DEEL 1 : UITTREKSELS uit diverse geschriften
Schans van As
Lechtenschans (Bocholt)
"Anno 1585 juny is verdragen tusschen de gemeijntenaeren dat men souden mogen kappen drij boomen, ten minste schade, om de selve te gebruijcken als barieren op de grensen van de jurisdictie van Bocholt, alwaer in die tijden grachten op de frontieren waren opgeworpen, en maer eene vaert voor eene karre open bleef, om de voors. boomen te hangen als barieren en also Bocholt te sluijten voor partijen troepen en andersints".
Waterschei (Genk)
Oude schans (Zelem)
In de burgemeestersrekening van Zeelhem wordt in 1672 vermeld:
Broekkantschans (Opglabbeek)
Kleine Brogelschans (Peer)
Reeds in 1593 is er melding van een "scantse" in Kleine Brogel. Zij moet reeds vroeger door de gemeente zijn opgericht. De schans bezat een poort en een brug (herstellingswerken uit 1754 zijn gekend).
Houterschans (Wijchmaal - Peer)
De schanspoort werd vermeld in 1784.
Schans in Assent
Gerheide (Balen)
In 1637 verleende prelaat Nikolaas Brolis, abt van Averbode, aan de inwoners van de wijk Balen-Gerheiden de toelating om een schans op te richten.
Kort samengevat lezen we in deze tekst het volgende: Er mag in Gerheide een schans worden opgericht met vesten en grachten en een oppervlakte van 2 zillen. Er diende een ophaalbrug voorzien te worden en elke schansgezel mocht zijn gedeelte betimmeren met een huis, stal en hut. De pachter van Gerheide had recht op een dubbele plaats evenals de prelaat of het Godshuis.
Bokkenrodeschans (Meerhout)
In 1634, twaalf jaar na het eerste (huur-)akkoord, werd dit aangevuld en uitgediept. Was dit omdat er nieuwe eigenaars waren of uit noodzaak omdat de vorige voorwaarden niet werden nageleefd? Er werd uitdrukkelijk vermeld dat op het perceel hutten mochten getimmerd worden. Ter beveiliging mocht een ophaalbrug geïnstalleerd worden en de wallen rond de schans mochten verhoogd worden met russen uit de beemd.
In 1634 maken Henrìch coymans en Elisabeth Truyens, schoonzoon en dochter van Peeter Truydens een aanvullend akkoord.
”Boven dese voogaede Concitien syn die van Bockenrode alsnu noch naerder veraccordeert met Mr Henrieh coymans man van Elisabeth Truyens peetersdochter datte gemeyne nabueren dese scansse sullen mogen betìmmeren met boyen aft hutten‚ een optreckende brugge maeken indient hen beliefft, inden beempt russen mogen steken ter minste schaden over de wallen van de scransse te hoogen ist noot.
Genebroek (Meerhout)
Dorpsschans (Gestel-Meerhout)
In 1722 werd er geruzied over het gebruik van de schuur op de schans. Sinds 1299 had de abdis van Maagdendaal het tienderecht gekregen in Meerhout. Om deze tienden te innen had ze hier ter plaatse tiendepachters aangesteld. Ze hadden deze graantienden verzameld in een schuur op de schans. Dit was blijkbaar niet naar de zin van de zavelmeesters van Gestel, want in hun naam riep de vorster "publiekelijk ten puyen" dat "niemand van de tiendepachters van Gestel soude hebben te voeren tiendegranen over de brugge der schansse".
Boshoven (Weert-NL)
In de periode 1649-1650 werd de ophaalbrug vernieuwd door de timmerman Hendrick Verstralen op kosten van het stadsbestuur (Burgemeestersrekening).
DEEL 2 : UITTREKSELS uit SCHANSREGLEMENTEN
De kapitein.. moet... de wacht, de brug, de vestingswal ... inspecteren.
Zelem
Geenmeer / Oude Schans (Meldert)
Houthalen
Genebos (Lummen)
Genebroek (Meerhout)
Lechtenschans (Bocholt)
Moeselschans (Weert)
Elsenschans (Neer - NL)