- ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ἱ. ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ

Επὶ τῇ μνήμῃ τοῦ ἁγίου Αὐγουστίνου (15 Ἰουνίου) παραθέτουμε σταχυολογήματα ἀπὸ σχετικὸ ἔργο τοῦ π. Σεραφεὶμ Ρόουζ, ποὺ ἀποτελοῦν ἀπαντήσεις σὲ ἀπορίες γύρω ἀπὸ τὴν ἁγιότητα τοῦ ἱ. πατρός.

τοῦ π. Σεραφεὶμ Ρόουζ

Όλοι γνωρίζουμε τὴν ἐσφαλμένη διδασκαλία τοῦ ἱεροῦ Αὐγουστίνου περὶ χάριτος, ἀλλὰ γιατί νὰ ὑπάρχῃ αὐτὴ ἡ «φονταμενταλιστικὴ» προσπάθεια νὰ καταστρέψουμε κάποιον τὸν ὁποῖο ἡ Ὀρθόδοξη παράδοσι ποτέ δὲν ἀρνήθηκε νὰ κατατάξῃ ἀνάμεσα στοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας;… Ὁ ἅγιος Νικόδημος τὸν συμπεριέλαβε στὸ Ἀνατολικό μας ἁγιολόγιο…, καὶ οἱ ῾Ρῶσοι Πατέρες τοῦ 19ου αἰῶνος ἔπραξαν ὁμοίως. Ἡ Ε΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος θεωρεῖ τὸν Αὐγουστῖνο θεολογικὴ αὐθεντία καὶ ἴσο μὲ τὸν ἅγιο Βασίλειο, τὸν Γρηγόριο καὶ τὸν Ἰωάννη Χρυσόστομο, χωρὶς νὰ τὸν ξεχωρίζῃ καθόλου ἀπὸ τοὺς Πατέρες αὐτούς. Οἱ σύγχρονοι τοῦ Αὐγουστίνου ποὺ διαφωνοῦσαν μαζί του (ἅγιος Βικέντιος ὁ Λερινίτης, ἅγιος Ἰωάννης ὁ Κασσιανός) διώρθωσαν τὶς διδασκαλίες του αὐτὲς χωρὶς νὰ ἀναφέρουν τὸ ὄνομά του ἀπὸ σεβασμό· ποῦ νὰ τολμήσουν νὰ τὸν ὀνομάσουν «αἱρετικό»; Οἱ ἄλλοι σύγχρονοί του, μερικοὶ ἀπὸ τοὺς ὁποίους εἶνε μεγάλοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, πάντα τὸν ἀνέφεραν μὲ μεγάλο σεβασμό. Ἡ οἰκουμενικὴ Ὀρθόδοξη παράδοσι τὸν δέχεται ἀναμφίβολα ὡς ἕναν ἅγιο Πατέρα, ―μολονότι ὑπάρχει μιὰ κηλίδα στὴ διδασκαλία του―, ὅπως τὸν ἅγιο Γρηγόριο Νύσσης στὴν Ἀνατολή. Ἀπὸ ποῦ τότε προῆλθε αὐτὴ ἡ παράξενη «Προτεσταντική» ἐκστρατεία, ἡ ὁποία καταδικάζει τὸν ἱερὸ Αὐγουστῖνο ὡς αἱρετικὸ καὶ οἱ πρεσβευταί της κατηγοροῦν ὁλοκληρωτικὰ ὅποιον δὲν συμφωνεῖ μ᾽ αὐτούς; Αὐτὸ μᾶς ἀνησυχεῖ πολύ…

Μοιραζόμαστε τὴν ἀνησυχία μας μαζί σου, γιατὶ ἀποθαρρυνόμαστε ἀπ᾽ αὐτὴ τὴ νοσηρὴ ἀντίληψι, ποὺ εἶνε πραγματικὰ «ζῆλος Θεοῦ… ἀλλ᾽ οὐ κατ᾽ ἐπίγνωσιν» (῾Ρωμ. 10,2). (ἀπὸ ἐπιστολή του σὲ κληρικό, σσ. 119-121)

Τελευταῖα παρατηρήσαμε πόσο ῥηχὴ εἶνε ἡ συζήτησι γύρω ἀπὸ τὸ πρόσωπο τοῦ ἱεροῦ Αὐγουστίνου, μιὰ ψυχρή, ἰδιοτελὴς προσέγγισι, ἡ ὁποία ἢ τὸν «δέχεται» συγκαταβατικὰ ἢ τὸν «ἀπορρίπτει ἀπὸ τὸ ἑορτολόγιο», βασισμένη μονάχα στὴν ἀφῃρημένη ἀνάλυσι τῆς διδασκαλίας του. Ἀλλὰ ἡ ἀληθινὴ Ὀρθόδοξη ὀπτικὴ εἶνε πρωτίστως νὰ μὴ ἐμπιστευθῇ κανεὶς τὶς προσωπικές του θεολογικὲς ἀπόψεις καὶ ν᾽ ἀναρωτηθῇ· τί λένε οἱ Γέροντές μας; πῶς σκέπτονταν οἱ τελευταῖοι Πατέρες;… Ἀλλὰ οἱ «νέοι θεολόγοι», ὅταν ἀκοῦνε πὼς οἱ πρόσφατοι Πατέρες μας, ὅπως ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης ἢ ὁ δικός μας Ἀρχιεπίσκοπος Ἰωάννης, εἶχαν μεγάλο σεβασμὸ πρὸς τὸν ἱερὸ Αὐγουστῖνο, λένε μὲ περιφρόνησι «Βρίσκονται κάτω ἀπὸ δυτικὴ ἐπίδρασι» καὶ ἀπορρίπτουν τὶς βαρυσήμαντες γνῶμες τους μὲ ἕναν ἀρκετὰ «δυτικό», ψυχρὸ καὶ χωρὶς ἐπιείκεια τρόπο. Ὅσοι διάβασαν τὶς Ἐξομολογήσεις τοῦ ἱεροῦ Αὐγουστίνου μὲ συμπάθεια, δὲν θὰ βιάζονταν νὰ τὸν «ἀπορρίψουν ἀπὸ τὸ ἑορτολόγιο», γιατὶ θὰ δοῦν ἀκριβῶς στὸ βιβλίο αὐτὸ αὐτὸν τὸν ἔνθερμο ζῆλο καὶ τὴν ἀγάπη ποὺ μᾶς λείπει ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη ζωή μας σήμερα!

(ἀπὸ ἄλλη ἐπιστολή του, σ. 123)

Ἂν ἡ προσπάθειά σου εἶνε νὰ μάθῃς τὴν πραγματικὴ θέσι τοῦ Αὐγουστίνου μέσα στὴν Ὀρθοδοξη Ἐκκλησία, νομίζω πὼς αὐτή σου ἡ προσπάθεια εἶνε λανθασμένη. Προϋποθέτει πὼς ἐμεῖς «οἱ μοντέρνοι» εἴμαστε οἱ κατάλληλοι νὰ τὸ κάνουμε, ὅτι ἐμεῖς «γνωρίζουμε καλύτερα» τὴ θεολογία ἀπὸ ὁποιονδήποτε ἄλλον στὸ παρελθόν. Δὲν νομίζω. Ἔχω μιὰ βαθειὰ δυσπιστία πρὸς ὅλους ἐμᾶς, ποὺ γράφουμε περὶ θεολογικῶν θεμάτων σήμερα. Εἴμαστε σήμερα περισσότερο ἐπηρεασμένοι ἀπὸ τὴν «δυτικὴ ἐπίδρασι» ἀπὸ ὅσο ποτέ, καὶ ὅσο τὸ ἀγνοοῦμε αὐτὸ τόσο πιὸ ἐπιβλαβὴς γίνεται ὁ «δυτικισμός» μας. Ἡ ὅλη ψυχρή, ἀκαδημαϊκὴ καὶ συχνὰ περιφρονητικὴ προσέγγισί μας στὴ θεολογία εἶνε πολὺ μακριὰ ἀπὸ τὸ πνεῦμα τῶν Πατέρων καὶ πολὺ ξένη πρὸς αὐτούς. Ἂς τὸ ὁμολογήσουμε αὐτὸ καὶ ἂς προσπαθήσουμε νὰ μὴν εἴμαστε τόσο ὑπερόπτες (μιλάω καὶ γιὰ τὸν ἑαυτό μου)…

Πῶς ἔβλεπε ἡ Δυτικὴ Ἐκκλησία τὸν ἱερὸ Αὐγουστῖνο τὰ χρόνια ποὺ ἦταν Ὀρθόδοξη; Ἡ Δύσι τὸν θεωροῦσε δικό της Πατέρα, γνώριζε καλὰ τὰ ἔργα του, ὅπως ἐπίσης καὶ τὶς ἔριδες ποὺ ὑπῆρχαν πάνω σ᾽ αὐτά. Πῶς ἔβλεπαν τὸν ἱερὸ Αὐγουστῖνο αὐτοὶ οἱ δυτικοὶ Πατέρες ποὺ ἦταν συνδεδεμένοι μὲ τὴν Ἀνατολή; Γνωρίζουμε τὴν ἄποψι τοῦ ἁγίου Κασσιανοῦ· ἤλεγξε (εὐγενικά) τὴ διδασκαλία τοῦ Αὐγουστίνου περὶ χάριτος, ἐνῷ συγχρόνως τὸν δεχόταν ὡς αὐθεντία πάνω σὲ ἄλλα θέματα. Ἡ λογομαχία τοῦ ἁγίου Βικεντίου Λερινίτη ἦταν μὲ τοὺς πιὸ μετριοπαθεῖς ὀπαδοὺς τοῦ Αὐγουστίνου. Σὲ καμμιά περίπτωσι δὲν θεωροῦσε τὴ διδασκαλία του «αἵρεσι» καὶ τὸν ἴδιο μὴ ὀρθόδοξο. Ἂν κάποιος θὰ ἔπρεπε νὰ εἶνε ἐχθρὸς τοῦ Αὐγουστίνου, [αὐτὸς] θὰ ἔπρεπε νὰ εἶνε ὁ ἅγιος Φαῦστος, ἀλλὰ τὰ πράγματα ἀποδεικνύουν τὸ ἀντίθετο. Ὁ ἅγιος Καισάριος Ἀρελάτης καὶ ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Μέγας ἦταν θαυμασταὶ τοῦ Αὐγουστίνου, ἂν καὶ δὲν ἀκολούθησαν τὶς ὑπερβολές του περὶ χάριτος. Δὲν θὰ ἀναφερθῶ σὲ ἄλλους πιὸ ἐνθουσιώδεις ὀπαδοὺς τοῦ Αὐγουστίνου…

Νομίζω πὼς τὸ «κυνήγι γιὰ κάτι αἱρετικό», ποὺ ἐπιδιώκουν στὸν Αὐγουστῖνο, ἀποκαλύπτει τοὐλάχιστον δύο κύρια σφάλματα τῶν σημερινῶν Ὀρθοδόξων μελετητῶν·

1. Μία βαθύτατη ἀνασφάλεια γιὰ τὸ πόσο Ὀρθόδοξοι εἶνε οἱ ἴδιοι, ἡ ὁποία προέρχεται ἀπὸ τὴν ἀβεβαιότητα τῶν ἐποχῶν μας, τὴν προδοσία τῆς Ὀρθοδοξίας ἀπὸ τὸ πνεῦμα τοῦ οἰκουμενισμοῦ καὶ τὴ δική τους δυτικὴ παιδεία. Ἐδῶ ὁ Αὐγουστῖνος γίνεται ἕνα «ἐξιλαστήριο θῦμα». Χτύπα τον ὅσο πιὸ δυνατὰ μπορεῖς, γιὰ ν᾽ ἀποδείξῃς πόσο Ὀρθόδοξος εἶσαι στὴν πραγματικότητα.

2. Μία φατριαστικὴ ἀντίληψι ποὺ βρίσκεται στὸ ξεκίνημά της. Πολεμώντας τὸν Αὐγουστῖνο τόσο σκληρά, δὲν πολεμᾶμε μόνο τὴν ὅλη Δυτικὴ Ὀρθοδοξία τῶν πρώτων αἰώνων, ἀλλὰ καὶ τοὺς μεγάλους καὶ πολλοὺς Ὀρθοδόξους διανοουμένους τῶν προσφάτων αἰώνων καὶ τῶν σημερινῶν ἡμερῶν. Μπορῶ νὰ σοῦ ἀναφέρω κατ᾽ ὄνομα κάποιους ἐπισκόπους τῆς Ἐκκλησίας μας ποὺ σὲ πολλὰ σημεῖα σκέπτονται σὰν τὸν Αὐγουστῖνο· μήπως κι αὐτοὶ εἶνε «αἱρετικοί»; Νομίζω πὼς μερικοὶ ἀντι-Αὐγουστίνειοι καταλήγουν σ᾽ αὐτὸ τὸ συμπέρασμα καὶ ὁδηγοῦνται πρὸς ἕνα σχίσμα καὶ πρὸς τὴ δημιουργία ἑνὸς «Ὀρθοδόξου» κόμματος ποὺ ὑπερηφανεύεται γιὰ τὴν ὀρθότητα τῶν διανοητικῶν ἀπόψεών του.

Ἐγὼ ὁ ἴδιος δὲν εἶμαι θαυμαστὴς τῶν δογμάτων τοῦ Αὐγουστίνου. Πραγματικὰ ἔχει αὐτὸν τὸν δυτικὸ «ὑπερορθολογισμό», ποὺ οἱ Πατέρες τῆς Ἀνατολῆς δὲν ἔχουν (ἐνῷ οἱ κριτικοὶ τοῦ Αὐγουστίνου σήμερα τὸν ἔχουν σὲ μεγάλο βαθμό!). Αὐτὸ ποὺ χαρακτηρίζει τὸν ἱερὸ Αὐγουστῖνο εἶνε ἡ Ὀρθόδοξη αἴσθησί του, ἡ εὐλάβεια καὶ ἡ ἀγάπη του γιὰ τὸ Χριστό, ποὺ διαφαίνεται τόσο ξεκάθαρα στὰ μὴ-δογματικὰ ἔργα του ὅπως τὶς Ἐξομολογήσεις του… Τὸ νὰ ἀπορρίπτουμε τὸν Αὐγουστῖνο, ὅπως προσπαθοῦν οἱ σημερινοὶ κριτικοὶ νὰ κάνουν, εἶνε σὰν νὰ ἀπορρίπτουμε αὐτὴ τὴν εὐλάβεια καὶ τὴν ἀγάπη γιὰ τὸ Χριστό. Αὐτὰ τὰ δύο πράγματα φαίνονται πολὺ «ἁπλᾶ» στοὺς σημερινοὺς διανοουμένους (ἂν καὶ αὐτοὶ οἱ ἴδιοι ἰσχυρίζονται πὼς εἶνε εὐλαβεῖς). Σήμερα εἶνε ὁ Αὐγουστῖνος, αὔριο (καὶ ἔχει ἤδη ἀρχίσει) ἡ ἐπίθεσι θὰ εἶνε ἐναντίον κάποιων «ἁπλῶν» ἐπισκόπων καὶ ἱερέων τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἡ ἀντι-Αὐγουστινιανὴ κίνησι εἶνε ἕνα βῆμα πρὸς τὸ σχίσμα καὶ πρὸς περαιτέρω διαφωνίες μέσα στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία.

…Πραγματικά, φοβᾶμαι πιὸ πολὺ τὴν ψυχρότητα τῶν καρδιῶν τῶν σημερινῶν «διανοουμένων» παρὰ τὰ λάθη ποὺ τυχὸν βρίσκουμε στὸν Αὐγουστῖνο. Αἰσθάνομαι μέσα σ᾽ αὐτὲς τὶς ψυχρὲς καρδιὲς μιὰ προετοιμασία τοῦ ἔργου τοῦ Ἀντιχρίστου, ὁ ὁποῖος θὰ χαρακτηρίζεται ἀπὸ αὐτὸ τὸ πνεῦμα τῆς «ὀρθῆς θεολογίας». Αἰσθάνομαι μέσα στὸν Αὐγουστῖνο τὴν ἀγάπη γιὰ τὸ Χριστό.

…Ἡ κατηγορία αὐτὴ κατὰ τοῦ Αὐγουστίνου δείχνει πόση ἔλλειψι ἐμπιστοσύνης ἔχουμε στοὺς Ὀρθοδόξους Πατέρες καὶ ἐπισκόπους τοῦ παρελθόντος, οἱ ὁποῖοι τὸν δέχονταν ὡς Πατέρα (ὅπως καὶ ὅλη ἡ Ὀρθόδοξη Δύσι πρὶν τὸ Σχίσμα). Αὐτὴ ἡ ἔλλειψι ἐμπιστοσύνης εἶνε σύμπτωμα τῆς ψυχρότητος τῆς καρδιᾶς μας στὶς μέρες μας.

(ἀπὸ ἐπιστολή του σὲ ἄλλο κληρικό, σσ. 125-129)

Ἂς γίνουμε πιὸ ταπεινοί, πιὸ ἐπιεικεῖς καὶ συγχωρητικοὶ στὴν προσέγγισι τῶν ἁγίων Πατέρων. Ἡ πρόκλησι, ποὺ ἔχουμε ὡς συνεχισταὶ τῆς ἀδιάσπαστης Χριστιανικῆς παραδόσεως τοῦ παρελθόντος, βρίσκεται ὄχι μόνο στὸ νὰ εἴμαστε ἀκριβεῖς στὰ δόγματα, ἀλλὰ καὶ εὐγνώμονες πρὸς τοὺς ἀνθρώπους αὐτοὺς ποὺ μᾶς τὴν παρέδωσαν – ἕνας ἀπὸ τοὺς ὁποίους ἦταν βέβαια ὁ ἱερὸς Αὐγουστῖνος, ἀλλὰ καὶ ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης, παρ᾽ ὅλα τὰ λάθη τους. Ἂς ἐφαρμόσουμε τὸ λόγο τοῦ μεγάλου Πατρὸς τῆς Ἀνατολῆς, τοῦ Μεγάλου Φωτίου τῆς Κωνσταντινουπόλεως, καὶ «οὐ προσθήκην δεχόμεθα· τοὺς ἄνδρας δὲ ἀσπαζόμεθα» (Ἐπιστολὴ 24· Ε.Π.Ε. τόμ. 13, Θεσσαλονίκη 2007, σελ. 260).

Καὶ ὁ ἱερὸς Αὐγουστῖνος ἔχει πραγματικὰ κάτι νὰ διδάξῃ στὴν «ἀκριβῆ» καὶ «ὀρθὴ» ―ἀλλὰ συγχρόνως καὶ ψυχρὴ καὶ ἀναίσθητη― γενεὰ τῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν. Ἡ ὑψηλὴ διδασκαλία τῆς Φιλοκαλίας εἶνε τώρα «τῆς μόδας»· ἀλλὰ πόσοι ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ τὴ διαβάζουν ἔχουν περάσει ἀπὸ τὸ ἁπλὸ «ἀλφαβητάρι» τῆς βαθειᾶς μετανοίας, τῆς θερμῆς καρδιᾶς καὶ τῆς γνησίας Ὀρθοδόξου εὐσεβείας ποὺ ἀντανακλᾷ σὲ κάθε σελίδα τοῦ ἀξιόλογου ἔργου τοῦ Αὐγουστίνου Ἐξομολογήσεις; Αὐτὸ τὸ βιβλίο, ἡ ἱστορία τῆς μεταστροφῆς τοῦ ἱεροῦ Αὐγουστίνου, ἔχει καὶ σήμερα μεγάλη ἀξία. Θερμοὶ προσήλυτοι θὰ βροῦν σ᾽ αὐτὸ πολλὰ στοιχεῖα ἀπὸ τὴ δική τους πορεία ἀπὸ τὴν ἁμαρτία πρὸς τὴν Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία καὶ ἐπὶ πλέον λειτουργεῖ ὡς ἀντίδοτο ἀπέναντι σὲ μερικοὺς «πειρασμοὺς τῶν προσηλύτων» τῆς ἐποχῆς μας. Χωρὶς τὸ πῦρ τοῦ αὐθεντικοῦ ζήλου καὶ τῆς εὐλάβειας ποὺ οἱ Ἐξομολογήσεις ἀποκαλύπτουν, ἡ ὀρθόδοξη πνευματικότητά μας εἶνε μιὰ ἀπάτη κ᾽ ἕνας χλευασμός, καὶ συμμετέχει στὸ πνεῦμα τοῦ ἐρχομένου Ἀντιχρίστου τόσο πραγματικὰ ὅσο ἡ δογματικὴ ἀποστασία ποὺ μᾶς περιτριγυρίζει ἀπ᾽ ὅλες τὶς πλευρές. (σσ. 115-116)

(Ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ π. Σεραφεὶμ Ρόουζ, Ἡ θέσι τοῦ ἱεροῦ Αὐγουστίνου στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἐκδ. Μυριόβιβλος, Ἀθῆναι 2010)

[ἐπιλογή· ἱ. μονὴ Ἁγ. Αὐγουστίνου Φλωρίνης]

Ὁ π. Αὐγουστῖνος γιὰ τὸν ἅγ. Αὐγουστῖνο