Tongeren (Rutten-Hamal)

Historiek: de heerlijkheid Hamal was een vrij gebied van het Keizerrijk. Ze ontstond door het uit elkaar vallen van het keizerlijk domein Herstal. Willem, genoemd de Rijke, is de oudst gekende vertegenwoordiger van het geslacht van Hamal. Rij leefde op het einde van de 12de eeuw. Zijn zoon, Daniël van Hamal, genoemd: senior (= seigneur) de Castro, overleed in 1252. Het woord castrum wijst zeker op een belangrijker versterking dan de nog bestaande donjon. Vanuit de 16de eeuw dateert een voorstelling van een kleine burcht bestaande uit een rechthoekige omheining met drie hoektorens, waarvan één grotendeels afgebroken, de vierkante donjon als vierde hoektoren, woongebouwen en een poortgebouw met ophaalbrug, het geheel omringd door een brede gracht. Het kasteel van Hamal wordt voor het eerst expliciet vermeld toen Frederik II op 27 augustus 1214 vóór het kasteel van Hamal verscheen. Hendrik I, hertog van Brabant, heeft er zich met Frederik II verzoend. Tijdens de opstand van de Luikenaars tegen Englebert de La Marck in 1346, werd het kasteel van Hamal, toen in het bezit van Jan van Hamal, neef van de prinsbisschop, volgens Jan van Hoksem, door de Luikse milities belegerd en verwoest. Nog volgens de kronijken was Hamal toen een grote vlakteburcht, omringd met water, voorzien van verdedigingswerken en een goed garnizoen. De grachten werden bij deze belegering geledigd en met grond opgevuld om de oorlogsmachines tot bij de muren te kunnen brengen. Het kasteel werd vervolgens in brand gestoken en verwoest. Een andere kronijk van 1581 zegt: item ceux du chasteau voyants quil nauraient aulcun secours et que les bombardes de Herstal et de Rocourt et les engins et mangonneaux avaient abbattus grande partie du chasteaux, il se rendirent eulx et leurs biens en la discrétion du pays et furent emenés prisonniers en Aigremont, qui appartenait à seigneurs Loys d' Agimont, et alors abbattirent Liégeois le chasteau de Hamale. Ook volgens de Kronijk van de abdij van Sint-Truiden werd het kasteel met de grond gelijk gemaakt.