Embedded Files
Mitoa
Mitoa
Edipo Tebaseko erregea zen, Layo eta Yocastaren semea, baina bere aita hil zuen eta ama berarekin ezkontzera behartu zuen.
Edipo jaiotzean, Delfoseko Orakuloa aitari auguratu zitzaion eta umea heldua eginten zenean hil egingo zuela esan zion. Orduan, Layo, hori sahiestu nahian, mendeko bati bere semea jaio bezain laister hiltzea agindu zion. Baina mendekoa ez zen gai izan haurtxoa hiltzeko eta Ziteron mendian zuhaitz batean hanketatik zintzilikatuta utzi zuen. Beranduago, bertako artzain batek aurkitu zuen eta Korintoko erregeari entregatu zion, hau da, Pólibori. Bere emaztea Peribea zen eta honek zainduko zuen heldua egin harte. Hauek haurtxoari Edipo izena ezarri zioten, "de pies hinchados" esan nahi du, izan ere, zuhaitz batean hanketatik zintzilikatuta egon zelako.
Nerabezaro garaian, Edipok zurrumurruak entzun zituen bere joko lagunen artean non esaten zuten bere gurasoak ez zirela guraso biologikoak. Horregatik, zalantzetatik ateratzeko, Delfoseko orakuloa bisitatzera joan zen. Honek, bere aita hilko zuela eta ama berarekin ezkonduaraziko ziola esan zion. Orduan, Edipok ihes egitea erabaki zuen, izan ere, berak ez zituen sinetsi zurrumurru horiek eta bere gurasoak arriskuan ez jartzeko, Korintotik alde egin zuen. Bidaian, Layorekin egiten du topo baina ez zekien bere aita zela, ezta gutxiago ere Tebaseko erregea zela. Bidegurutze batean nor lehenago pasatuko eztabaidan hasi ziren, eta azkenean, Edipo Layorekin akabatu zuen. Beranduago, esfingearekin egin zuen topo, hau, moustro bat zen eta bere asmakizunak asmatzen ez zituzten guztiak hiltzen zituen. Honek honako galdegin zion:
- ¿Cuál es el ser vivo que camina a cuatro patas al alba, con dos al mediodía y con tres al atardecer?
Berak, gizakia zela erantzuna esan zion eta asmatu egin zuen. Izan ere, umeak gaztetan lau hanketan ibiltzen dira, beraunduago ibiltzen hasten direnean bi hankatan ibiltzen dira eta azkenik, helduak egiterakoan bastoia erabiltzen dute, beraz, hiru hanka dituzte.
Baina beste asmakizun bat ere galdetu zion:
- Son dos hermanas, una de las cuales engendra a la otra y, a su vez, es engendrada por la primera.
Edipok, eguna eta gaua erantzun zion eta asmatu egin zuenez, esfingerra oso haserre bere buruaz beste egin zuen eta Edipo Tebaseko enperadore izendatu zuten. Opari bezala, errege izendatu zuten eta Layoren emaztearekin ezkondu zen, hau da, Yocastarekin, bere benetazko ama. Lau ume izan zituzten: Polinices, Eteocles, Ismene eta Antígona. Beranduago, bi semeak borrokatu egingo ziren aitaren tronua lortzekotan.
Handik gutxira, "la peste" izeneko iturritea hiriburuan sartu zen, izan ere, Layo erregearen hiltzailea ez zekiten nor zen eta bere presentziak hiruburua kutsatzen zuen.
Edipo hiltzailea bilatu nahian azterketa ugari egin zituen eta Tiresias-ren laguntzaz baliatuz, jakin zuen Yocasta eta Layoren semea zela, eta gainera, bere aita hil zuela, beraz, bera zela benetako hiltzailea. Yocasta jakin zuenean Edipo bere semean zela bere buruaz beste egiten du jauregitik zintzilikatuz. Ikaratuta eta zigor bezala Edipok begiak ateratzen ditu Yocastaren soinekoaren orratzarekin eta Creonteri handik botatzeko agindua eman zion. Antígona, bere alaba bakarrik gidatzen dio bidea itsua delako. Obrau hau koro bat dauka non ikus-entzuleei mezu bat bidaltze die: "Que a nadie se le tenga por dichoso hasta que muera...".
Edipo tragedia grekoan
Edipo tragedia grekoan
Ediporen mitoaen arreferentzia zaharrenak Odisean aurkitzen dira, "Evovación de los muertos" izeneko kapituloan. Bertan, Epicasta, bere ama, morada de Hadesera joan zen intzestua purgatzera Edipo Tebaseko erreinaldian zegoen bitartean.
Ediporen tragedia Sófoclesek sortu zuen trilogia batean eta bertan Edipo Rey, Edipo en Colono eta Antígona konposatu zituen.
"Edipo Rey" konposizioaren hasieran, Edipo hiltzailea bilatzeko sahiakera ugari egiten ditu. Bere osaba Creonte Delfoseko Orakulora bidali zuen berarekin hitz egiteko. Handik bueltatzerakoan, Creontek Edipori eta herriari Delfoseko Orakuloak esandakoa transmititu zien; "los dioses exigen que las tierras mancilladas con el asesinato de Layo sean purificadas con el destierro del responsable del crimen". Hau da, hiltzailea aurkitu beharra zutela eta lurralde hartatik erbesteratu.
Orduan, Edipok hiltzailea bilatzeko ardura hartu zuen eta aurkitzen zutenean zigor gogorra jasango zuela, eta hori guztia bere zela hiltzailea jakin gabe. Momentu hartatik aurrera, eta protagonista ahalegin guztiak egiten zituenean hiltzailea aurkitzeko, Tiresias, Yocasta eta neskame bat asmo horri amore ematen sahiatu ziren. Hala eta guztiz ere, Edipok kasua argitu harte ez zuela amorerik emango argi utzi zuen.
Obran Tebaseko herrian, Edipok papel garrantzitsua izango du, izan ere, hiriko gobernarien erabaki politikoetan bere iritziak kontuan hartzen baitziren. Sófoclesek historioaren bukaeran protagonista bere burua ezagutzen du, erreatitatean nor den jakiten duelako (anagnórisis). Tentsio handiko momentuak daude: Edipo eta Tiresiasen gatazka, Creonte eta Ediporen eztabaida eta azkenik, Edipo eta Yocastaren konbertsazioa. Layorik Delfoseko Orakuloak esanda zion bere semeak hilko zuela eta ondoren amarekin ezkonduko zela. Orduan, menpeko bat bidali zuen semearekin akabatzeko, baina hau ez zen gai izan hori egiteko eta basoan zuhaitz batetik zintzilikatuik utzi zuen haurtxoa. Beranduago morroi batek aurkitu zuen eta beste guraso batzuei entregatu zien. Denboraren poderioz, heldua egin zenean, gizon bat hil zuen Tebaseko gurutzadan eta gizonn hori Layo zen. Edipok jakiten duenean nor hil duen begiak ateratzen ditu bere esku propioekin eta lurralde hartatik ihes egiten du bere alaba Antígonarekin, non berak lagunduko dio bizitzan aurera ateratzen begirik gabe geratzen zaizkion azkeneko urteetan.
Bizitzako azken urtean, Sófocles Edipo en Colono liburua idatzi zuen eta bertako protagonista kaleko askale bat zen non noraezean zebilen, gainera itsu zegoen eta Antígonaren eskutik zijoan beti. Azkenean, Atenasen ondoan zegoan baso batean hil zen eta bertan ohore askorekin lurperatu zuten. Obra honetan gatazka bat egongo da Ediporen bi semeen artean, hau da, Eteocles eta Polinices.
Bertsio ugari daude non Ediporen pertsonaia periodo desberdinetan azaltzen da antzinaroan. Erdi Aroan, Ediporen mitoaren bertsioak birik iraun zuten San Albano, San Gregorio eta San Julian kristau legendan.
Edipo Fílosoak, Goux (1988) proposatzen du Edipok arrazoiare boterea duela, azmakizun guztiak asma dezakeen bakarra dela eta Descartesekin gailurrera iritsiko dena.
Edipo literaturan, musikan eta zineman
Edipo literaturan, musikan eta zineman
Ediporen mitoa gaur egungo autore askori inspiratu die.
Obrak:
Edipo de Giovanni Andrea dell'Anguillara (1565)
Edipo de Pierre Corneille (1659)
Edipo de John Dryden y Nathaniel Lee (1678)
El Edipo romántico de August von Platen-Hallermünden (1828)
Edipo de Francisco Martínez de la Rosa (1829)
Edipo y la esfinge de Joséphin Péladan (1903)
Edipo y la esfinge de Hugo von Hofmannsthal (1906)
Edipo de André Gide (1930)
La máquina infernal de Jean Cocteau (1932)
Oedipe ou Le crépuscule des dieux de Henri Ghéon (1938)
La esfinge sin secreto de Ricardo López Aranda (1958)
Oedipe ou Le silence des dieux de Jean-Jacques Kihm (1961)
Edipori buruzko nobelak eta poemak
Le Roman de Thèbes - anónima del siglo XII
Edipo en el camino de Henry Bauchau (1990)
Edipo rey de Didier Lamaison (2006)
Mes Oedipes de Jacqueline Harpman (2006)
Layos, la historia de un mito griego de Josep Asensi (2009), Ediciones Evohé, ISBN 978-84-936908-1-6
Edipo musikan
Edipo en Colonna de Sacchini (1786) (ópera)
Edipo Re de Leoncavallo (1920) (ópera)
Oedipus Rex de Stravinsky (1927) (ópera)
Edipo de Tebas de Les Luthiers (1977) (canción cómica)
Oedipus de Regina Spektor del álbum Songs(2006)(canción)
The End de The Doors del álbum The Doors (álbum) (1967) (canción)
Edipo zineman
Edipo re de Pier Paolo Pasolini, 1967, con Franco Citti, Silvana Mangano y Alida Valli.[1]
Edipo re de Giuseppe de Liguoro, 1909
Edipo alcalde1996 película colombiana dirigida por Jorge Alí Triana
Edipo de Raoul Ruiz 2004,
Ediporen konplexua
Ediporen konplexua
Artikulu printzipala
Mito hau Sigmund Freuderi inspiratu zuen complejo de Edipo teorian. "Sueños"-ren interpretazioan (1900) Freudek Ediporen mitoa eta komplexuaren artekeko harremana aurkitu zuen. Berak honako hau esaten zuen; “Si Edipo Rey es capaz de conmover al lector moderno, como a sus contemporáneos los griegos, es porque el efecto de la tragedia… no depende del conflicto entre el destino y la voluntad humana, sino de la naturaleza peculiar del material que se revela…”
Page updated
Report abuse