Schansperceeltjes

Wat moeten we ons voorstellen bij de opdeling van het schansterrein? Het lijkt niet onlogisch dat er min of meer duidelijke grenzen worden afgesproken tussen de individuele kavels om betwistingen te voorkomen. En zelfs zonder afspraken zal men door inname met een bouwsel en vee wel een afbakening afdwingen. Net als buiten de schans zal de iets grotere boer ook iets meer ruimte opeisen. In de Atlas der Buurtwegen (ca. 1845) zijn voor enkele schansen de opsplitsing in kleine perceeltjes nog weergegeven: de Paelderschans (Paal), de Koerselse schans, de Stalse schans, de Vurtense schans (alle 3 in Koersel), de Winterslagschans (Genk), de Nieuwe schans te Zelem, de Nieuwe en Oude schans te Linkhout, de Dorpsschans en de Ubberselschans (Heusden), de schans van Mellaer (Lummen), de Geenmeerschans (Meldert) en de Stalkerschans (Zutendaal). Op het kadasterplan is dit geëvolueerd, maar er zijn nog steeds een aantal van deze perceeltjes herkenbaar. Een aantal werd samengevoegd ten gevolge van het verkleinen van het aantal eigenaars.

Op de Koerselse schans (Dorp) is er een rondlopende doorgang. De kleinste perceeltjes die nu nog overblijven gaan van 4.00m x 7.80m (31m²) tot 6.80 x 9.50m (65m²). Op de Stalse schans zijn de percelen meer verschillend van vorm met twee doorgangswegen. De kleine perceeltjes zijn mogelijk nog origineel en variëren van ca. 5.00m x 12.70m (64m²) tot 5.20m x 20.00m (104m²). Op de Vurtense schans zijn rechthoekige perceeltjes gerangschikt langs een centrale doorgang. Ze hebben een breedte van ca. 5.50m tot 7.70m op een diepte van 24.00m. Dit levert perceelsoppervlaktes op van 132 tot 185m². Enkele percelen zijn gehalveerd (84m²). In Heusden dorp is er één centrale doorgang met percelen in ordegrootte van 3.00m x 9.00m (14m²) tot 7.50 x 10.00m (75 m²). Op de Stalkerschans is er nog één resterend klein perceeltje van ca. 5.00m x 22.00m (110 m²). Misschien zijn sommige van de voorgestelde kaveltjes reeds een samenvoeging van nog kleinere voorafgaande perceeltjes. Maar het is duidelijk dat de perceeltjes behoorlijk klein waren. Zo zijn er op zowel de Koerselse als de Stalse schans een vijftigtal perceeltjes weergegeven. Het oude kadastrale minuutplan van de schans van Boshoven (NL-Limburg, Weert) geeft zelfs 120 schansperceeltjes weer (zie navolgende foto) !

In het reeds eerder genoemde archeologisch RAAP-onderzoek zijn op de Hoevereindeschans van Houthalen kleine greppeltjes terug gevonden mogelijkerwijze bedoeld als afbakening van de perceeltjes.

Andere perceelsverdelingen zijn natuurlijk steeds mogelijk maar allicht niet meer te achterhalen bij gebrek aan stukken. Maar een schikking rond een groot binnenplein lijkt eerder onwaarschijnlijk gezien de veelal beperkte beschikbare ruimte.

Wat wel als mogelijk scenario dient gezien is dat de schans niet de ganse tijd operationeel was en in rustigere periodes werd verhuurd. Opbrengst was belangrijk voor de schanskas gezien noodzakelijke onderhoudswerken. Naarmate de schansperiode vordert en vooral in de achttiende eeuw, wanneer de schansen minder en minder gebruikt worden, zijn er steeds meer verwijzingen naar verhuring of verpachting van grachten en vijvers voor visopbrengst, de houtkap van de wallen en verhuring van het schansveld.