Hoekbastions

Tijdens de tachtigjarige oorlog werd een hele linie aan militaire versterkte forten opgeworpen tussen de Staatse en Spaanse linies.

O.a. Simon Stevin laat uitgebreide manuscripten na met studies over vestingbouw met bastions, ravelijnen, katten, droge en natte grachten… Ook Scherpenheuvel werd begin 17de eeuw uitgebouwd als een versterkte (Mariale) vesting, waarna het uitgroeide tot het grootste bedevaartsoord in Vlaanderen. Allicht hebben sommige kempenaars ooit een dergelijke militaire vesting aanschouwd of misschien moeten mee helpen aan de noodzakelijke grondwerken. Of zijn op bedevaart geweest...

Hoekbastions zijn nog herkenbaar op kaarten of in situ bij de schansen van Stelen (Geel), de Rodeschans en de Kelbergenschans (Schaffen), de Ouden Beemdschans (Vorst), Gelendel (Westerlo), de Waterscheischans en de Sledderloschans (Genk), de Gerhoevenschans (Kwaadmechelen), de Hasseltseschans en de Hoverseindeschans (Overpelt), de Lindeschans (Peer), de Stalkerschans (Zutendaal). In Nederland bij de schans van Beesel, de Kreijel- en de Ulikerschans (Nederweert), De Einde- en Onderschans (beiden in Helden), de schans van Swalmen (Roermond) en de Leunse schans (Venray). In Duitsland mogelijk ook bij de Harzbeckerschanz en de Niers-Nette-Niederung schanz.

Dergelijke bastions vormden allicht enkel een uitstulping in de omwalling van waaruit men net een iets beter zicht had op de aangrenzende walzijden. Er zijn nog geen aanwijzingen gevonden van formele versterkende constructies op deze hoeken. De militaire schansen waren naakt, terwijl de boerenschansen bewust begroeid waren. Of men veel aan gezichtsveld won door zulk bastion, dient dan ook erg in vraag gesteld, zelfs al was de begroeiing beperkter dan bij de gerestaureerde schans van Waterschei (zie foto). Vooral een aantal voorstellingen van Nederlandse schansen vertonen veel gelijkenis met militaire schansen, zodat tevens de vraag dient gesteld of de voorstelling wel werkelijkheidsgetrouw is en zich niet heeft gespiegeld aan de talrijke militaire bastions.