- Ἀπάντησι στοὺς κατηγόρους τῶν ἱ. κανόνων

Ἡ μνήμη πάλι τῶν ἁγίων πατέρων, ποὺ ἑορτάζουμε (12-10-2014), καὶ τὸ πνεῦμα ὑποτιμήσεως τόσο τῶν ἁγίων πατέρων («μεταπατερικὴ» θεολογία) ὅσο καὶ τῶν ἱερῶν κανόνων («κωδικοποίηση»), μᾶς ὠθοῦν νὰ συνεχίσουμε ἐκθέτοντας τὴ σχετικὴ διδασκαλία τοῦ π. Αὐγουστίνου ἀντλώντας ἀπὸ τὰ ἔργα του.

Ἐάν, ἀγαπητοί μου, ἐγκύψῃ κανεὶς στὴ μελέτη τῶν ἱερῶν κανόνων ὅπως τοὺς ἑρμηνεύουν σοφοὶ κανονολόγοι τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ μάλιστα ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ἐὰν πρὸ παντὸς πιστεύῃ ὅτι οἱ ἱεροὶ κανόνες εἶνε ἀποφάσεις ὄχι ἑνὸς ὑπουργικοῦ συμβουλίου ἢ κάποιας βουλῆς ἀλλὰ ἱερῶν ἀνδρῶν ποὺ συνέρχονται καὶ συσκέπτονται ἐν ἁγίῳ Πνεύματι, τότε θὰ τοὺς βλέπῃ μὲ διαφορετικὸ βλέμμα. Θὰ βλέπῃ τὸ βάθος τῆς πατερικῆς σκέψεως καὶ ὄχι τὴν ἐπιφάνεια, τὸ πνεῦμα καὶ ὄχι τὸ γράμμα. «Τὸ γράμμα ἀποκτέννει, τὸ δὲ πνεῦμα ζωοποιεῖ» (Β΄ Κορ. 3,6). Ἡ οὐσία, ποὺ περικλείεται στὰ σχήματα τῶν ἱερῶν κανόνων, ἔχει αἰώνια ἀξία.

Μερικοί, γιὰ νὰ ἐξευτελίσουν καὶ διακωμῳδήσουν τοὺς ἱεροὺς κανόνες, ἀναφέρονται σὲ μερικοὺς ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ θίγουν διάφορα ζητήματα ἠθικῆς τάξεως καὶ ὠχυρωμένοι πίσω ἀπὸ τὸ γράμμα τους ἰσχυρίζονται ὅτι οἱ κανόνες δὲν ἔχουν πλέον θέσι στὴ σύγχρονη ζωή.

* * *

Ἐμεῖς τοὺς ἀπαντοῦμε τὰ ἑξῆς. 1. Λένε ὅτι οἱ κανόνες, ἀφοῦ θεσπίσθηκαν πρὸ 1.200 - 1.600 ἐτῶν, εἶνε παμπάλαιοι. Λησμονοῦν ὅμως ὅτι μερικὰ πράγματα δὲν παλιώνουν. Παράδειγμα ὁ ἥλιος, ποὺ παρὰ τὴν ἡλικία του εἶνε γιὰ ὅλους ἀπολύτως ἀπαραίτητος. Μπορεῖ νὰ καταργηθῇ ὁ ἥλιος; Ἀλλ᾽ὅ,τι εἶνε γιὰ τὸ ὑλικὸ σύμπαν ὁ ἥλιος, εἶνε γιὰ τὸ πνευματικὸ σύμπαν ὁ ἠθικὸς νόμος, τὰ ἀθάνατα ῥήματα τοῦ Ναζωραίου στὸ Εὐαγγέλιο· εἶνε τὸ φῶς, πρὸς τὸ ὁποῖο σπεύδουν οἱ ψυχὲς ποὺ ζητοῦν τὴν ἀλήθεια. «Ἐκ νυκτὸς ὀρθρίζει τὸ πνεῦμά μου πρὸς σέ, ὁ Θεός, διότι φῶς τὰ προστάγματά σου ἐπὶ τῆς γῆς» φωνάζει ὁ προφήτης Ἠσαΐας (26,9). Ὅσοι αἰῶνες κι ἂν περάσουν καὶ ὅσες μεταβολὲς κι ἂν γίνουν, ὁ εὐαγγελικὸς νόμος θὰ ἐξακολουθῇ νὰ ἰσχύῃ. Ἡ ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως ἔλεγε ὁ Τερτυλλιανός, εἶνε φύσει χριστιανική. Καὶ οἱ ἱεροὶ κανόνες εἶνε οἱ ἀκτῖνες τοῦ πνευματικοῦ ἡλίου, ποὺ κατεβαίνουν μέχρι τὶς λεπτομέρειες τῆς ζωῆς μας πρὸς καθαγιασμὸν καὶ διαθλῶνται στὰ χρώματα τῶν ποικίλων ἀρετῶν. Φωτεινὲς ἀκτῖνες οἱ ἱεροὶ κανόνες, ἀπαύγασμα τοῦ ἥλιου τοῦ Εὐαγγελίου. Ὁποιονδήποτε κανόνα καὶ ἂν ἐξετάσῃς, θὰ δῇς ὅτι δὲν εἶνε αὐθύπαρκτος ἀλλὰ στηρίζεται σὲ κάποιο θεόπνευστο λόγο τῆς ἁγίας Γραφῆς, τὸν ὁποῖο θέλει νὰ ἐφαρμόσῃ σὲ ὡρισμένη περίπτωσι τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς. Ὁ ἥλιος δὲν μεταβάλλεται· καὶ ἡ ἠθικὴ τοῦ Εὐαγγελίου, ὅπως ἐκφράζεται στοὺς ἱεροὺς κανόνες, δὲν μεταβάλλεται. Παραμένει ἡ ἴδια, ὅσες χιλιάδες χρόνια κι ἂν περάσουν. Τὸ εἶπε ὁ Κύριος· «Ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ παρελεύσονται, οἱ δὲ λόγοι μου οὐ μὴ παρέλθωσι» (Ματθ. 24,35).

2. Οἱ ἱεροὶ κανόνες, λένε, εἶνε ὄχι μόνο παμπάλαιοι ἀλλὰ καὶ ἀνεφάρμοστοι. Ἀνεφάρμοστη λοιπὸν ἡ χριστιανικὴ ἠθικὴ ποὺ εἰσηγοῦνται οἱ κανόνες; ἀνεφάρμοστη ἡ νηστεία, ὁ τακτικὸς ἐκκλησιασμός, ἡ ἐξομολόγησις, ἡ παρθενικὴ ζωή, ἡ μονογαμία καὶ τὸ ἰσόβιο τοῦ γάμου, ἡ ἀφιλαργυρία καὶ ἡ ἀκτημοσύνη;… Ὄχι! Ἐφ᾽ὅσον καὶ ἕνας ἄνθρωπος πάνω στὴ γῆ θὰ ἐφαρμόζῃ στὴ ζωή του τὶς ἐντολὲς τοῦ ἠθικοῦ νόμου, φτάνει αὐτὸς γιὰ ν᾽ἀποδείξῃ ὅτι ἡ χριστιανικὴ ἠθικὴ δὲν εἶνε ἀνεφάρμοστη. Γιατὶ ὅσα πράττει ἕνας, μποροῦν νὰ πράξουν καὶ οἱ πολλοί, ἀφοῦ εἶνε τῆς ἴδιας φύσεως. Ἂν τώρα πολλοὶ δὲν θέλουν νὰ συμμορφωθοῦν μὲ τὰ παραγγέλματα τῶν ἱερῶν κανόνων, αἰτία δὲν εἶνε οἱ κανόνες ἀλλὰ ἡ θέλησί τους ποὺ δὲν ὑποτάσσεται στὸ θεῖο θέλημα. Ὑπάρχουν φάρμακα γιὰ ῥιζικὴ θεραπεία· ἀλλ᾽ἐὰν ὁ ἄρρωστος παρὰ τὶς συστάσεις τοῦ γιατροῦ δὲν θέλῃ νὰ τὰ πάρῃ καὶ πεθαίνῃ, αἴτιος τοῦ θανάτου δὲν εἶνε ὁ γιατρὸς ἀλλὰ ὁ ἄρρωστος.

Δὲν συμφωνοῦμε μ᾽ἐκείνους ποὺ λένε ὅτι, ἐπειδὴ ἡ κοινωνία ἐξελίσσεται καὶ ἀλλάζει, πρέπει καὶ ἡ Ἐκκλησία χάριν τῶν πολλῶν νὰ συμμορφωθῇ μὲ τὶς ἀπαιτήσεις τῶν καιρῶν καὶ νὰ καταργήσῃ τοὺς ἱεροὺς κανόνες. Ἂς ἀκούσουν τὰ αἰώνια λόγια ποὺ εἶπε ὁ Κύριος· «Εἰσέλθετε διὰ τῆς στενῆς πύλης· ὅτι πλατεῖα ἡ πύλη καὶ εὐρύχωρος ἡ ὁδὸς ἡ ἀπάγουσα εἰς τὴν ἀπώλειαν, καὶ πολλοί εἰσιν οἱ εἰσερχόμενοι δι᾽ αὐτῆς. τί στενὴ ἡ πύλη καὶ τεθλιμμένη ἡ ὁδὸς ἡ ἀπάγουσα εἰς τὴν ζωήν, καὶ ὀλίγοι εἰσὶν οἱ εὑρίσκοντες αὐτήν!» (Ματθ. 7,13-14).

Ἂν ἀρχίσῃ ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ νὰ παρακολουθῇ τὸ ῥεῦμα τοῦ κόσμου, θὰ γίνῃ ἀγνώριστη. Ἂν π.χ. αὔριο ὁ κόσμος νομιμοποιήσῃ τὴν ὁμοφυλοφιλία καὶ ἀναγνωρίσῃ τὸ γάμο τῶν ὁμοφυλοφίλων, τί, πρέπει καὶ ἡ Ἐκκλησία μὲ τοὺς ἱερεῖς της νὰ ἐπευλογήσῃ τὸν καταραμένο αὐτὸ δεσμό; Κι ἂν ἀκόμη ὅλη ἡ κοινωνία καταντήσῃ Σόδομα καὶ Γόμορρα καὶ οἱ πιστοὶ μείνουν λίγοι, ἡ Ἐκκλησία δὲν θὰ ὑποχωρήσῃ. Θὰ παραμείνῃ στὶς θέσεις της ἀνυποχώρητη. Θὰ μείνῃ δηλαδὴ ἀσυγχρόνιστη σὲ ζητήματα ἀρχῶν ἠθικῆς· καὶ δείχνοντας σταθερὰ τὸν κατάστερο οὐρανὸ τῶν ἠθικῶν ἀξιῶν θὰ προσφέρῃ τὴν ὑψίστη ὑπηρεσία στὴν ἀνθρωπότητα ποὺ κινδυνεύῃ νὰ ταφῇ στὴ διαφθορά.

3. Ὑπάρχουν ὅμως, μᾶς λένε, καὶ μερικοὶ κανόνες ποὺ ἔχουν περιστατικὸ χαρακτῆρα, γιατὶ ἀναφέρονται σὲ ζητήματα ποὺ τάραξαν κάποτε τὴν Ἐκκλησία… Ἀλλὰ ἐπειδὴ ὡρισμένες αἱρετικὲς διδασκαλίες καὶ πλάνες, γιὰ τὶς ὁποῖες ἐλήφθησαν εἰδικὰ μέτρα καὶ συνεστήθησαν εἰδικὰ φάρμακα, ἐξέλιπαν, τὰ εἰδικὰ ἐκεῖνα φάρμακα χάνουν τὴν ἀξία τους; Ὄχι. Θὰ φυλαχθοῦν στὸ φαρμακεῖο τῆς Ἐκκλησίας καί, ἄν τυχὸν παρουσιασθοῦν παρόμοιες περιπτώσεις ψυχικῶν ἀσθενειῶν, θὰ τεθοῦν καὶ πάλι σὲ χρῆσι. Ἀλλὰ τὸ σπουδαιότερο ἐδῶ εἶνε τὸ ἑξῆς· ποιός εἶνε ἐκεῖνος ποὺ θὰ χαρακτηρίσῃ ἕνα κανόνα ὡς περιστατικὸ ἢ θὰ θεσπίσῃ νέους κανόνες ποὺ πάντως δὲν θὰ εἶνε ἀντίθετοι μὲ τὸ πνεῦμα τῶν προγενεστέρων ἱερῶν κανόνων; Ὄχι βέβαια ὁ ἄλφα ἢ ὁ βῆτα ὀρθολογιστὴς ἢ ἄπιστος, ἀλλὰ ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ σὲ ἅγιες τοπικὲς ἢ οἰκουμενικὲς Συνόδους.

4. Φοβοῦνται τέλος οἱ κατήγοροι ὅτι ἡ ἀναγνώρισις τοῦ κύρους τῶν κανόνων θὰ ἐνισχύσῃ τοὺς «ζηλωτὰς» νὰ ἐπιβάλουν μία κοινωνία μεσαιωνική. Μπράβο τους, διέγνωσαν τὸν κίνδυνο ποὺ διατρέχει ὁ τόπος μας! Ἀλλὰ οἱ «ζηλωταί», γιὰ τοὺς ὁποίους μιλοῦν τόσο περιφρονητικά, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν πίστι τους στὸ λόγο τοῦ Θεοῦ, κανένα ἄλλο ὅπλο δὲν ἔχουν. Οὔτε τὰνκς οὔτε ἀεροπλάνα γιὰ ν᾽ἀνατρέψουν καθεστῶτα. Τέτοια ὅπλα ἄλλοι διαθέτουν. Οἱ πιστοὶ δὲν γίνονται βίαιοι ἀνατροπεῖς. Μάρτυρες καὶ ὁμολογηταὶ ναί, ἀνατροπεῖς διὰ τῆς βίας ὄχι. Ὅσες φορὲς ἐμφανίσθηκαν οἱ σπάνιοι αὐτοὶ ἄνδρες ποὺ ποθοῦν τὴ δόξα τοῦ Θεοῦ, διώχθηκαν, ἐξευτελίσθηκαν, ἐξουδενώθηκαν καὶ βρῆκαν μαρτυρικὸ θάνατο ἀπὸ τὰ ὄργανα τοῦ καίσαρος. Ὁ κόσμος θέλει ἕνα χριστιανισμὸ μέτριο καὶ χλιαρό. Ὄχι, κύριοι! Ὁ Χριστιανισμὸς ἔχει ὑψηλοὺς στόχους. Μὲ τὴν ἐφαρμογὴ τῶν ἱερῶν κανόνων, ἡ κοινωνία μας θὰ γίνῃ κράτος Θεοῦ, ἀληθινὴ ἀποικία ἀγγέλων· ἐνῷ μὲ τὴν καταπάτησι καὶ περιφρόνησί τους κινδυνεύει νὰ γίνῃ κοινωνία ἀμοραλιστῶν, οἱ ὁποῖοι κατὰ τὴν προφητεία τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ θὰ ζοῦν σὰν ἀχαλίνωτα ζῷα κι ἀκόμη χειρότερα.

* * *

Οἱ ἱεροὶ κανόνες, ἀγαπητοί μου, εἶνε φωτεινοὶ δεῖκτες στὴν πορεία πρὸς τὰ ἄνω. Εἶνε χαλινάρια στὶς κτηνώδεις ὀρέξεις τοῦ ἀνθρώπου. Εἶνε πηδάλιο σὲ ἄγρια θάλασσα. Εἶνε, γιὰ νὰ φέρουμε ἁγιογραφικὴ εἰκόνα, ὁ φράχτης ποὺ ἔβαλε ὁ Κύριος γύρω ἀπὸ τὸ θεοφύτευτο Ἀμπέλι του (Ματθ. 21,33. Μᾶρκ. 12,1), γιὰ νὰ μὴν εἰσβάλλουν σ᾽ αὐτὸ ἄγρια ζῷα, ἀλεποῦδες καὶ «μονιοί» (δηλαδὴ ἀγριόχοιροι· Ψαλμ. 79,13), καὶ τρῶνε τοὺς καρποὺς καὶ ξεπατώνουν τὶς ῥίζες. Οἱ ἱεροὶ κανόνες ἢ νόμοι τῆς Ἐκκλησίας εἶνε, γιὰ νὰ θυμηθοῦμε καὶ τὴν προγονική μας σοφία, σὰν τὰ ἰσχυρὰ τείχη τῶν πόλεων, ἐπάνω στὰ ὁποῖα στέκονται οἱ γενναῖοι ὑπερασπισταὶ καὶ ἀποκρούουν τὶς ἐπιθέσεις τῶν βαρβάρων. Χωρὶς τείχη οἱ ἀρχαῖες πόλεις ἦταν εὐάλωτες· ἀλλὰ καὶ χωρὶς σταθεροὺς νόμους οἱ κοινωνίες πέφτουν καὶ διαλύονται. Καὶ ποιοί ἄλλοι νόμοι εἶνε φωτεινότεροι, ὡραιότεροι, εὐεργετικώτεροι, τελειότεροι ἀπὸ τοὺς ἱεροὺς κανόνες τῶν ἁγίων οἰκουμενικῶν καὶ τοπικῶν Συνόδων;

Νά, ἀγαπητοί μου, ἡ ῥιζικὴ ἀντίθεσι καὶ διαφωνία μας μὲ τοὺς περιφρονητὰς τῶν ἱερῶν κανόνων. Δὲν ἀγωνιζόμεθα γιὰ κάποιες ἐπουσιώδεις λεπτομέρειες, ἀλλὰ γιὰ ἱεροὺς κανόνες. Καὶ δηλώνουμε, ὅτι γιὰ τὸ κῦρος τῶν ἱερῶν κανόνων θ᾽ἀγωνισθοῦμε μέχρι τέλους. Στ᾽ αὐτιά μας ἠχοῦν τὰ λόγια τοῦ ἀρχαίου φιλοσόφου Ἡρακλείτου· «Μάχεσθαι δεῖ τὸν δῆμον ὑπὲρ τοῦ νόμου ὅκωσπερ τείχεος»· πρέπει ὁ λαὸς νὰ ὑπερασπίζεται τοὺς νόμους ὅπως ὑπερασπίζεται τὸ τεῖχος τῆς πόλεώς του.

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

(Περιληπτικὴ μεταφορὰ [μέρος 2ο] καὶ μεταγλώττισι

ἀπὸ ἄρθρο στὸ περ. «Χριστ. Σπίθα» [φ. 358/Ἰούλ. 1973]

καὶ τὸ βιβλίο Ἐξέστημεν; [Ἀθῆναι 1973, σσ. 58-65])