Pablo Neruda

Ricardo Eliécer Neftalí Reyes Basoalto goitizenez ezagutu eta ondoren Pablo Neruda izen zehatza ezarri zuena 1904ko uztailaren 12an Parralen jaio zen eta 1973ko azaroaren 23an Santiagon (Txile) hil zen.Poeta txiletar hau bere mendeko beste batzuekin batera hoberetsi zuten eta politikan Errepublikaren Senatari izandakoa, Kontseiluan parte hartu zuen Alderdi Komunistan eta goberguburu autagaia ere izan zen. Nerudak irabazitako edo eginiko askotariko lanaren ondorioz, sari asko irabazi zituen, esate baterako, Literaturako Nobel Saria 1971n eta Oxford Univertsitateko Honoris Kausako Doktoratua jaso zuen. Harold Bloomeko esan zuen bezala, " hemisferioko mende bereko edozein poeta ezin da berarekin alderatu".

Lehenengo urteak

Jose del Carmen Reyes Moralesen semea, trenbide langilea eta Rosa Neftali Basoalto Opazo irakaslea,tuberkulosi batengatik hil zen Nerudak hilabete bat zuenean. 1906an familia Temucora lekualdatu zuten eta bertan Trinidad Candia Marverde bere testuetan "mamadre" izenen deitzen zuenarekin ezkondu zen bere aita. Temucoko baso, laku,erreka eta mendiak beti hartuko ditu kontuan Nerudak bere testuetan.

1917an "Irrika eta perseberantzia" izenburuarekin bere lehengo idazlana argitaratu zuen Temucoko "La Mañana" izeneko aldizkarian. Hiri honetan bere bizitzako gehiengo lanak egin zituen eta ondoren Crepusculario izena ezarritako liburu batean sartu zituen.

1918 eta 1919 bitartean "corazon salvaje" izeneko aldizkarian hainbat poema idatzi zituen; adibidez, Corre-Vuela de Santiago Neftali Reyes ezizenarekin.

1919an, hirugarren postua lortu zuen Comunion Ideal poemarekin Mauleko Lore Jokoetan. 1920an, berriz, Selva Austral aldizkariarentzako hasi zen lanean. Garai berean, Gabriela Mistrali ezagutzen du eta hitz hauek esaten ditu: "... berak errusiar literaturako jende handienetarikoak irakurtzea eginarazi zidan eta horrek niregan eragin handia izan zuen". Urrian, bere lan guztiak Pablo Neruda ezizenarekin siñatzen zituen. Ezizen baten bilaketa hori bere aitarengatik zen, ez baitzuen onartzen bere semearen lana, beraz, eta ondoezin hori sahiesteko ezizen hori ezarri zuen.Nerudiano batzuen ustez, Nerudaren ezizen hori hautatzea Jan Nereuda poetar txekiar batengatik dator, baina, Enrique Robertsonen ustez Pablo Sarasatek Wilme Norman-Neruda biolin joleari dedikatutako partitura batzuk ikusteko aukera izan zuelako ezarri zuen.1921ean Santiagon finkatzen da eta frantseseko pedagogiako ikasketak burutzen ditu Txileko unibertsitate pedagogiko batean non "La cancion de fiesta" izeneko poemarekin bere lehengo saria irabazten duen;ondoren, Jubentud izeneko aldizkarian algitaratu zen. Azkenik, 1923an Crepuesculario argitaratzen du.

1924an, hain ospetsua den "Veinte poemas de amor y una cancion desesperada" argitaratzen du,non modernismoaren eragina oraindik ere azaltzen den. Ondoren,1926an,abangoardisten eragina azaldu zuen berak argitaratutako hiru liburuetan: "El hanitante y su esperanza", "Anillos" (Tomas Lagoren laguntzarekin) eta " Tentativa del hombre infinito".1927an, bere diplomatikako ikasketarekin hasten da kontsula bilakatzen Rangunen, Byanmarean eta gero Sri Lankan, Javan, Singapurean, Buenos Airesen, Bartzelonan eta Madrilen ere bai. Berak egindako bidai guztietan, Buenos Airesen Federico Garcia Lorca ezagutzen du eta Bartzelonan Rafael Albertiri. Berak sortutako poema guztiak aldarrikatzen ditu "poesia impura" izena ezarriz eta Surrealismoarekin sahiakuntzak egiten hasten da.1935ean, Manuel Altolaguirrek Nerudari "Caballo verde para la poesia" aldizkariaren esku utzi zion eta bertan "Generacion del 27" taldean parte hartutako poetak zeunden. Azkenik, urte berean madrilen argitaratutako "Residencia en la tierra" azaldu zen.

1930eko abenduaren 6an Maria Antonieta Haagenar Vogelzanzrekin "Maruca" ezkontzen da eta elkarketaren ondorioz,1934an Malva Marina Trinidad jaiotzen da eta 1943an hil zen zortzi urte zituela hidrozefaliaren gaixotasunarekin jaio zelako. 1936an, Haagenar eta Neruda banandu egiten dira (Mexikon banantzen dira,baina, txileko justiziak ez zuen onartu).

Espainiako Gerra Zibila

1936an Espainiako Gerra Zibila hasten da. Gerratea eta Garcia Lorca bere lagunaren erailketarengatik oso hunkituta geratu zen, Neruda mugimendu errepublikanoekin konpromisoa hartu zuen lehendabizi Espainian eta gero Frantzian eta bertan "España en el corazon"(1937) idazten hasten da.Urte berean Txilera itzultzen da eta bere poesia hurrengo garaierako politikan eta gizartearekin zerikusia izango du, hori dela eta, salmenta gero eta handiagoa izango da.

1939an, Aguirre Cerda presidenteak,Parisen kontsul berezi izendatu zuen Espainiaren inmigraziorako eta bertan Winnipeg proiektuko kudeatzaile izan zen. Proiektu hori 2.000 inmigrate inguru Frantziatik Txilera eramango zituen barku batean zatzan.Ondoren, Mexikoko kontsul orokorra izandatu zuten, non bere "Canto general de Chile" berridazten duen hegoamerikako poema batean bihurtzen. "Canto General" izena duen obra, 1950an argitaratu zen Mexikon eta izkutuan Txilen ere bai.15 literatur zikloetan banatuta dauden 250 olerkik osatzen dute eta, Nerudaren ustez, hauxe da ekoizpen artistikoaren oinarria.Argitaratu egin ondoren, "Canto General" hamar hizkuntza ezberdinetara itzuli zen. Ia poema guztiak egoera zailetan idatzitakoak ziren, Neruda Txileko mugimendu komunistak Nerudaren atzetik zeudenean eta estatuko "seguritatezko legeak hausteagatik eta Gonzalez Videla presidentea iraintzeagatik salatu zuenean".

Ikasketa politikoak

1943an,Txiletik itzulitakoan -urte hartan Delia de Carrilrekin "La Hormiguita" ezkondu zen Mexikon,baina, ez Txileko justiziak zuen onartu lehendik "Maruca"rekin ezkontza legez kanpokoa aitortu zuten eta- Nerudak Txileko Nazioarteko Literaturako Saria jaso zuen 1945an.Urte bereko martxoan, Errepublikako Senatari aukeratu zuten Tarapaca eta Antofagasta herrialdetan. Uztailean,Txileko Alderdi Komunistekin sartu zen, non bertan bere bi lehiakide zeuden; Pablo de Rokha eta Vicente Huidobro poetak.

Presidenteen hautapena egitean 1946an, Alintza Demokritikoa nagusitu zen;erradikal, komunista eta demokratak hautatutakoa eta Gabriel Gonzalez Videla ezarri zuten agintean. Azken honek, greban zeuden minetako langileen aurka eragindako errepresioek, Neruda Senatuan protesta egitera eramango zuen.

Antzinako aliatu komuniztak Gonzalez Videlako gobernuaren jazarpena eduki zuten Demokraziaren Defentsarako Legearen bidez eta horrek, 1948ko irailaren 3an Alderdi Komunista debekatzea ekarri zuen. Neruda presidenteko antagonista indartsuena bihurtzen da Senatuan hitzaldiak ematen eta atzerrian artikulu edo idazlanak idazten Gobernuaren aurka "El Siglo" Txileko aldizkaria zentsuratu egiten zutelako.Nerudak Gonzalez Videlari buruz oso gogor egin zuen "Zuhurra" deitu,nazien laguna izan zela, herria enpresa amerikarrei saldu eta gainera, honen emaztea ere aipatzen du Rosa Markman, Bigarren Mundu Gerran Europan bizi ziren bitartean bere jatorri judutarrak izkutatzeagatik eta txirotutako europar diamantek erosiz eta bere seme-alabak hego amerikako famili dirudunekin ezkonduz aberasteagatik ere salatzen du.

"Txileko krisi demokritikoa oharpide gogor bat da gure kontinentearentzako" artikulu hau famatua izan zen, ondoren " Ezkutuko gutuna milioi gizonentzat" izena hartu zuen eta Caracaseko "El Nacional" aldizkarian argitaratu zen.Honek, gobernuak epaimahiari Neruda senatariaren partetik lege-hauste bat "Txile iraintzeagatik atzerrian eta lehen mandatariari iraintzeagatik" eskatzera eragin zuen. Hori dela eta, Neruda atxilotzeko agindua eman zuen eta horregatik erbesteratu egin behar izan zuen.

Erbesteratzea

1949ko udazkenean,Nerudak bidaia bat burutzen hasi zen politikaren jazarpenarengatik ihes egiteko.Horregatik hilabeteak pasa zituen isilpean Santiago, Valdivia eta Futronon, non Txiletik Argentinara joaten da zaldi baten gainean eta ia ia ito egin zen Curringue erreka zeharkatzean.

1952ko abuztuaren 12an Almatrichera itzultzen da eta bertan sari bat irabazi zuen."Los versos del capitán" argitaratzen du eta 1954an, "Las uvas y el viento" eta "Odas elementales". 1953an, "Herrien Arteko Bakearen Stalinen saria" irabazten du eta 1955ean Matilde Urrutiarekin bizitzera joan zen Delia eta Neruda banandu zirenean. 1965ean Oxfordeko Unibertsitateak honoris causako titulua ematen dio.

1966 arte ezin izan zuen Matilde Urrutiarekin ezkondu Maruca Reyes bere lehengo emaztearengatik,1965eko martxoaren 27an hil baitzen Holandan. Ezkontza zibila izan zen berain etxe pribatuan Isla Negran.

1969.urtean Txileko hizkuntza akademiaren "ohorezko kide" izendatzen zaio.Urte berean, presidentetzarako kanpaina burutzen zen bitartean(1970),Alderdi Komunistak hautagai posible hautatzen dute, baina, uko egiten dio Salvador Allenderen, hautagai popularraren, alde dagoelako.Honek 1970ko hauteskundeetan irabazle atera zen.

Literaturako Nobel Saria

1971ko urriaren 21ean Literatutako Nobel Saria irabazi zuen eta Stockholmera joan zen jasotzera urte bereko abenduaren 10ean.Berak hau esaten zuen: “El anciano monarca nos daba la mano a cada uno; nos entregaba el diploma, la medalla y el cheque (...) Se dice (o se lo dijeron a Matilde para impresionarla) que el rey estuvo más tiempo conmigo que con los otros laureados, que me apretó la mano con evidente simpatía. Tal vez haya sido una reminiscencia de la antigua gentileza palaciega hacia los juglares”. Nerudari ustekabez hainbat idazleek berari miresten diotela esan zioten eta horien artean; Octavio Paz, Gumercindo Arguaye eta Gabriel Garcia Marquez ziren.

Heriotza

Jendearen aurrean agertu zen azkeneko alfia 1972ko abenduaren 5ean izan zen, herri txiletarrak omenaldi bat egin ziotenean.

1973an, bere osasunarengatik bere kargua utzi egin behar izan zuen eta irailaren 19an oso gaizki jarri ondoren,azkenean, Pablo Neruda 22:30tan hil egiten da Santa Maria Santiagoko Klinikan prostatako minbizibaten ondorioz.

Egun gutxi lehenago, irailaren 11an, Allenderen gobernua kargutik kendua izan zen Augusto Pinochet buru zela egindako estatu kolpe batez, eta Santiagoko Nerudaren etxea arpilatua izan zen eta bere liburuak erreak.Bere hileta-elizkizuna hilerri orokorrean egin zen, metrailadoreak zituzten militarrez inguratuta.Hala ere, garrasi ugari entzuten ziren bere eta Salvador Allenderen alde, "La Internacional" doinuaz lagunduta.

Apiril aldera Parisera iritsi zen ezkutuan eta lagun batzuen laguntzarekin;adibidez,Picasso bere egoera erregulatzea lortu zuen. Berriro ere publikoki agertzen da eta Bakerako Munduko Kontsua izendatu zuten.Europan zehar bidaia asko egiten ditu Delia del Carril izeneko bere emaztearekin: Txekoslovakia, Sobietar Batasuna, Polonia, Mexiko,Errumania, India, Italia... Munduko Bakerako Mugimendu Parteartzaileko II Kongresuan, Pablo Picasso, Paul Roberson eta beste batzuekin batera Munduko Bakerako Sari Internazionala irabazi zuen "Que despierte el leñador" poemarekin.Beranduago, Txilera itzultzean, 1953.urtean " herrien arteko pakea finkatzearen Stalin saria" jaso zuen.Erbesteratu zenean Capri eta Napolesen bizi izan zen Matilde Urrutia bere etorkizunetko emazte berriarekin, eta bertan Txilera itzultzeko ahalmena zuela esan zioten eta 1953ko abuztuaren 12an itzuli egin zen. Bertan, Delia del Carril bere egungo emazteak ekitaldi batzuekin ongietorria eman zion.Txilera Itzulera

Obrak

Bizirik publikatuak

    • Crepusculario. Santiago, Ediciones Claridad, 1923.

    • Veinte poemas de amor y una canción desesperada. Santiago, Editorial Nascimento, 1924.

    • Tentativa del hombre infinito. Santiago, Editorial Nascimento, 1926.

    • Anillos Santiago, Editorial Nascimento, 1926. (Prosa poética de Pablo Neruda y Tomás Lago.)

    • El hondero entusiasta Santiago, Empresa Letras, 1933.

    • El habitante y su esperanza. Novela. Santiago, Editorial Nascimento, 1926.

    • Residencia en la tierra (1925–1931). Madrid, Ediciones del Árbol, 1935.

    • España en el corazón. Himno a las glorias del pueblo en la guerra: (1936–1937). Santiago, Ediciones Ercilla, 1937.

    • Nuevo canto de amor a Stalingrado. México, 1943.

    • Tercera residencia (1935–1945). Buenos Aires, Losada, 1947.

    • Canto general. México, Talleres Gráficos de la Nación, 1950.

    • Los versos del capitán. Imprenta L'Arte Tipografica, Napoli, 1952, 184 pp.

    • Todo el amor. Santiago, Editorial Nascimento, 1953.

    • Las uvas y el viento. Santiago, Editorial Nascimento, 1954.

    • Odas elementales. Buenos Aires, Editorial Losada, 1954.

    • Nuevas odas elementales. Buenos Aires, Editorial Losada, 1955.

    • Tercer libro de las odas. Buenos Aires, Losada, 1957.

    • Estravagario. Buenos Aires, Editorial Losada, 1958.

    • Navegaciones y regresos Buenos Aires, Editorial Losada, 1959.

    • Cien sonetos de amor. Santiago, Editorial Universitaria, 1959.

    • Canción de gesta. La Habana, Imprenta Nacional de Cuba, 1960.

    • Poesías: Las piedras de Chile. Buenos Aires, Editorial Losada, 1960.Las Piedras de Pablo Neruda

    • Cantos ceremoniales. Buenos Aires, Losada, 1961.

    • Memorial de Isla Negra. Buenos Aires, Losada, 1964. 5 volúmenes.

    • Arte de pájaros. Santiago, Ediciones Sociedad de Amigos del Arte Contemporáneo, 1966.

    • Fulgor y muerte de Joaquín Murieta. Santiago, Zig-Zag, 1967. La obra fue escrita con la intención de servir de libreto para una ópera de Sergio Ortega.

    • La Barcarola. Buenos Aires, Losada, 1967.

    • Las manos del día. Buenos Aires, Losada, 1968.

    • Comiendo en Hungría. Editorial Lumen, Barcelona, 1969. (En co-autoría con Miguel Ángel Asturias)

    • Fin del mundo. Santiago, Edición de la Sociedad de Arte Contemporáneo, 1969. Con Ilustraciones de Mario Carreño, Nemesio Antúnez, Pedro Millar, María Martner, Julio Escámez y Osvaldo Guayasamín.

    • Aún. Editorial Nascimento, Santiago, 1969.

    • Maremoto. Santiago, Sociedad de Arte Contemporáneo, 1970. Con Xilografías a color de Carin Oldfelt Hjertonsson.

    • La espada encendida. Buenos Aires, Losada, 1970.

    • Las piedras del cielo. Editorial Losada, Buenos Aires, 1970.

    • Discurso de Estocolmo. Alpignano, Italia, A. Tallone, 1972.

    • Geografía infructuosa Buenos Aires, Editorial Losada, 1972.

    • La rosa separada. Éditions du Dragon, Paris, 1972 con grabados de Enrique Zañartu.

    • Incitación al Nixonicidio y alabanza de la revolución chilena. Santiago, Empresa Editora Nacional Quimantú, Santiago, 1973.

    • Geografía de Pablo Neruda. Editorial Aymá, Barcelona, 1973. Glosas autógrafas de Neruda, Fotos de Sara Facio y Alicia D'Amico.

Hilondoren publikatuak

    • El mar y las campanas. Editorial Losada, Buenos Aires, 1973

    • 2000. Editorial Losada, Buenos Aires, 1974

    • Elegía. Editorial Losada, Buenos Aires, 1974.

    • El corazón amarillo. Editorial Losada, Buenos Aires, 1974

    • Jardín de invierno. Editorial Losada, Buenos Aires, 1974.

    • Confieso que he vivido. Memorias. Barcelona, Seix Barral, 1974. (autobiografía)

    • Cartas de amor de Pablo Neruda. Ediciones Rodas, Madrid, 1975.

    • Para nacer he nacido. Editorial Seix Barral, Barcelona, 1978.

    • Cartas a Laura. Centro Iberoamericano de Cooperación, Madrid, 1978.

    • Poesías escogidas. Biblioteca Premios Nobel. Aguilar S.A. de ediciones, 1980.

    • El río invisible Editorial Seix Barral, Barcelona, 1980.

    • Neruda/Eandi, Correspondencia durante Residencia en la tierra. Editorial Sudamericana, Buenos Aires, 1980.

    • El fin del viaje. Editorial Seix Barral, Barcelona, 1982.

    • Pablo Neruda, Discursos Parlamentarios. (1945-1948). Editorial Antártica, Santiago, 1997.

    • Pablo Neruda, Cuadernos de Temuco Seix Barral, Buenos Aires.

    • Pablo Neruda, Prólogos. Editorial Sudamericana, Santiago, 2000.

    • Pablo Neruda, Epistolario viajero. (1927-1973)Editorial RIL, Santiago, 2004.

    • Pablo Neruda en O’Cruzeiro Internacional. Editorial Puerto de Palos, Santiago, 2004.

    • Pablo Neruda. Yo respondo con mi obra: Conferencias, Discursos, Cartas, Declaraciones. (1932 - 1959). Ediciones Universidad de Salamanca, Salamanca, España, 2004.

    • David Bautista. Yo respondo con mi obra: tus ojos, Discursos, Cartas, Declaraciones. (1932 - 1959). Ediciones Universidad de Salamanca, Salamanca, España, 2004.

    • Pablo Neruda, J.M. Coetzee, W. Faulkner, Doris Lessing, G.G. Márquez, Discursos, Alpha Decay, Barcelona, 2008.

Bitxikeriak

* Isabel Allendek egindako "La casa de los espiritus" 1983an zinean botatakoa Neruda deskribatzen du.

* Ernesto Guevarak asko miresten zuen Pablo Neruda.

* Txilen bere aurpegia txanpon batean agertzeko eztabaidatzen ari dira.

Beste guztiak gaztelanian ikusteko: http://es.wikipedia.org/wiki/Pablo_Neruda#Curiosidades

Erreferentziak

    1. ↑ a b c d e f g h FUNDACIÓN PABLO NERUDA.. «biografía.».

    2. ↑ A Reading in Honor of Pablo Neruda's Centennial

    3. ↑ Bloom, 488

    4. ↑ a b c d Universidad de Chile. «La vida del poeta: Cronología.».

    5. ↑ a b c d Memoria chilena.. «Pablo Neruda (1904-1973).».

    6. ↑ Schidlowsky, David: "Neruda y su tiempo". RIL editores, Santiago de Chile 2008, pág. 41-43.

    7. ↑ Schidlowsky, David: "Neruda y su tiempo". RIL editores, Santiago de Chile 2008, volúmen 1, pág. 15 y pág. 532.

    8. ↑ Schidlowsky, David: "Neruda y su tiempo". RIL editors, Santiago de Chile 2008, Tomo1, pág. 712 y 717s.

    9. ↑ El poeta fugitivo volvió a Futrono

    10. ↑ Schidlowsky, David: "Pablo Neruda y su tiempo", RIL editores, Santiago de Chile 2008, Tomo II, capítulo "Cronología de la vida y obra de Pablo Neruda"

    11. ↑ Schidlowsky, David: "Pablo Neruda y su tiempo", RIL editores, Santiago de Chile 2008, Tomo II, pág. 847-857

    12. ↑ http://www.pagina12.com.ar/diario/contratapa/13-129018-2009-07-29.html La entrevista con el escritor se hace amable y amplia. Borges deja volar al taumaturgo y derrocha inteligencia y picardía. Así las cosas y agotando la poesía, se cae en Neruda. El periodista, rápido en la observación y, quizá, descartando que la opinión a emitir contará con la aceptación de su par, suelta unas palabras claramente críticas para el diplomático chileno: “Pero Neruda... tiene ese costado político que echa a perder su poesía...”. A lo que Borges, reacomodándose en el sillón y colocando la cara en dirección al periodista, y muy en lo suyo, maestro en descolocar defensas, luego de haber denostado al Quiroga narrador y de haber calificado a Lorca de “andaluz profesional”, como si le molestara lo que habría de decir, respondió: “Bueno, usted sabe..., yo creo... que..., quizás ese costado político sea lo mejor de su poesía...”

Bibliografia

    • Schidlowsky, David: "Pablo Neruda y su tiempo. Las furias y las penas". 2 Tomos, RIL editores, Santiago de Chile 2008. ISBN 978-956-284-629-5.

    • Fernández Cozman, Camilo: "La poesía hispanoamericana y sus metáforas". Universidad de Murcia, Murcia 2008.

    • Westermeyer Izquierdo, Roberto: "Informe sobre la ruta de Neruda". julio de 2007.

    • Bloom, Harold. "El canon occidental". Editorial Anagrama, 2005. ISBN 94-339-6684-7.

    • Cuaderno de viaje de don Víctor Bianchi.

Kanpoko loturak