.
- Laboratoriumonderzoek:
- Bloed: Na, K, Mg, Ca, fosfaat, kreatinine, glucose, albumine, bicarbonaat of veneuze bloedgas
- Urine: K, Cl, kreatinine
- Op indicatie: leukocyten, renine en aldosteron (bij hypertensie; in later stadium na correctie kalium bepalen), TSH en vrij T4 (bij periodieke paralyse).
- Urine kalium/kreatinine ratio >2,5 soms betere maat voor renaal kaliumverlies dan urine kalium > 20 mmol/l
- Aanvullend onderzoek: ECG
BELEID (Acute Boekje)
Symptomen, ECG-afwijkingen of K < 2,5 mmol/l
- Behandel i.v. en start monitorbewaking
- KCl 10-20 mmol/u, > 20 mmol/u via CVC i.v.m. veneuze irritatie, max. 40 mmol/u
- Via perifeer infuus: 40 mmol KCl/500ml 0,9% NaCl
Asymptomatisch en K ≥ 2,5 mmol/l
- Bij voorkeur oraal via KCl drank (1 ml = 1 mmol), poliklinisch evt. Slow K (600 mg = 8 mmol)
- K tussen 2,5 en 3,0 mmol/l: 80–160 mmol/dag
- K > 3,0 mmol/l: 20–80 mmol/dag
- Bij renaal verlies: kaliumsparend diureticum
- Bij renale tubulaire acidose: kaliumcitraat
Bij periodieke paralyse (erfelijk of bij thyreotoxicose)
- KCl i.v. (< 10 mmol/u, max. 60 mmol in totaal)
- Propranolol (3 mg/kg, eenmalig)
- Let op voor rebound hyperkaliëmie
Overige opmerkingen:
- Vermijd insuline en glucosehoudende vloeistoffen!
- Hypokaliëmie + acidose: corrigeer eerst hypokaliëmie (verhogen pH = daling K).
- Hypokaliemie + hypochloremische metabole alkalose: corrigeer chloortekort (met 0,9% NaCl).
- Hypokaliëmie + hypomagnesiëmie: correctie Mg vaak nodig om serum-K te corrigeren.
- Hypokaliëmie + hypocalciëmie: snelle correctie Ca verergert symptomen/ernst hypokaliëmie.
- Hypokaliëmie + digoxine: kijk uit voor hartritmestoornissen!
Hyperkaliëmie
Hyperkaliëmie
- Symptomen:
- Neuromusculair: ernstige spierzwakte, tintelingen, paralyse
- ECG-afwijkingen en hartritmestoornissen
- Anamnese:
- Misselijkheid, braken, buikkrampen, medicatiegebruik.
- Medicatie die mineralocorticoïde activiteit kan verminderen: spironolacton, eplerenon, ACE-remmers, angiotensine receptor blokkers, amiloride, triamtereen, NSAID's, β-blokkers, ciclosporine, tacrolimus, heparine, ketoconazol, trimethoprim, pentamidine, octreotide, somatostatine
- Medicatie die shift naar extracellulair kan veroorzaken: β-blokkers, succinylcholine, thalidomide, digitalis, diazoxide, minoxidil, isofluraan
- Lichamelijk onderzoek: Spierzwakte, paralyse, bloeddruk.
- Laboratoriumonderzoek
- Bloed: Na, K, Ca, ureum, kreatinine, glucose, fosfaat, albumine, bicarbonaat of veneuze bloedgas, leukocyten, trombocyten
- Op indicatie: urine K en kreatinine, cortisol, renine en aldosteron. Bij verdenking celverval: urinezuur, creatine kinase, LDH.
- Aanvullend onderzoek: ECG
BELEID (Acute Boekje)
Bij symptomatische en/of ernstige (> 6.5 – 7 mmol/l) hyperkaliëmie
- Algemeen: ritmebewaking met defibrillator stand-by, kaliumcontroles à 0,5 – 1 uur
- Calcium: 10 ml Ca-gluconaat of -levulaat 10% (1 ampul) i.v. in 3-5 min (persisterende ECG- afwijkingen: herhaal < 5 min), effect: 1-3 min, duur: 30-60 min, let op: toxiciteit digoxine bij hypercalciëmie. Niet samen met bicarbonaat (neerslagen!). Let op: Ca voorkomt ritmestoornissen maar verlaagt K niet!
- Insuline-glucose-combinatie: 10 EH insuline in 50 ml 50% glucose (of 125 ml 20% glucose) i.v. in 30 min. (verwachte daling: 1 mmol/l in 1uur, effect: 10-20 min, duur: 4-6 uur, let op: bij nierinsufficiëntie ≤ 10 EH insuline). Bij ernstige hyperkaliëmie: overweeg 20 EH insuline in 120 ml 50% glucose (tenzij hyperglycaemie).
- Ionenwisselaars: Natriumpolystyreensulfonaat (Resonium A, 15-30 g p.o. of rectaal als klysma) of Calciumpolystyreensulfonaat (Sorbisterit: 20-40 g. p.o., m.n. bij hartfalen, hypertensie, nierinsufficiëntie). Let op: effect pas na 2-4 uur, z.n. elke 4-6 uur herhalen.
- Alleen bij refractaire hyperkaliëmie: Salbutamol (10-20 mg vernevelen of 0,5 mg i.v.). Effect: < 30 min, duur: 2-4 uur. Gecontraïndiceerd bij ritmestoornissen, ischemische hartziekte of digoxine.
- Bij specifieke situaties:
- Bij oligo-anure patiënten met acute of chronische nierinsufficiëntie: dialyse of hemofiltratie
- Bij hypovolemie: infuus
- Bij overvulling: lisdiuretica
- Bij primaire bijnierinsufficiëntie: hydrocortison (100 mg i.v.)
- Bij acidose: natriumbicarbonaat (50 ml 8.4% NaHCO3 i.v. = 50 mmol)
Milde of asymptomatische hyperkaliëmie
- Overweeg insuline-glucose-combinatie (zie hierboven)
- Ionenwisselaars (zie hierboven)
- Kaliumbeperkt dieet
- Behandel onderliggende oorzaak, stop medicatie die hyperkaliëmie veroorzaakt