Italiaren bateratzea

Italiako bateratzea XIX. mendean egin zen prozesu historiko bat izan zen, non italiar penintsulan zeuden estatu batzuk elkartu egin ziren. Gehienak Italiarrak kontsideratzen ez ziren estatuak, Habsburgo edo Borboi izenekoak. Romanticismoko Kontextu kulturalean eta ideologia

nazionalistan oinarrituz, estatu eta nazio bezala kontsidera dadila nahi du. Berpizkuntza eta italiar bateratzea bezala ezagutua da.

Italiaren bateratzea honela laburbildu daiteke: XIX. mende hasieran, italiar penintsula estatu ezberdinez osatua zegoen, non eremu feudal baten formakuntzaren pinta gehiago zuen estatu burges liberal batena baino. 1830an eta 1848an bateratze sahiakera batzuk egon ziren, baina austriako gobernuak zapaldu egin zituen. Cabourgo dukearen politikak, Piamonteko erreinuaren ministroa, frantses emperadore Napoleón IIIa interesatzea lortu zuen penintsulako bateratzerako, non iparraldeko austriarrak bidaltzea eta konfederazio italiar bat osatzean oinarritzen zen. Nahiz eta Austriako imperioaren porrota gertatu, akordioa ez zen aurrera eraman Napoleonen beldurrez. Hala eta guztiz ere Lombardia Napoleonen bidez Piamonteari eman zitzaion. Gainera, gerran, insurrekzioak gertatu ziren iparraldean, non ondoren Piamonteari atxikitu zitzaizkion, beraz bateratzearen lehen fasea gertatu zen.

Bigarren fasean Hegoaldearen bateratzea lortu zen, Garibaldi, Cavour eta Napoleón arteko tratuarekin ados ez zegoelako, Sicilliara joan zen kamiseta gorriekin eta konkistatu egin zuen eta Piamonteei ez ziela emango esan zuen. Bertatik Kalabria okupatu zuen eta Napoles konkistatu zuen. 1860ean tropa piamontarrak muga napolitaneraino heldu ziren. Garibaldik, konkistatuako lurraldeak ari eman zizkion. Napoles, Sicilia eta estatu pontifikoak Piamonteko erreinuari atxikitu zitzaizkion eta Italiako iraganeko erregeari, Víctor Manuel IIa. Estatuko akzioa Italiar nazionalitate batean zentratu zen.

Prozesu hau Italiar aristokratikoaren konkista bezala ere ulertua izan da, penintsulako estatu industrializatuena eta europako hirugarrena.

Benedetto Croce bezalako historialariak, prozesu hau Italiar errenazentismoa bukatu zuena bezalakoa da. Errenazimentismu honek, italiarrez betetako erregio guztiak arrapatu zituen. Azkenean prozesua Sabollako etxeak bukatu zuen, Piamontean erreinu, eta beste pertsona errepublikar batzuen kalterako.

Aurrekariak:

XIX mende hasieran austriar politikari Metternichek afirmatu zuen Italia expresio geografiko bat besterik ez zela. Italiar penintsula estatu askok okupatzen zuten, eta horietako batzuk kampotarrak.

Napoleonek penintsula konkistatu zuen eta mapa erabat aldatu zuen. Piamonte, Parma, Toscana, Liguriar errepublika eta Estatu Pontifikoak imperio frantsera lotu zituen. Ipar mendebaldeko penintsula guztia bateratu zuen Italiar erreinua egiteko, non errege aukeratu zen. Momentu hauetan italiak erreforma liberal ugari jasan zituen.

Vienako kongresua Jean-Baptiste Isabey, 1819.

Napoleonen porrotarekin, Vienako kongresuak italiako espazio geografikoa berreskuratu zuen.

Austriar Imperioa Lombardia eta Venetorekin elkartu zen eta gainera austriar printzipeak jarri zituen Parmako tronuan, Mordena eta toscana. Cerdeña eta Piamonte Piamonte-Cerdeñako erreinuari atxikitu zitzaizkion, non saboya eta Niza eskuratu zituen. Estatu Pontifikoak errestauratu ziren.

Absolutismoa berreskuratu zen estatu guztietan. Vienako kongresuko gobernuburuak auxiliatuta egon behar izan ziren Austriar imperioarengatik. Bitartean ideia nazionalistak gailentzen zihoazen. Textilaren inkrementuak barruko merkatu handiago bat eskatzen zuen gauzak ezartzeko.

Ferrokaliraren expantsioak komunikabideak errazten zituen. Beste elementu garrantzitsu batzuk erlijio katolikoa, italiar kultura eta erromantizismoa ziren.

Erresurgimentu literarioa eta erromantizismoa:

Artikulu garrantzitsuena: Italiar literatura

Hainbat autorek pertsekuzioak jarraitu zituzte poliziengatik. Okupantearen identifikazioak , opresioaekin batera leyenda nefra bezala ezagutua izan da.

XVIII.mendetik literaturaren berpizte bat eman zen resurgimento literaria izenekoa.

Gianbatista Vico Italiaren kontzientzi historikoa errepresentatu zuen. Bere zientzia berrian giza arrazari buruzko lan bat egin zuen non historian gertatu diren gauzak obetuko lirateke.

1789ko erreboluzio frantsesa bultzatu zuten ideiak sentidu espezial bat eman zioten italiar literaturari XVIII.mende aldean. Hau XV.mendean gertatu zenaren antzeko zerbait izan zen.

Beraz "patriotismoa" eta klasizismoa Vittorio Alfierirekin hasiko ziren eta literatura inspiratu zuten. Honek, literatura motibazio nazionaleraino bideratu zuen, patriotismo eta klasizismoz egina bakarrik. Beste idazle garrantzitsu batzuk Ugo Foscolo, Pietro Colletta, Carlo Botta, Vincenzo Monti eta Pietro Giordani izan ziren.

Momentu hauetan italiar hizkuntza glazisismoz beterik zegoen. Prosak errekuperazio bat behar zuen eta pentsatu zuen hau ezinezkoa izango zela XIV. mendeko idazleak gabe. Eskola honetako promotore bat Antonio Cesari izan zen, eta toscanoa beste dialektu guztietatik gailentzen sahiatzen zen. Honela, Cesari erabiltzen zuen toscanari aurre egiteko edo gailentzeko beste eskola lombarda bat sortu zen toskanoari buruz ezer ere ez hitz egiten ez zuena.

Erromantizismoa Alemanian sortu zen mugimendu kulturala da XVIII. mende amaieran. Sentimenduak, nazionalismoa eta liberalismoa nabarmentzen zituen. Autore hauek erromantizismoan aztarna utzi zuten:Giuseppe Giusti, Francesco Domenico Guerrazzi, Vincenzo Gioberti, Cesare Balbo, Alessandro Manzoni eta Giacomo Leopardi.

1850etik literatura politikoak indarra galdu zuen, Francesco Dall'Ongaro azkenetariko poeta izanik.

Seguruenik Italiar asentamentuari gehien afektatu dion obra Corazon izenekoa izan da, Edmondo De Amicisek idatzia, non eskola material izatera iritsi zen, baita zineetara ere.

sozietate sekretuak

Angelo Targhini eta Leonida Montanariren omenezko plaka

Erreboluzionarioak ere sozietate sekretuetatik parte hartzen zuten, Carbonari, Adelfo eta neoguelfos bezala.

Napoleon buru zenean, italian talde skretu bat sortu zen, Carboneria izenekoa. Joaquin Murat generalak gidaturiko talde bat zen, Bonaparteren koñata. Talde honen helburua intolerantzia erlijiosoa eta absolutismoa suntsitzea zen eta ideia liberalak aurrera eramatea. Tropa frantsesen aurka ere borrokatu zuten.

Frantsesen kanporatzearekin, Carboneria italia bateratu nahi zuen eta ideia liberalistak ezarri.

Carbonarioak erdi mailako burguesen familiakoak ziren. 20 pertsonetako taldeetan banatzen ziren, eta buruzagiak ez zituzten ezagutzen. Ondoren beste zazpiko talde bat zegoen, non hauek besteei lana bidaltzen zieten.

1830an, Giuseppe Mazzini carbonarioetan sartu zen, eta 1831 espetxeratua izan zen herria borrokarako prestatzeagatik. Kritikei kasurik egin gabe italia gaztea izenejkoa sortu zuen, organizazio paramilitar bat, non bere helburua italia liberalizatzea zen austriarrengatik.

Bere lema honako hau zen: Gizonen eskubidea, obekuntza eta fraternitatea. Mugimendu demokratiko honi ere, beste mugimendu batzuk ere oztopo egiten zioten, non hauek ere italiaren bateratzea lortu nahi zuten. Horietako batzuk erreformista monarkikoak ziren, hauek bateratzea Piamonte-Cerdeña bezala eskatzen zuten erregimen monarkiko konstituzional batean. Besteak Neoguelfoak ziren, Vincenzo Giobertik burutua, non beraien ideia Italiaz estatu federal bat egitea zen.

1820-1830ko erreboluzioak

1820ko erreboluzioak

1820an Europan erreboluzioak sortu ziren eta mediterraneo aldean izan zuten eraginik handiena.

Erreboluzioa Espainian hasi zen Riegoren altxamendua gertatu zenean. Momentu haietan Las Cabezas de San Juanen zegoen eta amerika aldera joatera pentsatu zuen bertan zeuden mugimendu independentistak ikusteko.

urtarrilak batean erregeari aurre egin zion, nahiz eta hasieran erreboluzioak ez zuen jende gehiegirik lortu, baina azkenean herria altxatu zen eta Fernando VII.ak 1812ko konstituzioaren gainean amen egin zuen. Baina Fernando VII.a absolutista zen eta Metternich sistema alde batera bota zuen, honek Frantziari San Luisko ehun semeak izeneko ejerzitua bidaltzeko baimena eman zion eta honela hasi zen erreboluzioa europatik barrena zabaltzen, Portugal, Grezia ...

Napolesko erreboluzioa:

1814ean Carboneria aktibitate erreboluzionistak egiten hasi zen Napolesen. Guglielmo Peperen agindupekoek Napoles konkistatu zuten eta Fernando I erregea Carboneroen lege berria ezartzera behartua izan zen.

Baina erreboluuzioa Austriar tropa santuen eskuetan eori zen. Erregea bereala erreboluzionarioen bila hasi zen. Erreboluzioan parte hartu zuen jende asko exiliatuak izan ziren, eta beste batzuk fusilatuak.

Piamonte-Cerdeinako erreboluzioa:

Piamonteko errebelioa Alessandrian hasi zen, non tropek hiru koloretako bandera aukeratu zuten (berdea, gorria eta zuria). Erregearen ordezkariak, erregea kanpoan zegoela jakinik konstituzio berri bat ontzat eman zuen, baina erregeak bereala kendu zuen bueltatu zenean eta Aliantza Santuari exilioa eskatu zion.

1830ko erreboluzioak:

1830 aldera erreboluzionarioak italiaren bateratzearekin jarri ziren.

Francisco IV dukeak bere lurrak handitu nahi zituen.

1830ean erreboluzionari frantsesek erregea tronutik kendu eta Luis Felipe de Orleans jarri zuten buru. Honek italiarrei lagunduko ziela esan zuen Austriarrak etorriko balira. Baina bere tronua galtzeko beldurrez ez sartzea erabakitzen du. Ez zen ezer ere ez gertatu pliziak Menottiren planak jakin zituelako.

Bolonia, Forli, Rávena, Imola, Ferrara, Pésaro eta Urbino bezalo lekuetan ere hiru koloredun bandera altxatu zuten.

Probintziak bateratzeko plana egin zuten italiar probintzia bateratua sortzeko. Metternich ek Austriak ez zuela Italia utziko esan zion Luis Feliperi eta frantsesen laguntza ez zela onartua izango.

1831eko udaberrian Austriar ejerzituak Italiar Penintsula guztia zeharkatu zuen, mugimendu erreboluzionario guztiak pixkanaka suntsitzen eta beraien buruak atxilotzen, Menotti barne.

Mazzini

Giuseppe Mazzini

Giuseppe Mazzini. Mazzini 1831n Marseilara joan zen non bertan sozietate politiko berri bat sortu zuen, La Giovine Italia izenekoa. Bere lema honako hau zen, Jainkoa eta herria, eta bere nahia estatu ezberdinen bateratzea zen errepublika batean eta honela Italiar independentzia lortu. Beste nazio batzuk bateratzeko planak ere egin zituen.Mazzinik uste zuen Italiak bateratzea jendea altxatzen baldin bazen lortuko zutela. Hau lortzen sahiatu zen nahiz eta exiliaturik egon. Baina azkenean bere nahia praktikoa izan baino ideologikoa izan zen.

1848ko erreboluzioen erorketaren ondoren, nazionalistak erregea eta lehen ministroa begiratzen hasi ziren mugimendu baterazale bezala.

Lehen independentzia gerra (1848)

Lehen gatazka

Saboya etxeko armak

1848an, Palermo, Messina eta Milaneko erreboluzioen ostean, Austriari independentzia gerra deklaratu zitzaion 1848ko martxoaren 23an.

Giuseppe Garibaldi, Giuseppe Mazzini eta Giuseppe Elia Benza errebueltetan parte arzteko bueltatu ziren italiara, baina ez ziren onartuak izan Casa de Saboyarengatik.

Papa, Cerdeñako erreinuaren zabalkuntzarekin kezkaturik bere tropak baztertu zituen. Siciliako bi erreinuak ere erretiratu egin ziren, baina Guglielmo Pepe Veneciara joan zen austriarren aurka borrokatzera.

Fernando IIak delegazio bat bidali zuen Turinera erreboluzioa berotzeko laguntza eskatuz.

Carlos Alberto napolitanoen aliatua izan arren borboia erabat disgustatu zuen.

Italiar galdu egin zuten Custosan eta sinatu behar izan zuten 1848ko abuztuaren 9an Salasko armistizioa Austriarekin eta Vienako kongresuan siñatutakoa bete. Honela bukatzen da 1848ko Italiar fasea.

Bigarren gatazka

1849an, Leopoldo II Toscanak Florentzia utzi zuen, gobernua utzirik. Erroma erromar errepublika ezarri zen. Carlos albertok Austriarekin zuen patua moztu zuen, baina Novaran galdu zuenean Victor manuel II.aren alde jarri zen.

Erroma, Giuseppe Garibaldik defendatua, Napoleon III.aren tropek eraso zuten.

Erromar errepublika erori ondoren pertsona asko exiliatuak izan ziren; Garibaldi 1850ean New Yorkera joan zen.

Baita Venezia ere errenditu beharrean geratu zen gose eta coleraren epidemiarengatik.

Bigarren Independentzia Gerra (1859-61)

Cavouren erretratua, Francesco Hayezek egina.

aurrekariak

Nahiz eta Carlos Alberto garaitua izan, Piamonteak ez ziren inondik nora errenditu. Camillo Benso Cavourgo kondea, lehen ministru izatera heldu zen 1852an. Baina laguntza beharko zuela bazekien eta Frantziaren eta Britainia handiaren laguntzak edukitzen sahiatu zen.

1858ko urtarrilaren 14an, Italiar nazionalista Felice Orsini Napoleon III.a hiltzen sahiatu zen, Frantziako emperadorea. 1858ko udaran, Cavour Napoleon III.arekin elkartu zen. Austriarren kontra gerra bat egitea pentsatu zuten. Italia hegoaldea eta italia erdialdea zeuden bezala geratuko ziren. Frantsesak gerran aztarnarik ez uzteko, Cavourrek Austriarrak inzitatu nahi zituen erasoa jotzera.

Austriar inbasioa Piamontean

1859ko apirilaren 29an, austriar ejerzituak Ticino zeharkatu zuen eta piamontten lurraldea inbaditu zuen. Erasoa ez zen Piamonteengatik gelditua izan, hauek hegoaldean bait zeuden.

Gyulaik kamporatzeko baimena eman zuen eta berak alde egin zuen. Vienako agindu batek onena Mincio ibaiaren ondora joatea zela esan zuen, non bertan 11 urtez Austriarrak gaiolendu ziren.

Austriarrak Piamonteen eta Frantziarren aurka borrokatu nahi zuten banan bana. Austriarrak inbertsio estrategiko handia egin zuten.

Lombardiaren liberazioa

Napoleón III. 1859ko maiatzaren 14an, Napoleon III.ak Alessandria hartu zuen eta Piamonteen ejerzitu kargua hartu zuen. Maiatzak 30 eta 31n Cialdiniko piamonteek garaipena lortu zuten Palestroko borrokan.Era berean, frantsesak Ticino ibaia zeharkatu zuten eta ekainaren 2an lekua beraiena zela esan zuten austrarrei garaituz Turbigo borrokan. Gyulabiren indarrak ekainaren 4an menderatuak izan ziren franco-piamonteengatik.Napoleon III.aren mutilek Ticino ibaia zeharkatu eta Gyulairen tropei errenditzera behartu zien.Maiatzaren 22an Alpeetako ehiztariak Lombardiako lakua zeharkatu zuten honela borrokan sartzeko austriarren aurka. 26an Varese defendatu zuten Austriarren eraso baten ostean. 27an San Fermoko borroka irabazi eta Como konkistatu zuten.

Azken borrokak

Francisco Jose I emperadorea

Bitartean austriarrak bildu egin ziren fortaleza kuadrilateroa defendatzeko. Ekainaren 6an Austriarrek 8.000 pertsona bidali zituzten. Ekainaren 8an herria frantsesen menpe geratu zen. Borroka gogorra izan ondoren austriarrek galdu egin zuten eta Veronara alde egin zuten.

Ekainak 24an franko-piamonteak Solferinoko bataila irabazi zuten. 100.000 pertsonako austriar ejerzitua Napoleon III.aren gizonek menderatu zuten

Gurutze gorriaren sorrera

Solferinoko bataila amaitzean 40.000 zauritu eta hildako pertsona geratu ziren. Henri Dunantek pertsona hauek guztiak ikusi zituen eta soldaduak hiltzen ikusi zituenean laguntzen hasi zen inguruko beste pertsona batzuekin.

Dunant pentsatzen egon eta gero pertsonak sendazten zituen sozietate bat beharrezkoa zela esan zuen.

1863an Gurutze gorria sortu zen.

Bakea

Victor Manuel II.

Napoleon III.ak Prusiaren erreakzioa ikusirik, non Rin ibaiaren inguruan 400.000 pertsona mobilizatu zituzten, Piamonteei ezer esan gabe bakea sinatu zuen. Victor Manuel II.ak ezin zuen gerran jarraitu frantsesen laguntzarik gabe beraz bakea onartu zuen.

Bakea Zurichen sinatu zen Azaroaren 10-11n. Hasburgoek Lombardia frantziari eman zioten non hauek Saboyako etxeari pasa zioten. Austriak

Véneto, Trentino, Bozen-Hego Tiroleko probintzia autonomoa , Friuli-Venecia Giulia , Mantova eta Peschiera kontserbatzen zituen. Italiar estatu guztiak, italiar konfederaziora sartu behar izan zuten Aita santuak gidatua.

Tratau honek abantaila gehiago ematen zizkion austriari eta frantziari Italiari baino:

Frantsesak nahiz eta erretiratu, Saboya eta Niza beraien esku geratu ziren. Victor Manuel ez zen gustura geratu Frantziarentzat geratu ziren lurrekin.

Ondorioak

urrengo hilabeteetan, Piamonteak Lombardía, Parma, Módena, Emilia-Romaña eta la Toscanarekin elkartu zen.

Konkista hauen ondoren, 1860ko martxoaren 24an Piamonteak Turingo paktua sinatu zuten, non Saboya eta Nizaren traspasua konfirmatu zuten. orain italiarrek lur lorpen handiagoak zituzten.

Gerra honen amaierak Bateratzearen azken txanpari eman zion hasiera. Bakearen ondoren Piamonte-Cerdeñako erreinua zabaltzen hasi zen, 2 urte baino gutxiagotan ia-ia Italiar penintsula guztia lortuz. Honela, 1861eko martxoaren 17an Italia guztia bateratuta geratu zen, Erroma eta Veneto izan ezik.

Milen expedizioa

Artikulu garrantzitsuena: milen expedizioa

Giusseppe Garibaldi, italiar heroi nazionala.

1860an, Siciliako erreinua errege gaztearen eskutan zegoen, Francisco II,Fernando IIaren semea. 1860ko apirilean messinan hasitako erreboluzio batek animoak handitu zituen baina hegoaldeko italiarrek ezin zuten borboien aurka borroka egin; 1844.urtean bandiera anaiek porrot egin zuten eta 1857an Carlo Pisacanek.

Piamonteko erreinua Sicilia konkistatzeko planetan zebilen.

Honegatik, maiatzaren 5ean Guissepe garibaldi 1033 pertsonekin habiatu zen siciliara.

Kampaina honek milen expedizioaren izena hartu du eta italia bateratzeko oso garrantzitsua izan da.

Maiatzaren 11n Marsalara iritsi zen. Bertan, alkandora gorriek ez zuten esperotako laguntza jaso baina ejertzitua handitu egin zen sardo-piamonteen jendearekin. Garibaldik ejertzitu borbonikoa garaitu zuen Calatafimiko batailan . Esaten denez borboien burua konbentzitua izan zen bere tropak baztertzeko, dirua emanez eta postu on baten truke italiar ejertzituan.

Ondoren Palermo herria hartu zuen, Messina zeharkatu eta kontinentean sartu zen. Momentu honetan konturatu zen francisco II.a honek zekarkion arriskuaz. Atzera egitea pentsatu zuen Volturno ibaira. Garibaldi herrian sartu zen jendeen txaloen artean.

Garibaldi bi Sicilien diktatzaile deklaratu zen, Napolesko jauregia sakeatua izan zen eta gauz baliotsuenak Turinera bidali ziren. Irailaren 11n estatuko urrea eta irabazi guztia Napolesko bankuan gorde ziren eta ongi nazional bezala ipini zituzten.

Jadanik kapitala aurturik, urriak 8an Piamonteko gobernuak mutilen sufragio unibertsala zabaldu zuen. Botoa ez zen sekretua izan, Napolesen herrialdearen aurkaria kontsideratzen zen EZ botatzen zuena. Emaitzak baiezkoaren aldekoak izan ziren.

Francisco II,ak bere ejerzitua reorganizatu zuen 40.000 gizonekin Volturno ibaiaren atzean baina garaitua izan zen garibaldinoengatik.

Bertan, francisco II.a asediatua izan zen bere 20.000 soldaduekin batera otsailaren 13rarte.

Asedia gertatu eta hilabete batzuk geroago, Francisco II.a gerra irabaziko ez zuela konturatu zen eta erretiratzea pentsatu zuen. Erretiratu ondoren, erregeak bere Siciliako titulua bere ondorengoei utzi zien.

Garibaldik estatu pontifikoeta joateko ideia bota zuen, tropa frantsesen babesarekin. Baina Victor Manuel eta Cavourrek ez zioten utzi orain arte irabazitakoa galtzeko beldurrez. Honek ez zuen borrokarik ekarri Piamonteko erregearen eta Garibaldiren artean, baizik eta Bi Siciliak eman zizkion.

Italiar erreinuaren aldarrikapena

Italiaren bigarren bateratze plana amaitu zen, baina Cerdeinako erreinua, Erroma, aita santuak burutua eta Veneto, austriarren eskuetan, aske geratzen ziren.

1861eko otsailaren 18an, Saboyako victor Manuel II.a Turinen elkartu zen beraien autoritateabaieztatzen zuten herrialdeko diputatuekin. Europar botereengatik ezaguna zen nahiz eta Zurichko tratatua eta Villafrancakoa ez bete

Hirugarren independentzia gerra (1866)

Otto von Bismarck.

Prusia eta Italiaren arteko aliantza

Austria eta Prusiaren arteko gatazken ondorioz 1866an Austro-Prusiar gerra piztu zuten non Italiarrei veneto konkistatzeko aukera eman zien. 1866ko apirilaren 8an, Italiako gobernuak, Marmorako Alfontsok gidatua, Bismarckeko Prusiarekin aliantza militarra osatu zuen.

Prusiarren planen arabera Italiak Austria aurrekaldeko meridionaletik erasoko zuen. Bitartean abantaila aprobetxatuz dalmatar kostaldeak inbadituko zituzten borroka eremua europa erdialdera eramanaz.

Lehen italiar inbasioa

1866ko ekainaren 16an Prusia Austriarrekin aliaturik zeuden germaniarrei erasotzen hasi zen. Ekainaren 19an Italiak gerra deklaratu zion austriari.

Hasieran italiarrak bi taldetan banatuta zeuden: Lehena Lombardiako Marmorak gidatua eta bigarrena Emilia-Romañako Enrico Cialdinik gidatua.

Marmora generalak bereala galdu zuen Ekainaren 24an Custozan.

Cialdinik Austriar indarra hegoaldera eraman zuen.

gerrako garaipenik orokorrena prusiarrek eduki zituzten garaipenetatik datoz, germaniarren aurka hain zuzen ere, Sadowan. Bataila hauen ondoren austriarrak Vienara itzuli ziren.

Indarberritutako ekina

Enrico Cialdini.

Uztailaren 5ean, Napoleon III.aren telegrama bat iritsi zen, non zin egiten zuen mediazio general bat astea, non Austriari kondizioak lortzen lagunduko zizkion non Italiari Veneciarekin elkartzea permitituko zion.

Situazioa ez zen oso xamurra, indar armatuak ez zutelako garaipenik lortu.

Uztailaren 14an, Ferraran egon zen gerra kontseiluengatik, gerran jarraitzearen debate bat egin zen:

Cialdinik 150.000 gizoneko ejertzitu bat bidaliko zuen non Venetotik barrena aurreratuko zen, bitartean, Marmorak, 70.000 gizonekin defentsan jarraituko zuen

Persanoren gizonek garaipena aurkituko zuten Anconako portutik irteten.

Orain Venetoren adkisizioa egia zen, baina berealakoa zen orain Trentinoren okupazioaren bila joatea bakearen paktuak baino lehen.

Italiako operazioen arrakasta

Urrengo asteetan Cialdinik ejertzitua gidatu zuen Po ibaiko mugara. Po zeharkatu eta Rovigo,Padua, Treviso eta Oderzo okupatu zituen.

Bitartean garibaldiren mutilak Bresciatik Trentora habiatu ziren Bezzeccako batailara eta irabazi egin zuten. Aldi berean beste italiar talde bat zetorren Trentoko hesietara. Baina Garibaldik Trento uzteko aginduak jaso zituen eta bete egin behar izan zituen.

Italiak Venetorekin elkartzea lortu zuen, Victor Manuel garaipentsu sartu zen Venecian.

Erromako konkista (1870)

Artikulu garrantzitsuena: Erromatarren galdera

aurrekariak:

Giuseppe Garibaldi, Italiako erreinuaren formakuntzaren ondoren bere plan militarrak jarraitu zituen Italiaren bateratzerako, fama handi gabeko gauzak eginez "Erroma edo hil" bezalako hitzekin. Napoleon III.aren protestak, Piamonteko ejertzituak Garibaldi atxilotzera eraman zuen,

Aspromonten preso sartuz.

1867an martxa berri bati eman zion hasiera Erromarantz, frantsesen tropen erretirada aprobetxatuz.

konkista

Argazki honetan Erromako Pia ateko "eskombroak" ikusten dira.

1870eko uztailean franco-prusiar hasi zen. Napoleon hirugarrenak dei bat egin zuen esanez posible zela Italiarrek eraso bat egitea Estatu pontifikoei. Italiarrek ez zuten inongo erasorik egin Frantses imperioko bigarren erorketa harte. Victor Manuel II.ak karta bat bidali zion Pío IX.ari Italiarrei Erroman sartzen uzteko esanez.

Italiar ejerzituak frontera pasa zuen irailaren 11n eta Erromarantz habiatu zen. italiar ejerzituak Aurelianako arresia pasatu zuen eta erromara iritsi zen. Aita santuak bere Zuavosei erresistentzia bat jartzea egin zien, garaipena lortu ezinik. Irailaren 20an, hiru orduko bombardaketaren ondoren, Italiar ejerzituak Aurelianako arresia zartatzea lortu zuen. 49 soldadu italiar eta 19 zuavo hil ondoren, Erroma eta Lacio Italiarekin elkartu egin ziren.

Victor Manuelek Aita Santuari eskerrak emanez indemnizazio bat eman zion eta Batikanoko gobernari izendatu zuen. Baina aita santuak ez zuen Victor manuelek eskainitakoa hartu zeren eta horrek Italiar estatu berria aintzat hartuko zuen eta Vatikanoko preso deklaratu zen.

Egoera txar hau ez zen konpondu 1929rarte, Benito Mussolinik eta Pio XIk Letraneko paktua sinatu harte.

Irredentismoa

Artikulu nagusia: Italia irredenta

Italiaren bateratzeko azken txanpa irredenta lurrak izan ziren. Kolore morez Italiar erreinuko lurrak Dalmancian 1918 eta 1947 urteen artean. Kolore horiz Dalmaziako Gobernatuaren italiar mugak 1941 eta 1943 urte hartean, 2. mundu gerran.

Italiako bateratzea oraindik ez zen amaitu. Probintzia batzuk, trentino, Tirol del Sur (Alto Adige), Trieste, Istria eta Dalmacia bezalakoak austriarren eskuetan zeuden, beraz estatu irredente (liberatu gabe) izena eman zitzaien. Leku hauetan jokabide nazionalistako mugimendu bat sortu zen, Italian sartu nahi zuena. Mugimendu hau frantziako Niza eta corcegara zabaltzen joan zen.

Egoera ez zen argitu lehen mundu gerra ostera arte, non italia aliatuen lekutik sartu zen Probintzia irredentalak emango zizkien itxaropenez austrohungariarren eskutan. Dalmazia Yugoslaviako parte izatera heldu zen.

Benito Mussoliniren Faxismoak irredenta bezala kontsideratu zituen Córcega, Niza eta Malta. bigarren mundu gerran, Italiak Dalmacia, Corcega eta niza hartu zituen urte batzuetarako.

Italia irredenta Italiara lotua izan zen Mussoliniri esker. 1936 eta 1943 artean italia imperio ere bihurtu zen, Victor Manuel III.a etiopiako emperadore koroatu zutenean.

1945 ondoren, Istria eta Zara Yugoslaviari eman zitzaizkion, non beraien liderra Tito zen.

Ondorengo mugimenduak

Carmine Crocco, "briganti" izeneko bandiduen sortzailea.

Garibaldiren Mile-en expediizioa eta gero errebuelta batzuk egon ziren Bi Siciliako independentzia lortzeko. erreboluzionarioak "briganti" (bandidu) izena hartu zuten, zeren eta gerra odoltsuak egiten zituzten eta sakeoak ere bai.

Errebueltak eztanda egin zuen hegoaldean 1861ean eta Piamonteak, Napoles, Enrico Cialdiniri bidali zion 120.000 pertsonekin. Honela hasi zen italiar historiako errepresiorik gogorrenetariko bat.

Victor Manuel III.a, italiako erregea eta etiopiako emperadorea, Napolesen jaioa.

1864an lege marziala ezarri zen Siciliako ex erreinuan eta rebelioak berotu ahal izan zuten 1868 urterarte. Urte guzti hauetan 17.000 meridional hil ziren batailetan edo fusilaturik.

Erromako tomaren ondoren Italiarren partetik, estatu pontifikoak bere laguntza amaitu zuen brigantiengan eta berehala amaitu zen gerrila. Gertaera honek errebueltak Aita Santuak gidatuak izan zirela probatzat hartu ditu.

Gaur egungo egoera

1957ko erromako tratatuko sei nazioak.

Faxismoaren erorketarekin, aliatuak erregionalizio politika batekin hasi ziren.

Unifikazioko iritzi berrikoek XX.mende erdialdean azaldu ziren eta regionalismoko jarraitzaileak gaur eguneraino iritsi dira. Gaur egun bi mugimendu ezberdin daude: Bat iparraldean (Iparraldeko liga) eta bestea mendebaldean (mugimendu reoborbonikoa). Mugimendu hau garai bateko errebelioen eta nekazarien talde bat da gobernu berriaren aurka doana.

Seborgan ere antzeko zerbait gertatzen da. Italiar estau berria bateratu zenean hauek kanporatuak edo ez onartuak izan ziren. Hala eta guztiz ere Seborgako independentzia ez da inongo gobernurengatik ikuskatua izan.

Italiako regio "tiro del sur" mugimendu gogor bat eduki zuen, astro-germaniarrek gidatua, non beraien bateratzea eskatzen zuten Austriarekin.

Gaur egun Italiar gehienek Bateratzeko prozesua daramate aurrera.

Page updated

Report abuse