.อัลมัรฮูม ฮัจยียะโกบ สุมาลี

.อุลามาอ์ผู้เรืองนามแห่งเมืองคอนและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้..

.......อัลมัรฮูม ฮัจยียะโกบ สุมาลี..(รอฮิมะฮุลลอฮ์)........

...ผู้ก่อตั้งโรงเรียนมุสลิมสันติธรรมมูลนิธิ (ปอเนาะโต๊ะครูยะโกบแก่)

ปราชญ์แห่งเมืองนครศรีธรรมราช

...ท่านเป็นอูลามาอฺ (นักปราชญ์) คนหนึ่งของรัฐกลันตัน ประเทศมาเลเซีย ซึ่งไม่ได้มีถิ่นกำเนิดในรัฐกลันตัน แต่ได้รับการศึกษาและมีครอบครัวในกลันตัน ท่านเป็นคนหนึ่งที่ได้รับการกล่าวขานว่าเป็นอูลามะอฺที่ได้สละเวลา ความรู้ เพื่อการอบรมสั่งสอนสังคมมุสลิม จนเป็นที่ยอมรับนับถือจากมุสลิมทั้งในประเทศมาเลเซียและประเทศไทย

...ฮัจยียะโกบ สุมาลี หรือที่ประชาชนรู้จักกันในนามโต็ะครูแก่ มีชื่อเต็มว่า ยะโกบ บิน อิสมาแอล บิน อับดุรเราะห์มาน เป็นปราชญ์(อูลามาอฺ)ที่เชี่ยวชาญในการสอนและเผยแผ่ศาสนาอิสลาม และมีความสามารถสูงในหลายสาขาวิชา จนได้รันสมญานามว่า Harimao legor (ราชสีห์แห่งเมืองนคร) ความโดดเด่นของท่านเป็นที่ยอมรับของมุสลิมในสมัยนั้น ท่านเป็นคนหนึ่งที่ได้ทำการสอนในมัสยิดกลางเมืองโกตาบารู รัฐกลันตัน พระราชวังแห่งรัฐกลันตัน ประเทศมาเลเซีย และมัสยิดฮารอม นครมักกะฮ์ ซาอุดิอาราเบีย ผลจากการสอนของท่านทำให้ท่านมีลูกศิษย์เป็นจำนวนมากที่ได้เจริญตามแนวทางของท่านสืบทอดเจตนารมณ์ของท่านต่อไป

...กำเนิด...

...ท่านอาจารย์ฮัจยียะโกบ สุมาลี ได้ถือกำเนิดในวันศุกร์ เดือนมีนาคม พ.ศ.2435 เวลา 12.00 น. ที่บ้านใหม่ สี่แยกตลาดแขก ต.คลัง อ.เมือง จ.นครศรีธรรมราช เป็นบุตรของนายอิสมาแอล และนาง อาซียะห์ สุมาลี

...การศึกษา...

...ในขณะที่ท่านมีอายุได้ 7 ปี ท่านได้เริ่มเรียนคัมภีร์อัลกุรอ่าน และเรียนจบในขณะที่ท่านมีอายุได้เพียง 10 ปี ปู่ของท่านได้มองเห็นถึงความฉลาด จึงได้ส่งหลานรักไปเรียนต่อในเมืองอัลฟาฏอนี ( จังหวัดปัตตานี ) ซึ่งในขณะนั้นเป็นที่รู้จักและยอมรับของมุสลิมว่าเป็นศูนย์กลางแห่งความรู้ของมุสลิมในแหลมมลายู สถานที่แรกที่ท่านไปศึกษา คือ ปอเนาะฮัจยีอิบรอฮีม บือแนกูเจ ซึ่งเป็นปอเนาะที่ได้รับการยอมรับจากสังคมมุสลิมเป็นอย่างสูงแห่งหนึ่งในสมัยนั้น

...การศึกษาหาความรู้ศาสนาไม่ใช่เป็นสิ่งที่สามารถเรียนรู้ได้ง่ายในเวลาอันสั้น ด้วยเหตุนี้เองท่านอาจารย์ฮัจยียะโกบ จึงหมั่นเพียร มานะอดทน ไม่ว่าจะต้องตรากตรำ ต้องท่องจำในสาขาวิชา และปัญหาสำคัญ คือ ปัญหาด้านภาษา ซึ่งท่านมีพื้นภาษามลายูน้อย ในขณะที่อาจารย์ใช้ภาษามลายูในการบรรยาย ท่านได้ศึกษาในปอเนาะแห่งนี้เป็นเวลานานถึง 14 ปี ด้วยความสามารถทั้งในด้านการเรียนและการเป็นผู้นำของท่านในระหว่างการศึกษาที่นี่ อาจารย์ของท่านได้แต่งตั้งท่านให้เป็นหัวหน้ามูตอลาอะฮฺ(กลุ่มศึกษา / group study) ทำหน้าที่สอนให้กับศิษย์รุ่นน้อง และท่านก็ได้ทำหน้าที่ที่ได้รับมอบหมายเป็นอย่างดี เป็นที่ไว้วางใจของท่านอาจารย์อิบรอฮีม อาจารย์จึงเสนอให้ท่านได้ไปศึกษาต่อ ณ ปอเนาะโต๊ะกนาลี รัฐกลันตัน ประเทศมาเลเซีย อูลามาอฺผู้มีชื่อเสียงสูงสุดในคาบสมุทรมลายูในสมัยนั้น

ในปี พ.ศ.2456 ในขณะที่ท่านมีอายุได้ 21 ปี ท่านก็ได้เดินทางไปศึกษากับโต๊ะครูกนาลี เพียงเวลาไม่กี่ปี โต๊ะครูกนาลีได้ให้ความไว้วางใจให้เป็นตัวแทนท่านในการตอบปัญหาศาสนาอยู่เสมอ จากการบอกเล่าของบรรดาศิษย์ของโต๊ะครูกนาลีได้เล่าว่า ปัญหาศาสนาที่มีผู้มาสอบถามโต๊ะครูกนาลีนั้น โต๊ะครูกนาลี มักมอบหมายให้ท่านอาจารย์ฮัจยียะโกบเป็นผู้ตอบแทนท่านเป็นส่วนใหญ่

...การสอน...

หลังจากการศึกษาที่ปอเนาะโต๊ะครูกนาลี 5 ปี ท่านจึงได้รับความไว้วางใจอีกครั้งจากโต๊ะครูกาลีให้ไปสอน ณ มัสยิดกลาง ( มัสยิดมูฮัมมาดีย์ ) เมืองโกตาบารู มัสยิดแห่งนี้เป็นศูนย์รวมของบรรดานักปราชญ์แทบทั่วสารทิศ ท่านอาจารย์ฮัจยียะโกบได้เริ่มสอนในมัสยิดแห่งนี้ตั้งแต่วันที่ 1 พ.ค. 2462 เป็นอาจารย์ประจำพร้อมกับอาจารย์ของท่าน (โต๊ะครูกนาลี) และนักปราชญ์อีกหลายคน ชีวิตของท่านในเมืองโกตาบารูหมดไปกับการสอนหนังสือ เริ่มเช้าตรู่ของทุกวันจรดเที่ยง หลังซุฮฺรีท่านกลับบ้านพักผ่อนแล้วกลับมาสอนอีกครั้งหลังอัสรีสอนจนถึงเย็น ช่วงค่ำก็สอนหนังสือมิได้เว้น ในระหว่างสอนท่านมักจะสอดแทรกคติสอนใจและมีการเล่าเรื่องคลายเครียดสร้างบรรยากาศให้สนุกสนานบ้างในบางครั้ง จึงทำให้บรรดาศิษย์ไม่เบื่อหน่ายในการเรียน และชอบที่จะเรียนกับท่าน

...บุคลิกภาพ...

...ท่านอาจารย์ฮัจยียะโกบ มีบุคลิกลักษณะถ่อมตน ใช้ชีวิตแบบเรียบง่าย ชอบโพกผ้าสารบั่น เมื่ออยู่บ้านมักจะสวมเสื้อคอกลม เมื่อออกจากบ้านจะมีเสื้อนอกคอตั้งสวมทับ มีเข็มขัดเส้นใหญ่สีเขียวคาดทับผ้าโสร่ง เดินถือไม้เท้าทักทายผู้คน ท่านชอบการคบหาสมาคมกับคนรอบด้าน เป็นคนรักการอ่านหนังสือ และสอนหนังสือ ชอบการแลกเปลี่ยนความรู้เกี่ยวกับปัญหาศาสนา ชีวิตประจำวันของท่านส่วนใหญ่ถ้าไม่สอน ท่านก็มักจะอยู่กับตำรา

ในด้านการเป็นอยู่ส่วนตัวของท่านนั้น กล่าวได้ว่า ท่านเป็นผู้เคร่งครัดในการปฏิบัติศาสนกิจ อันเป็นแบบอย่างที่ดีแก่มหาชนทั่วไป เป็นผู้มีจิตใจสูงส่ง เยือกเย็น พร้อมให้อภัยต่อสิ่งที่ไม่ถูกใจเสมอ กิริยาวาจาสุภาพเรียบร้อย อ่อนโยน ร่าเริง แจ่มใสไม่ถือตัว และเป็นกันเองกับบุคคลทุกระดับชั้น จึงเป็นที่เคารพของคนที่รู้จักคุ้นเคยของผู้คนทั่วไปอย่างกว้างขวาง

...ตามคำบอกเล่าจากฮัจยีอุเสน สุมาลี เมื่อใดที่ท่านมีเวลาว่าง เมื่อไม่ได้สอนและไม่ได้อยู่กับตำรา ท่านมักจะไปตกปลากับบรรดาศิษย์ เมื่อได้ปลามาท่านจะเป็นคนปรุงอาหารให้บรรดาศิษย์ได้รับประทานกันอย่างทั่งถึง หลังจากนั้นก็จะสอนและถกเถียง ตอบคำถามเกี่ยวกับปัญหาศาสนากัน ท่านเป็นคนร่าเริงจึงเป็นที่รักยิ่งของบรรดาศิษย์ทั้งหลาย

...ภารกิจ...

...ท่านอาจารย์ฮัจยียะโกบ ได้รับการแต่งตั้งให้เป็นสมาชิกอูลามาอฺของรัฐกลันตัน ด้วยรัฐบาลกลันตันได้เล็งเห็นถึงความรู้และบทบาทที่ท่านได้สละให้กับมุสลิมมาโดยตลอด ท่านได้ประสิทธิ์ประศาสน์วิชาความรู้ จนกระทั่งมีศิษย์เป็นจำนวนมาก มีทั้งที่เป็นอูลามาอฺในสังคมที่รับผิดชอบภารกิจงานศาสนาต่อไป ท่านอาจารย์ฮัจยียะโกบ สุมาลี ได้ใช้ชีวิตกับการเผยแผ่อิสลามจนเป็นที่กล่าวขานกันไปทั่ว ในบรรดาศิษย์ของท่านที่มีชื่อเสียงในขณะที่สอนที่โกตาบารู ได้แก่ เชคอิดรีส มัรบาวี ผู้แต่งกอมูส ( พจนานุกรม ) มัรบาวี , ฮัจยีฮะซัน ยูนุส (ผู้พิพากษารัฐยะโฮร) ฮัจยีอุสมาน ดาวูด (ผู้พิพากษารัฐปาหัง) เป็นต้น

...หลังจาก 17 ปีผ่านไปกับการทำหน้าที่สอนศาสนาในมัสยิดกลาง โกตาบารู ในปี พ.ศ.2479 ชื่อเสียงของท่านในขณะนั้นเป็นที่เลื่องลือไปจนถึงตะวันออกกลาง ท่านได้เดินทางประกอบพิธีฮัจญ์พร้อมกับลูกชายคนแรกของท่าน คือ ฮัจยีอุเสน สุมาลี ฝ่ายผู้ไหญ่แห่งนครมักกะฮ์ ได้เรียนเชิญท่านไห้ทำการสอนที่นครมักกะฮ์เป็นเวลา ๓ ปี ในปี พ.ศ.2482 ท่านเดินทางกลับเมืองโกตาบารู รัฐกลันตัน และท่านเห็นว่ามาตุภูมิของท่านที่นครศรีธรรมราชยังไม่มีสถานที่สอนศาสนาเหมือนกับที่ปัตตานีและโกตาบารู รัฐกลันตัน ท่านจึงตั้งใจเดินทางกลับมาตุภูมิเพื่อรับผิดชอบภารกิจในฐานะที่เป็นผู้รู้ที่ต้องรับผิดชอบสังคมมุสลิมต่อไป

...ที่จังหวัดนครศรีธรรมราชท่านได้เริ่มสอนที่บ้านตาลเป็นเวลา 1 ปี มีนักเรียนราว 100 คน จากนั้นต้องย้ายสถานที่สอนหลายครั้งตามคำเชิญชวนของชาวบ้านจากบ้านตาล ย้ายไปสอนที่บ้านนาเคียนเป็นเวลา 5 ปี มีนักเรียนราว 200 คน ย้ายไปบ้านวัดโหนด อ.ท่าศาลา 1 ปี และแล้วพี่น้องบ้านทุ่งจีนได้เเรียนเชิญให้ไปทำการสอนที่นั้น กลายเป็นปอเนาะถาวรตราบถึงปัจจุบัน(โรงเรียนมุสลิมสันติธรรมมูลนิธิ ในปัจจุบัน )ในการสอนประจำที่ปอเนาะบ้านทุ่งจีนนั้น ท่านยังคงต้องเดินทางไปสอนตามหมู่บ้านต่างๆ อยู่เสมอ สำหรับการสอนที่ปอเนาะนั้น ท่านได้มอบให้ลูกชายของท่าน คือ ฮัจยีอุเสน สุมาลี รับผิดชอบในการสอนแทนท่าน ท่านโต็ะครูยะโกบ สุมาลี ใช้ชีวิตการสอนอยู่ราว 24 ปี โดยประมาณ

...นอกจากการสอนแล้ว ท่านยังรับหน้าที่เป็นประธานกรรมการอิสลามประจำจังหวัดนครศรีธรรมราชเป็นเวลา 14 ปี สร้างความสามัคคีในหมู่พี่น้องมุสลิม เป็นที่ยอมรับแก่ประชาชนทั่วไป ตลอดจนหน่วยงานราชการต่างๆ ผลงานชิ้นสุดท้ายที่ท่านได้ทิ้งไว้ก่อนที่ท่านจะเสียชีวิตคือ เป็นผู้อำนวยการจัดการสร้างโดมมัสยิดซอลาฮุดดีน ท่าช้าง ซึ่งใช้โดมจำลองมาเป็นเวลาถึง 30 ปี

...ครอบครัว...

...ในระหว่างที่ท่านทำการสอนที่มัสยิดกลางโกตาบารูนั้น ท่านได้แต่งงานครั้งแรกกับฮัจยะห์ฟาติมะฮ์ บินตี ฮัยยีดาวูด บุตรีของฮัจยีดาวูด ซึ่งเป็นสมาชิกสภาอูลามาอฺของรัฐกลันตัน และสอนที่มัสยิดดังกล่าวด้วย ท่านมีบุตรกับฮัจยะห์ฟาตีมะฮ์ 7 คน (ชาย 5 คน หญิง 2 คน) และแต่งงานครั้งที่สอง ที่นครมักกะฮ์กับฮัจยะห์ไซหนับ บินตี ฮัจยีหมัดดียะห์ มีบุตรชาย 1 คน (ต่อมาได้หย่ากัน) และแต่งงานครั้งที่สาม กับฮัจยะฆ์ซารีฟะห์ที่จังหวัดนครศรีธรรมราช มีบุตร 10 คน (ชาย 9 คน หญิง 1 )

...กลับไปสู่ความเมตตาของพระองค์อัลลอฮฺ...

...ตลอดชีวิตของท่าน ท่านได้ใช้ชีวิตเพื่อการศึกษา เพื่อสังคมมุสลิมโดยการอบรมสั่งสอนจนลมหายใจสุดท้าย ท่านอาจารย์ฮัจยียะโกบได้ถึงแก่อนิจกรรมในเวลาเที่ยงคืนของวันอาทิตย์ ที่ 20 มิถุนายน 2514 เวลา 00.03 น.ตรงกับแรม 12 ค่ำ เดือนเจ็ด ปีกุล ด้วยโรคความดันโลหิตสูง รวมอายุได้ 79 ปี

...ท่านอาจารย์ฮัจยียะโกบไม่ได้แต่งหนังสือไว้มากมายนัก เพราะท่านใช้ชีวิตส่วนใหญ่ไปกับการสอนหนังสือมากกว่าการเขียนหนังสือ เท่าที่มีก็เพียงบทความสั้นๆ ที่ไม่ได้พิมพ์ ส่วนหนึ่งของท่านที่ได้พิมพ์เป็นหนังสือมีนามว่า นูร อัล ซาลาม แต่งเสร็จในวันพฤหัสดีที่ 19 กันยายน 2478 พิมพ์ที่รัฐปีนัง ประเทศมาเลเซีย หนังสือของท่านที่แต่งขึ้นนี้มีเรื่องเกี่ยวกับรุก่นอีหม่าน ซีฟัตวายิบสำหรับอัลลอฮฺและรอซูล และยังมีเกี่ยวกับการชักจูงให้มนุษย์ได้ประกอบแต่ความดี ปฏิบัติตามบทบัญญัติแห่งอิสลาม เพื่อจะได้เป็นบ่าวที่ได้รับความโปรดปรานจากพระองค์

...ข้อมูลและรูปภาพจาก

- หนังสืออนุสรณ์ 100 ภาพ อาจารย์ฮัจยียะโกบ สุมาลี

- เพจ เรารัก รร. มุสลิมสันติธรรมมูลนิธิ

...ฝ่ายวิชาการ دارالحكمة สถาบันส่งเสริมการศึกษาแนวทางอะฮ์ลิสสุนนะฮ์วัลญะมา ..เรียบเรียง..๒๔/๑/๒๕๕๘