Grachten

Breedte en diepte van de grachten zullen zeker verschild hebben. Bij archeologische opgravingen in Zutendaal (Dalerschans) bleek de grachtdiepte al bij al erg beperkt te zijn geweest. Bij boringen op de Hoolsterbergschans in Balen in 1989 werd een grachtdiepte van 2.50m vastgesteld maar slechts met een waterdiepte van 90cm. In Gerhees (Ham) werd op basis van boorprofielen de grachtdiepte op 1.20 tot 1.60m vastgesteld.

Het feit dat niemand werd toegestaan om de diepte van de grachten te meten, duidt ook wel op dit teer punt: Niemand mag door de grachten gaan of de diepte ervan meten, op de boete van 6 gulden. De tweede en derde vaststelling dubbel tarief. (schansreglement Zelem). Bij de Moeselschans (Weert, NL) had men blijkbaar minder problemen met water. Hier stelt art. 19 van het schansreglement: Een ieder moet zijn deel van de gracht goed zuiver houden en het zand uitschieten en de boorden van de wal onderhouden.

Steeds was er een ingenieus systeem van waterbevoorrading en erg vaak was er nog een (schans-)vijver in de buurt. Een logische gevolg van de inplantingskeuze of een reserve aan water zoals bij molenvijvers? Dat de benaming een later toponymisch gegeven zou zijn voor de vijver die in de buurt van de schans lag, doet hieraan geen afbreuk.

In 2009 werden 7 schansen: de Kelbergenschans (Schaffen), de schans van Niel-bij-As, de Korspelseschans (Beverlo), de Hezerschans (Zelem), de Hoevereindeschans (Houthalen), de Broekkantschans (Opglabbeek) en de Kolverenschans (Zonhoven) onderzocht door het archeologisch bureau RAAP in opdracht van het agentschap R.O. Vlaanderen. Hierbij werden via boringen doorsnedes gemaakt van schans en grachten. De vastgestelde grachtbreedtes varieerden hier van 8.00 tot 16.00 m en meer. Tevens werden enkele extra dijken terug gevonden buiten de schans die deel uitmaakten van de waterhuishouding (o.a. in Kelbergen, Niel-bij-As en hiernaar wordt ook verwezen ivm. de schansen van Zonhoven). Soms was de gracht net voor de schans iets dieper gemaakt, allicht om in droge perioden net daar het beschikbare water te verzamelen.