- Πῶς θ᾽ ἀντιμετωπίσουμε τὴν κρίσι;

Ὅσο καὶ ἂν κάποιοι δὲν θέλουν ἀκόμη νὰ τὸ δοῦν, ἡ ζωή μας δὲν εἶνε πλέον ὅπως πρὶν λίγα χρόνια. Τὰ πράγματα ἔχουν στενέψει. Ἡ ἐπιβίωσι γίνεται δύσκολη. Τὸ φάσμα τῆς πείνας ἀπειλεῖ. Πῶς ἀπ᾽ τὴν εὐημερία φτάσαμε ἐδῶ;

Ριζικὴ αἰτία, ἀγαπητοί μου, ἀπ᾽ τὴν ὁποία προκαλεῖται καὶ γιγαντώνεται ἡ κρίσι –ὅσο κι ἂν ὁ ὑπερήφανος ἄνθρωπος δὲν θέλῃ νὰ τ᾽ ἀκούσῃ–, εἶνε ἡ ἁμαρτία• αὐτὴ εἶνε ἡ ἀλήθεια. Ἀφαιρέστε τὴν ἁμαρτία, καὶ κανείς δὲν θά ᾽νε πεινασμένος.

Ἀλλὰ γιὰ νὰ μὴ φανῇ ὅτι μιλᾶμε γενικὰ καὶ ἀόριστα, κρατώντας τὸ λόγο τοῦ Θεοῦ «σὰν λυχνάρι ποὺ φωτίζει σὲ τόπο σκοτεινό» (Β΄ Πέτρ. 1,19), θὰ ὑποδείξουμε πῶς τὸ μαῦρο ἄλογο τῆς Ἀποκαλύψεως (6,5-6), ποὺ εἰκονίζει τὸν λιμό, τὴν πεῖνα, μπορεῖ ν᾽ ἀπομακρυνθῇ ἀπ᾽ τὴ ζωή μας.

Μέσα ποὺ ἀπομακρύνουν τὴ δυστυχία εἶνε•1. Ἡ ἐργατικότης. «Ἐργάζεσθε»! εἶνε ἡ θεία ἐντολή, ὁ νόμος τῆς ζωῆς (βλ. Γέν. 2,15• 3,19). Τὴν πεῖνα διώχνει ἡ ἐργατικότης. Ἀλλὰ ἡ ἐργατικότης, γιὰ νὰ φέρῃ ἀποτελέσματα, πρέπει νὰ τὴν συνοδεύῃ ἡ οἰκονομία.2. Ἡ οἰκονομία. Μεγάλες σπατάλες γίνονται παντοῦ. Πῶς τώρα οἱ σπάταλοι νὰ σταθοῦν; πῶς οἱ οἰκογένειές τους νὰ μὴ δυστυχήσουν, νὰ μὴν πεινάσουν; Γι᾽ αὐτὸ ἡ ἁγία Γραφὴ κηρύττει καὶ τὴν οἰκονομία. Ὁ Κύριος μετὰ τὸ χορτασμὸ τῶν πεντακισχιλίων διέταξε νὰ συλλεγοῦν ὅλα τὰ περισσεύματα τῶν ἄρτων, «ἵνα μή τι ἀπόλληται», γιὰ νὰ μὴ χαθῇ τίποτα (Ἰω. 6,12). Καὶ ἡ διαταγὴ αὐτὴ τοῦ Κυρίου ἔχει μεγάλη σημασία γιὰ ὅλους. Μᾶς προσφέρει ἕνα πολύτιμο κοινωνικὸ δίδαγμα• Παιδιά μου, μᾶς λέει, ἀπὸ τὰ ἀγαθὰ ποὺ τίθενται στὴ διάθεσί σας, χρησιμοποιῆστε ὅσα χρειάζονται γιὰ τὴ συντήρησί σας, καὶ τὸ ὑπόλοιπο δὲν θὰ τὸ πετάξετε, δὲν θὰ τὸ σπαταλήσετε• θὰ τὸ φυλάξετε γιὰ τὶς ἀνάγκες τὶς δικές σας καὶ τῶν ἄλλων. Τὸ ὑπογραμμίζω• «γιὰ τὶς ἀνάγκες καὶ τῶν ἄλλων». Γιατὶ ἂν φυλᾶμε τὰ περισσέματα τῶν ἀγαθῶν μόνο γιὰ τὶς δικές μας ἀνάγκες, τότε θὰ πέσουμε ἀπ᾽ τὴ Σκύλλα στὴ Χάρυβδι, ἀπ᾽ τὴν ἀσωτία δηλαδὴ στὴ φιλαργυρία, στὴν ἀποταμίευσι γιὰ ἐγωιστικοὺς μόνο σκοπούς. Γι᾽ αὐτό, γιὰ νὰ φέρῃ τὰ ἀγαθὰ ἀποτελέσματά της ἡ οἰκονομία, πρέπει νὰ συνοδεύεται ἀπαραιτήτως ἀπὸ μία ἄλλη ἀρετή, τὴν ἀγάπη.

3. Ἡ ἀγάπη. Δουλέψατε, καλλιεργήσατε τὴ γῆ, ἐκμεταλλευθήκατε τὶς πηγές, συγκεντρώσατε τὰ περισσέματα σὲ ἀποθῆκες; Τώρα τί θὰ κάνετε; Θὰ μιμηθῆτε τὸν ἄφρονα πλούσιο τῆς παραβολῆς καὶ θὰ κλείσετε τὶς ἀποθῆκες καὶ θὰ ὑπογράψετε συμβόλαιο μὲ …τὸ θάνατο καὶ θὰ πῆτε «Ψυχή (μου), ἔχεις πολλὰ ἀγαθὰ κείμενα εἰς ἔτη πολλά• ἀναπαύου, φάγε, πίε, εὐφραίνου» (Λουκ. 12,19); Ἢ θὰ μιμηθῆτε τὸν δίκαιο Ἰώβ, ποὺ τὰ περισσέματά του τὰ διέθετε γιὰ νὰ θρέψῃ, νὰ ντύσῃ καὶ νὰ παρηγορήσῃ τοὺς φτωχούς, καὶ ἔλεγε «Ὀφθαλμὸς ἤμην τυφλῶν, ποὺς δὲ χωλῶν, ἐγὼ ἤμην πατὴρ ἀδυνάτων»; (Ἰὼβ 29,15-16). Ἐσεῖς τί θὰ διαλέξετε τώρα, τὴν πλεονεξία ἢ τὴν ἐλεημοσύνη;

Ἡ ἁγία Γραφὴ λέει ὅτι ἡ γῆ ἀνήκει στὸ Θεό (βλ. Ψαλμ. 23,1 = Α΄ Κορ. 10,26,28)• τὸν ἄνθρωπο τὸν θεωρεῖ ὄχι ἰδιοκτήτη ἀλλὰ οἰκονόμο, διαχειριστὴ τῶν ἀγαθῶν, στὸν ὁποῖο ὁ Κύριος δίνει ἐντολὲς πῶς νὰ διαχειριστῇ τὰ ἀγαθὰ ἀλλὰ καὶ τὸν ἀπειλεῖ μὲ φρικτὲς τιμωρίες ἂν τὶς ἀθετήσῃ. Ὅπως ἕνας δημόσιος ταμίας, ποὺ μέσα στὸ χρηματοκιβώτιό του ἔχουν εἰσρεύσει χρήματα ἀπὸ διάφορες πηγές, δὲν μπορεῖ νὰ πῇ, Αὐτὰ εἶνε δικά μου καὶ τὰ κάνω ὅ,τι θέλω, ἔτσι καὶ ὁ ἄνθρωπος, ποὺ ἔρχονται στὰ χέρια του ὑλικὰ ἀγαθὰ ἀπὸ διάφορες πηγές, δὲν μπορεῖ νὰ πῇ, Αὐτὰ εἶνε ἀπολύτως δικά μου, θὰ τὰ χρησιμοποιήσω ὅπως θέλω. Δὲν μπορεῖ νὰ πῇ, Ἥλιε μόνο γιὰ μένα θ᾿ ἀνατέλλῃς, ποτάμια μόνο γιὰ μένα θὰ τρέχετε, ἄνεμοι μόνο γιὰ μένα θὰ πνέετε, δέντρα μόνο γιὰ μένα θὰ δίνετε καρπούς. Ὄχι. Φῶς - νερὸ - ἀέρας, τὰ τρία αὐτὰ βασικὰ ἀγαθά, εἶνε κοινά, ἀνήκουν ἐξ ἴσου σὲ ὅλους, καὶ ὁ βασιλιᾶς καὶ ὁ ἰδιώτης παίρνουν τὴ μερίδα ποὺ τοὺς ἀναλογεῖ χωρὶς καμμία διάκρισι. Ἀλλὰ καὶ τὰ ὑπόλοιπα ὑλικὰ ἀγαθά, ἐκεῖνα ποὺ ἐξαρτῶνται ἀπολύτως ἀπὸ τὰ τρία αὐτὰ βασικά, πρέπει νὰ μὴν περιορίζωνται σὲ λίγα ἄτομα, ἀλλὰ μὲ τὸ νόμο τῆς ἀγάπης νὰ διαμοιράζωνται, ὥστε νὰ μὴν ὑπάρχῃ κανένας ποὺ νὰ στερῆται τὴν καθημερινὴ τροφή.

Ἂς τὸ διακηρύξουμε• ἡ ἀρχικὴ μορφὴ τῆς ζωῆς, πρὶν ἀπὸ τὴν ἁμαρτία, δὲν ἦταν νά ᾽νε ἡ γῆ χωρισμένη μὲ σύνορα καὶ γύρω ἀπ᾽ αὐτὰ νὰ μαλώνουν οἱ γείτονες• ὁ παράδεισος τῆς τρυφῆς ἦταν ἀνοιχτὸς γιὰ ὅλους, σὰν ἕνας βασιλικὸς κῆπος ποὺ δέχεται κάθε ἐπισκέπτη. Ἀλλὰ μετὰ τὴν τραγικὴ ἐκείνη πτῶσι τὸ κακὸ εἰσώρμησε. Τότε ἡ πλεονεκτικὴ τάσι κυριάρχησε καὶ ὁ ἄνθρωπος εἶπε• Κι αὐτὸ εἶνε δικό μου, καὶ τ᾽ ἄλλο δικό μου, κ᾽ ἐκεῖνα δικά μου, καὶ ὅλα δικά μου. Ἀλλὰ ὁ λόγος αὐτός, «Αὐτὸ δικό μου κι αὐτὸ δικό σου», αὐτὸ προκάλεσε καὶ προκαλεῖ τὰ μαλώματα, τὶς φιλονικίες, τοὺς πολέμους.

Τὸ κοινωνικὸ πρόβλημα μποροῦσε νὰ λυθῇ μόνο μὲ τὴν ἀγάπη, ποὺ θὰ ἕνωνε ὅλους καὶ θὰ ἐπανέφερε τὶς ὡραῖες ἐκεῖνες ἡμέρες τῆς ζωῆς τῶν πρωτοπλάστων στὴν Ἐδέμ, ἢ τὶς ἡμέρες ἐκεῖνες ποὺ ἔζησε ἡ πρώτη χριστιανικὴ κοινωνία, ὅπως τὴ ζωγραφίζει ὁ εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς στὶς Πράξεις τῶν ἀποστόλων (βλ. Πράξ. 4,32-35).

Πόσο μακριὰ βρίσκεται ἡ σημερινὴ ἀνθρωπότητα ἀπὸ τὸ ἰδεῶδες αὐτό! Ἡ ἐποχή μας εἶδε φρικτὲς εἰκόνες ἀσπλαχνίας. Εἶδε πρὶν τὸν τελευταῖο πόλεμο πλούσιες χῶρες νὰ μὴ διανέμουν τ᾽ ἀγαθὰ ποὺ τοὺς περίσσευαν σὲ πεινασμένους λαούς, ἀλλὰ νὰ παραδίδουν στὴ φωτιὰ τεράστιες ἀποθῆκες σιτάρι καὶ ἄλλα προϊόντα• εἶδε νὰ χύνουν στὴ θάλασσα ποτάμια ἀπὸ γάλα, μόνο καὶ μόνο γιὰ νὰ μὴν πέσῃ ἡ τιμή τους στὶς ἀγορὲς καὶ φτωχύνουν αὐτοί• εἶδε πλουσίους νὰ ζοῦν μέσα σὲ ἀφάνταστη χλιδὴ καὶ πολυτέλεια… Κ᾽ ἔπειτα ἀποροῦμε πῶς ξεσποῦν ἐπαναστάσεις καὶ πόλεμοι…

4. Ἡ προσευχή. Εἶνε ἰσχυρὸ ὅπλο κατὰ τῆς κρίσεως. Ἀλλὰ τί ἀνακατεύετε τὴν προσευχὴ σὲ ἕνα θέμα καθαρὰ πρακτικό, ὅπως εἶνε ἡ διατροφὴ τοῦ λαοῦ; θὰ ποῦν οἱ κοινωνιολόγοι καὶ οἰκονομολόγοι. Στοὺς κυρίους αὐτοὺς λέμε•

Ὁρίστε, κύριοι• τὰ χωράφια σκάφτηκαν μὲ τρακτέρ, τὸ χῶμα πλουτίστηκε μὲ λιπάσματα, βρέθηκε ἐκλεκτὸς σπόρος, σπάρθηκε σωστὰ ἀπὸ γεωπόνο. Καί, εὐχαριστημένοι ἀπὸ τὴν ἐπιστημονικὴ καλλιέργεια, ἑτοιμάζεστε γιὰ πλούσια σοδειά. Ἀλλ᾽ ἐὰν ὁ οὐρανὸς δὲν βρέξῃ, ἢ ἂν ὁ καιρὸς δὲν εἶνε κατάλληλος γιὰ βλάστησι καὶ ὡρίμασι, ἢ ἂν σύννεφα ἀκρίδες πέσουν στὴν πεδιάδα, ἢ χαλάζι σὰν καρύδι τσακίσῃ καὶ ῥίξῃ κάτω τὰ σπαρτά, σᾶς ἐρωτῶ, τί θὰ κάνετε; Μπορεῖτε ν᾿ ἀποτρέψετε τὴ συμφορά; Ἢ μήπως νομίζετε ὅτι τὰ στοιχεῖα τῆς φύσεως εἶνε ἀδέσποτα; δὲν ὑπάρχει ὁ Νοῦς ποὺ τὰ κυβερνᾷ;

Ἂς τὸ πιστέψουμε, ἂς τὸ καταλάβουμε• κάθε προσπάθεια ἔχει ἀνάγκη τὴν εὐλογία τοῦ Θεοῦ.

* * *

Ἀγαπητοί μου! Τὸ πρόβλημα τῆς συντηρήσεώς μας θὰ ἦταν εὔκολο νὰ λυθῇ. Ἀλλά, ὅπως εἴδαμε, ἡ κακία τοῦ ἀνθρώπου τὸ ἔμπλεξε τόσο ὥστε κατήντησε ἕνα ἀπὸ τὰ δυσκολώτερα προβλήματα• οἱ ἄνθρωποι διαιρέθηκαν γιὰ τὴ διανομὴ καὶ τὴν ἀπόλαυσι τῶν ἀγαθῶν. Καὶ ὁρίστε• ἡ γῆ, ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ θρέψῃ τριπλάσιο πληθυσμὸ ἀπὸ τὸ σημερινό, κυλιέται στὸ αἷμα, καὶ λαοὶ πεινοῦν καὶ δυστυχοῦν καὶ ἀναζητοῦν λύσι. Κ᾽ ἔρχονται τώρα οἱ διάφοροι αὐτοχειροτόνητοι σωτῆρες• καθένας τους κρατάει μιὰ πρόχειρη συνταγή, καὶ λένε σὲ πεινασμένους καὶ κουρασμένους λαούς• Ἐμεῖς ἔχουμε βρῆ τὴ λύσι• ἐλᾶτε σ᾽ ἐμᾶς• κοντά μας θά ᾽χετε πλούσιο τὸ ψωμί σας…

Καὶ οἱ λαοί; Παρασυρόμενοι ἀπὸ τὰ συνθήματα τρέχουν πίσω ἀπὸ τέτοιους ἀρχηγούς. Μὰ δὲν ἀργοῦν ν᾿ ἀντιληφθοῦν, ὅτι ἀπατήθηκαν. Νά πάλι μπροστά τους τὸ «μαῦρο ἄλογο».

Ἄπιστοι καὶ ἄθεοι ἀρχηγοί, γιατί ἀπατᾶτε τὸν κόσμο; Γιατί δὲν τοὺς δείχνετε τὴ μόνη ὁδό; Ἐσεῖς δὲν θὰ δώσετε ποτέ τὸ ψωμὶ ποὺ θὰ τοὺς χορτάσῃ! φώναζε προφητικὰ ὁ Ντοστογιέφσκυ. Θὰ ἔρθῃ ἡ ὥρα ποὺ οἱ ἄνθρωποι, πιεσμένοι ἀπ᾽ τὴ διπλῆ πεῖνα, σώματος καὶ ψυχῆς, ἀηδιασμένοι καὶ ἀγανακτισμένοι ἀπὸ ψεύτικες ὑποσχέσεις, θὰ ἔρθουν σ᾽ ἐκεῖνον ποὺ εἶνε ὁ ἀληθινὸς «ἄρτος» τοῦ κόσμου (πρβλ. Ἰω. 6,35,41,48,51), στὸ Χριστό• καὶ ἐφαρμόζοντας τὴ διδασκαλία του, τὰ ἁπλᾶ ἀλλὰ σοφὰ καὶ παντοδύναμα λόγια του, θὰ βροῦν τὴν εἰρήνη καὶ εὐημερία, καὶ θὰ ἐκπληρωθῇ ἔτσι ἡ προφητεία τοῦ Ἰεζεκιὴλ ποὺ λέει•

«Ἀναστήσω αὐτοῖς φυτὸν εἰρήνης, καὶ οὐκέτι ἔσονται ἀπολλύμενοι λιμῷ ἐπὶ τῆς γῆς», δηλαδή• Θὰ τοὺς χαρίσω εἰρηνικὴ περίοδο νὰ καρποφορῇ ἡ φυτεία τους, καὶ δὲν θὰ πεθαίνουν πιὰ πάνω στὴ γῆ ἀπὸ τὴν πεῖνα (Ἰεζ. 34,29)• ἀμήν.

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

(ἀπὸ τὸ βιβλίο Τὰ τέσσαρα χρώματα, Τὸ μαῦρον, Ἀθῆναι 1955-56, σσ. 166-182 μτγλ.)